ناۋقاس پسيحولوگياسىنىڭ قارىم-قاتىناسقا اسەرى
ءى. كىرىسپە
ناۋقاس پسيحيكاسىنىڭ ساۋلىعىن ساقتاۋ مەن جەتىلدىرۋ نەگىزى سالاۋاتتى ءومىر سالتى بولىپ سانالادى: ويلاۋ مەن ەڭبەك ەتۋ ارەكەتتەرىنىڭ ءتيىمدى كۇنتارتىبى، جان دۇنيەسىنىڭ احۋالى مەن قاناعاتتانۋى.
مەديسينا قىزمەتكەرى ءوز مىندەتىن اتقارۋ بارىسىندا، باسقا ادامدارمەن ءتۇرلى قارىم قاتىناس، بايلانىس، سۇقبات جاساۋعا ءماجبۇر بولادى: ونىڭ ىشىندە – ناۋقاسپەن، ونىڭ تۋىسقاندارىمەن، باسقا مەديسينالىق قىزمەتكەرلەرىمەن، ت. ب. قارىم - قاتىناستاردى جاتقىزۋعا بولادى. مەديسينا قىزمەتكەرىمەن ناۋقاس ادامنىڭ قاتىناسىنىڭ جوعارى دارەجەدە بولۋى، ماماننىڭ كاسىبي دامۋىنا ۇزدىكسىز اسەر ەتەدى.
اۋرۋ ادامعا كومەكتەسۋ، اۋرۋدان جازىلىپ كەتەتىندىگىنە سەندىرۋ اڭگىمەلەردە، سۇحباتتاسۋدا قارىم - قاتىناس بارىسىندا مەديسينا قىزمەتكەرىنە ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەلەدى. كەيىنگى ۋاقىتتا مەديسينا قىزمەتكەرلەرىنىڭ ناۋقاس الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىكتەرىن دۇرىس اتقارماعاندىعى ءوز ىسىنە سالعىرتتىق تانىتقاندىعى ءۇشىن پسيحولوگيالىق قولداۋ كورسەتپەۋى، زيان تيگىزۋى جاعدايلارى كوبەيۋ دە. مەنىڭ عىلىمي جوبامنىڭ ماقساتى ەمدەلۋشى پسيحولوگياسىنا دەنساۋلىعىنا قارىم - قاتىناستىڭ اسەرىن زەرتتەۋ.
زەرتتەلەتىن تاقىرىپ: «ناۋقاس پسيحولوگياسىنا قارىم - قاتىناستىڭ اسەرى»
تاقىرىپتىڭ وزەكتىلىگى: قارىم - قاتىناستىڭ ناۋقاس پسيحولوگياسىنا اسەر ەتۋى تاقىرىبىن الۋ سەبەبىمىز، سوڭعى جىلدارى پسيحيكالىق دەنساۋلىقتىڭ بۇزىلۋى جوعارى كورسەتكىشپەن سيپاتتالۋدا. پسيحيكالىق اۋرۋلاردىڭ، تۇلعا فرۋستراسياسىنىڭ، مازاسىزدانۋلاردىڭ، سترەسستەردىڭ تارالۋ كورسەتكىشتەرىنىڭ ءوسۋ تەندەنسياسى، ءار ءتۇرلى سۋيسيدتەردىڭ، تۇلعاىشىلىك كەلىسپەۋشىلىكتەردىڭ، تاۋەلدىلىكتەردىڭ (ناشاقورلىق، ىشىمدىلىك، توكسيكومانيا، ويىن قۇمارلىق جانە ت. ب.) ورىن الۋى بايقالادى.
ناۋقاس دەنساۋلىعىنا قارىم - قاتىناستىڭ اسەرى بار ەكەندىگىن ءوز زەرتتەۋ جۇمىسىمدا دالەلدەگىم كەلدى.
زەرتتەۋ جۇمىسىمىزدىڭ ماقساتى: ناۋقاس پسيحولوگياسىنا قارىم - قاتىناستىڭ اسەرىن زەرتتەۋ.
زەرتتەۋ جۇمىسىمىزدىڭ ءادىسى: ساۋالناما، باقىلاۋ، سۇحبات ادىستەرى ارقىلى زەرتتەۋ جۇمىسىمىز جۇرگىزىلدى. جۇمىستىڭ زەرتتەۋ وبەكتىسى بولىپ پانفيلوۆ اۋداندىق اۋرۋحان ەمدەلۋشىلەرىن مەديسينا قىزمەتكەرلەرىمەن قارىم - قاتىناسىن انىقتاۋ بولىپ تابىلدى.
2. 1. ناۋقاس پسيحولوگياسى
ءار ادامنىڭ پسيحولوگياسى سان قيلى بولىپ كەلەدى. ولار قورشاعان ورتاداعى وزگەرىستەردى، بولىپ جاتقان جاعدايلاردى تۇرلىشە قابىلداپ تۇسىنەدى. ناۋقاس پسيحولوگياسىنىڭ نەگىزگى كورنىسى ناۋقاستىڭ دەرتىنە دەگەن كوزكاراسى.
ناۋقاستىڭ اۋرۋعا دەگەن اسەرى ەڭ الدىمەن سىرقاتتىڭ اۋىرلىعىن باعالاۋىمەن سيپاتتالادى. وسىعان وراي، دەرتتىڭ “وبەكتيۆتى” جانە “سۋبەكتيۆتى” اۋىرلىعى جونىندە ءسوز قوزعاۋعا بولادى.
دەرتتىڭ وبەكتيۆتى اۋىرلىعى، قانداي دا ءبىر اسقىنۋدان كەيىنگى ولىمنەن، اۋرۋدىڭ دامۋى ناتيجەسىندە پايدا بولاتىن مۇگەدەكتىك جانە اۋرۋدىڭ سوزىلمالى تۇرگە اۋىسۋى، سىرقاتتىڭ ىشكى كورىنىسىنىڭ قالىپتاسۋىنا اكەلەتىن بىردەن ءبىر فاكتور بولىپ تابىلادى.
ناۋقاس جاعدايدى اۋرۋدىڭ سۋبەكتيۆتى اۋىرلىعى ارقىلى، ياعني ناۋقاس جانە ونى قورشاعان ورتانىڭ(وتباسى، ەڭبەك ۇجىمى) وزىنە دەگەن كوزقاراسى نەگىزىندە باعالايدى. ونىڭ نەگىزىندە، دەرتتىڭ دياگنوزىنىڭ ساراپتالۋى، بولجامى مەن ونىڭ اۋىرلىق دارەجەسىن باعالاۋى جاتىر.
ناۋقاستىڭ دەرتىنە دەگەن سۋبەكتيۆتى كوزقاراسىنا اسەر ەتەتىن فاكتورلار:
ءى جەكەشە – كونستيتۋسيونالدىق فاكتورلارعا كەلەسىلەر جاتادى: جىنىسى؛ جاسى؛ ماماندىعى؛
ءىى ءينديۆيدۋالدى پسيحولوگيالىق فاكتورلار: تەمپەرامەنت قاسيەتتەرى؛ مىنەزىنىڭ ەرەكشەلىكتەرى؛
جىنىسى. ناۋقاستىڭ جىنىسى سىرقاتقا دەگەن سۋبەكتيۆتى قاتىناسقا جانە وعان دەگەن كوزقاراستىڭ قالىپتاسۋىنا اسەر ەتەدى. ناۋقاستىڭ جىنىسىنا بايلانىستى ايەل ادامدار ەر كىسىلەرگە قاراعاندا اۋىرسىنۋ سەزىمىن، دەنە قوزعالىسىنىڭ شەكتەلۋىن توزىمدىلىكپەن كوتەرەدى. باتىس ەلدەردەگى كوزقاراس بويىنشا بوسانۋ كەزىندەگى اۋىرسىنۋ سەزىمى، ادام بالاسىنا بەرىلەتىن ەڭ ءبىر قاتتى اۋىرسىنۋ سەزىمى بولىپ تابىلادى. وسىنىڭ ناتيجەسىندە ايەل ادامداردا اۋىرسىنۋ سەزىمىنە ءتوزۋ قابىلەتى تابيعي قالىپتاسقان.
جاس شاماسى. سىرقاتقا سۋبەكتيۆتى اسەردىڭ قالىپتاسۋىنا ناۋقاستىڭ جاس شاماسى دا ىقپال ەتەدى. ءاربىر جاس شاماسىندا دەرتتىڭ ءوز اۋىرلىق دارەجەسى بولادى، سوندىقتان اۋىرلىق دارەجەسىن الەۋمەتتىك پسيحولوگيالىق جانە اۋىرلىعىنا بايلانىستى توپتاۋعا بولادى.[1|113]
جاس بالالاردىڭ، جاسوسپىرىمدەردىڭ وزدەرىنىڭ سىرتقى بەت - الپەتىنىڭ وزگەرتەتىن دەرتتەرىنە شىداۋى، ونى كوتەرۋى، وعان توزىمدىلىگى اسا قيىندىقتار تۋدىرادى. سەبەبى، جاستار ءۇشىن ءتۇرىنىڭ سىمباتتى بولۋى قاسيەتتەر جۇيەسىنىڭ نەگىزى بولىپ تابىلادى. سوندىقتان، مەديسينالىق تۇرعىدا ومىرگە ءقاۋىپ توندىرمەيتىن، ءبىراق سىرتقى كەلبەتىن ۇنامسىز كورسەتەتىن اۋرۋعا دەگەن ناۋقاستاردىڭ پسيحولوگيالىق رەاكسياسى كۇشتىرەك بولادى. جاستاردىڭ دەرتتەرگە كوزقاراسى بويىنشا ونىڭ بەت الپەتىنە، سىمباتىنا كەرى اسەر تيگىزەتىن اللەرگيادان تۋىنداعان تەرى وزگەرىستەرى، كۇيىكتەردەن پايدا بولعان تىرتىقتار، ت. ب جاتادى.
ەشبىر باسقا جاستا جاسوسپىرىمدەردەگى بەتىنە سىزداۋىق شىققانداعىداي پسيحولوگيالىق رەاكسيا انىقتالمايدى. جاس ادامنىڭ بەت الپەتىنە كەرى اسەرىن تيگىزەتىن دەرتتەردىڭ پايدا بولۋىندا تۋىندايتىن پسيحيوپاتولوگيالىق سيندروم – ديسفومانيا، تەك وسى جاستا عانا بايقالادى. ديسفومانيالىق سيندروم دامىعاندا اسىرەسە، قىز بالالاردا ءوزىن «كورىكسىز ەسەپتەۋ» جايىندا جالعان سەزىم تۋىندايدى. بۇل ءجاسوسپىرىمنىڭ دەنە ءبىتىمىنىڭ وزگەرىستەرى ناتيجەسىندە داميدى. ۇلكەن جاستاعى ناۋقاستار سوزىلمالى جانە مۇگەدەكتىككە اكەلەتىن سىرقاتتارعا، اۋىر پسيحولوگيالىق جاۋاپ قايتارادى. ەگدە جاستاعى ناۋقاستارعا ونكولوگيالىق، سوزىلمالى سوماتيكالىق اۋرۋلار پسيحولوگيا تۇرعىسىنان ايتارلىقتاي كەرى اسەر جاسايدى. قارت ادامدارعا ولىمگە اكەلەتىن سىرقاتتار اۋىر تيەدى. ينفاركت، ينسۋلت، ونكولوگيالىق اۋرۋلار قارت ادامدارعا ەڭبەككە قابىلەتىنىڭ تومەندەتەتىنەن ەمەس، ولىمگە اكەلۋ مۇمكىن ەكەندىگىنەن قورقىنىش اكەلەدى.
ماماندىعى. ورتا جاستاعى ادامدار سىرقاتتىڭ اۋىرلىعىن، ونىڭ بولاشاق ومىرىنە، ەڭبەككە قابىلەتتىلىگىنە كەرى اسەرىن تيگىزەتىن بەلگىلەرىنە قاراي باعالايدى. ناۋقاسقا قانداي دا ءبىر مۇشەنىڭ زاقىمدانۋىن ءبىلۋ ماڭىزدى بولادى. مىسالى، سپورتشىلار نەمەسەسپورتتىڭ كەيبىر تۇرىمەن اينالىساتىن ناۋقاستارعا وستەوحوندروز سەكىلدى دەرتتەر اۋىر تيەدى.
تەمپەرامەنت ەرەكشەلىكتەرى. تەمپەرامەنت - ءينديۆيدتىڭ پسيحيكالىق جۇيەسىنىڭ، پسيحيكالىق ۇردىستەر مەن جاعدايىنىڭ ىرعاعى، قارقىنى، ءريتمىنىڭ ديناميكالىق ەرەكشەلىكتەرىمەن سيپاتتالادى. تەمپەرامەنت پارامەترلەرىنە سايكەس دەرتكە دەگەن ناۋقاستىڭ پسيحولوگيالىق رەاكسياسىن انىقتاۋدا، ەموسيونالدىق اۋىرسىنۋدى كوتەرۋ، دەنە قيمىلىنىڭ شەكتەلۋى سەكىلدى قيىندىقتاردى كوتەرۋ ماڭىزدى قىزمەت اتقارادى.
كوبىنەسە اۋىرسىنۋ سەزىمى ناۋقاستىڭ ەموسيونالدىق جاعدايىمەن بايلانىستى بولادى. تەمپەرامەنت تيپتەرىنە بايلانىستى اۋىرسىنۋ تابالدىرىعى حولەريك پەن مەلانحوليكتەردە، سانگۆينيك پەن فلەگماتيكپەن سالىستىرعاندا تومەن ەكەنى انىقتالعان.
مىنەزدىڭ ەرەكشەلىكتەرى. سىرقاتقا دەگەن سۋبەكتيۆتى جاۋاپ بەرۋ ناۋقاستىڭ وتباسىنداعى تاربيەسىنە، سونىڭ ىشىندە اۋىرۋ سەزىمىنە توزىمدىلىك، شىدامدىلىق، جاس بالانىڭ دەنساۋلىق پارامەترلەرىندەگى يەرارحيالىق قاسيەتتەرىنە بايلانىستى. [1|115]
2. 2. اۋرۋدىڭ ىشكى بەينەسى
اۋرۋ تۇلعاسىنىڭ اۋرۋعا پسيحولوگيالىق رەاكسياسىنىڭ نەگىزىندە دەرت تۋرالى ءوز كورىنىسى، ءبىلىمى پايدا بولۋىن - اۋرۋدىڭ ىشكى بەينەسى دەيدى. بۇل - ناۋقاستىڭ ءوز دەرتىنە ءوز باسىنىڭ قاتىناسى، رەاكسياسى، جاۋابى. ول ىشكى ورگانداردىڭ زاقىمدانۋىمەن نەمەسە جالعان زاقىمدانۋىمەن بايلانىستى، ياعني ناۋقاستىڭ ءوزىن اۋرۋمىن دەپ ساناۋى. مۇندا مىندەتتى تۇردە سىرتتان باقىلاۋشى ادام بولۋى كەرەك، ناۋقاستىڭ قايعىسى سول ادامعا بەيىمدەلىپ باعىتتالعان.
اۋرۋدىڭ ىشكى بەينەسىنە كەلەسى فاكتورلار اسەر ەتەدى:
مەديسينالىق قىزمەتكەر ءار ادامنىڭ پسيحولوگيالىق ەرەكشەلىكتەرىن ەسكەرە وتىرىپ، ولاردىڭ دەرتكە رەاكسياسىن، ءارقاشان دا نازارىنان تىس قالدىرماۋى قاجەت. ەم ناتيجەلى جانە ءتيىمدى بولۋى ءۇشىن مەديسينالىق قىزمەتكەر ناۋقاستىڭ مىنەز - قۇلقىنا، ونىڭ دەرتىنە، پسيحولوگيالىق رەاكسياسىنا نەگىزدەلە وتىرىپ، ەمدەۋ پروسەسىنە ادامنىڭ ءوزىن تارتىپ قاتىستىرىپ وتىرسا، جوعارى ناتيجەگە جەتۋ مۇمكىنشىلىگى بار ەكەنى ءمالىم.[3|110]
2. 3. مەديسينا قىزمەتكەرىنىڭ ناۋقاسپەن قارىم - قاتىناسى
مەديسينالىق قىزمەتكەر دە ءوز مىندەتىن اتقارۋ بارىسىندا، باسقا ادامدارمەن ءتۇرلى قارىم - قاتىناس، بايلانىس، سۇحبات (كوممۋنيكاسيا) جاساۋعا ءماجبۇر بولادى: ونىڭ ىشىندە – ناۋقاسپەن، ونىڭ تۋعان - تۋىستارىمەن، ارىپتەستەرىمەن، باسقا مەديسينالىق قىزمەتكەرلەرمەن (مەيىربيكەلەرمەن، كىشى مەيىربيكەلەرمەن، مەكەمە اكىمشىلىگىمەن) ت. ب قارىم - قاتىناسۋى جاتادى. مەديسينا قىزمەتكەرى مەن سىرقات ادامنىڭ قارىم - قاتىناسى جوعارى دارەجەدە بولۋى، ماماننىڭ كاسىبي دامۋىنا ۇزدىكسىز اسەر ەتەدى.
قارىم - قاتىناس – ادامداردىڭ جاناسۋى نەگىزىندە اقپاراتپەن الماسۋى، ءبىر - ءبىرىن قابىلداۋى جانە ارەكەتتەسۋى. مەديسينا قىزمەتكەرىنىڭ جۇمىسىنىڭ ناتيجەلىلىگى مەن دەڭگەي - دارەجەسى ونىڭ بىلىمدىلىگى مەن بىلىكتىلىگى عانا ەمەس، قارىم - قاتىناس (كوممۋنيكاتيۆتىك) داعدىلارىنا دا بايلانىستى ەكەنى انىق.[6|62]
مەديسينالىق قىزمەتكەر مەن ناۋقاس اراسىنداعى قارىم - قاتىناس، مەديسينالىق قىزمەتكەردىڭ جۇمىسىندا وتە ماڭىزدى ورىن الادى. مەديسينالىق قىزمەتكەر مەن ناۋقاس جانە ونىڭ تۋىسقاندارى ءبىر - بىرىنە سەنىم تۋدىراتىن قارىم - قاتىناس جاساعاندا عانا ەم ناتيجەلى بولۋىنا كۇماندىك تۋمايدى.
مەديسينا قىزمەتكەرىنىڭ كوممۋنيكاتيۆتى بىلگەرلىگى - كاسىبي ماڭىزدى قاسيەت. ماماندىعىنا بايلانىستى مەديسينالىق قىزمەتكەر ۇنەمى جانە تىعىز، قارقىندى قارىم - قاتىناس جاساۋعا ءماجبۇر بولادى: ناۋقاستارمەن جانە ولاردىڭ تۋىستارىمەن، جاقىندارىمەن، باسقاداي مەديسينالىق قىزمەتكەرلەرىمەن (دارىگەر، ارىپتەستەرى، مەيىربيكەلەر، كىشى مەيىربيكەلەر، مەكەمە اكىمشىلىگىمەن ت. ب).[2|98]
كوممۋنيكاتيۆتى بىلگەرلىك (كومپەتەنتتىلىك) دەگەنىمىز - مەديسينا قىزمەتكەرلەرىنىڭ باسقا ادامدارمەن (ناۋقاس جانە ونىڭ جاقىندارى مەن تۋىستارى، دارىگەر، ارىپتەستەرى، كىشى مەيىربيكەلەر ت. ب) كوممۋنيكاسيا تاسىلدەرىن ناتيجەلى قولدانا ءبىلۋ ارقىلى قارىم - قاتىناس جاساۋ قابىلەتى دەپ بىلەمىز.
سونىمەن، مەديسينالىق قىزمەتكەردىڭ كوممۋنيكاتيۆتىك ماڭىزدى قاسيەتتەرىنە كەلەسىلەر جاتادى: ادامگەرشىلىگى، ادامعا نازار اۋدارۋى، ماماندىعىن ءسۇيۋ، قايىرىمدىلىعى، كىشىپەيىلدىگى، ادەپتىلىگى. جاقسى كوڭىل - كۇي جاعدايىندا جاناسۋ قۇراستىراتىن مەديسينالىق قىزمەتكەردىڭ تۇلعالىق قاسيەتتەرىنە ناۋقاستار وتە جوعارى باعا بەرەدى.
اففيلياسيا. مەديسينالىق قىزمەتكەر تۇلعاسىنىڭ ناۋقاسپەن جاناسۋعا ىقپالدانۋى، ولارمەن ارەكەتكە تۇسۋگە ىنتالانۋى. ادامعا باسقا ادامداردىڭ قاجەتتىلىگىن اففيلياسيا دەيدى. پسيحولوگيالىق ىشكى جاعىنان اففيلياسيا - سەنىم جانە جاقىنداسۋ سەزىمى، ال سىرتتان – كوپشىل بولۋ، باسقالارمەن ارەكەتكە تۇسۋگە ىنتا ءبىلدىرۋ، ۇنەمى ادامدار اراسىندا بولۋعا تىرىسۋ.
رەفلەكسيا - قاتىناسۋشى مەديسينالىق قىزمەتكەردە «ناۋقاس مەنى قانداي تۇردە سەزىنىپ تانيدى، تۇسىنەدى»- دەگەن وي تۋۋى. وسىعان بايلانىستى قاتىناسقان ادام ءوز ارەكەتىن قالىپتاستىرىپ، باعالاپ، كەيبىر مىنەزدەمەلەرىن وزگەرتەدى. كادىمگى ءومىر جاعدايىندا، ءبىر ادامنىڭ باسقا ادامدار تۋرالى مالىمەتىنىڭ جەتىسپەۋشىلىگىنە بايلانىستى، ولاردىڭ ءىس ارەكەتىنىڭ نەگىزگى سەبەپتەرىن بىلمەۋىنەن، ءبىر - بىرىنە كورسەتكەن مىنەز - قۇلقىنىڭ سەبەپتەرىن جالعان تۇردە ءتۇسىنىپ، وزىنشە جورامالدايدى.
ەمپاتيا - ناۋقاستىڭ ۋايىمىن ەموسيونالدى تۇردە مەديسينالىق قىزمەتكەر ءوز باسىنان وتكەرگەندەي سەزىنۋى، ناۋقاستىڭ قايعى - قاسىرەتىنە ورتاقتاسۋى، ناۋقاستىڭ قايعىسىنا پسيحولوگيالىق تۇرعىدان قوسىلۋى، قوسا قايعىرۋى، ونىڭ ىشكى ويىن سەزىنۋى («مەن سەنىمەن بىرگەمىن»). بۇل - ءتيىستى دارەجەدە مەديسينالىق قىزمەتكەر - ناۋقاس كوممۋنيكاسياسىن قامتاماسىز ەتەتىن پسيحولوگيالىق قۇبىلىس. ەمپاتيا ۇعىمىندا مەديسينالىق قىزمەتكەر ءوزىن ناۋقاستىڭ ورنىنا قويۋى ارقىلى، ءوز ىشكى سەزىمدەرى ارقىلى ناۋقاستىڭ جان دۇنيەسىن تۇسىنۋگە تىرىسۋىن بىلدىرەدى.
كوممۋنيكاتيۆتىك توزىمدىلىك (تولەرانتتىك) دەگەن، بۇل كوممۋنيكاتيۆتىك بىلگەرلىكتىڭ ءبىر جاعى. ونىڭ قۇراما بولىكتەرى - مەديسينا قىزمەتكەرىنىڭ شىدامدىلىق، مەيىرىمدىلىك قاسيەتتەرى.
اۋرۋ ادامنىڭ مەديسينالىق قىزمەتكەرگە قولايسىز، ول قالامايتىن جەكەشە ەرەكشەلىكتەرى، ونىڭ جاعىمسىز قاسيەتتەرى، پىكىر - قىلىقتارى، ويلاۋ ستەريوتيپتەرى مەن ادەتتەرىنە مەديسينالىق قىزمەتكەردىڭ توزە الۋى ونىڭ كوممۋنيكاتيۆتىك توزىمدىلىگىن كورسەتەدى.
مەديسينالىق قىزمەتكەرىنىڭ كەرىسىنشە (نەگاتيۆتىك) اسەرى. مەديسينالىق قىزمەتكەرلەردىڭ قالىپتان تىس ورىنسىز ايتىلعان سوزدەرى ناۋقاسقا پسيحولوگيالىق زيان كەلتىرىپ، ءتۇرلى قارىم - قاتىناس قايشىلىقتارىنا اكەلىپ سوعادى. بۇنىڭ سالدارىنان ياتروگەنيا - مەديسينالىق قىزمەتكەرلەردىڭ ابايسىزدا ايتقان سوزىنەن تۋاتىن نيەۆروز اۋرۋلارى پايدا بولادى. ياتروگەنيالاردىڭ كوبى ءجيى جاعدايلاردا بايقاماي، ابايسىز ايتىلعان مەديسينا قىزمەتكەرلەرىنىڭ ءسوزى، ال ول ونىڭ شىن ويىنا نەگىزدەلگەن ەمەس ەكەنى ءمالىم. ناۋقاس پسيحولوگياسىنا، دەنساۋلىعىنا ياتروگەنيانىڭ اسەرى مول. سول سەبەپتى مەنىڭ عىلىمي جوبامدا ناۋقاس پسيحولوگياسىن قارىم - قاتىناستىڭ اسەرىن زەرتتەۋ باستى ماقساتىم بولىپ تابىلدى. [1|13]
مەديسينالىق قىزمەتكەر ناۋقاس پسيحولوگياسىنا قارىم - قاتىناستىڭ اسەرى مول ەكەندىگىن ءبىلۋى قاجەت. مەديسينالىق قىزمەتكەردىڭ كوممۋنيكاتيۆتىك كومپەتەنسيا - سىنىڭ كەلەسى تۇرلەرى ناۋقاسپەن ەمدىك قاتىناسقا ءتۇسۋىنىڭ نەگىزىن قۇرايدى: ناۋقاستى جاقسى ءبىلۋ، ۆەربالدى، ۆەربالدى ەمەس بەلگىلەرىنە دۇرىس جاۋاپ قايتارۋ جانە جاعدايىنا بايلانىستى مالىمەتتەردى كوبىرەك الۋ؛ ناۋقاستارعا ادەكۆاتتى مەديسينالىق مالىمەتتەر بەرۋ جانە ولاردى سالاۋاتتى ءومىر سۇرۋگە شاقىرۋ، مەديسينالىق قىزمەتكەردىڭ ءرولىنىڭ دەنساۋلىقتى جاقسارتۋدا جانە اۋرۋدىڭ الدىن - الۋدا ماڭىزدى ەكەنىن كورسەتۋ؛ دارمەنسىزدىكتى، كومەكسىزدىكتى جەڭۋگە، اۋرۋعا بايلانىستى تۇزىلگەن تەرىس ستەريوتيپتەردى بۇزۋعا كومەكتەسۋ، وسىعان سايكەس قاجەتتى ءتيىستى جاۋاپتاردىڭ كەسكىندەرىن جاساۋعا ىقپال ەتۋ؛ «مەديسينالىق قىزمەتكەر - ناۋقاس» قارىم - قاتىناسىندا مەديسينالىق قىزمەتكەردىڭ ساق بولۋى.[7|196]
ناۋقاستارمەن قارىم - قاتىناس جاساۋدا ۆەربالدى جانە ۆەربالدى ەمەس قاتىناستار ماڭىزدى ورىن الادى. دارىگەر ناۋقاستاردى قابىلداعاندا ءوزىنىڭ قيمىل ارەكەتى ارقىلى ولارعا كەرى نەمەسە جاعىمدى اسەر ەتۋى مۇمكىن. ەگەر دارىگەر ناۋقاستى بار ىنتاسىمەن تىڭداپ، نازارىن تەك ناۋقاسقا اۋدارىپ، اۋرۋىنا ناۋقاستىڭ كوزقاراسىمەن قاراپ وتىرعانىن سەزدىرسە ناۋقاس تا دارىگەرگە كوپ سەنىم ارتادى. ال ەگەر ءبارى كەرىسىنشە بولىپ، ناۋقاسقا نازار اۋدارماي باسقا ىسپەن شۇعىلدانىپ وتىرسا، ناۋقاستىڭ پسيحولوگياسىنا كەرى اسەرىن تيگىزىپ، شيپا ىزدەپ كەلگەن دەرتىنە كەرى اسەر ەتۋى مۇمكىن.
سىرقاتتاردى ەمدەۋدە دارىگەر ءۇشىن ءسوزدىڭ ءرولى ءاردايىم جوعارى. ناۋقاسپەن قارىم - قاتىناستا دارىگەردىڭ داۋىس كوتەرمەي، ءبىرقالىپتى شىدامدىلىقپەن، ءتىل مادەنيەتىن ساقتاپ، تۇرپايىلىق جاساماۋى قاجەت.”اركىم ءوز اۋرۋىمەن اۋىرادى، وعان قورقىنىش قوسىلادى” دەگەن قاناتتى ءسوز بار. مىنە سوندىقتان دارىگەر ءوزىنىڭ مىنەز - قۇلقىمەن، بايقاپ سويلەۋىمەن جانە ويلى، دۇرىس اقىل - كەڭەسىمەن سىرقاتتارعا الدەبىر كۇدىك تۋعىزۋدان قاشىق بولعانى ابزال. كەيدە سىرقات كوزىنشە مەديسينالىق
قىزمەتكەرلەر كوبىرەك سويلەپ قويادى، ول ياتروگەنياعا اكەلىپ سوقتىرادى. ول مەديسينالىق قىزمەتكەردىڭ تەرىس تۇسىندىرگەن سوزىنەن نەمەسە مىنەز قۇلقىنان شىعادى.[3|20]
دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنداعى ءتيىمدى كوممۋنيكاسيانىڭ كىلتتىك نەگىزگى داعدىلارى، مىنانداي ەرەجەلەردەن تۇرادى: ناۋقاسپەن قاتىناسۋدا باسىمدىلىق تانىتپاۋ؛ ناۋقاستى ەپتىلىكپەن توقتاتا ءبىلۋ؛ پوزيتيۆتىلىكتى كۇشەيتۋ؛
سۇراقتاردى دۇرىس قويا ءبىلۋ؛ ۆەربالدى اقپاراتتاردى دۇرىس جيناي ءبىلۋ؛ كوممۋنيكاتيۆتى داعىلاردى قولدانۋ؛ ناۋقاستى سەندىرە ءبىلۋ قابىلەتى؛ ناۋقاسقا اسەر ەتە ءبىلۋ؛ كوممۋنيكاتيۆتى بىلگىرلىگىن قۇراي ءبىلۋ؛ ۆەربالدى ەمەس كوممۋنيكاسيانىڭ كومپونەنتتەرىن قولدانا ءبىلۋ؛ ناۋقاستىڭ ايتقاندارىن تۇجىرىمداي ءبىلۋ؛ ەموسيونالدى تۇراقتىلىق؛ كوممۋنيكاتيۆتى قابىلەتتىلىگىن كورسەتە ءبىلۋى قاجەت؛ ادامدارمەن قارىم - قاتىناستى ورنىقتىرۋ ءۇشىن مادەنيەتتىلىكتى باستى نازاردا ۇستاۋ قاجەت. ادامداردىڭ ىشكى رۋحاني الەمىنىڭ ماڭىزدىلىعىن، ادامگەرشىلىكتى جەتىلدىرۋ قاجەتتىلىگىن جەتە ءتۇسىنۋ كەرەك.
مەديسينالىق قىزمەتكەرىنىڭ كوممۋنيكاتيۆتى بىلگەرلىگىن قالىپتاستىراتىن پسيحولوگيالىق سيپاتتامالار - ونىڭ قاتىناسۋ يكەمدىلىگى، ناۋقاسپەن ارالاسۋى، قارىم - قاتىناسى ناۋقاس پسيحولوگياسىنا وڭ اسەرىن بەرەدى.
زەرتتەۋ جۇرگىزۋ كەزەڭى
عىلىمي جوبامىزدىڭ زەرتتەۋ وبەكتىسى بولىپ «پانفيلوۆ اۋداندىق اۋرۋحانا» جانە «اۋداندىق پەرزەنتحانا»، ۇيدە اۋرىپ جاتقان 10 قارت ناۋقاستارعا كۇتىم جاساۋ ارقىلى قارىم - قاتىناستىڭ ەمدەلۋشى پسيحولوگياسىنا اسەرىن انىقتاۋ بولىپ تابىلدى. ساۋالناما بويىنشا 120 ناۋقاس قاتىستى.
قورتىندى
عىلىمي جوبامدى ەجەلگى گرەك فيلوسوفى سوكرات ايتقان سوزىمەن قورتىندىلاعىم كەلەدى: «جاندى ەمدەمەي، ءتاندى ەمدەي المايسىڭ» دەگەن. مامان يەسى وتە كوپ، الايدا ءوز ىسىنە مىعىم، ويى مەن ءىسىن شەبەرلىكپەن ۇشتاي الاتىن ناعىز ماماندار ساۋساقپەن سانارلىق.. ناۋقاس ادام سەنەن ءتان ساۋلىعىن جازار دەپ ۇمىتپەن كەلگەندە، سەن ونىڭ جان دۇنيەسىن دە اۋىرتىپ جىبەرەتىن كەزدەر كەزدەسىپ جاتادى. سوندىقتان ءاربىر دارىگەر جاقسى مامان بولۋمەن قاتار، جان دۇنيەسى دە رۋحاني باي، پسيحولوگ بولۋ قاجەت دەپ ويلايمىن. ناۋقاس پەن مەديسينا قىزمەتكەرىنىڭ اراسىنداعى قارىم - قاتىناس دارىگەر جۇمىسىندا وتە ماڭىزدى ورىن الادى.
قورىتا ايتاتىن بولسام ادام جانىنا جاقسى، جامان ءسوزدىڭ، قارىم - قاتىناستىڭ اسەرىن زەرتتەۋ جۇمىسىمىزدىڭ ماقساتىنا جەتتىك. ساۋالناما ناتيجەسى بويىنشا 2018 - 2019 جىلى ساۋالناماعا 120 ناۋقاس قاتىستى. ساۋالناما قورتىندىسى 99% ناۋقاستارعا جاقسى قارىم - قاتىناستىڭ اسەر ەتۋى جوعارى، جامان قارىم – قاتىناستىڭ جاقسى قارىم - قاتىناستان 97% كورسەتكىشتى كورسەتىپ تۋرعاننىن دياگراممادان كورە الامىز.
مەديسينا قىزمەتكەرىمەن ناۋقاس جانە ونىڭ تۋىسقاندارى ءبىر - بىرىنە سەنىم تۋدىراتىن قاتىناس جاساعاندا عانا ەم ناتيجەلى بولۋى مەنىڭ زەرتتەۋ جۇمىسىمنىڭ ناتيجەسىنەن كورۋگە بولادى. مەديسينا قىزمەتكەرىنىڭ قارىم - قاتىناسى ناۋقاس دەنساۋلىعىنا اسەرى، پسيحولوگيالىق قولداۋى ماڭىزدى ەكەندىگىن عىلىمي زەرتتەۋ جۇمىسىممەن دالەلدەي الدىم دەپ ويلايمىن.
زەرتەۋ جۇمىسىمىزدىڭ جاڭاشىلدىعى
مەديسينا قىزمەتكەرى مىنەزى جامان، ناۋقاستارمەن قارىم - قاتىناسى دورەكى، قاتال، ينەكسيا مەن ەمدىك ءىس - شارالاردى ورىنداۋدا ناۋقاس ءوزىن جاعىمسىز سەزىندە، اۋىرلىق سەزىمى بولادى (دەنە كوگەرۋى، تامىردىڭ جوعالىپ كەتۋى، قورقۋ ت. ب.) جاقسى قارىم - قاتىناستا مىنەزى جۇمساق، مەيىرىمدى مەدييسينا قىزمەتكەرى ينەكسيا، ەمدىك ءىس - شارالاردى ورىنداۋدا ناۋقاس ەش اۋىرلىقتى سەزىنبەيدى ءوزىن جايلى سەزىنەدى.
زەرتتەۋ ناتيجەسىنىڭ قورتىندىسى بويىنشا ناۋقاس پسيحولوگياسىنا قارىم - قاتىناستىڭ اسەرى بار ەكەندىگىنە كوزىمىزدى جەتكىزە الامىز.
ۇسىنىس
ناۋقاستاردى كۇتۋ جانە وڭالتۋ ءۇشىن ءتيىمدى قارىم - قاتىناس جاساۋ ءادىس تاسىلدەرىن ۇيرەنۋ.
ورتا بۋىن مەديسينا قىزمەتكەرلەرىنە پسيحولوگيالىق كۋرستاردى وقىتۋ ماسەلەسىن قاراستىرۋ
مەدبيكەلەردىڭ فيزيكالىق قاجۋىن تومەندەتەتىن رەلاكسيالىق جۇمىستارىن قاراستىرۋ.
مەديسينالىق قىزمەتكەرلەرگە الەۋمەتتىك پسيحولوگيالىق قولداۋ كورسەتۋ
پايدالانىلعان ادەبيەتتەر:
1. كۋليموۆا ل. ت. «كوممۋنيكاسيا نەگىزدەرى» قاراعاندى وبل.، 2012ج جق. اقنۋر
2. م. ا. اسيموۆ، س. ا. نۇرماگامبەتوۆا، يۋ. ۆ. يگناتيەۆ «كوممۋنيكاتيۆتىك داعدىلار»
3. ل. س. زاليكينا «سىرقاتتىڭ جالپى كۇتىمى» پەدۆۋزوۆ. – موسكۆا: گۋمانيست يدز. سەنتر ۆلادوس، 2000. - 528 س.
4. سميرنوۆا ە. ە.. پسيحولوگيا وبششەنيا. – سپب: كارو، 2005. - 336 س.
5. س. ن. ەلەۋسىزوۆا «قارىم - قاتىناس پسيحولوگياسى» الماتى، 1995ج.
6. م. ا. اسيموۆ، س. ا. نۇرماعامبەتوۆا، يۋ. ۆ. يگناتيەۆ «كوممۋنيكاتيۆتى داعدىلار» الماتى، 2009ج.
7. ر. گ. يلەشيەۆا «مەديسينالىق پسيحولوگيا» الماتى، 2009 ج.
№1. ناۋقاس پسيحولوگياسىنا قارىم - قاتىناستىڭ اسەرى؟
1. ءسىز قايدا تۇراسىز:
2. قالادا؛
3. اۋىلدا.
1. ءسىزدىڭ جاسىڭىز:
2. ارىزدانامىن
1. مەديسينا قىزمەتكەرى مىنەزى جامان، ناۋقاستارمەن قارىم - قاتىناسى دورەكى، ينەكسيا، ەمدىك ءىس - شارالاردى ورىنداۋدا ناۋقاس ءوزىن جاعىمسىز سەزىنەدى (دەنە كوگەرەدى، تامىردىڭ جوعالىپ كەتۋى، قورقۋ). بۇل جاعدايعا قارىم - قاتىناستىڭ اسەرى بار دەپ ويلايسىز با؟
2. يا
3. جوق
4. مەديسينا قىزمەتكەرى مەيرىمدى، سىپايى ناۋقاستارمەن قارىم - قاتىناستا وتە ادەپتى ەمدىك ءىس - شارا، ينەكسيالاردى ورىنداۋدا ناۋقاس ءوزىن جاعىمسىز سەزىنبەيدى (دەنە كوگەرۋ، تامىردىڭ جوعالىپ كەتۋى، قورقۋ). بۇل جاعدايعا قارىم - قاتىناستىڭ اسەرى بار دەپ ويلايسىز با؟
5. يا
6. جوق
№2. ناۋقاس پسيحولوگياسىنا قارىم - قاتىناستىڭ اسەرى؟
1. ءسىز قايدا تۇراسىز:
2. قالادا؛
3. اۋىلدا.
1. ءسىزدىڭ جاسىڭىز:
3. جۇيكەم اۋىرادى
4. اۋرۋىم اسقىنادى
5. ەشقانداي اسەرى بولمايدى
6. مەديسينا قىزمەتكەرى سىزگە باسقا ءدارى تاعايىنداپ قويدى، ءسىزدىڭ اۋرۋىڭىز اسقىنىپ جاعدايىڭىز ناشارلادى، مەديسينا قىزمەتكەرى ءوز قاتەلىگىن مويىندامادى ءسىزدىڭ ارەكەتىڭىز؟
7. ۇندەمەيمىن
8. ارىزدانامىن
11. مەديسينا قىزمەتكەرى مىنەزى جامان، ناۋقاستارمەن قارىم - قاتىناسى دورەكى، ينەكسيا، ەمدىك ءىس - شارالاردى ورىنداۋدا ناۋقاس ءوزىن جاعىمسىز سەزىنەدى (دەنە كوگەرەدى، تامىردىڭ جوعالىپ كەتۋى، قورقۋ). بۇل جاعدايعا قارىم - قاتىناستىڭ اسەرى بار دەپ ويلايسىز با؟
• يا
• جوق
12. مەديسينا قىزمەتكەرى مەيرىمدى، سىپايى ناۋقاستارمەن قارىم - قاتىناستا وتە ادەپتى ەمدىك ءىس - شارا، ينەكسيالاردى ورىنداۋدا ناۋقاس ءوزىن جاعىمسىز سەزىنبەيدى (دەنە كوگەرۋ، تامىردىڭ جوعالىپ كەتۋى، قورقۋ). بۇل جاعدايعا قارىم - قاتىناستىڭ اسەرى بار دەپ ويلايسىز با؟
• يا
• جوق
ناۋقاس پسيحيكاسىنىڭ ساۋلىعىن ساقتاۋ مەن جەتىلدىرۋ نەگىزى سالاۋاتتى ءومىر سالتى بولىپ سانالادى: ويلاۋ مەن ەڭبەك ەتۋ ارەكەتتەرىنىڭ ءتيىمدى كۇنتارتىبى، جان دۇنيەسىنىڭ احۋالى مەن قاناعاتتانۋى.
مەديسينا قىزمەتكەرى ءوز مىندەتىن اتقارۋ بارىسىندا، باسقا ادامدارمەن ءتۇرلى قارىم قاتىناس، بايلانىس، سۇقبات جاساۋعا ءماجبۇر بولادى: ونىڭ ىشىندە – ناۋقاسپەن، ونىڭ تۋىسقاندارىمەن، باسقا مەديسينالىق قىزمەتكەرلەرىمەن، ت. ب. قارىم - قاتىناستاردى جاتقىزۋعا بولادى. مەديسينا قىزمەتكەرىمەن ناۋقاس ادامنىڭ قاتىناسىنىڭ جوعارى دارەجەدە بولۋى، ماماننىڭ كاسىبي دامۋىنا ۇزدىكسىز اسەر ەتەدى.
اۋرۋ ادامعا كومەكتەسۋ، اۋرۋدان جازىلىپ كەتەتىندىگىنە سەندىرۋ اڭگىمەلەردە، سۇحباتتاسۋدا قارىم - قاتىناس بارىسىندا مەديسينا قىزمەتكەرىنە ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەلەدى. كەيىنگى ۋاقىتتا مەديسينا قىزمەتكەرلەرىنىڭ ناۋقاس الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىكتەرىن دۇرىس اتقارماعاندىعى ءوز ىسىنە سالعىرتتىق تانىتقاندىعى ءۇشىن پسيحولوگيالىق قولداۋ كورسەتپەۋى، زيان تيگىزۋى جاعدايلارى كوبەيۋ دە. مەنىڭ عىلىمي جوبامنىڭ ماقساتى ەمدەلۋشى پسيحولوگياسىنا دەنساۋلىعىنا قارىم - قاتىناستىڭ اسەرىن زەرتتەۋ.
زەرتتەلەتىن تاقىرىپ: «ناۋقاس پسيحولوگياسىنا قارىم - قاتىناستىڭ اسەرى»
تاقىرىپتىڭ وزەكتىلىگى: قارىم - قاتىناستىڭ ناۋقاس پسيحولوگياسىنا اسەر ەتۋى تاقىرىبىن الۋ سەبەبىمىز، سوڭعى جىلدارى پسيحيكالىق دەنساۋلىقتىڭ بۇزىلۋى جوعارى كورسەتكىشپەن سيپاتتالۋدا. پسيحيكالىق اۋرۋلاردىڭ، تۇلعا فرۋستراسياسىنىڭ، مازاسىزدانۋلاردىڭ، سترەسستەردىڭ تارالۋ كورسەتكىشتەرىنىڭ ءوسۋ تەندەنسياسى، ءار ءتۇرلى سۋيسيدتەردىڭ، تۇلعاىشىلىك كەلىسپەۋشىلىكتەردىڭ، تاۋەلدىلىكتەردىڭ (ناشاقورلىق، ىشىمدىلىك، توكسيكومانيا، ويىن قۇمارلىق جانە ت. ب.) ورىن الۋى بايقالادى.
ناۋقاس دەنساۋلىعىنا قارىم - قاتىناستىڭ اسەرى بار ەكەندىگىن ءوز زەرتتەۋ جۇمىسىمدا دالەلدەگىم كەلدى.
زەرتتەۋ جۇمىسىمىزدىڭ ماقساتى: ناۋقاس پسيحولوگياسىنا قارىم - قاتىناستىڭ اسەرىن زەرتتەۋ.
زەرتتەۋ جۇمىسىمىزدىڭ ءادىسى: ساۋالناما، باقىلاۋ، سۇحبات ادىستەرى ارقىلى زەرتتەۋ جۇمىسىمىز جۇرگىزىلدى. جۇمىستىڭ زەرتتەۋ وبەكتىسى بولىپ پانفيلوۆ اۋداندىق اۋرۋحان ەمدەلۋشىلەرىن مەديسينا قىزمەتكەرلەرىمەن قارىم - قاتىناسىن انىقتاۋ بولىپ تابىلدى.
2. 1. ناۋقاس پسيحولوگياسى
ءار ادامنىڭ پسيحولوگياسى سان قيلى بولىپ كەلەدى. ولار قورشاعان ورتاداعى وزگەرىستەردى، بولىپ جاتقان جاعدايلاردى تۇرلىشە قابىلداپ تۇسىنەدى. ناۋقاس پسيحولوگياسىنىڭ نەگىزگى كورنىسى ناۋقاستىڭ دەرتىنە دەگەن كوزكاراسى.
ناۋقاستىڭ اۋرۋعا دەگەن اسەرى ەڭ الدىمەن سىرقاتتىڭ اۋىرلىعىن باعالاۋىمەن سيپاتتالادى. وسىعان وراي، دەرتتىڭ “وبەكتيۆتى” جانە “سۋبەكتيۆتى” اۋىرلىعى جونىندە ءسوز قوزعاۋعا بولادى.
دەرتتىڭ وبەكتيۆتى اۋىرلىعى، قانداي دا ءبىر اسقىنۋدان كەيىنگى ولىمنەن، اۋرۋدىڭ دامۋى ناتيجەسىندە پايدا بولاتىن مۇگەدەكتىك جانە اۋرۋدىڭ سوزىلمالى تۇرگە اۋىسۋى، سىرقاتتىڭ ىشكى كورىنىسىنىڭ قالىپتاسۋىنا اكەلەتىن بىردەن ءبىر فاكتور بولىپ تابىلادى.
ناۋقاس جاعدايدى اۋرۋدىڭ سۋبەكتيۆتى اۋىرلىعى ارقىلى، ياعني ناۋقاس جانە ونى قورشاعان ورتانىڭ(وتباسى، ەڭبەك ۇجىمى) وزىنە دەگەن كوزقاراسى نەگىزىندە باعالايدى. ونىڭ نەگىزىندە، دەرتتىڭ دياگنوزىنىڭ ساراپتالۋى، بولجامى مەن ونىڭ اۋىرلىق دارەجەسىن باعالاۋى جاتىر.
ناۋقاستىڭ دەرتىنە دەگەن سۋبەكتيۆتى كوزقاراسىنا اسەر ەتەتىن فاكتورلار:
ءى جەكەشە – كونستيتۋسيونالدىق فاكتورلارعا كەلەسىلەر جاتادى: جىنىسى؛ جاسى؛ ماماندىعى؛
ءىى ءينديۆيدۋالدى پسيحولوگيالىق فاكتورلار: تەمپەرامەنت قاسيەتتەرى؛ مىنەزىنىڭ ەرەكشەلىكتەرى؛
جىنىسى. ناۋقاستىڭ جىنىسى سىرقاتقا دەگەن سۋبەكتيۆتى قاتىناسقا جانە وعان دەگەن كوزقاراستىڭ قالىپتاسۋىنا اسەر ەتەدى. ناۋقاستىڭ جىنىسىنا بايلانىستى ايەل ادامدار ەر كىسىلەرگە قاراعاندا اۋىرسىنۋ سەزىمىن، دەنە قوزعالىسىنىڭ شەكتەلۋىن توزىمدىلىكپەن كوتەرەدى. باتىس ەلدەردەگى كوزقاراس بويىنشا بوسانۋ كەزىندەگى اۋىرسىنۋ سەزىمى، ادام بالاسىنا بەرىلەتىن ەڭ ءبىر قاتتى اۋىرسىنۋ سەزىمى بولىپ تابىلادى. وسىنىڭ ناتيجەسىندە ايەل ادامداردا اۋىرسىنۋ سەزىمىنە ءتوزۋ قابىلەتى تابيعي قالىپتاسقان.
جاس شاماسى. سىرقاتقا سۋبەكتيۆتى اسەردىڭ قالىپتاسۋىنا ناۋقاستىڭ جاس شاماسى دا ىقپال ەتەدى. ءاربىر جاس شاماسىندا دەرتتىڭ ءوز اۋىرلىق دارەجەسى بولادى، سوندىقتان اۋىرلىق دارەجەسىن الەۋمەتتىك پسيحولوگيالىق جانە اۋىرلىعىنا بايلانىستى توپتاۋعا بولادى.[1|113]
جاس بالالاردىڭ، جاسوسپىرىمدەردىڭ وزدەرىنىڭ سىرتقى بەت - الپەتىنىڭ وزگەرتەتىن دەرتتەرىنە شىداۋى، ونى كوتەرۋى، وعان توزىمدىلىگى اسا قيىندىقتار تۋدىرادى. سەبەبى، جاستار ءۇشىن ءتۇرىنىڭ سىمباتتى بولۋى قاسيەتتەر جۇيەسىنىڭ نەگىزى بولىپ تابىلادى. سوندىقتان، مەديسينالىق تۇرعىدا ومىرگە ءقاۋىپ توندىرمەيتىن، ءبىراق سىرتقى كەلبەتىن ۇنامسىز كورسەتەتىن اۋرۋعا دەگەن ناۋقاستاردىڭ پسيحولوگيالىق رەاكسياسى كۇشتىرەك بولادى. جاستاردىڭ دەرتتەرگە كوزقاراسى بويىنشا ونىڭ بەت الپەتىنە، سىمباتىنا كەرى اسەر تيگىزەتىن اللەرگيادان تۋىنداعان تەرى وزگەرىستەرى، كۇيىكتەردەن پايدا بولعان تىرتىقتار، ت. ب جاتادى.
ەشبىر باسقا جاستا جاسوسپىرىمدەردەگى بەتىنە سىزداۋىق شىققانداعىداي پسيحولوگيالىق رەاكسيا انىقتالمايدى. جاس ادامنىڭ بەت الپەتىنە كەرى اسەرىن تيگىزەتىن دەرتتەردىڭ پايدا بولۋىندا تۋىندايتىن پسيحيوپاتولوگيالىق سيندروم – ديسفومانيا، تەك وسى جاستا عانا بايقالادى. ديسفومانيالىق سيندروم دامىعاندا اسىرەسە، قىز بالالاردا ءوزىن «كورىكسىز ەسەپتەۋ» جايىندا جالعان سەزىم تۋىندايدى. بۇل ءجاسوسپىرىمنىڭ دەنە ءبىتىمىنىڭ وزگەرىستەرى ناتيجەسىندە داميدى. ۇلكەن جاستاعى ناۋقاستار سوزىلمالى جانە مۇگەدەكتىككە اكەلەتىن سىرقاتتارعا، اۋىر پسيحولوگيالىق جاۋاپ قايتارادى. ەگدە جاستاعى ناۋقاستارعا ونكولوگيالىق، سوزىلمالى سوماتيكالىق اۋرۋلار پسيحولوگيا تۇرعىسىنان ايتارلىقتاي كەرى اسەر جاسايدى. قارت ادامدارعا ولىمگە اكەلەتىن سىرقاتتار اۋىر تيەدى. ينفاركت، ينسۋلت، ونكولوگيالىق اۋرۋلار قارت ادامدارعا ەڭبەككە قابىلەتىنىڭ تومەندەتەتىنەن ەمەس، ولىمگە اكەلۋ مۇمكىن ەكەندىگىنەن قورقىنىش اكەلەدى.
ماماندىعى. ورتا جاستاعى ادامدار سىرقاتتىڭ اۋىرلىعىن، ونىڭ بولاشاق ومىرىنە، ەڭبەككە قابىلەتتىلىگىنە كەرى اسەرىن تيگىزەتىن بەلگىلەرىنە قاراي باعالايدى. ناۋقاسقا قانداي دا ءبىر مۇشەنىڭ زاقىمدانۋىن ءبىلۋ ماڭىزدى بولادى. مىسالى، سپورتشىلار نەمەسەسپورتتىڭ كەيبىر تۇرىمەن اينالىساتىن ناۋقاستارعا وستەوحوندروز سەكىلدى دەرتتەر اۋىر تيەدى.
تەمپەرامەنت ەرەكشەلىكتەرى. تەمپەرامەنت - ءينديۆيدتىڭ پسيحيكالىق جۇيەسىنىڭ، پسيحيكالىق ۇردىستەر مەن جاعدايىنىڭ ىرعاعى، قارقىنى، ءريتمىنىڭ ديناميكالىق ەرەكشەلىكتەرىمەن سيپاتتالادى. تەمپەرامەنت پارامەترلەرىنە سايكەس دەرتكە دەگەن ناۋقاستىڭ پسيحولوگيالىق رەاكسياسىن انىقتاۋدا، ەموسيونالدىق اۋىرسىنۋدى كوتەرۋ، دەنە قيمىلىنىڭ شەكتەلۋى سەكىلدى قيىندىقتاردى كوتەرۋ ماڭىزدى قىزمەت اتقارادى.
كوبىنەسە اۋىرسىنۋ سەزىمى ناۋقاستىڭ ەموسيونالدىق جاعدايىمەن بايلانىستى بولادى. تەمپەرامەنت تيپتەرىنە بايلانىستى اۋىرسىنۋ تابالدىرىعى حولەريك پەن مەلانحوليكتەردە، سانگۆينيك پەن فلەگماتيكپەن سالىستىرعاندا تومەن ەكەنى انىقتالعان.
مىنەزدىڭ ەرەكشەلىكتەرى. سىرقاتقا دەگەن سۋبەكتيۆتى جاۋاپ بەرۋ ناۋقاستىڭ وتباسىنداعى تاربيەسىنە، سونىڭ ىشىندە اۋىرۋ سەزىمىنە توزىمدىلىك، شىدامدىلىق، جاس بالانىڭ دەنساۋلىق پارامەترلەرىندەگى يەرارحيالىق قاسيەتتەرىنە بايلانىستى. [1|115]
2. 2. اۋرۋدىڭ ىشكى بەينەسى
اۋرۋ تۇلعاسىنىڭ اۋرۋعا پسيحولوگيالىق رەاكسياسىنىڭ نەگىزىندە دەرت تۋرالى ءوز كورىنىسى، ءبىلىمى پايدا بولۋىن - اۋرۋدىڭ ىشكى بەينەسى دەيدى. بۇل - ناۋقاستىڭ ءوز دەرتىنە ءوز باسىنىڭ قاتىناسى، رەاكسياسى، جاۋابى. ول ىشكى ورگانداردىڭ زاقىمدانۋىمەن نەمەسە جالعان زاقىمدانۋىمەن بايلانىستى، ياعني ناۋقاستىڭ ءوزىن اۋرۋمىن دەپ ساناۋى. مۇندا مىندەتتى تۇردە سىرتتان باقىلاۋشى ادام بولۋى كەرەك، ناۋقاستىڭ قايعىسى سول ادامعا بەيىمدەلىپ باعىتتالعان.
اۋرۋدىڭ ىشكى بەينەسىنە كەلەسى فاكتورلار اسەر ەتەدى:
- قولايسىز جاعداي؛
- ناۋقاستىڭ ءوز دەنساۋلىعىن ءوزى (ناۋقاس) باعالاۋى، اۋرۋىن قابىلداپ، ءوز ءرولىن اتقارۋى؛
- اۋرۋعا (دەرتكە ) رەاكسياسى؛
- اۋرۋ سەبەپتەرىن ءبىلۋى؛
- الەۋمەتتىك جاعدايىنا بايلانىستى دەرتكە ءارتۇرلى رەاكسيا بەرۋى.
مەديسينالىق قىزمەتكەر ءار ادامنىڭ پسيحولوگيالىق ەرەكشەلىكتەرىن ەسكەرە وتىرىپ، ولاردىڭ دەرتكە رەاكسياسىن، ءارقاشان دا نازارىنان تىس قالدىرماۋى قاجەت. ەم ناتيجەلى جانە ءتيىمدى بولۋى ءۇشىن مەديسينالىق قىزمەتكەر ناۋقاستىڭ مىنەز - قۇلقىنا، ونىڭ دەرتىنە، پسيحولوگيالىق رەاكسياسىنا نەگىزدەلە وتىرىپ، ەمدەۋ پروسەسىنە ادامنىڭ ءوزىن تارتىپ قاتىستىرىپ وتىرسا، جوعارى ناتيجەگە جەتۋ مۇمكىنشىلىگى بار ەكەنى ءمالىم.[3|110]
2. 3. مەديسينا قىزمەتكەرىنىڭ ناۋقاسپەن قارىم - قاتىناسى
مەديسينالىق قىزمەتكەر دە ءوز مىندەتىن اتقارۋ بارىسىندا، باسقا ادامدارمەن ءتۇرلى قارىم - قاتىناس، بايلانىس، سۇحبات (كوممۋنيكاسيا) جاساۋعا ءماجبۇر بولادى: ونىڭ ىشىندە – ناۋقاسپەن، ونىڭ تۋعان - تۋىستارىمەن، ارىپتەستەرىمەن، باسقا مەديسينالىق قىزمەتكەرلەرمەن (مەيىربيكەلەرمەن، كىشى مەيىربيكەلەرمەن، مەكەمە اكىمشىلىگىمەن) ت. ب قارىم - قاتىناسۋى جاتادى. مەديسينا قىزمەتكەرى مەن سىرقات ادامنىڭ قارىم - قاتىناسى جوعارى دارەجەدە بولۋى، ماماننىڭ كاسىبي دامۋىنا ۇزدىكسىز اسەر ەتەدى.
قارىم - قاتىناس – ادامداردىڭ جاناسۋى نەگىزىندە اقپاراتپەن الماسۋى، ءبىر - ءبىرىن قابىلداۋى جانە ارەكەتتەسۋى. مەديسينا قىزمەتكەرىنىڭ جۇمىسىنىڭ ناتيجەلىلىگى مەن دەڭگەي - دارەجەسى ونىڭ بىلىمدىلىگى مەن بىلىكتىلىگى عانا ەمەس، قارىم - قاتىناس (كوممۋنيكاتيۆتىك) داعدىلارىنا دا بايلانىستى ەكەنى انىق.[6|62]
مەديسينالىق قىزمەتكەر مەن ناۋقاس اراسىنداعى قارىم - قاتىناس، مەديسينالىق قىزمەتكەردىڭ جۇمىسىندا وتە ماڭىزدى ورىن الادى. مەديسينالىق قىزمەتكەر مەن ناۋقاس جانە ونىڭ تۋىسقاندارى ءبىر - بىرىنە سەنىم تۋدىراتىن قارىم - قاتىناس جاساعاندا عانا ەم ناتيجەلى بولۋىنا كۇماندىك تۋمايدى.
مەديسينا قىزمەتكەرىنىڭ كوممۋنيكاتيۆتى بىلگەرلىگى - كاسىبي ماڭىزدى قاسيەت. ماماندىعىنا بايلانىستى مەديسينالىق قىزمەتكەر ۇنەمى جانە تىعىز، قارقىندى قارىم - قاتىناس جاساۋعا ءماجبۇر بولادى: ناۋقاستارمەن جانە ولاردىڭ تۋىستارىمەن، جاقىندارىمەن، باسقاداي مەديسينالىق قىزمەتكەرلەرىمەن (دارىگەر، ارىپتەستەرى، مەيىربيكەلەر، كىشى مەيىربيكەلەر، مەكەمە اكىمشىلىگىمەن ت. ب).[2|98]
كوممۋنيكاتيۆتى بىلگەرلىك (كومپەتەنتتىلىك) دەگەنىمىز - مەديسينا قىزمەتكەرلەرىنىڭ باسقا ادامدارمەن (ناۋقاس جانە ونىڭ جاقىندارى مەن تۋىستارى، دارىگەر، ارىپتەستەرى، كىشى مەيىربيكەلەر ت. ب) كوممۋنيكاسيا تاسىلدەرىن ناتيجەلى قولدانا ءبىلۋ ارقىلى قارىم - قاتىناس جاساۋ قابىلەتى دەپ بىلەمىز.
سونىمەن، مەديسينالىق قىزمەتكەردىڭ كوممۋنيكاتيۆتىك ماڭىزدى قاسيەتتەرىنە كەلەسىلەر جاتادى: ادامگەرشىلىگى، ادامعا نازار اۋدارۋى، ماماندىعىن ءسۇيۋ، قايىرىمدىلىعى، كىشىپەيىلدىگى، ادەپتىلىگى. جاقسى كوڭىل - كۇي جاعدايىندا جاناسۋ قۇراستىراتىن مەديسينالىق قىزمەتكەردىڭ تۇلعالىق قاسيەتتەرىنە ناۋقاستار وتە جوعارى باعا بەرەدى.
اففيلياسيا. مەديسينالىق قىزمەتكەر تۇلعاسىنىڭ ناۋقاسپەن جاناسۋعا ىقپالدانۋى، ولارمەن ارەكەتكە تۇسۋگە ىنتالانۋى. ادامعا باسقا ادامداردىڭ قاجەتتىلىگىن اففيلياسيا دەيدى. پسيحولوگيالىق ىشكى جاعىنان اففيلياسيا - سەنىم جانە جاقىنداسۋ سەزىمى، ال سىرتتان – كوپشىل بولۋ، باسقالارمەن ارەكەتكە تۇسۋگە ىنتا ءبىلدىرۋ، ۇنەمى ادامدار اراسىندا بولۋعا تىرىسۋ.
رەفلەكسيا - قاتىناسۋشى مەديسينالىق قىزمەتكەردە «ناۋقاس مەنى قانداي تۇردە سەزىنىپ تانيدى، تۇسىنەدى»- دەگەن وي تۋۋى. وسىعان بايلانىستى قاتىناسقان ادام ءوز ارەكەتىن قالىپتاستىرىپ، باعالاپ، كەيبىر مىنەزدەمەلەرىن وزگەرتەدى. كادىمگى ءومىر جاعدايىندا، ءبىر ادامنىڭ باسقا ادامدار تۋرالى مالىمەتىنىڭ جەتىسپەۋشىلىگىنە بايلانىستى، ولاردىڭ ءىس ارەكەتىنىڭ نەگىزگى سەبەپتەرىن بىلمەۋىنەن، ءبىر - بىرىنە كورسەتكەن مىنەز - قۇلقىنىڭ سەبەپتەرىن جالعان تۇردە ءتۇسىنىپ، وزىنشە جورامالدايدى.
ەمپاتيا - ناۋقاستىڭ ۋايىمىن ەموسيونالدى تۇردە مەديسينالىق قىزمەتكەر ءوز باسىنان وتكەرگەندەي سەزىنۋى، ناۋقاستىڭ قايعى - قاسىرەتىنە ورتاقتاسۋى، ناۋقاستىڭ قايعىسىنا پسيحولوگيالىق تۇرعىدان قوسىلۋى، قوسا قايعىرۋى، ونىڭ ىشكى ويىن سەزىنۋى («مەن سەنىمەن بىرگەمىن»). بۇل - ءتيىستى دارەجەدە مەديسينالىق قىزمەتكەر - ناۋقاس كوممۋنيكاسياسىن قامتاماسىز ەتەتىن پسيحولوگيالىق قۇبىلىس. ەمپاتيا ۇعىمىندا مەديسينالىق قىزمەتكەر ءوزىن ناۋقاستىڭ ورنىنا قويۋى ارقىلى، ءوز ىشكى سەزىمدەرى ارقىلى ناۋقاستىڭ جان دۇنيەسىن تۇسىنۋگە تىرىسۋىن بىلدىرەدى.
كوممۋنيكاتيۆتىك توزىمدىلىك (تولەرانتتىك) دەگەن، بۇل كوممۋنيكاتيۆتىك بىلگەرلىكتىڭ ءبىر جاعى. ونىڭ قۇراما بولىكتەرى - مەديسينا قىزمەتكەرىنىڭ شىدامدىلىق، مەيىرىمدىلىك قاسيەتتەرى.
اۋرۋ ادامنىڭ مەديسينالىق قىزمەتكەرگە قولايسىز، ول قالامايتىن جەكەشە ەرەكشەلىكتەرى، ونىڭ جاعىمسىز قاسيەتتەرى، پىكىر - قىلىقتارى، ويلاۋ ستەريوتيپتەرى مەن ادەتتەرىنە مەديسينالىق قىزمەتكەردىڭ توزە الۋى ونىڭ كوممۋنيكاتيۆتىك توزىمدىلىگىن كورسەتەدى.
مەديسينالىق قىزمەتكەرىنىڭ كەرىسىنشە (نەگاتيۆتىك) اسەرى. مەديسينالىق قىزمەتكەرلەردىڭ قالىپتان تىس ورىنسىز ايتىلعان سوزدەرى ناۋقاسقا پسيحولوگيالىق زيان كەلتىرىپ، ءتۇرلى قارىم - قاتىناس قايشىلىقتارىنا اكەلىپ سوعادى. بۇنىڭ سالدارىنان ياتروگەنيا - مەديسينالىق قىزمەتكەرلەردىڭ ابايسىزدا ايتقان سوزىنەن تۋاتىن نيەۆروز اۋرۋلارى پايدا بولادى. ياتروگەنيالاردىڭ كوبى ءجيى جاعدايلاردا بايقاماي، ابايسىز ايتىلعان مەديسينا قىزمەتكەرلەرىنىڭ ءسوزى، ال ول ونىڭ شىن ويىنا نەگىزدەلگەن ەمەس ەكەنى ءمالىم. ناۋقاس پسيحولوگياسىنا، دەنساۋلىعىنا ياتروگەنيانىڭ اسەرى مول. سول سەبەپتى مەنىڭ عىلىمي جوبامدا ناۋقاس پسيحولوگياسىن قارىم - قاتىناستىڭ اسەرىن زەرتتەۋ باستى ماقساتىم بولىپ تابىلدى. [1|13]
مەديسينالىق قىزمەتكەر ناۋقاس پسيحولوگياسىنا قارىم - قاتىناستىڭ اسەرى مول ەكەندىگىن ءبىلۋى قاجەت. مەديسينالىق قىزمەتكەردىڭ كوممۋنيكاتيۆتىك كومپەتەنسيا - سىنىڭ كەلەسى تۇرلەرى ناۋقاسپەن ەمدىك قاتىناسقا ءتۇسۋىنىڭ نەگىزىن قۇرايدى: ناۋقاستى جاقسى ءبىلۋ، ۆەربالدى، ۆەربالدى ەمەس بەلگىلەرىنە دۇرىس جاۋاپ قايتارۋ جانە جاعدايىنا بايلانىستى مالىمەتتەردى كوبىرەك الۋ؛ ناۋقاستارعا ادەكۆاتتى مەديسينالىق مالىمەتتەر بەرۋ جانە ولاردى سالاۋاتتى ءومىر سۇرۋگە شاقىرۋ، مەديسينالىق قىزمەتكەردىڭ ءرولىنىڭ دەنساۋلىقتى جاقسارتۋدا جانە اۋرۋدىڭ الدىن - الۋدا ماڭىزدى ەكەنىن كورسەتۋ؛ دارمەنسىزدىكتى، كومەكسىزدىكتى جەڭۋگە، اۋرۋعا بايلانىستى تۇزىلگەن تەرىس ستەريوتيپتەردى بۇزۋعا كومەكتەسۋ، وسىعان سايكەس قاجەتتى ءتيىستى جاۋاپتاردىڭ كەسكىندەرىن جاساۋعا ىقپال ەتۋ؛ «مەديسينالىق قىزمەتكەر - ناۋقاس» قارىم - قاتىناسىندا مەديسينالىق قىزمەتكەردىڭ ساق بولۋى.[7|196]
ناۋقاستارمەن قارىم - قاتىناس جاساۋدا ۆەربالدى جانە ۆەربالدى ەمەس قاتىناستار ماڭىزدى ورىن الادى. دارىگەر ناۋقاستاردى قابىلداعاندا ءوزىنىڭ قيمىل ارەكەتى ارقىلى ولارعا كەرى نەمەسە جاعىمدى اسەر ەتۋى مۇمكىن. ەگەر دارىگەر ناۋقاستى بار ىنتاسىمەن تىڭداپ، نازارىن تەك ناۋقاسقا اۋدارىپ، اۋرۋىنا ناۋقاستىڭ كوزقاراسىمەن قاراپ وتىرعانىن سەزدىرسە ناۋقاس تا دارىگەرگە كوپ سەنىم ارتادى. ال ەگەر ءبارى كەرىسىنشە بولىپ، ناۋقاسقا نازار اۋدارماي باسقا ىسپەن شۇعىلدانىپ وتىرسا، ناۋقاستىڭ پسيحولوگياسىنا كەرى اسەرىن تيگىزىپ، شيپا ىزدەپ كەلگەن دەرتىنە كەرى اسەر ەتۋى مۇمكىن.
سىرقاتتاردى ەمدەۋدە دارىگەر ءۇشىن ءسوزدىڭ ءرولى ءاردايىم جوعارى. ناۋقاسپەن قارىم - قاتىناستا دارىگەردىڭ داۋىس كوتەرمەي، ءبىرقالىپتى شىدامدىلىقپەن، ءتىل مادەنيەتىن ساقتاپ، تۇرپايىلىق جاساماۋى قاجەت.”اركىم ءوز اۋرۋىمەن اۋىرادى، وعان قورقىنىش قوسىلادى” دەگەن قاناتتى ءسوز بار. مىنە سوندىقتان دارىگەر ءوزىنىڭ مىنەز - قۇلقىمەن، بايقاپ سويلەۋىمەن جانە ويلى، دۇرىس اقىل - كەڭەسىمەن سىرقاتتارعا الدەبىر كۇدىك تۋعىزۋدان قاشىق بولعانى ابزال. كەيدە سىرقات كوزىنشە مەديسينالىق
قىزمەتكەرلەر كوبىرەك سويلەپ قويادى، ول ياتروگەنياعا اكەلىپ سوقتىرادى. ول مەديسينالىق قىزمەتكەردىڭ تەرىس تۇسىندىرگەن سوزىنەن نەمەسە مىنەز قۇلقىنان شىعادى.[3|20]
دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنداعى ءتيىمدى كوممۋنيكاسيانىڭ كىلتتىك نەگىزگى داعدىلارى، مىنانداي ەرەجەلەردەن تۇرادى: ناۋقاسپەن قاتىناسۋدا باسىمدىلىق تانىتپاۋ؛ ناۋقاستى ەپتىلىكپەن توقتاتا ءبىلۋ؛ پوزيتيۆتىلىكتى كۇشەيتۋ؛
سۇراقتاردى دۇرىس قويا ءبىلۋ؛ ۆەربالدى اقپاراتتاردى دۇرىس جيناي ءبىلۋ؛ كوممۋنيكاتيۆتى داعىلاردى قولدانۋ؛ ناۋقاستى سەندىرە ءبىلۋ قابىلەتى؛ ناۋقاسقا اسەر ەتە ءبىلۋ؛ كوممۋنيكاتيۆتى بىلگىرلىگىن قۇراي ءبىلۋ؛ ۆەربالدى ەمەس كوممۋنيكاسيانىڭ كومپونەنتتەرىن قولدانا ءبىلۋ؛ ناۋقاستىڭ ايتقاندارىن تۇجىرىمداي ءبىلۋ؛ ەموسيونالدى تۇراقتىلىق؛ كوممۋنيكاتيۆتى قابىلەتتىلىگىن كورسەتە ءبىلۋى قاجەت؛ ادامدارمەن قارىم - قاتىناستى ورنىقتىرۋ ءۇشىن مادەنيەتتىلىكتى باستى نازاردا ۇستاۋ قاجەت. ادامداردىڭ ىشكى رۋحاني الەمىنىڭ ماڭىزدىلىعىن، ادامگەرشىلىكتى جەتىلدىرۋ قاجەتتىلىگىن جەتە ءتۇسىنۋ كەرەك.
مەديسينالىق قىزمەتكەرىنىڭ كوممۋنيكاتيۆتى بىلگەرلىگىن قالىپتاستىراتىن پسيحولوگيالىق سيپاتتامالار - ونىڭ قاتىناسۋ يكەمدىلىگى، ناۋقاسپەن ارالاسۋى، قارىم - قاتىناسى ناۋقاس پسيحولوگياسىنا وڭ اسەرىن بەرەدى.
زەرتتەۋ جۇرگىزۋ كەزەڭى
عىلىمي جوبامىزدىڭ زەرتتەۋ وبەكتىسى بولىپ «پانفيلوۆ اۋداندىق اۋرۋحانا» جانە «اۋداندىق پەرزەنتحانا»، ۇيدە اۋرىپ جاتقان 10 قارت ناۋقاستارعا كۇتىم جاساۋ ارقىلى قارىم - قاتىناستىڭ ەمدەلۋشى پسيحولوگياسىنا اسەرىن انىقتاۋ بولىپ تابىلدى. ساۋالناما بويىنشا 120 ناۋقاس قاتىستى.
قورتىندى
عىلىمي جوبامدى ەجەلگى گرەك فيلوسوفى سوكرات ايتقان سوزىمەن قورتىندىلاعىم كەلەدى: «جاندى ەمدەمەي، ءتاندى ەمدەي المايسىڭ» دەگەن. مامان يەسى وتە كوپ، الايدا ءوز ىسىنە مىعىم، ويى مەن ءىسىن شەبەرلىكپەن ۇشتاي الاتىن ناعىز ماماندار ساۋساقپەن سانارلىق.. ناۋقاس ادام سەنەن ءتان ساۋلىعىن جازار دەپ ۇمىتپەن كەلگەندە، سەن ونىڭ جان دۇنيەسىن دە اۋىرتىپ جىبەرەتىن كەزدەر كەزدەسىپ جاتادى. سوندىقتان ءاربىر دارىگەر جاقسى مامان بولۋمەن قاتار، جان دۇنيەسى دە رۋحاني باي، پسيحولوگ بولۋ قاجەت دەپ ويلايمىن. ناۋقاس پەن مەديسينا قىزمەتكەرىنىڭ اراسىنداعى قارىم - قاتىناس دارىگەر جۇمىسىندا وتە ماڭىزدى ورىن الادى.
قورىتا ايتاتىن بولسام ادام جانىنا جاقسى، جامان ءسوزدىڭ، قارىم - قاتىناستىڭ اسەرىن زەرتتەۋ جۇمىسىمىزدىڭ ماقساتىنا جەتتىك. ساۋالناما ناتيجەسى بويىنشا 2018 - 2019 جىلى ساۋالناماعا 120 ناۋقاس قاتىستى. ساۋالناما قورتىندىسى 99% ناۋقاستارعا جاقسى قارىم - قاتىناستىڭ اسەر ەتۋى جوعارى، جامان قارىم – قاتىناستىڭ جاقسى قارىم - قاتىناستان 97% كورسەتكىشتى كورسەتىپ تۋرعاننىن دياگراممادان كورە الامىز.
مەديسينا قىزمەتكەرىمەن ناۋقاس جانە ونىڭ تۋىسقاندارى ءبىر - بىرىنە سەنىم تۋدىراتىن قاتىناس جاساعاندا عانا ەم ناتيجەلى بولۋى مەنىڭ زەرتتەۋ جۇمىسىمنىڭ ناتيجەسىنەن كورۋگە بولادى. مەديسينا قىزمەتكەرىنىڭ قارىم - قاتىناسى ناۋقاس دەنساۋلىعىنا اسەرى، پسيحولوگيالىق قولداۋى ماڭىزدى ەكەندىگىن عىلىمي زەرتتەۋ جۇمىسىممەن دالەلدەي الدىم دەپ ويلايمىن.
زەرتەۋ جۇمىسىمىزدىڭ جاڭاشىلدىعى
مەديسينا قىزمەتكەرى مىنەزى جامان، ناۋقاستارمەن قارىم - قاتىناسى دورەكى، قاتال، ينەكسيا مەن ەمدىك ءىس - شارالاردى ورىنداۋدا ناۋقاس ءوزىن جاعىمسىز سەزىندە، اۋىرلىق سەزىمى بولادى (دەنە كوگەرۋى، تامىردىڭ جوعالىپ كەتۋى، قورقۋ ت. ب.) جاقسى قارىم - قاتىناستا مىنەزى جۇمساق، مەيىرىمدى مەدييسينا قىزمەتكەرى ينەكسيا، ەمدىك ءىس - شارالاردى ورىنداۋدا ناۋقاس ەش اۋىرلىقتى سەزىنبەيدى ءوزىن جايلى سەزىنەدى.
زەرتتەۋ ناتيجەسىنىڭ قورتىندىسى بويىنشا ناۋقاس پسيحولوگياسىنا قارىم - قاتىناستىڭ اسەرى بار ەكەندىگىنە كوزىمىزدى جەتكىزە الامىز.
ۇسىنىس
ناۋقاستاردى كۇتۋ جانە وڭالتۋ ءۇشىن ءتيىمدى قارىم - قاتىناس جاساۋ ءادىس تاسىلدەرىن ۇيرەنۋ.
ورتا بۋىن مەديسينا قىزمەتكەرلەرىنە پسيحولوگيالىق كۋرستاردى وقىتۋ ماسەلەسىن قاراستىرۋ
مەدبيكەلەردىڭ فيزيكالىق قاجۋىن تومەندەتەتىن رەلاكسيالىق جۇمىستارىن قاراستىرۋ.
مەديسينالىق قىزمەتكەرلەرگە الەۋمەتتىك پسيحولوگيالىق قولداۋ كورسەتۋ
پايدالانىلعان ادەبيەتتەر:
1. كۋليموۆا ل. ت. «كوممۋنيكاسيا نەگىزدەرى» قاراعاندى وبل.، 2012ج جق. اقنۋر
2. م. ا. اسيموۆ، س. ا. نۇرماگامبەتوۆا، يۋ. ۆ. يگناتيەۆ «كوممۋنيكاتيۆتىك داعدىلار»
3. ل. س. زاليكينا «سىرقاتتىڭ جالپى كۇتىمى» پەدۆۋزوۆ. – موسكۆا: گۋمانيست يدز. سەنتر ۆلادوس، 2000. - 528 س.
4. سميرنوۆا ە. ە.. پسيحولوگيا وبششەنيا. – سپب: كارو، 2005. - 336 س.
5. س. ن. ەلەۋسىزوۆا «قارىم - قاتىناس پسيحولوگياسى» الماتى، 1995ج.
6. م. ا. اسيموۆ، س. ا. نۇرماعامبەتوۆا، يۋ. ۆ. يگناتيەۆ «كوممۋنيكاتيۆتى داعدىلار» الماتى، 2009ج.
7. ر. گ. يلەشيەۆا «مەديسينالىق پسيحولوگيا» الماتى، 2009 ج.
№1. ناۋقاس پسيحولوگياسىنا قارىم - قاتىناستىڭ اسەرى؟
1. ءسىز قايدا تۇراسىز:
2. قالادا؛
3. اۋىلدا.
1. ءسىزدىڭ جاسىڭىز:
- 18 جاسقا دەيىن؛
- 18 - 39 جاس؛
- 40 - 60 جاس؛
- 60 جاستان ۇلكەن.
- جۇمىسكەر؛
- جۇمىسسىز؛
- وقۋشى؛
- زەينەتكەر؛
- مۇگەدەك؛
- باسقا.
- يا
- جوق
- كەيدە
- مەديسينا قىزمەتكەرىنىڭ ابايسىزدا دورەكى سويلەيتىن جاعدايلارى بولدى ما؟
- يا
- جوق
- جامان قارىم - قاتىناستىڭ ناۋقاس پسيحولوگياسىنا اسەرى بار دەپ ويلايسىز با؟
- يا
- جوق
- دۇرىس ەمەس قارىم - قاتىناس (ايقايلاۋ، دۇرىس جاۋاپ بەرمەۋ ت. ب) ءسىزدىڭ جاعدايىڭىزدا بولدى ما؟ بولسا ءسىزدىڭ دەنساۋلىعىڭىزعا اسەرىن تيگىزدى مە؟
- بولدى (باسىم اۋىردى، جۋرەگىم قىسىلدى ت. ب)
- جوق
- مەديسينا قىزمەتكەرى اشۋمەن اتى - ءجونىڭىزدى دۇرىس ايتپادى، كەشىرىم سۋراۋدى ءجون كورىپ تۋرعان جوق ءسىز ۇرسىپ جىبەردىڭىز دۇرىس ايتۋىن تالاپ ەتتىڭىز بۇل جاعداي اۋىرىپ تۋرعان ادامنىڭ دەنساۋلىعىنا اسەر ەتەمە؟
- يا
- جوق
- اۋرۋحانادا كەزەكتە 25 - ءشى بولىپ تۋرسىز سىزدەن كەيىنگى كەلگەندەر كىرىپ جاتىر، ءسىز ءتۇسىندىرۋىن تالاپ ەتتىڭىز ءبىراق مەديسينا قىزمەتكەرى ءسىزدىڭ سۇراعىڭىزعا جاۋاپ بەرگىسى كەلمەدى بولعان وقيعا سىزگە قالاي اسەر بەردى
- جۇيكەم اۋىرادى
- اۋرۋىم اسقىنادى
- ەشقانداي اسەرى بولمايدى
- مەديسينا قىزمەتكەرى سىزگە باسقا ءدارى تاعايىنداپ قويدى، ءسىزدىڭ اۋرۋىڭىز اسقىنىپ جاعدايىڭىز ناشارلادى، مەديسينا قىزمەتكەرى ءوز قاتەلىگىن مويىندامادى ءسىزدىڭ ارەكەتىڭىز؟
2. ارىزدانامىن
1. مەديسينا قىزمەتكەرى مىنەزى جامان، ناۋقاستارمەن قارىم - قاتىناسى دورەكى، ينەكسيا، ەمدىك ءىس - شارالاردى ورىنداۋدا ناۋقاس ءوزىن جاعىمسىز سەزىنەدى (دەنە كوگەرەدى، تامىردىڭ جوعالىپ كەتۋى، قورقۋ). بۇل جاعدايعا قارىم - قاتىناستىڭ اسەرى بار دەپ ويلايسىز با؟
2. يا
3. جوق
4. مەديسينا قىزمەتكەرى مەيرىمدى، سىپايى ناۋقاستارمەن قارىم - قاتىناستا وتە ادەپتى ەمدىك ءىس - شارا، ينەكسيالاردى ورىنداۋدا ناۋقاس ءوزىن جاعىمسىز سەزىنبەيدى (دەنە كوگەرۋ، تامىردىڭ جوعالىپ كەتۋى، قورقۋ). بۇل جاعدايعا قارىم - قاتىناستىڭ اسەرى بار دەپ ويلايسىز با؟
5. يا
6. جوق
№2. ناۋقاس پسيحولوگياسىنا قارىم - قاتىناستىڭ اسەرى؟
1. ءسىز قايدا تۇراسىز:
2. قالادا؛
3. اۋىلدا.
1. ءسىزدىڭ جاسىڭىز:
- 18 جاسقا دەيىن؛
- 18 - 39 جاس؛
- 40 - 60 جاس؛
- 60 جاستان ۇلكەن.
- جۇمىسكەر؛
- جۇمىسسىز؛
- وقۋشى؛
- زەينەتكەر؛
- مۇگەدەك؛
- باسقا.
- يا
- جوق
- كەيدە
- مەديسينا قىزمەتكەرىنىڭ سىزگە قۇرمەت كورسەتۋى ءوز جۇمىسىنا ۇقىپتىلىقپەن قاراپ، ناۋقاس كۇتىمىن دۇرىس اتقارۋى، نۋاقاس دەنساۋلىعىنا اسەر ەتەدى دەپ ويلايسىز با؟
- يا
- جوق
- جاقسى قارىم - قاتىناستىڭ ناۋقاس پسيحولوگياسىنا اسەرى بار دەپ ويلايسىز با؟
- يا
- جوق
- مەديسينالىق قىزمەتكەردىڭ ءتيىمدى قارىم - قاتىناس جاساۋى ءسىزدىڭ دەنساۋلىعىڭىزعا اسەرىن بەرگەن جاعدايلار بولدى ما؟
- يا
- جوق
- ناۋقاس اشۋلانىپ ايقايلاي باستادى، مەديسينالىق قىزمەتكەر ناۋقاستىڭ جاعدايىن ءتۇسىنىپ جاعدايدى ءتۇسىندىرىپ ەم شارانى جالعاستىرىپ ءوز ءىسىن جوعارى ناتيجەمەن اياقتادى ءسىزدىڭ ويىڭىز؟
- جوعارى باعالايمىن
- ءوز مىندەتى دەپ ويلايمىن
3. جۇيكەم اۋىرادى
4. اۋرۋىم اسقىنادى
5. ەشقانداي اسەرى بولمايدى
6. مەديسينا قىزمەتكەرى سىزگە باسقا ءدارى تاعايىنداپ قويدى، ءسىزدىڭ اۋرۋىڭىز اسقىنىپ جاعدايىڭىز ناشارلادى، مەديسينا قىزمەتكەرى ءوز قاتەلىگىن مويىندامادى ءسىزدىڭ ارەكەتىڭىز؟
7. ۇندەمەيمىن
8. ارىزدانامىن
11. مەديسينا قىزمەتكەرى مىنەزى جامان، ناۋقاستارمەن قارىم - قاتىناسى دورەكى، ينەكسيا، ەمدىك ءىس - شارالاردى ورىنداۋدا ناۋقاس ءوزىن جاعىمسىز سەزىنەدى (دەنە كوگەرەدى، تامىردىڭ جوعالىپ كەتۋى، قورقۋ). بۇل جاعدايعا قارىم - قاتىناستىڭ اسەرى بار دەپ ويلايسىز با؟
• يا
• جوق
12. مەديسينا قىزمەتكەرى مەيرىمدى، سىپايى ناۋقاستارمەن قارىم - قاتىناستا وتە ادەپتى ەمدىك ءىس - شارا، ينەكسيالاردى ورىنداۋدا ناۋقاس ءوزىن جاعىمسىز سەزىنبەيدى (دەنە كوگەرۋ، تامىردىڭ جوعالىپ كەتۋى، قورقۋ). بۇل جاعدايعا قارىم - قاتىناستىڭ اسەرى بار دەپ ويلايسىز با؟
• يا
• جوق
You Might Also Like
-
جاڭا جاعدايداعى قازاقستان: ءىس - قيمىل كەزەڭى
