ءمۇعالىم مەن وقۋشىلار اراسىنداعى قارىم-قاتىناس پسيحولوگياسى جانە ونىڭ تالىم-تاربيەلىك ماڭىزى
سالاۋات قىزى ايدانا
3 - كۋرس ستۋدەنتى
ءمۇعالىم مەن وقۋشىلار اراسىنداعى قارىم-قاتىناس پسيحولوگياسى جانە ونىڭ تالىم-تاربيەلىك ماڭىزى
جاسوسپىرىمدەر مەن ۇستازدار اراسىنداعى ءوزارا قارىم-قاتىناس جاساۋ ماسەلەسى-پسيحولوگيا عىلىمىنداعى جانە تالىم-تاربيە ىسىندەگى ءارى ماڭىزدى، ءارى كۇردەلى پروبلەمالاردىڭ قاتارىنا جاتادى. بۇل سالادا جۇرگىزىلگەن ءبىرسىپىرا زەرتتەۋلەر مەن وسى باعىتتا جيناقتالعان تاجىريبەلەردىڭ ناتيجەلەرى جاسوسپىرىمدەر مەن ۇستازدار، وقۋشىلار مەن تالىمگەرلەر اراسىنداعى قارىم-قاتىناس ورناتۋدا ايتارلىقتاي ەرەكشەلىكتەر مەن سيپاتتار تۇرلىشە تۇسىنىكتەر بار ەكەندىگىن كورسەتتى. مىنە، مۇنداي ماسەلەدەگى ەلەۋلى ءجايتتىڭ ءبىرى-مۇعالىم مەن شاكىرتتەر اراسىنداعى قارىم-قاتىناس جاساۋدا ءارقيلى قيىنشىلىقتاردىڭ ۇنەمى كەزدەسىپ وتىراتىندىعى.
ەگەر كىشى مەكتەپ جاسىنداعى بالالار ءۇشىن ءمۇعالىم بارلىق بەينەسىمەن ەرەكشە ءىز قالدىرىپ، ولارعا كۇشتى اسەر ەتەتىن تۇلعا بولىپ سانالاتىن بولسا، ال ەرەسەك بالالار ءمۇعالىمنىڭ ءاربىر قيمىل-قوزعالىسىنا، ىس-ارەكەتى مەن سويلەگەن سوزىنە، ونىڭ اقىل كەڭەسىنە، وزگە ادامدارمەن قارىم-قاتىناسىنا، شاكىرتتەرگە قوياتىن ءتۇرلى تالاپتارىنا وزدەرىنشە ىشتەي سىن كوزىمەن قارايدى. وسى ماسەلەنى انىقتاۋ باعىتىندا ارنايى جۇرگىزىلگەن پسيحولوگيالىق جانە پەداگوگيكالىق زەرتتەۋلەر تومەنگى سىنىپ وقۋشىلارىنان گورى ەرەسەك وقۋشىلار اراسىندا ۇلكەندەردىڭ ايتقان سوزدەرىنە قۇلاق اسپاۋ جانە ايتقانىنان قايتپايتىن مىنەز كورىنىستەرىندە ءارقيلى كەدەرگىلەر مەن سەبەپتەر بولاتىندىعىن انىقتادى. ارينە، مۇنداي ماسەلەنىڭ تۇپكى سەبەپتەرىن پسيحولوگيالىق جاعىنان تەرەڭىرەك زەرتتەۋ-تالىم-تاربيە ىسىندە ماڭىزدى ماسەلە بولىپ سانالادى.
بىزدە، اتاپ ايتقاندا، قازاقستاندا، اسىرەسە قازاق مەكتەپتەرى مەن ارناۋلى ءبىلىم بەرەتىن ورتا دارەجەلى وقۋ ورىندارىندا ۇستاز بەن شاكىرتتەر اراسىنداعى قارىم-قاتىناس ورناتۋ، ولاردىڭ اراسىندا كەزدەسىپ قالاتىن قيىنشىلىقتار پسيحولوگيالىق تۇرعىدان ءالى دە قىزۋ قولعا الىنىپ، تياناقتى ىزدەستىرىلمەگەن ماسەلەلەردىڭ قاتارىنا جاتادى. ال، ءمۇعالىم مەن شاكىرتتەر اراسىنداعى قاتىناستى ىزدەستىرۋدەگى عىلىمي-پەداگوگيكالىق بىرەڭ-ساراڭ ادەبيەت پەن ماقالالاردا تەك ۇستازعا قاجەتتى ساپالاردى ءسوز ەتۋمەن شەكتەلەدى. وسى كەزدە تالىم-تاربيە ىسىندەگى جاسوسپىرىمدەرمەن قارىم-قاتىناس جاساۋدا ءمۇعالىمنىڭ وزىندىك ساپا ەرەكشەلىكتەرىمەن قاتار، ونىڭ وزگە ادامدارمەن، اسىرەسە شاكىرتتەردىڭ دارالىق ەرەكشەلىكتەرىمەن ساناسىپ وتىرۋ قاجەتتىگىنە باسا ءمان بەرىلەدى. وسىنداي تالاپتى انىقتاپ ونى جۇزەگە اسىرۋ جولىندا ءمۇعالىمنىڭ بويىندا وزىندىك ساپا، ۇستازدىق قاسيەت جانە ارنايى ءبىلىمى بولۋ كەرەك دەگەن مىندەت قويىلادى.
ۇستازدار مەن شاكىرتتەر اراسىنداعى قارىم-قاتىناستىڭ ءبىرسىپىرا جايتتەرىن پسيحولوگيالىق تۇرعىدان انىقتاۋ ماقساتىمەن الماتى قالاسىنداعى بىرنەشە مەكتەپتەردە ارنايى تاجىريبەلىك زەرتتەۋلەر جۇرگىزىلىپ، وندا ماقسات ەتىپ قويىلعان ماسەلەنىڭ جاي-جاپسارى ىزدەستىرىلدى. بۇل زەرتتەۋدە نەگىزگى ماسەلە-مۇعالىمدىك ماماندىققا قويىلاتىن جاسوسپىرىمدەردىڭ تالابىن پسيحولوگيالىق تۇرعىدان نەگىزدەپ، ۇستازعا ءتان ساپالار مەن ەرەكشەلىكتەردىڭ سىرىن اشىپ كورسەتۋ جانە ونى پەداگوگيكالىق جانە مەتوديكالىق جاعىنان الىپ تالداۋ.
زەرتتەۋ ارقىلى ىزدەستىرىلەتىن ماسەلەنىڭ ءتۇيىنىن شەشۋ ءۇشىن مىناداي ءتاسىل قولدانىلدى. ءمۇعالىمنىڭ ۇستازدىق قىزمەتىندەگى بارلىق ىس-ارەكەتتەرىن وقۋشىلاردىڭ وي-پىكىرلەرى بويىنشا قالايشا باعالاناتىنىن انىقتاۋ نيەتىمەن ۇنامدى جانە ۇنامسىز جاقتارى دەپ ەكى جىككە ءبولىندى. وسى ساپالار مەن ەرەكشەلىكتەردەن ءمۇعالىمنىڭ ۇستازدىق قىزمەتىندەگى دارالىق قاسيەتتەرى مەن ماماندىق بىلىكتىلىگىنە قويىلاتىن تالاپتار ايقىندالا تۇسەر دەگەن جورامال جاسالدى. سونىڭ ناتيجەسىندە شاكىرتتەر تاراپىنان مۇعالىمگە قويىلاتىن تالاپتار مەن تىلەكتەردىڭ ءمان-جايىن قاراستىرىپ مىناداي ءتورت توپقا ءبولىپ ىزدەستىرىلدى دە، ولاردان ءتيىستى قورىتىندىلار جاسالدى.
ءبىرىنشى توپقا ۇستاز بەن شاكىرت اراسىنداعى قارىم-قاتىناستاعى ءمۇعالىمنىڭ ادامگەرشىلىك ساپالارى جاتادى. ولار: يگى تىلەك، شاكىرتتەرگە مۇمكىندىگىنشە ىقىلاستى كومەك كورسەتۋ، ولاردىڭ جان دۇنيەسىن ءتۇسىنۋى. مۇنداي قاسيەتتەردى شاكىرتتەر ءوز ۇستازدارىنىڭ بويىنان كورگىسى كەلەدى. ال، ۇستازداردىڭ بۇلارعا نەمقۇرايلى، سەلقوس، ىقىلاسسىز قاراۋىن وقۋشىلار ۇستازدىڭ ۇنامسىز قاسيەتتەرى دەپ سانايدى.
ەكىنشى توپقا ءمۇعالىمنىڭ ۇستازدىق شەبەرلىگىنە بايلانىستى قويىلاتىن تالاپ-تىلەكتەر. ءمۇعالىمنىڭ ءوز ءپانىن جەتىك بىلەتىندىگى بالالارعا وقۋ ماتەريالدارىن جەتە ءتۇسىندىرىپ ۇعىندىرا الاتىندىعى، ءار الۋان امال-تاسىلدەر قولدانىپ، ساباقتى تارتىمدى جانە قىزىقتى ەتىپ وتكىزەتىندىگى.
ءۇشىنشى توپقا ۇستازدىق جاسوسپىرىمدەردىڭ بىرىمەن-بىرىنىڭ ءوزارا قارىم-قاتىناسىنا، ولاردىڭ ومىرىندەگى كۇيىنىش-سۇيىنىشتەرىنە، تابىستارى مەن ساتسىزدىكتەرىنە، ءار ءتۇرلى قوعامدىق-كوپشىلىك جۇمىستارعا قاتىسۋىنا بايلانىستى كوڭىل ءبولىپ، ءمان بەرۋى، ۇستازدىڭ كلاسس جەتەكشىلىك جۇمىسىنداعى ىس-ارەكەتتەرى جاتادى.
ءتورتىنشى توپتاعى شاكىرتتەر، ءمۇعالىمنىڭ جەكە باسىنا ءتان مىنەز-قۇلىقتارىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىن اتاپ كورسەتەدى.
شاكىرتتەردىڭ ۇستاز بويىنداعى ساپالارى مەن ەرەكشەلىكتەرى تۋرالى كوزقاراستارى مەن وزىندىك پايىم-تۇسىنىكتەرىن مىناداي ءتورت توپقا ءبولىپ انىقتاپ كورسەتەيىك:
1. ءمۇعالىمنىڭ ادامگەرشىلىك ساپالارى مەن وزىندىك قاسيەتتەرى؛ وقۋشىلارعا دەگەن قاتىناسى؛
2. ءمۇعالىمنىڭ ءوز ءپانىن جەتىك مەڭگەرۋى مەن ۇستازدىق شەبەرلىگى؛
3. ءمۇعالىمنىڭ كلاسس ۇجىمىن باسقارىپ،وعان جەتەكشىلىك ەتە الۋى؛ 4. ءمۇعالىمنىڭ مىنەز-قۇلقىنداعى دارالىق ساپالارى، بويىنداعى قاسيەت ەرەكشەلىكتەرى.
ارنايى زەرتتەۋ ناتيجەلەرىن تالداي وتىرىپ، ءمۇعالىم جايىنداعى شاكىرتتەردىڭ پىكىرلەرىن توپتاستىرا وتىرىپ قاراستىرىلعاندا ۇستازعا ءتان 27 ۇنامدى ساپالارمەن بىرگە 27 ۇنامسىز ەرەكشەلىكتەردىڭ بار ەكەندىگىن اتاپ كورسەتۋگە بولادى. سول شاكىرتتەردىڭ ءمۇعالىمنىڭ مىنەز-قۇلقى جايىنداعى ۇناتاتىن ساپالارى مەن قارىم-قاتىناس جاساۋدا تالاپ ەتىلەتىن جاعىمدى سيپاتتار مىناداي:
ءبىرىنشى توپقا جاتاتىن ساپالىق ەرەكشەلىكتەر:
ا) شاكىرتتەردىڭ ادامي قاسيەتتەرىن ەسكەرىپ ونىمەن ۇنەمى ساناسىپ وتىرۋى؛
ءا) جاسوسپىرىمدەر مەن ەرەسەك ادامدارعا بىردەي دەڭگەيدە قارىم-قاتىناس جاساپ، ولاردىڭ پىكىرلەرىمەن ساناسۋ؛
ب) وقۋشىلارعا سەنىم ءبىلدىرۋ؛
ۆ) شاكىرتتەردىڭ بويىنداعى كەمشىلىكتەردى كوپشىلىك تالقىسىنا سالماي،جەكە وزىنە وڭاشا ايتۋى؛
گ) شاكىرتتەرمەن سويلەسكەندە ۇنەمى سىپايىلىق پەن ادەپتىلىك ۇلگىسىن كورسەتۋ؛
ع) كىمگە دە بولسا يگى تىلەكپەن ىقىلاستى كومەك كورسەتۋ؛
د) شاكىرتتەردىڭ جان دۇنيەسىن (پسيحيكاسىن) ايتپاي-اق ءتۇسىنىپ،ۇنەمى سەزىمتالدىق كورسەتۋى؛
ە) ءاربىر ىستە ۇنەمى ادىلەتتى بولۋى؛
ج) شاكىرتتەردىڭ تابىسى مەن ىقىلاس-ىنتاسىن تەز اڭعارعىشتىعى؛
ز) اركىمگە لايىقتى ورىندى تالاپ قويۋى.
ەكىنشى توپتاعى ساپالارعا:
ا) ءوز ءپانىن جەتىك ءبىلىپ، باعدارلامالاردان تىس ماتەريالداردى قامتي الاتىندىعى؛
ءا) ءوزىنىڭ ماماندىعىن وزگە عىلىمدارمەن ۇشتاستىرا ءبىلۋى مەن ءبىلىمىنىڭ ءار تاراپتىعى؛ ب)ساباقتى تۇسىنىكتى ءارى ناقتى جۇرگىزۋى؛
ۆ) ءوز ىنتاسىمەن قوسىمشا ادەبيەت وقىعان شاكىرتتەردى تەز اڭعارىپ، ولاردى كوتەرمەلەپ وتىرۋى؛
گ) ءوز پانىنە دەگەن وقۋشىلاردىڭ ىقىلاس-ىنتاسىن ارتتىرا ءبىلۋى؛ ع) ساباقتى شەبەر ۇيىمداستىرىپ، ءاربىر وقۋشىنىڭ دەربەس جۇمىس ىستەۋىن، ساباققا كلاستىڭ تۇگەل قاتىسىپ وتىرۋىن قامتاماسىز ەرۋ.
ءۇشىنشى توپتاعى ساپالار: ا)قوعامدىق ۇيىمدار مەن كلاستان تىس جۇرگىزىلەتىن جۇمىستاردى قىزىقتى ءارى تارتىمدى ەتىپ وتكىزۋى؛
ءا) وقۋشىلاردىڭ بەلسەندىلىگى مەن دەربەستىگىن باعالاپ،بالالاردىڭ باستاماسىن ۇنەمى قولداۋى؛
ب) بالالاردىڭ پىكىرلەرىمەن ساناسىپ، وعان ءمان بەرۋى جانە ولاردىڭ تالاپ-تىلەكتەرىن ىلعي ەسكەرىپ وتىراتىندىعى؛
ۆ) وقۋشىلارعا بەرگەن ۋادەسىن قالايدا ورىندايتىندىعى؛
گ) بالالاردىڭ ءوزارا قارىم-قاتىناسىنا ءمان بەرە زەر سالۋى، تاتۋ بولۋعا باعىتتاي بىلەتىندىگى؛
ع) ۇلدار ممەن قىزدار اراسىنداعى دوستىق قاتىناستاردى دۇرىس قالىپتاستىرىپ، قامقورلىق جاساۋى؛
د) ءاربىر نارسەنى ىستەي بىلەتىن شەبەر ۇستاز شاكىرتتەرىنە دە كوپ نارسە الاتىندىعى.
ءتورتىنشى توپتاعى ساپالار:
ا) ءاربىر ءىستى كوڭىلدى ورىنداپ ءسوزدى تاپقىر سويلەيتىندىگى؛
ءا) مىنەز-قۇلقىنىڭ قاراپايىمدىلىعى؛
ب) ءوزىن-وزى مەڭگەرىپ، ۇستامدىق ۇلگىسىن كورسەتەتىندىگى.
وسىنداي توپتاستىرىپ كورسەتىلگەن ساپالار شاكىرتتەردىڭ ۇستازدارى جايىنداعى شىنايى وي-پىكىرلەرىن بىلدىرەدى. مۇنداي ۇنامدى ساپالارمەن قاتار، وقۋشىلار ءوز ۇستازدارىنىڭ ىس-ارەكەتى مەن مىنەز-قۇلقىنداعى جانە شاكىرتتەرمەن قارىم-قاتىناسىنداعى ۇنامسىز ەرەكشەلىكتەرى مەن جاعىمسىز سيپاتتارىن اتاپ كورسەتەدى. وسى تۇرعىدان العاندا ۇستازدىڭ ۇنامسىز ەرەكشەلىكتەرىن دە مىناداي ءتورت توپقا ءبولىپ جىكتەپ كورسەتۋگە بولادى.
ءبىرىنشى توپتاعى ەرەكشەلىكتەر:
ا)شاكىرتتەرگە نەمقۇرايلى قاراپ، دارا ەرەكشەلىكتەرمەن ساناسپاي، ولاردى بالاعا سانايدى؛
ءا)اقىل-ەسى جەتىلمەگەن دەپ ساناپ،وقۋشىلارعا كوبىنەسە اقىل ايتادى؛
ب)وقۋشىلارعا سەنىمسىزدىكپەن قاراپ، ولاردان تەك ءوز ايتقاندارىن عانا بۇلجىتپاي ورىنداۋدى تالاپ ەتەدى؛
ۆ)وقۋشىلاردىڭ اعات سوزدەرى مەن كەمشىلىكتەرىنە مىسقىل كۇلكىمەن ەسكەرتۋلەر جاسايدى؛
گ)شاكىرتتەرگە داۋىس كوتەرە زەكىپ سويلەپ، ولاردىڭ ايتايىن دەگەن ءسوزى مەن جاۋابىن تولىق تىڭداماي، ءبولىپ تاستايدى؛ ع)وقۋشىلاردىڭ قيىنشىلىقتارى مەن مۇڭىن جەتە تۇسىنگىسى كەلمەي، ءاتۇستى جاۋاپ بەرەدى؛
د)شاكىرتتەرىنىڭ كوپشىلىك اراسىندا ۇيالاتىن قۇپيا سىرلارىن ىشىندە ساقتامايدى؛
ە)كەيبىر وقۋشىلاردى عانا بولەكتەي كورسەتىپ، الالاپ، ادىلەتسىزدىك بىلدىرەدى؛
ج)وقۋشىلار بويىنداعى ۇنامدى قاسيەتتەردى اڭعارماي، ولاردىڭ قابىلەتى مەن كۇش-جىگەرىن جەتە باعالامايدى؛
ز)وقۋشىلاردىڭ مىنەز-قۇلقىنان ۇنەمى ءمىن ىزدەپ، ونىڭ ءاربىر جازا باسقاندىعىن جازالاپ وتىرۋدى قولدايدى.
ەكىنشى توپقا جاتاتىن كەمشىلىكتەر:
ا)وقۋ ماتەريالدارىن وقۋلىق شەڭبەرىندە عانا تۇسىندىرۋمەن شەكتەلەدى: ءا)وقۋشىلاردىڭ باعدارلامادان تىس قويعان سۇراقتارىنا كومەسكى جانە شالا جاۋاپ بەرەدى؛
ب)ساباقتى ناقتى تۇسىندىرە المايدى؛
ۆ)ساباقتى قىزىقسىز ءارى جالاڭ وتكىزەدى؛
گ)وقۋ ماتەريالىنىڭ ءتۇيىندى ماسەلەلەرىنە كوڭىل اۋدارماي، ونى تۇرلەندىرە وتىرىپ تۇسىندىرۋگە جەتە ءمان بەرمەيدى؛
ع)وقۋشىلارعا ءبىر تالابىن ورىنداتپاي جاتىپ ەكىنشىسىن قويىپ، ساباقتىڭ بەرەكەسىن الادى.
ءۇشىنشى توپقا جاتاتىن كەمشىلىكتەر:
ا)مەكتەپتەگى جانە كلاستاعى قوعامدىق جۇمىستاردىڭ جۇرگىزىلۋىنە جەتكىلىكتى كوڭىل اۋدارمايدى، ولارمەن قويان-قولتىق ارالاسىپ كەتپەيدى؛
ءا)بالالاردىڭ ءالى جەتەرلىك قوعامدىق جۇمىستاردى ءوزى ىستەپ،وقۋشىلارعا سەنىمسىزدىك بىلدىرەدى؛
ب)وقۋشىلاردان تەك ءوزىنىڭ عانا ايتقانىن ورىنداۋدى تالاپ ەتەدى؛ ۆ)كلاسس ۇجىمىنا بەرگەن ۋادەسىن دەر كەزىندە ورىندامايدى؛ گ)بالالاردىڭ كوكەيتەستى ماسەلەلەرىنە ءمان بەرمەيدى، ولاردىڭ جەكە باسىنىڭ ىستەرىنە ارالاسپايدى، ويتكەنى مۇنداي ىستەر وقۋشىلاردىڭ ءوز جۇمىستارى دەپ سانايدى؛
ع)ۇلدار مەن قىزدار اراسىنداعى جولداستىق، دوستىق قارىم-قاتىناستىڭ دۇرىس قالىپتاسۋ مەرزىمى ەرتە دەگەن پىكىردە بولادى؛ د)قوعامدىق جۇمىستاردى ورىنداۋدىڭ جولىن جەتە تۇسىنە بەرمە
ءتورتىنشى توپقا جاتىن كەمشىلىكتەر:
ا)اشۋلانشاق، كۇيگەلەك؛
ءا)تۇيىق، وقۋشىلارمەن قارىم-قاتىناسى سالقىن؛
ب)ءجۇرىس-تۇرىسىنىڭ ءبارى اسىعىس، ۇنەمى ءوز جۇمىستارىمەن عانا شۇعىلدانادى.
وقۋشىلاردىڭ مۇعالىمدەرگە قويىلاتىن مۇنداي تالاپتارىن ۇستازدار ۇنەمى ەسكەرەتىن بولۋعا ءتيىس.
ۇستاز بەن شاكىرتتەر اراسىنداعى قارىم-قاتىناستى كۇندەلىكتى تالىم-تاربيەنىڭ ناقتىلى فاكتىلەرىنەن الىنىپ، ولاردى سالىستىرا وتىرىپ، ءوزارا توپتاستىرىپ كورسەتىلدى. وسىنداي اتالعان ۇنامدى، ۇنامسىز دەگەن ساپالار مەنگ ەرەكشەلىكتەر شاكىرتتەر تاراپىنان كورسەتىلگەن ءوز پىكىرلەرى. سولاي دەگەنمەن دە بۇل قاسيەتتەردىڭ ءبارى وقۋ-تاربيە ىسىندە ءجيى كەزدەسىپ وتىرادى. مۇنداي جايتتەردىڭ ءبارى شاكىرتتەردىڭ جۇرەگىن جارىپ شىققان پىكىرلەرى مەن جاناشىرلىق نيەتىمەن ايتىلعان ولاردىڭ جان دۇنيەسىن تەبىرەنتكەن ماسەلەلەر ەكەنىن ءاربىر ۇستاز، تالىم-تاربيەشى اقىل-ويعا سالىپ، ءوز قابىرعاسىمەن كەڭەسىپ، تارازىلاپ كورۋى قاجەت.
ءمۇعالىم مەن وقۋشى اراسىنداعى تارتىس پەن ءوزارا رەنىشتىڭ تۋىنداۋ سەبەپتەرى
وسى زامانعى پسيحولوگيالىق زەرتتەۋلەردە الەۋمەتتىك ءومىردىڭ ءار ءتۇرلى ورىسىندە بولىپ وتىراتىن تالاس-تارتىستار مەن داۋ-دامايدىڭ ءوربۋى ەرەكشە نازار اۋدارىپ، ولاردىڭ سەبەپ-سالدارىن انىقتاپ وتىرۋعا ەرەكشە ءمان بەرىپ وتىرۋدى قاجەت ەتەتىن ءومىر تىرشىلىگىنىڭ شىندىعى. ءبىز بۇل ەڭبەكتىڭ العى تاراۋلارىندا ونەركاسىپ ورىندارىمەن مەكەمە ۇجىمدارى ارسىنداعى ءار الۋان سيتۋاسيالار مەن شيەلەنىستى جاعدايلاردىڭ بولىپ وتىراتىندىعىنا باسا كوڭىل اۋدارىپ، سونداي جايتتەردى جەڭۋدىڭ ءجون-جوسىعىن، ادىس-تاسىلدەرىن ناقتى جاعدايلار نەگىزىندە پسيحولوگيالىق تۇرعىدان ىزدەستىرىپ كوردىك.
تالاس-تارتىستى ماسەلەلەردىڭ تۋىنداپ وتىرۋىنا الەۋمەتتىك- پسيحولوگيالىق زاڭدىلىقتاردىڭ بولاتىندىعىنا كوز جەتكىزدىك. ال بۇل ماسەلەنىڭ تەوريالىق جانە مەتوديكالىق نەگىزدەرى مەن سيپاتتارىن عىلىمي تۇرعىدان تەرەڭىرەك اشىپ كورسەتۋ ءوز الدىنا زەرتتەلىپ، ءتيىستى شەشىمىن كەلەشەكتەن كۇتەدى.
شاكىرتتەر مەن مۇعالىمدەر اراسىنداعى، اسىرەسە ءمۇعالىم مەن جاسوسپىرىمدەر اراسىنداعى، قارىم-قاتىناستا كەزدەسىپ قالاتىن تارتىستار وسى كەزگە دەيىن جەتە زەرتتەلمەگەن ماسەلە. مىنە،وسى ماسەلەنى زەرتتەۋدى نەگىزگى وبەكت ەتىپ الىپ قاراستىرۋ مىناداي سەبەپتەرگە بايلانىستى.
1.ورتا جاستاعى مەكتەپ وقۋشىلارى وزدەرىنە ەرەكشە زەيىن قويىپ قاراۋدى قاجەتسىنەدى. ولاردىڭ ومىردەگى وتپەلى كەزەڭ، جوعارعى تالاپتار، سانا سەزىمى مەن اقىل-ويىنىڭ ءوسۋى ءمۇعالىمدى جاسوسپىرىمدەرگە جاڭا قىرىنان كەلۋگە ءماجبۇر ەتەدى.
2.وتپەلى كەزەڭ جاسىنداعى بالالارعا دۇرىس قالىپ كورسەتپەۋدەن تۋىندايتىن تارتىستاردى ءجيى كەزدەستىرۋگە بولادى. بالالاردىڭ جاس ەرەكشەلىگىن جانە تالىم-تاربيە جۇمىسىندا سوعان ساي ءادىس امالداردى قولدانا بىلمەۋدەن كەيبىر مۇعالىمدەر ءوز جۇمىسىندا كوپتەگەن قيىندىقتارعا كەزدەسىپ ءجۇر. ولار بىرەر رەت كوزگە ءتۇسىپ قالعانداردى ”تاربيەلەنۋى قيىن” بالالار قاتارىنا وي سالماقتاماي قوسىپ، ءوز جۇمىستارىندا قيىنداتادى. ەندى-ەندى قالىپتاسا باستاعان جەتكىنشەك مىنەز-قۇلقىنا كەرى اسەرىن تيگىزەدى.
ءمۇعالىم مەن وقۋشى اراسىنداعى تارتىستى تۋعىزاتىن سەبەپتەرگە وقۋشىلار توبى، ولاردىڭ جاس جانە وزىندىك ەرەكشەلىكتەرى، ءمۇعالىم مەن ونىڭ وقۋشىلار ۇجىمىنا باسشىلىق ەتۋ ءستيلى دە اسەر ەتۋى جاتادى.تالىم-تاربيە سالاسىندا جۇرگىزىلگەن زەرتتەۋ ناتيجەلەرىن جيناقتاپ قاراستىرعاندا ءمۇعالىم مەن وقۋشىلار اراسىنداعى تارتىستاردىڭ تۋىنداپ، ولاردىڭ ەتەك الۋىنىڭ بىرنەشە تۇرلەرى بولاتىندىعى بايقالادى.
وقۋ ءىسىن جۇزەگە اسىرىپ، ونى بىرىزدىلىكپەن جۇرگىزۋدە كەدەرگى بولاتىن جايتتەر ءمۇعالىمنىڭ ءبىلىم دەڭگەيى مەن ونى شاكىرتتەرگە ءتيىمدى ادىس-تاسىلدەرمەن جەتكىزە الماي، تاجىريبەسىزدىك كورسەتىپ، وقۋشىلارعا سەرپىندى ىقپال ەتە المايدى. سونداي-اق ءمۇعالىم وقۋشىلارعا قوياتىن تالابىن ۇنەمى وزگەرتىپ قالىپتى جاعدايدان ءجيى اۋىتقىپ وتىرادى. سونىڭ سالدارىنان شاكىرتتەردىڭ ءتارتىبى دە ناشارلايدى. مۇنداي كەمشىلىكتەر، ەڭ الدىمەن، ۇستازدىڭ ۇيىمداستىرۋشىلىق قابىلەتى مەن ساباق جۇرگىزۋدەگى مەتوديكالىق ولقىلىعىنان پايدا بولىپ، شاكىرتتەر ساباققا كوپشىلىك ۋاقىتىن بوسقا جىبەرەتىن بولادى. الايدا مۇنداي جاعدايدان تۋىندايتىن تارتىستار وقۋ-تاربيە ىسىندەگى وزگە سيپاتتاعى داۋ-دامايلاردان كەمدەۋ.
جەكە باستىڭ ءوزى ۇستانعان ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرگە بايلانىستى كەزدەسەتىن كەدەرگىلەر مەن تالاس-تارتىستار. بالانىڭ ءوز باسىنا تالاپ قويۋى، اينالاسىنا زەر سالىپ، ءاربىر نارسەگە ءمان بەرۋى بالانىڭ ءوسىپ جەتىلە باستاعانىن كورسەتەدى. مۇنداي ەرەكشەلىكتەرگە بالانىڭ ەرەسەك ادامدارمەن قارىم-قاتىناس جاساپ، ءوزىنىڭ ەسەيگەندىگىن بايقاتۋى ونىڭ ادامي-ەتيكالىق جاعىنان دا تالاپ-تىلەگىنىڭ وسكەندىگى دەپ ساناۋ كەرەك. ەرەسەك ادامدارمەن سالىستىرعاندى ءمۇعالىم مەن وقۋشىلار اراسىنداعى ءوزارا قارىم-قاتىناس ەداۋىر كۇردەلى. ويتكەنى، مۇنداعى ءبىرىنشى ءجاق-مۇعالىم تولىق قالىپتاسقان، مورال، ەتيكالىق جاعىنان جەتىلگەن، مىنەز-قۇلقى ورنىققان ادام. ەكىنشى جاق- وقۋشىلار. بۇلار نەبارى ءوز ۇستازىنىڭ سەزىمى مەن اقىل-ويىنا ىنتىققاندار عانا. ءمۇعالىم مەن وقۋشىنىڭ ويلانۋ، ءتۇسىنۋ سيپاتتارى دا ءتۇرلى دەڭگەيدە. ۇستازدارعا ايداي انىق قۇبىلىس شاكىرتىنە نانىمدى بولا بەرمەيدى. كەيدە ءمۇعالىم مەن وقۋشى ءبىر قۇبىلىسقا، سوزگە نەمەسە قىلىققا بەرەتىن باعالارى دا تۇرلىشە. ءتىپتى قاراما-قارسى ماندە دە بولۋى مۇمكىن. ۇستاز بەن شاكىرتتەر اراسىنداعى قارىم-قاتىناستا تارتىستىڭ تۋىنداۋىنا ۇستازدىق مەتوديكالىق تۇرعىدا قاتە جىبەرىپ جاڭىلىسۋى، نە وقۋ ماتەريالىن تياناقتى تۇسىندىرە الماۋى دا سەبەپ بولادى.
وقۋشىلاردىڭ جاس ەرەكشەلىكتەرىن ەلەمەي، ولاردىڭ قۇرداستارىمەن قارىم-قاتىناستارىنىڭ قىرى مەن سىرىنا جەتە ءمان بەرىپ، ولاردى جەتە باعالاماۋ سالدارىنان بولاتىن تابىستار. ال، وقۋشىلار توبى تاراپىنان مۇعالىمگە قويىلاتىن تالاپتار، ولاردىڭ رۋحاني تىلەكتەرىن قاناعاتتاندىرماۋعا بايلانىستى. ادەتتە، مۇنداي جاعدايدا ءمۇعالىم وقۋشىلار ۇجىمىنان ءوز بويىن اۋلاق ۇستاپ كوپشىلىك-قوعام جۇمىستارىنا سيرەك قاتىسادى. وقۋشىلار ۇجىمىنىڭ سان الۋان جۇمىستارىنا، ۇجىمدىق پىكىرلەرگە جەتە ءمان بەرمەيدى. مۇنداي جاعدايدا وقۋشىلار تاراپىنان ۇستازعا دەگەن نارازىلىق، قاناعاتتانباۋ سەزىمىنە وراي تارتىستىڭ تۋىنداۋىنا سەبەپ بولادى.
وقۋشىلاردىڭ دارالىق ەرەكشەلىكتەرىنە ءتان جاعىمسىز قاسيەتتەرى مەن مىنەز-قۇلقىنا وراي تۋاتىن تارتىستار. وقۋشىلار ارسىنداعى ۇشقالاق مىنەزدى، قىزۋ قاندى، ايتقانىنان قايتپايتىن وجەت، جان دۇنيەسىەىڭ شەڭبەرى تار ءوزىن قاتار قۇربىلارىنان جوعارى سانايتىن بالالار دا بار.ولاردىڭ سويلەگەن ءسوزى، ىستەگەن قىلىعى وزگەلەردىڭ زىعىردانىن قايناتىپ تۇرادى. ونداي بالالارمەن قارىم-قاتىناس جاساۋ مۇعالىمدەرگە وڭاي تيە قويمايدى. نەگىزگى ماقسات مىنەزى ەرەكشە وقۋشىلارمەن قالىپتى قاتىناس ورناتۋدىڭ ءتيىمدى ءادىسى – ولاردى ۇجىمدىق ءومىردىڭ ىڭعايىنا قاراي بەيىمدەپ، ولاردىڭ ىس-ارەكەتتەرىمەن ۇيلەستىرۋ. دەگەنمەن، مۇنداي جاعدايدا ۇستاز بەن شاكىرت اراسىنداعى ايىرىم شىعاتىن جايتتەر ءجيى بولىپ تۇرادى. مۇندايدا ۇستامدى ۇستازدار شىدامدىلىق پەن تاپقىرلىق كورسەتىپ،قالايدا شاكىرتتەرمەن ءتيىمدى قارىم-قاتىناس ورناتۋدىڭ ادىس-تاسىلدەرىن ىزدەنەدى. جاستاردىڭ مىنەز-قۇلقىنداعى جاعىمسىز قىلىقتارىن جوندەۋگە كۇش جۇمساپ، ءاربىر وقۋشىنىڭ دارالىق ەرەكشەلىكتەرىنە باسا كوڭىل اۋدارادى.
ءمۇعالىم مەن وقۋشىلار اراسىندا كەيدە ءبىرىن-بىرى جەتە تۇسىنبەي ءوزارا كەلىسپەۋشىلىك سياقتى قولايسىز جايتتەر كەزدەسەدى. مۇندايدا بالانىڭ دارالىق ەرەكشەلىكتەرى مەن جان دۇنيەسىنىڭ سىرىنا تەرەڭ بويلاپ، ولاردىڭ مىنەز-قۇلىق ەرەكشەلىكتەرىمەن ساناسقان ءتيىمدى. بالا پسيحيكاسىنىڭ قارقىندى دامىپ وتىرۋىنا وراي ءتۇرلى تىلەك تالاپتارى مەن قاجەتتىلىكتەرى، ءاربىر نارسەنىڭ سىرىن بىلۋگە قۇشتارلىعى ارتا تۇسەدى. تالىم-تاربيە ىسىندە بالانىڭ ساناسى مەن اقىل-ويىنىڭ دامۋىنداعى سانالى وزگەرىستەردى ەسكەرىپ، ولاردى دۇرىس جولعا پارمەندى باعىتتاپ وتىراتىن بولسا، وندا شاكىرت مىنەزىنىڭ ۇنامدى قاسيەتتەرىن بىرىزدىلىكپەن قالىپتاستىرۋعا بولادى.
ۇستازدار مەن شاكىرتتەر اراسىندا دۇرىس قالىپتاسپاعان قارىم-قاتىناستار تالىم-تاربيە ىستەرىنىڭ جەمىستى جۇرگىزىلۋىنە ەلەۋلى نۇقسان كەلتىرەدى. مۇنداي جايتتەر ارنايى ىزدەستىرىلگەن تاجىريبەلەر ارقىلى انىقتالدى. بىرىنشىدەن، ءبىر كلاستاعى وقۋشىلاردىڭ جەكە ءپان مۇعالىمدەرىنە قاتىناسى؛ ەكىنشىدەن، ساباق جۇرگىزگەن ءپان مۇعالىمدەرىنىڭ ەرەكشەلىكتەرى؛ ۇشىنشىدەن، وقۋشىلاردىڭ جەكە پاندەرگە دەگەن ىقىلاس-ىنتاسى؛تورتىنشىدەن،مۇعالىمدەردىڭ كلاسس ۇجىمىمەن قارىم-قاتىناسىنىڭ سيپات ءمۇعالىم مەن وقۋشىلار اراسىنداعى كەزدەسىپ وتىراتىن نارازىلىق پەن داۋ-دامايدىڭ تۋىنداۋ سەبەپتەرىن پسيحولوگيالىق تۇرعىدان اشىپ كورسەتۋدىڭ ماڭىزدى ەكەندىگىنە جەتە ءتۇسىنىپ، مەكتەپ تاجىريبەسىنەن جيناقتالعان ماتەريالداردى توپتاستىرا وتىرىپ ىزدەستىرىلدى. وسى ماقساتقا وراي مەكتەپتە جۇرگىزىلگەن باقىلاۋ ناتيجەلەرى 4-كلاستان باستاپ، ولار 6-كلاسقا كوشكەنگە دەيىنگى مەرزىم اراسىندا ىزدەستىرىلدى. مۇنداي باقىلاۋدان ءتيىستى قورىتىندىلار جاساۋ ءۇشىن 4-كلاس وقۋشىلارى تاڭداپ الىندى. وسى كلاس ۇجىمىمەن جۇرگىزىلگەن باقىلاۋ بويىنشا وقۋشىلاردىڭ ءبارىن قامتىپ، ولاردىڭ مۇعالىمدەرىنە دە تۇرلىشە كوزقاراستا ەكەنىن بايقاتتى. مىسالى، كەيبىر ءپان مۇعالىمدەرى ءوز ساباقتارىن قىزىقتى ەتىپ ۇيىمداستىرىپ وتكىزەتىن بولسا، وندا ساباقتارعا وقۋشىلار دا بەلسەنە قاتىسىپ، وتىلگەن ماتەريالداردى تياناقتى مەڭگەرۋگە ۇمتىلادى. ال، كەيبىر ساباقتاردا وقۋشىلاردىڭ ءبىرسىپىراسى ولارعا ەنجارلىقپەن قاتىسىپ، كەيبىر رەتتەردە وعاش قىلىق كورسەتتى. ادەتتە مۇنداي ساباقتاردا ءمۇعالىم مەن وقۋشىلار اراسىندا نارازىلىق تۋدىرۋعا سەبەپ بولادى. ماسەلەن، وسى مەكتەپتىڭ 5-كلاسىندا وتىلگەن ورىس ءتىلى ساباعىندا كلاستاعى وقۋشىلاردىڭ باسىم كوپشىلىگى بوگدە نارسەلەرمەن شۇعىلدانىپ، ءوزارا دابىرلاپ سويلەپ وتىردى. ءمۇعالىمنىڭ تارتىپكە شاقىرعان ەسكەرتۋىنە دە ميىعىنان قاراپ نەمقۇرايلى كۇيىن بايقاتتى.
ساباقتى تالداپ، وقۋشىلاردىڭ وعاش مىنەزدەرىن كورسەتۋدىڭ باستى سەبەپتەرى نەدە ەكەنىنە كەلسەك، بىرىنشىدەن، ءمۇعالىم كلاسقا باسشىلىق ەتۋ ءرولىن كورسەتە المادى. بۇل ونىڭ دايارلىعىنداعى مەتوديكالىق ەلەۋلى ولقىلىلىعىن اڭعارتتى. ەكىنشىدەن، ءمۇعالىمنىڭ ءوز قىزمەتىنە نەمقۇرايلى قارايتىنىن كورسەتتى. ۇشىنشىدەن، وقۋشىلاردىڭ باعدارلامالىق ماتەريالداردى تياناقتى مەڭگەرۋىنىڭ ءتيىمدى جولدارىن ىزدەستىرمەيتىنىن سەزدىردى. كەرىسىنشە، بۇل ساباقتا وقۋشىلاردىڭ ىقىلاس-زەيىنى ساباقتىڭ بىتۋىنە دە باعىتتالدى. تورتىنشىدەن، وقۋشىلاردىڭ مىنەز-قۇلقىنا بايلانىستى كوتەرمەلەۋ مەن كىنالاۋ تالاپتارى دا ورىندالمادى. ءسوزى مەن ءىسى ءبىر جەردەن شىقپادى. سودان كەلىپ ءمۇعالىم مەن وقۋشىلار اراسىندا داۋ-داماي ەتەك الادى. ويتكەنى، بۇل ساباقتا ءمۇعالىمنىڭ ءبىلىم دارەجەسىنىڭ تومەندىگى مەن ءادىسىنىڭ شالالىعى وقۋشىلاردىڭ مۇقتاج-تىلەكتەرىن قاناعاتتاندىرا المادى.
مۇعالىمدەر مەن وقۋشىلار اراسىندا كەزدەسەتىن نارازىلىقتار مەن كەرىس-جانجالدار ءمۇعالىمنىڭ جەكە باسىنداعى مىنەز-قۇلىق مەن قىزمەتىندەگى كاسىبي ولقىلىقتارىنا بايلانىستى ەكەنىن اڭعارتتى.
ءمۇعالىمنىڭ مىنەز-قۇلقى ءوز ماماندىعىنىڭ تالاپتارىنا ساي بولسا، وندا مۇنداي قولايسىز جاعداي بولماس ەدى. قولدان كەلگەنشە ءوزارا قاقتىعىستار مەن رەنىشتەردى تۋدىرماعان جاقسى. ونداي جايتتەر كىمگە دە بولسا ابىروي اپەرمەيدى. بولاشاق ۇستازدار مۇنداي جاعدايلاردىڭ ءمان-جايىن تەرەڭ بارلاپ تۇسىنگەنى دۇرىس.
3 - كۋرس ستۋدەنتى
ءمۇعالىم مەن وقۋشىلار اراسىنداعى قارىم-قاتىناس پسيحولوگياسى جانە ونىڭ تالىم-تاربيەلىك ماڭىزى
جاسوسپىرىمدەر مەن ۇستازدار اراسىنداعى ءوزارا قارىم-قاتىناس جاساۋ ماسەلەسى-پسيحولوگيا عىلىمىنداعى جانە تالىم-تاربيە ىسىندەگى ءارى ماڭىزدى، ءارى كۇردەلى پروبلەمالاردىڭ قاتارىنا جاتادى. بۇل سالادا جۇرگىزىلگەن ءبىرسىپىرا زەرتتەۋلەر مەن وسى باعىتتا جيناقتالعان تاجىريبەلەردىڭ ناتيجەلەرى جاسوسپىرىمدەر مەن ۇستازدار، وقۋشىلار مەن تالىمگەرلەر اراسىنداعى قارىم-قاتىناس ورناتۋدا ايتارلىقتاي ەرەكشەلىكتەر مەن سيپاتتار تۇرلىشە تۇسىنىكتەر بار ەكەندىگىن كورسەتتى. مىنە، مۇنداي ماسەلەدەگى ەلەۋلى ءجايتتىڭ ءبىرى-مۇعالىم مەن شاكىرتتەر اراسىنداعى قارىم-قاتىناس جاساۋدا ءارقيلى قيىنشىلىقتاردىڭ ۇنەمى كەزدەسىپ وتىراتىندىعى.
ەگەر كىشى مەكتەپ جاسىنداعى بالالار ءۇشىن ءمۇعالىم بارلىق بەينەسىمەن ەرەكشە ءىز قالدىرىپ، ولارعا كۇشتى اسەر ەتەتىن تۇلعا بولىپ سانالاتىن بولسا، ال ەرەسەك بالالار ءمۇعالىمنىڭ ءاربىر قيمىل-قوزعالىسىنا، ىس-ارەكەتى مەن سويلەگەن سوزىنە، ونىڭ اقىل كەڭەسىنە، وزگە ادامدارمەن قارىم-قاتىناسىنا، شاكىرتتەرگە قوياتىن ءتۇرلى تالاپتارىنا وزدەرىنشە ىشتەي سىن كوزىمەن قارايدى. وسى ماسەلەنى انىقتاۋ باعىتىندا ارنايى جۇرگىزىلگەن پسيحولوگيالىق جانە پەداگوگيكالىق زەرتتەۋلەر تومەنگى سىنىپ وقۋشىلارىنان گورى ەرەسەك وقۋشىلار اراسىندا ۇلكەندەردىڭ ايتقان سوزدەرىنە قۇلاق اسپاۋ جانە ايتقانىنان قايتپايتىن مىنەز كورىنىستەرىندە ءارقيلى كەدەرگىلەر مەن سەبەپتەر بولاتىندىعىن انىقتادى. ارينە، مۇنداي ماسەلەنىڭ تۇپكى سەبەپتەرىن پسيحولوگيالىق جاعىنان تەرەڭىرەك زەرتتەۋ-تالىم-تاربيە ىسىندە ماڭىزدى ماسەلە بولىپ سانالادى.
بىزدە، اتاپ ايتقاندا، قازاقستاندا، اسىرەسە قازاق مەكتەپتەرى مەن ارناۋلى ءبىلىم بەرەتىن ورتا دارەجەلى وقۋ ورىندارىندا ۇستاز بەن شاكىرتتەر اراسىنداعى قارىم-قاتىناس ورناتۋ، ولاردىڭ اراسىندا كەزدەسىپ قالاتىن قيىنشىلىقتار پسيحولوگيالىق تۇرعىدان ءالى دە قىزۋ قولعا الىنىپ، تياناقتى ىزدەستىرىلمەگەن ماسەلەلەردىڭ قاتارىنا جاتادى. ال، ءمۇعالىم مەن شاكىرتتەر اراسىنداعى قاتىناستى ىزدەستىرۋدەگى عىلىمي-پەداگوگيكالىق بىرەڭ-ساراڭ ادەبيەت پەن ماقالالاردا تەك ۇستازعا قاجەتتى ساپالاردى ءسوز ەتۋمەن شەكتەلەدى. وسى كەزدە تالىم-تاربيە ىسىندەگى جاسوسپىرىمدەرمەن قارىم-قاتىناس جاساۋدا ءمۇعالىمنىڭ وزىندىك ساپا ەرەكشەلىكتەرىمەن قاتار، ونىڭ وزگە ادامدارمەن، اسىرەسە شاكىرتتەردىڭ دارالىق ەرەكشەلىكتەرىمەن ساناسىپ وتىرۋ قاجەتتىگىنە باسا ءمان بەرىلەدى. وسىنداي تالاپتى انىقتاپ ونى جۇزەگە اسىرۋ جولىندا ءمۇعالىمنىڭ بويىندا وزىندىك ساپا، ۇستازدىق قاسيەت جانە ارنايى ءبىلىمى بولۋ كەرەك دەگەن مىندەت قويىلادى.
ۇستازدار مەن شاكىرتتەر اراسىنداعى قارىم-قاتىناستىڭ ءبىرسىپىرا جايتتەرىن پسيحولوگيالىق تۇرعىدان انىقتاۋ ماقساتىمەن الماتى قالاسىنداعى بىرنەشە مەكتەپتەردە ارنايى تاجىريبەلىك زەرتتەۋلەر جۇرگىزىلىپ، وندا ماقسات ەتىپ قويىلعان ماسەلەنىڭ جاي-جاپسارى ىزدەستىرىلدى. بۇل زەرتتەۋدە نەگىزگى ماسەلە-مۇعالىمدىك ماماندىققا قويىلاتىن جاسوسپىرىمدەردىڭ تالابىن پسيحولوگيالىق تۇرعىدان نەگىزدەپ، ۇستازعا ءتان ساپالار مەن ەرەكشەلىكتەردىڭ سىرىن اشىپ كورسەتۋ جانە ونى پەداگوگيكالىق جانە مەتوديكالىق جاعىنان الىپ تالداۋ.
زەرتتەۋ ارقىلى ىزدەستىرىلەتىن ماسەلەنىڭ ءتۇيىنىن شەشۋ ءۇشىن مىناداي ءتاسىل قولدانىلدى. ءمۇعالىمنىڭ ۇستازدىق قىزمەتىندەگى بارلىق ىس-ارەكەتتەرىن وقۋشىلاردىڭ وي-پىكىرلەرى بويىنشا قالايشا باعالاناتىنىن انىقتاۋ نيەتىمەن ۇنامدى جانە ۇنامسىز جاقتارى دەپ ەكى جىككە ءبولىندى. وسى ساپالار مەن ەرەكشەلىكتەردەن ءمۇعالىمنىڭ ۇستازدىق قىزمەتىندەگى دارالىق قاسيەتتەرى مەن ماماندىق بىلىكتىلىگىنە قويىلاتىن تالاپتار ايقىندالا تۇسەر دەگەن جورامال جاسالدى. سونىڭ ناتيجەسىندە شاكىرتتەر تاراپىنان مۇعالىمگە قويىلاتىن تالاپتار مەن تىلەكتەردىڭ ءمان-جايىن قاراستىرىپ مىناداي ءتورت توپقا ءبولىپ ىزدەستىرىلدى دە، ولاردان ءتيىستى قورىتىندىلار جاسالدى.
ءبىرىنشى توپقا ۇستاز بەن شاكىرت اراسىنداعى قارىم-قاتىناستاعى ءمۇعالىمنىڭ ادامگەرشىلىك ساپالارى جاتادى. ولار: يگى تىلەك، شاكىرتتەرگە مۇمكىندىگىنشە ىقىلاستى كومەك كورسەتۋ، ولاردىڭ جان دۇنيەسىن ءتۇسىنۋى. مۇنداي قاسيەتتەردى شاكىرتتەر ءوز ۇستازدارىنىڭ بويىنان كورگىسى كەلەدى. ال، ۇستازداردىڭ بۇلارعا نەمقۇرايلى، سەلقوس، ىقىلاسسىز قاراۋىن وقۋشىلار ۇستازدىڭ ۇنامسىز قاسيەتتەرى دەپ سانايدى.
ەكىنشى توپقا ءمۇعالىمنىڭ ۇستازدىق شەبەرلىگىنە بايلانىستى قويىلاتىن تالاپ-تىلەكتەر. ءمۇعالىمنىڭ ءوز ءپانىن جەتىك بىلەتىندىگى بالالارعا وقۋ ماتەريالدارىن جەتە ءتۇسىندىرىپ ۇعىندىرا الاتىندىعى، ءار الۋان امال-تاسىلدەر قولدانىپ، ساباقتى تارتىمدى جانە قىزىقتى ەتىپ وتكىزەتىندىگى.
ءۇشىنشى توپقا ۇستازدىق جاسوسپىرىمدەردىڭ بىرىمەن-بىرىنىڭ ءوزارا قارىم-قاتىناسىنا، ولاردىڭ ومىرىندەگى كۇيىنىش-سۇيىنىشتەرىنە، تابىستارى مەن ساتسىزدىكتەرىنە، ءار ءتۇرلى قوعامدىق-كوپشىلىك جۇمىستارعا قاتىسۋىنا بايلانىستى كوڭىل ءبولىپ، ءمان بەرۋى، ۇستازدىڭ كلاسس جەتەكشىلىك جۇمىسىنداعى ىس-ارەكەتتەرى جاتادى.
ءتورتىنشى توپتاعى شاكىرتتەر، ءمۇعالىمنىڭ جەكە باسىنا ءتان مىنەز-قۇلىقتارىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىن اتاپ كورسەتەدى.
شاكىرتتەردىڭ ۇستاز بويىنداعى ساپالارى مەن ەرەكشەلىكتەرى تۋرالى كوزقاراستارى مەن وزىندىك پايىم-تۇسىنىكتەرىن مىناداي ءتورت توپقا ءبولىپ انىقتاپ كورسەتەيىك:
1. ءمۇعالىمنىڭ ادامگەرشىلىك ساپالارى مەن وزىندىك قاسيەتتەرى؛ وقۋشىلارعا دەگەن قاتىناسى؛
2. ءمۇعالىمنىڭ ءوز ءپانىن جەتىك مەڭگەرۋى مەن ۇستازدىق شەبەرلىگى؛
3. ءمۇعالىمنىڭ كلاسس ۇجىمىن باسقارىپ،وعان جەتەكشىلىك ەتە الۋى؛ 4. ءمۇعالىمنىڭ مىنەز-قۇلقىنداعى دارالىق ساپالارى، بويىنداعى قاسيەت ەرەكشەلىكتەرى.
ارنايى زەرتتەۋ ناتيجەلەرىن تالداي وتىرىپ، ءمۇعالىم جايىنداعى شاكىرتتەردىڭ پىكىرلەرىن توپتاستىرا وتىرىپ قاراستىرىلعاندا ۇستازعا ءتان 27 ۇنامدى ساپالارمەن بىرگە 27 ۇنامسىز ەرەكشەلىكتەردىڭ بار ەكەندىگىن اتاپ كورسەتۋگە بولادى. سول شاكىرتتەردىڭ ءمۇعالىمنىڭ مىنەز-قۇلقى جايىنداعى ۇناتاتىن ساپالارى مەن قارىم-قاتىناس جاساۋدا تالاپ ەتىلەتىن جاعىمدى سيپاتتار مىناداي:
ءبىرىنشى توپقا جاتاتىن ساپالىق ەرەكشەلىكتەر:
ا) شاكىرتتەردىڭ ادامي قاسيەتتەرىن ەسكەرىپ ونىمەن ۇنەمى ساناسىپ وتىرۋى؛
ءا) جاسوسپىرىمدەر مەن ەرەسەك ادامدارعا بىردەي دەڭگەيدە قارىم-قاتىناس جاساپ، ولاردىڭ پىكىرلەرىمەن ساناسۋ؛
ب) وقۋشىلارعا سەنىم ءبىلدىرۋ؛
ۆ) شاكىرتتەردىڭ بويىنداعى كەمشىلىكتەردى كوپشىلىك تالقىسىنا سالماي،جەكە وزىنە وڭاشا ايتۋى؛
گ) شاكىرتتەرمەن سويلەسكەندە ۇنەمى سىپايىلىق پەن ادەپتىلىك ۇلگىسىن كورسەتۋ؛
ع) كىمگە دە بولسا يگى تىلەكپەن ىقىلاستى كومەك كورسەتۋ؛
د) شاكىرتتەردىڭ جان دۇنيەسىن (پسيحيكاسىن) ايتپاي-اق ءتۇسىنىپ،ۇنەمى سەزىمتالدىق كورسەتۋى؛
ە) ءاربىر ىستە ۇنەمى ادىلەتتى بولۋى؛
ج) شاكىرتتەردىڭ تابىسى مەن ىقىلاس-ىنتاسىن تەز اڭعارعىشتىعى؛
ز) اركىمگە لايىقتى ورىندى تالاپ قويۋى.
ەكىنشى توپتاعى ساپالارعا:
ا) ءوز ءپانىن جەتىك ءبىلىپ، باعدارلامالاردان تىس ماتەريالداردى قامتي الاتىندىعى؛
ءا) ءوزىنىڭ ماماندىعىن وزگە عىلىمدارمەن ۇشتاستىرا ءبىلۋى مەن ءبىلىمىنىڭ ءار تاراپتىعى؛ ب)ساباقتى تۇسىنىكتى ءارى ناقتى جۇرگىزۋى؛
ۆ) ءوز ىنتاسىمەن قوسىمشا ادەبيەت وقىعان شاكىرتتەردى تەز اڭعارىپ، ولاردى كوتەرمەلەپ وتىرۋى؛
گ) ءوز پانىنە دەگەن وقۋشىلاردىڭ ىقىلاس-ىنتاسىن ارتتىرا ءبىلۋى؛ ع) ساباقتى شەبەر ۇيىمداستىرىپ، ءاربىر وقۋشىنىڭ دەربەس جۇمىس ىستەۋىن، ساباققا كلاستىڭ تۇگەل قاتىسىپ وتىرۋىن قامتاماسىز ەرۋ.
ءۇشىنشى توپتاعى ساپالار: ا)قوعامدىق ۇيىمدار مەن كلاستان تىس جۇرگىزىلەتىن جۇمىستاردى قىزىقتى ءارى تارتىمدى ەتىپ وتكىزۋى؛
ءا) وقۋشىلاردىڭ بەلسەندىلىگى مەن دەربەستىگىن باعالاپ،بالالاردىڭ باستاماسىن ۇنەمى قولداۋى؛
ب) بالالاردىڭ پىكىرلەرىمەن ساناسىپ، وعان ءمان بەرۋى جانە ولاردىڭ تالاپ-تىلەكتەرىن ىلعي ەسكەرىپ وتىراتىندىعى؛
ۆ) وقۋشىلارعا بەرگەن ۋادەسىن قالايدا ورىندايتىندىعى؛
گ) بالالاردىڭ ءوزارا قارىم-قاتىناسىنا ءمان بەرە زەر سالۋى، تاتۋ بولۋعا باعىتتاي بىلەتىندىگى؛
ع) ۇلدار ممەن قىزدار اراسىنداعى دوستىق قاتىناستاردى دۇرىس قالىپتاستىرىپ، قامقورلىق جاساۋى؛
د) ءاربىر نارسەنى ىستەي بىلەتىن شەبەر ۇستاز شاكىرتتەرىنە دە كوپ نارسە الاتىندىعى.
ءتورتىنشى توپتاعى ساپالار:
ا) ءاربىر ءىستى كوڭىلدى ورىنداپ ءسوزدى تاپقىر سويلەيتىندىگى؛
ءا) مىنەز-قۇلقىنىڭ قاراپايىمدىلىعى؛
ب) ءوزىن-وزى مەڭگەرىپ، ۇستامدىق ۇلگىسىن كورسەتەتىندىگى.
وسىنداي توپتاستىرىپ كورسەتىلگەن ساپالار شاكىرتتەردىڭ ۇستازدارى جايىنداعى شىنايى وي-پىكىرلەرىن بىلدىرەدى. مۇنداي ۇنامدى ساپالارمەن قاتار، وقۋشىلار ءوز ۇستازدارىنىڭ ىس-ارەكەتى مەن مىنەز-قۇلقىنداعى جانە شاكىرتتەرمەن قارىم-قاتىناسىنداعى ۇنامسىز ەرەكشەلىكتەرى مەن جاعىمسىز سيپاتتارىن اتاپ كورسەتەدى. وسى تۇرعىدان العاندا ۇستازدىڭ ۇنامسىز ەرەكشەلىكتەرىن دە مىناداي ءتورت توپقا ءبولىپ جىكتەپ كورسەتۋگە بولادى.
ءبىرىنشى توپتاعى ەرەكشەلىكتەر:
ا)شاكىرتتەرگە نەمقۇرايلى قاراپ، دارا ەرەكشەلىكتەرمەن ساناسپاي، ولاردى بالاعا سانايدى؛
ءا)اقىل-ەسى جەتىلمەگەن دەپ ساناپ،وقۋشىلارعا كوبىنەسە اقىل ايتادى؛
ب)وقۋشىلارعا سەنىمسىزدىكپەن قاراپ، ولاردان تەك ءوز ايتقاندارىن عانا بۇلجىتپاي ورىنداۋدى تالاپ ەتەدى؛
ۆ)وقۋشىلاردىڭ اعات سوزدەرى مەن كەمشىلىكتەرىنە مىسقىل كۇلكىمەن ەسكەرتۋلەر جاسايدى؛
گ)شاكىرتتەرگە داۋىس كوتەرە زەكىپ سويلەپ، ولاردىڭ ايتايىن دەگەن ءسوزى مەن جاۋابىن تولىق تىڭداماي، ءبولىپ تاستايدى؛ ع)وقۋشىلاردىڭ قيىنشىلىقتارى مەن مۇڭىن جەتە تۇسىنگىسى كەلمەي، ءاتۇستى جاۋاپ بەرەدى؛
د)شاكىرتتەرىنىڭ كوپشىلىك اراسىندا ۇيالاتىن قۇپيا سىرلارىن ىشىندە ساقتامايدى؛
ە)كەيبىر وقۋشىلاردى عانا بولەكتەي كورسەتىپ، الالاپ، ادىلەتسىزدىك بىلدىرەدى؛
ج)وقۋشىلار بويىنداعى ۇنامدى قاسيەتتەردى اڭعارماي، ولاردىڭ قابىلەتى مەن كۇش-جىگەرىن جەتە باعالامايدى؛
ز)وقۋشىلاردىڭ مىنەز-قۇلقىنان ۇنەمى ءمىن ىزدەپ، ونىڭ ءاربىر جازا باسقاندىعىن جازالاپ وتىرۋدى قولدايدى.
ەكىنشى توپقا جاتاتىن كەمشىلىكتەر:
ا)وقۋ ماتەريالدارىن وقۋلىق شەڭبەرىندە عانا تۇسىندىرۋمەن شەكتەلەدى: ءا)وقۋشىلاردىڭ باعدارلامادان تىس قويعان سۇراقتارىنا كومەسكى جانە شالا جاۋاپ بەرەدى؛
ب)ساباقتى ناقتى تۇسىندىرە المايدى؛
ۆ)ساباقتى قىزىقسىز ءارى جالاڭ وتكىزەدى؛
گ)وقۋ ماتەريالىنىڭ ءتۇيىندى ماسەلەلەرىنە كوڭىل اۋدارماي، ونى تۇرلەندىرە وتىرىپ تۇسىندىرۋگە جەتە ءمان بەرمەيدى؛
ع)وقۋشىلارعا ءبىر تالابىن ورىنداتپاي جاتىپ ەكىنشىسىن قويىپ، ساباقتىڭ بەرەكەسىن الادى.
ءۇشىنشى توپقا جاتاتىن كەمشىلىكتەر:
ا)مەكتەپتەگى جانە كلاستاعى قوعامدىق جۇمىستاردىڭ جۇرگىزىلۋىنە جەتكىلىكتى كوڭىل اۋدارمايدى، ولارمەن قويان-قولتىق ارالاسىپ كەتپەيدى؛
ءا)بالالاردىڭ ءالى جەتەرلىك قوعامدىق جۇمىستاردى ءوزى ىستەپ،وقۋشىلارعا سەنىمسىزدىك بىلدىرەدى؛
ب)وقۋشىلاردان تەك ءوزىنىڭ عانا ايتقانىن ورىنداۋدى تالاپ ەتەدى؛ ۆ)كلاسس ۇجىمىنا بەرگەن ۋادەسىن دەر كەزىندە ورىندامايدى؛ گ)بالالاردىڭ كوكەيتەستى ماسەلەلەرىنە ءمان بەرمەيدى، ولاردىڭ جەكە باسىنىڭ ىستەرىنە ارالاسپايدى، ويتكەنى مۇنداي ىستەر وقۋشىلاردىڭ ءوز جۇمىستارى دەپ سانايدى؛
ع)ۇلدار مەن قىزدار اراسىنداعى جولداستىق، دوستىق قارىم-قاتىناستىڭ دۇرىس قالىپتاسۋ مەرزىمى ەرتە دەگەن پىكىردە بولادى؛ د)قوعامدىق جۇمىستاردى ورىنداۋدىڭ جولىن جەتە تۇسىنە بەرمە
ءتورتىنشى توپقا جاتىن كەمشىلىكتەر:
ا)اشۋلانشاق، كۇيگەلەك؛
ءا)تۇيىق، وقۋشىلارمەن قارىم-قاتىناسى سالقىن؛
ب)ءجۇرىس-تۇرىسىنىڭ ءبارى اسىعىس، ۇنەمى ءوز جۇمىستارىمەن عانا شۇعىلدانادى.
وقۋشىلاردىڭ مۇعالىمدەرگە قويىلاتىن مۇنداي تالاپتارىن ۇستازدار ۇنەمى ەسكەرەتىن بولۋعا ءتيىس.
ۇستاز بەن شاكىرتتەر اراسىنداعى قارىم-قاتىناستى كۇندەلىكتى تالىم-تاربيەنىڭ ناقتىلى فاكتىلەرىنەن الىنىپ، ولاردى سالىستىرا وتىرىپ، ءوزارا توپتاستىرىپ كورسەتىلدى. وسىنداي اتالعان ۇنامدى، ۇنامسىز دەگەن ساپالار مەنگ ەرەكشەلىكتەر شاكىرتتەر تاراپىنان كورسەتىلگەن ءوز پىكىرلەرى. سولاي دەگەنمەن دە بۇل قاسيەتتەردىڭ ءبارى وقۋ-تاربيە ىسىندە ءجيى كەزدەسىپ وتىرادى. مۇنداي جايتتەردىڭ ءبارى شاكىرتتەردىڭ جۇرەگىن جارىپ شىققان پىكىرلەرى مەن جاناشىرلىق نيەتىمەن ايتىلعان ولاردىڭ جان دۇنيەسىن تەبىرەنتكەن ماسەلەلەر ەكەنىن ءاربىر ۇستاز، تالىم-تاربيەشى اقىل-ويعا سالىپ، ءوز قابىرعاسىمەن كەڭەسىپ، تارازىلاپ كورۋى قاجەت.
ءمۇعالىم مەن وقۋشى اراسىنداعى تارتىس پەن ءوزارا رەنىشتىڭ تۋىنداۋ سەبەپتەرى
وسى زامانعى پسيحولوگيالىق زەرتتەۋلەردە الەۋمەتتىك ءومىردىڭ ءار ءتۇرلى ورىسىندە بولىپ وتىراتىن تالاس-تارتىستار مەن داۋ-دامايدىڭ ءوربۋى ەرەكشە نازار اۋدارىپ، ولاردىڭ سەبەپ-سالدارىن انىقتاپ وتىرۋعا ەرەكشە ءمان بەرىپ وتىرۋدى قاجەت ەتەتىن ءومىر تىرشىلىگىنىڭ شىندىعى. ءبىز بۇل ەڭبەكتىڭ العى تاراۋلارىندا ونەركاسىپ ورىندارىمەن مەكەمە ۇجىمدارى ارسىنداعى ءار الۋان سيتۋاسيالار مەن شيەلەنىستى جاعدايلاردىڭ بولىپ وتىراتىندىعىنا باسا كوڭىل اۋدارىپ، سونداي جايتتەردى جەڭۋدىڭ ءجون-جوسىعىن، ادىس-تاسىلدەرىن ناقتى جاعدايلار نەگىزىندە پسيحولوگيالىق تۇرعىدان ىزدەستىرىپ كوردىك.
تالاس-تارتىستى ماسەلەلەردىڭ تۋىنداپ وتىرۋىنا الەۋمەتتىك- پسيحولوگيالىق زاڭدىلىقتاردىڭ بولاتىندىعىنا كوز جەتكىزدىك. ال بۇل ماسەلەنىڭ تەوريالىق جانە مەتوديكالىق نەگىزدەرى مەن سيپاتتارىن عىلىمي تۇرعىدان تەرەڭىرەك اشىپ كورسەتۋ ءوز الدىنا زەرتتەلىپ، ءتيىستى شەشىمىن كەلەشەكتەن كۇتەدى.
شاكىرتتەر مەن مۇعالىمدەر اراسىنداعى، اسىرەسە ءمۇعالىم مەن جاسوسپىرىمدەر اراسىنداعى، قارىم-قاتىناستا كەزدەسىپ قالاتىن تارتىستار وسى كەزگە دەيىن جەتە زەرتتەلمەگەن ماسەلە. مىنە،وسى ماسەلەنى زەرتتەۋدى نەگىزگى وبەكت ەتىپ الىپ قاراستىرۋ مىناداي سەبەپتەرگە بايلانىستى.
1.ورتا جاستاعى مەكتەپ وقۋشىلارى وزدەرىنە ەرەكشە زەيىن قويىپ قاراۋدى قاجەتسىنەدى. ولاردىڭ ومىردەگى وتپەلى كەزەڭ، جوعارعى تالاپتار، سانا سەزىمى مەن اقىل-ويىنىڭ ءوسۋى ءمۇعالىمدى جاسوسپىرىمدەرگە جاڭا قىرىنان كەلۋگە ءماجبۇر ەتەدى.
2.وتپەلى كەزەڭ جاسىنداعى بالالارعا دۇرىس قالىپ كورسەتپەۋدەن تۋىندايتىن تارتىستاردى ءجيى كەزدەستىرۋگە بولادى. بالالاردىڭ جاس ەرەكشەلىگىن جانە تالىم-تاربيە جۇمىسىندا سوعان ساي ءادىس امالداردى قولدانا بىلمەۋدەن كەيبىر مۇعالىمدەر ءوز جۇمىسىندا كوپتەگەن قيىندىقتارعا كەزدەسىپ ءجۇر. ولار بىرەر رەت كوزگە ءتۇسىپ قالعانداردى ”تاربيەلەنۋى قيىن” بالالار قاتارىنا وي سالماقتاماي قوسىپ، ءوز جۇمىستارىندا قيىنداتادى. ەندى-ەندى قالىپتاسا باستاعان جەتكىنشەك مىنەز-قۇلقىنا كەرى اسەرىن تيگىزەدى.
ءمۇعالىم مەن وقۋشى اراسىنداعى تارتىستى تۋعىزاتىن سەبەپتەرگە وقۋشىلار توبى، ولاردىڭ جاس جانە وزىندىك ەرەكشەلىكتەرى، ءمۇعالىم مەن ونىڭ وقۋشىلار ۇجىمىنا باسشىلىق ەتۋ ءستيلى دە اسەر ەتۋى جاتادى.تالىم-تاربيە سالاسىندا جۇرگىزىلگەن زەرتتەۋ ناتيجەلەرىن جيناقتاپ قاراستىرعاندا ءمۇعالىم مەن وقۋشىلار اراسىنداعى تارتىستاردىڭ تۋىنداپ، ولاردىڭ ەتەك الۋىنىڭ بىرنەشە تۇرلەرى بولاتىندىعى بايقالادى.
وقۋ ءىسىن جۇزەگە اسىرىپ، ونى بىرىزدىلىكپەن جۇرگىزۋدە كەدەرگى بولاتىن جايتتەر ءمۇعالىمنىڭ ءبىلىم دەڭگەيى مەن ونى شاكىرتتەرگە ءتيىمدى ادىس-تاسىلدەرمەن جەتكىزە الماي، تاجىريبەسىزدىك كورسەتىپ، وقۋشىلارعا سەرپىندى ىقپال ەتە المايدى. سونداي-اق ءمۇعالىم وقۋشىلارعا قوياتىن تالابىن ۇنەمى وزگەرتىپ قالىپتى جاعدايدان ءجيى اۋىتقىپ وتىرادى. سونىڭ سالدارىنان شاكىرتتەردىڭ ءتارتىبى دە ناشارلايدى. مۇنداي كەمشىلىكتەر، ەڭ الدىمەن، ۇستازدىڭ ۇيىمداستىرۋشىلىق قابىلەتى مەن ساباق جۇرگىزۋدەگى مەتوديكالىق ولقىلىعىنان پايدا بولىپ، شاكىرتتەر ساباققا كوپشىلىك ۋاقىتىن بوسقا جىبەرەتىن بولادى. الايدا مۇنداي جاعدايدان تۋىندايتىن تارتىستار وقۋ-تاربيە ىسىندەگى وزگە سيپاتتاعى داۋ-دامايلاردان كەمدەۋ.
جەكە باستىڭ ءوزى ۇستانعان ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرگە بايلانىستى كەزدەسەتىن كەدەرگىلەر مەن تالاس-تارتىستار. بالانىڭ ءوز باسىنا تالاپ قويۋى، اينالاسىنا زەر سالىپ، ءاربىر نارسەگە ءمان بەرۋى بالانىڭ ءوسىپ جەتىلە باستاعانىن كورسەتەدى. مۇنداي ەرەكشەلىكتەرگە بالانىڭ ەرەسەك ادامدارمەن قارىم-قاتىناس جاساپ، ءوزىنىڭ ەسەيگەندىگىن بايقاتۋى ونىڭ ادامي-ەتيكالىق جاعىنان دا تالاپ-تىلەگىنىڭ وسكەندىگى دەپ ساناۋ كەرەك. ەرەسەك ادامدارمەن سالىستىرعاندى ءمۇعالىم مەن وقۋشىلار اراسىنداعى ءوزارا قارىم-قاتىناس ەداۋىر كۇردەلى. ويتكەنى، مۇنداعى ءبىرىنشى ءجاق-مۇعالىم تولىق قالىپتاسقان، مورال، ەتيكالىق جاعىنان جەتىلگەن، مىنەز-قۇلقى ورنىققان ادام. ەكىنشى جاق- وقۋشىلار. بۇلار نەبارى ءوز ۇستازىنىڭ سەزىمى مەن اقىل-ويىنا ىنتىققاندار عانا. ءمۇعالىم مەن وقۋشىنىڭ ويلانۋ، ءتۇسىنۋ سيپاتتارى دا ءتۇرلى دەڭگەيدە. ۇستازدارعا ايداي انىق قۇبىلىس شاكىرتىنە نانىمدى بولا بەرمەيدى. كەيدە ءمۇعالىم مەن وقۋشى ءبىر قۇبىلىسقا، سوزگە نەمەسە قىلىققا بەرەتىن باعالارى دا تۇرلىشە. ءتىپتى قاراما-قارسى ماندە دە بولۋى مۇمكىن. ۇستاز بەن شاكىرتتەر اراسىنداعى قارىم-قاتىناستا تارتىستىڭ تۋىنداۋىنا ۇستازدىق مەتوديكالىق تۇرعىدا قاتە جىبەرىپ جاڭىلىسۋى، نە وقۋ ماتەريالىن تياناقتى تۇسىندىرە الماۋى دا سەبەپ بولادى.
وقۋشىلاردىڭ جاس ەرەكشەلىكتەرىن ەلەمەي، ولاردىڭ قۇرداستارىمەن قارىم-قاتىناستارىنىڭ قىرى مەن سىرىنا جەتە ءمان بەرىپ، ولاردى جەتە باعالاماۋ سالدارىنان بولاتىن تابىستار. ال، وقۋشىلار توبى تاراپىنان مۇعالىمگە قويىلاتىن تالاپتار، ولاردىڭ رۋحاني تىلەكتەرىن قاناعاتتاندىرماۋعا بايلانىستى. ادەتتە، مۇنداي جاعدايدا ءمۇعالىم وقۋشىلار ۇجىمىنان ءوز بويىن اۋلاق ۇستاپ كوپشىلىك-قوعام جۇمىستارىنا سيرەك قاتىسادى. وقۋشىلار ۇجىمىنىڭ سان الۋان جۇمىستارىنا، ۇجىمدىق پىكىرلەرگە جەتە ءمان بەرمەيدى. مۇنداي جاعدايدا وقۋشىلار تاراپىنان ۇستازعا دەگەن نارازىلىق، قاناعاتتانباۋ سەزىمىنە وراي تارتىستىڭ تۋىنداۋىنا سەبەپ بولادى.
وقۋشىلاردىڭ دارالىق ەرەكشەلىكتەرىنە ءتان جاعىمسىز قاسيەتتەرى مەن مىنەز-قۇلقىنا وراي تۋاتىن تارتىستار. وقۋشىلار ارسىنداعى ۇشقالاق مىنەزدى، قىزۋ قاندى، ايتقانىنان قايتپايتىن وجەت، جان دۇنيەسىەىڭ شەڭبەرى تار ءوزىن قاتار قۇربىلارىنان جوعارى سانايتىن بالالار دا بار.ولاردىڭ سويلەگەن ءسوزى، ىستەگەن قىلىعى وزگەلەردىڭ زىعىردانىن قايناتىپ تۇرادى. ونداي بالالارمەن قارىم-قاتىناس جاساۋ مۇعالىمدەرگە وڭاي تيە قويمايدى. نەگىزگى ماقسات مىنەزى ەرەكشە وقۋشىلارمەن قالىپتى قاتىناس ورناتۋدىڭ ءتيىمدى ءادىسى – ولاردى ۇجىمدىق ءومىردىڭ ىڭعايىنا قاراي بەيىمدەپ، ولاردىڭ ىس-ارەكەتتەرىمەن ۇيلەستىرۋ. دەگەنمەن، مۇنداي جاعدايدا ۇستاز بەن شاكىرت اراسىنداعى ايىرىم شىعاتىن جايتتەر ءجيى بولىپ تۇرادى. مۇندايدا ۇستامدى ۇستازدار شىدامدىلىق پەن تاپقىرلىق كورسەتىپ،قالايدا شاكىرتتەرمەن ءتيىمدى قارىم-قاتىناس ورناتۋدىڭ ادىس-تاسىلدەرىن ىزدەنەدى. جاستاردىڭ مىنەز-قۇلقىنداعى جاعىمسىز قىلىقتارىن جوندەۋگە كۇش جۇمساپ، ءاربىر وقۋشىنىڭ دارالىق ەرەكشەلىكتەرىنە باسا كوڭىل اۋدارادى.
ءمۇعالىم مەن وقۋشىلار اراسىندا كەيدە ءبىرىن-بىرى جەتە تۇسىنبەي ءوزارا كەلىسپەۋشىلىك سياقتى قولايسىز جايتتەر كەزدەسەدى. مۇندايدا بالانىڭ دارالىق ەرەكشەلىكتەرى مەن جان دۇنيەسىنىڭ سىرىنا تەرەڭ بويلاپ، ولاردىڭ مىنەز-قۇلىق ەرەكشەلىكتەرىمەن ساناسقان ءتيىمدى. بالا پسيحيكاسىنىڭ قارقىندى دامىپ وتىرۋىنا وراي ءتۇرلى تىلەك تالاپتارى مەن قاجەتتىلىكتەرى، ءاربىر نارسەنىڭ سىرىن بىلۋگە قۇشتارلىعى ارتا تۇسەدى. تالىم-تاربيە ىسىندە بالانىڭ ساناسى مەن اقىل-ويىنىڭ دامۋىنداعى سانالى وزگەرىستەردى ەسكەرىپ، ولاردى دۇرىس جولعا پارمەندى باعىتتاپ وتىراتىن بولسا، وندا شاكىرت مىنەزىنىڭ ۇنامدى قاسيەتتەرىن بىرىزدىلىكپەن قالىپتاستىرۋعا بولادى.
ۇستازدار مەن شاكىرتتەر اراسىندا دۇرىس قالىپتاسپاعان قارىم-قاتىناستار تالىم-تاربيە ىستەرىنىڭ جەمىستى جۇرگىزىلۋىنە ەلەۋلى نۇقسان كەلتىرەدى. مۇنداي جايتتەر ارنايى ىزدەستىرىلگەن تاجىريبەلەر ارقىلى انىقتالدى. بىرىنشىدەن، ءبىر كلاستاعى وقۋشىلاردىڭ جەكە ءپان مۇعالىمدەرىنە قاتىناسى؛ ەكىنشىدەن، ساباق جۇرگىزگەن ءپان مۇعالىمدەرىنىڭ ەرەكشەلىكتەرى؛ ۇشىنشىدەن، وقۋشىلاردىڭ جەكە پاندەرگە دەگەن ىقىلاس-ىنتاسى؛تورتىنشىدەن،مۇعالىمدەردىڭ كلاسس ۇجىمىمەن قارىم-قاتىناسىنىڭ سيپات ءمۇعالىم مەن وقۋشىلار اراسىنداعى كەزدەسىپ وتىراتىن نارازىلىق پەن داۋ-دامايدىڭ تۋىنداۋ سەبەپتەرىن پسيحولوگيالىق تۇرعىدان اشىپ كورسەتۋدىڭ ماڭىزدى ەكەندىگىنە جەتە ءتۇسىنىپ، مەكتەپ تاجىريبەسىنەن جيناقتالعان ماتەريالداردى توپتاستىرا وتىرىپ ىزدەستىرىلدى. وسى ماقساتقا وراي مەكتەپتە جۇرگىزىلگەن باقىلاۋ ناتيجەلەرى 4-كلاستان باستاپ، ولار 6-كلاسقا كوشكەنگە دەيىنگى مەرزىم اراسىندا ىزدەستىرىلدى. مۇنداي باقىلاۋدان ءتيىستى قورىتىندىلار جاساۋ ءۇشىن 4-كلاس وقۋشىلارى تاڭداپ الىندى. وسى كلاس ۇجىمىمەن جۇرگىزىلگەن باقىلاۋ بويىنشا وقۋشىلاردىڭ ءبارىن قامتىپ، ولاردىڭ مۇعالىمدەرىنە دە تۇرلىشە كوزقاراستا ەكەنىن بايقاتتى. مىسالى، كەيبىر ءپان مۇعالىمدەرى ءوز ساباقتارىن قىزىقتى ەتىپ ۇيىمداستىرىپ وتكىزەتىن بولسا، وندا ساباقتارعا وقۋشىلار دا بەلسەنە قاتىسىپ، وتىلگەن ماتەريالداردى تياناقتى مەڭگەرۋگە ۇمتىلادى. ال، كەيبىر ساباقتاردا وقۋشىلاردىڭ ءبىرسىپىراسى ولارعا ەنجارلىقپەن قاتىسىپ، كەيبىر رەتتەردە وعاش قىلىق كورسەتتى. ادەتتە مۇنداي ساباقتاردا ءمۇعالىم مەن وقۋشىلار اراسىندا نارازىلىق تۋدىرۋعا سەبەپ بولادى. ماسەلەن، وسى مەكتەپتىڭ 5-كلاسىندا وتىلگەن ورىس ءتىلى ساباعىندا كلاستاعى وقۋشىلاردىڭ باسىم كوپشىلىگى بوگدە نارسەلەرمەن شۇعىلدانىپ، ءوزارا دابىرلاپ سويلەپ وتىردى. ءمۇعالىمنىڭ تارتىپكە شاقىرعان ەسكەرتۋىنە دە ميىعىنان قاراپ نەمقۇرايلى كۇيىن بايقاتتى.
ساباقتى تالداپ، وقۋشىلاردىڭ وعاش مىنەزدەرىن كورسەتۋدىڭ باستى سەبەپتەرى نەدە ەكەنىنە كەلسەك، بىرىنشىدەن، ءمۇعالىم كلاسقا باسشىلىق ەتۋ ءرولىن كورسەتە المادى. بۇل ونىڭ دايارلىعىنداعى مەتوديكالىق ەلەۋلى ولقىلىلىعىن اڭعارتتى. ەكىنشىدەن، ءمۇعالىمنىڭ ءوز قىزمەتىنە نەمقۇرايلى قارايتىنىن كورسەتتى. ۇشىنشىدەن، وقۋشىلاردىڭ باعدارلامالىق ماتەريالداردى تياناقتى مەڭگەرۋىنىڭ ءتيىمدى جولدارىن ىزدەستىرمەيتىنىن سەزدىردى. كەرىسىنشە، بۇل ساباقتا وقۋشىلاردىڭ ىقىلاس-زەيىنى ساباقتىڭ بىتۋىنە دە باعىتتالدى. تورتىنشىدەن، وقۋشىلاردىڭ مىنەز-قۇلقىنا بايلانىستى كوتەرمەلەۋ مەن كىنالاۋ تالاپتارى دا ورىندالمادى. ءسوزى مەن ءىسى ءبىر جەردەن شىقپادى. سودان كەلىپ ءمۇعالىم مەن وقۋشىلار اراسىندا داۋ-داماي ەتەك الادى. ويتكەنى، بۇل ساباقتا ءمۇعالىمنىڭ ءبىلىم دارەجەسىنىڭ تومەندىگى مەن ءادىسىنىڭ شالالىعى وقۋشىلاردىڭ مۇقتاج-تىلەكتەرىن قاناعاتتاندىرا المادى.
مۇعالىمدەر مەن وقۋشىلار اراسىندا كەزدەسەتىن نارازىلىقتار مەن كەرىس-جانجالدار ءمۇعالىمنىڭ جەكە باسىنداعى مىنەز-قۇلىق مەن قىزمەتىندەگى كاسىبي ولقىلىقتارىنا بايلانىستى ەكەنىن اڭعارتتى.
ءمۇعالىمنىڭ مىنەز-قۇلقى ءوز ماماندىعىنىڭ تالاپتارىنا ساي بولسا، وندا مۇنداي قولايسىز جاعداي بولماس ەدى. قولدان كەلگەنشە ءوزارا قاقتىعىستار مەن رەنىشتەردى تۋدىرماعان جاقسى. ونداي جايتتەر كىمگە دە بولسا ابىروي اپەرمەيدى. بولاشاق ۇستازدار مۇنداي جاعدايلاردىڭ ءمان-جايىن تەرەڭ بارلاپ تۇسىنگەنى دۇرىس.
You Might Also Like
