InfoHub Logo

نارمانبەت ورمانبەت ۇلى (1860—1918) ارتىنا ولمەس جىر، ىسىمەن وشپەس ءىز قالدىرىپ، زامان قاھارىنا ۇشىراپ، كەيىنگى ۇرپاق ءۇشىن اتى ۇمىتىلىپ كەلگەن اقىن نارمانبەت ورمانبەت ۇلى قارقارالى ۋەزىندەگى 22 بولىس ەلدى اۋزىنا قاراتقان قوتان-بالقاش بولىسىنىڭ ەڭ بەدەلدى، ادىلەتتى بولىسى بولعانى جايلى دەرەكتەر 1990 جىلدان باستاپ جاريالانا باستادى. اقىندىق، شەشەندىك ونەرىمەن اتى شىققان. «قازاقتىڭ بەيقامدىعىن، مومىندىعىن، كەڭپەيىل دارحاندىعىن، باۋىرمالدىعىن بوگدە ەل پايدالانىپ كەتەدى-اۋ» دەگەن سەزىم نارمانبەت سىندى ويلى اقىننىڭ جانىنا باتادى. بولاشاقتى ساقتاۋدىڭ جولى ەڭبەك پەن ءبىلىم دەپ، حالىقتى ۇيقىدان ويانۋعا شاقىرادى. اقىننىڭ ۇلاعاتتى سوزدەرى بۇگىن دە ءمان-ماعىناسىن جوعالتپايدى.

قالعان ءومىر تىم قىسقا،
ارتىڭا قالدىر ءبىر نۇسقا.
بوسقا جۇرمەي دارىلداپ،
باس، اياندا، قارعىما!
قايراتىڭا زار قىلما!
تۇرلەنت ءتىلىندى! تۇزەت ءمىنىندى! — دەيدى..

دالا مەكتەبىنەن ءنار العان، قارقارالى — سەمەيدە ءبىلىمىن شىڭداعان، ۇلى ابايمەن قاتار ءجۇرىپ، ونەگەسىن ۇلگى ەتكەن نارمانبەت  اقىننىڭ:
ادامعا ابىروي مەن بىرلىك كەرەك،
ۇيات، نىساپ، نامىس پەن تىرلىك كەرەك.
عىلىم، ءبىلىم، ىلگەرى باسۋعا ويلا،
ەڭبەك قىپ ەرىنبەستەن بولىپ زەرەك.
بولمايدى تاعدىر ءىسىن قالاي دەۋگە،
اق سوقپاق اداستىرماس تالاي جەرگە.
جاقسىلار، ءىستى تۇزەت، جۇرتتى كۇزەت!
ءبىرىڭدى-بىرىن شاۋىپ تاستاي بەرمە... — دەگەن وسيەت سوزدەرى بار.

«سونشالىقتى ادالدىعىنان نارمانبەتتى ەل ىشىندە ءپىرادار دەپ اتاعان. «ءپىرادار» دەگەن ءسوز ەكى دۇنيەنىڭ ادالدىعى عوي» – دەگەن ەدى اقىننىڭ نەمەرەسى مارقۇم دانا ءشارىپوۆا.

«قارقارالىنى بيلەپ تۇرعان نارەكە» دەپ ەرەكشە قادىرلەگەن وياز:

— نارەكە، ءسىز شەشەن، تاپقىر ادامسىز. مەن سىزگە ءتورت سۇراق قويايىن. سونى شەشىڭىز، حالقىڭا وسيەت بولسىن:

— اقساۋىت دەگەنىمىز نە؟ ارعىماق دەگەنىمىز نە؟ اقىلدى دەگەنىمىز نە؟ ەر جىگىت دەگەنىمىز نە؟ — دەگەن ەكەن. سونداعى نارمانبەتتىڭ: «اقساۋىت دەپ ايتىڭىز – اتقان جاۋدىڭ وعى وتپەسە، ارعىماق، دەپ ايتىڭىز — قاشقاندا جاۋدىڭ اتى جەتپەسە، اقىلدى دەپ ايتىڭىز – توزعان ەلدىڭ باسىن قوسىپ سەپتەسە، ەر جىگىت دەپ ايتىڭىز — جولداسىن جاۋعا تاستاپ كەتپەسە»،  — دەگەن ەل اۋزىنداعى جاۋابىن ەلەمەس قۇدىش ۇلى دەگەن ارداگەر ايتىپ بەرگەن ەدى.

نارمانبەت اقىننىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىق مۇراسىن زەرتتەپ جيناقتاعان اقتوعايلىق امانگەلدى تۋعانبايەۆتىڭ ەڭبەگى ءبىر توبە.

نارمانبەت اقىن قارقارالىدا سوت بولىپ تۇرىپ، 1918 جىلى تامىز ايىندا كەنەتتەن قايتىس بولعان، سوڭعى تىلەگىن بيجاننىڭ قاسەنىنە ارناپ، ەلگە جەرلەۋىن وتىنگەن. بيجاننىڭ قاسەنى ونىڭ سۇيەگىن جىلقىنىڭ جاس تەرىسىنە دارىلەپ وراپ، ءبىر تۇندە قارقارالىدان قاراسۋعا جەتكىزگەندە سۋىت جۇرگەننەن اتتىڭ تۇياعى ويىلىپ تۇسە قالعان دەيدى اۋىل اقساقالدارى. 1919 جىلى نارمانبەتكە بەرىلگەن اس – قازاقستاندا وتكەن سوڭعى ءىرى اس. ات شاپتىرىپ، اس بەرۋ – ەسكە الۋ، اقىن رۋحى الدىندا باس ءيىپ لايىقتى سىي كورسەتۋ — ۇلتتىق سالتىمىز. ارقا اقىنىن ەسكە الۋ 1991 جىلى تامىز ايىندا ونىڭ تۋعان جەرى قاراسۋدا ۇلكەن سالتاناتپەن اتالىپ ءوتتى. وسى ۇلكەن ءىستى قولعا الىپ ۇيىمداستىرعان بۇرىنعى توقىراۋىن اۋدىنىنىڭ اكىمى، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنا ەڭبەگى سىڭگەن قىزمەتكەر بايىز تولەباي ۇلى  مەيىرمانوۆتىڭ  شاقىرۋىمەن جانىبەك  كارمەنوۆ، ماعاۋيا حامزين،  سەرىك نەگيموۆ،  شىمبولات دىلدەبايەۆ سىندى قازاقتىڭ بەلگىلى ازاماتتارى كەلگەن ەدى. اقىندار ايتىسى، الامانات جارىسى، ءتۇرلى ويىن-ساۋىق وتكىزىلگەن.

اقتوعاي ەلى باس قوسىپ نارمانبەت اقىندى ەسكە العان. ونىڭ مازارىنا ءمارمار تاستان ەسكەرتكىش قويىلىل ەسكەرتكىشتى جاساعان بەكمۇرات بەگداروۆ. بۇرىنعى XXII پارتسەزد اتىنداعى سوۆحوز «نارمانبەت اۋىلى» دەپ وزگەرتىلدى.

---