ولەڭ الەمىندەگى شەرتپە كۇي
اقىن عالىم جايلىباي شىعارماشىلىعى حاقىندا
ءوزiمiز كۇندەلiكتi ورتاسىندا جۇرگەن، اپتابىمەن كۇيدiرiپ، ايازىمەن توڭدىراتىن، بiردە تاباسىنا سالىپ شىجعىرىپ، بiردە ارقاڭنان قاعىپ مارقايتاتىن، قىزىعى دا، قىجىلى دا كوپ قىم-قۋىت مىنا دۇنيە اۋەن مەن اۋەزگە، سارىن مەن سازعا تۇنىپ تۇر.
تابيعاتقا قۇلاق ءتۇرiڭiزشi. تەرەڭiنەن تولقىن كوتەرiپ، استاڭ-كەستەڭ بولىپ جاتقان كوك دولى تەڭiزدiڭ ارسى-گۇرسi دەمi؛ بiر جوتانىڭ ومىراۋىن ينەنiڭ كوزiندەي تەسiپ، جىلت-جىلت ەتiپ اعىپ جاتقان بۇلاقتىڭ سىلق-سىلق كۇلگەن سىلقىم سىلدىرى؛ جەر-دۇنيەنi تۇگەل قوزعالىسقا ءتۇسiرiپ، اسپان استىن شۋ مەن دۋعا تولتىرىپ جiبەرەتiن جەل گۋiلi؛ جۇرەگiڭ مەن جانىڭدى قاتار قىتىقتاپ جاتاتىن گۇل مەن ءشوپ سىبدىرى؛ iشiڭدەگi شەر مەن شەمەندi قوزعاپ قامىقتىرىپ كەتەتiن قاز قاڭقىلى؛ سۇڭعاعىن سوزىپ ساي-سۇيەگiڭدi سىرقىراتاتىن اققۋ سۇڭقىلى؛ سۇڭقار شاڭقىلى؛ بوز تورعاي شىرىلى... قانشا ايتساڭ دا، مىنا جۇمىر جەردiڭ سيقىرلى جۇمباق سازى مەن سارىنىن ايتىپ تاۋىسۋ مۇمكiن ەمەس. وعان زامان مەن ۋاقىتتىڭ ءدۇبiر مەن دiرiلگە تولى ءۇنiن، سول زامان مەن ۋاقىتتىڭ، بiردە بالعاسى مەن ءتوسiنiڭ اراسىندا يلەنiپ، ەندi بiردە جاي وعىنداي جارقىلداپ جۇرگەن ادامنىڭ كۇيiنiش پەن ءسۇيiنiشكە تولى جان-جۇرەگiنiڭ قىسقا كۇندە قىرىق قۇبىلىپ تۇراتىن سىرى مەن گابiن قوسىڭىز.
دۇنيەنiڭ تۇنىپ تۇرعان سارىنى مەن سازى، اۋەنi مەن اۋەزi بiر-بiرiنە قانشا ۇقساماسا، سول سارىن مەن سازدى، اۋەن مەن اۋەزدi تۇلا بويىنان ءسۇزiپ وتكiزەتiن، قانداي دىبىس، قانداي ۇنگە دە قۇلاعى ءتۇرiك، كوڭiلi وياۋ، سەرگەك تە ەلگەزەك جiلiكتi اقىندارىمىزدىڭ سازى مەن سارىنى دا بiر-بiرiمەن سونشالىقتى ۇقسامايدى، ءارقايسىسىنىڭ ءوز ءۇنi، ءوز داۋىسى بار، ءارقايسىسىنىڭ دۇنيەنiڭ تۇكپiر-تۇكپiرiنەن تىڭ-تىڭداپ، تىلسىمنان ءۇن تارتاتىن سان الۋان اۋە تولقىندارى بار. تاعى دا ول اۋە تولقىندارى تەلەگراف سىمدارىنان دا ۇشقىر، راديو ەفيرلەرiنەن دە العىر. مەن ءوز باسىم بۇگiنگi قازاق پوەزياسىنداعى، دۇنيە سىرىنا الاڭ، «ءار دىبىستان ءدۇبiر iزدەپ تۇراتىن» عالىم جايلىبايدى دا ءوز ءۇنi، ءوز داۋىسى بار ءارi سەرگەك، ءارi ەرەك اقىندارىمىزدىڭ بiرi دەپ بiلەم. بايقاساق، ونىڭ ۇيتقىپ-بۇرقاماي دا، تاسىپ-توگiلمەي دە بiر ىرعاقپەن اسىعىپ-اپتىقپاي سويلەيتiن ارنالى اقىندىعى مەن «جىرلارىنىڭ جۇلدىزىن جاعىپ قويىپ» سۇحباتتاساتىن كوشەلi مiنەزi ولەڭ سۇيەر قاۋىمنىڭ تالايىن ءتانتi ەتكەنiنە بiراز ۋاقىت بولعان ەكەن.
مەن عالىم جىرلارىنىڭ تابيعاتىن كوكiرەگiندە قوردالانىپ قالعان شەر مەن شەمەندi قوپارىپ تاستايتىن ادۋىن كۇشكە ەمەس، سول شەر مەن شەمەندi سيپالاپ وتىرىپ سىلىپ الاتىن سيقىرلى كۇشكە يە شەرتپە كۇيگە تەڭەگەن بولار ەدiم.
شىنىندا دا عالىم جايلىباي شىعارمالارى - بۇگiنگi قازاق ولەڭiندەگi شەرتپە كۇي! ەگiلiپ وتىرىپ ەت-جۇرەگiڭدi ەلجiرەتiپ، شىم-شىمداپ سىر توگiپ وتىرىپ سۇيەگiڭدi ۇگەتiن ونىڭ جىرلارىنداعى باپپەن قاعىلىپ، بايىپپەن شەرتiلەتiن اۋەنگە قۇلاق قويساڭىز، ولاي دەمەسكە لاجىڭ قالمايدى.
شولەيتتەۋ جەردiڭ ءشوبi ەدiم
ءشولiركەپ ءالi كەلەمiن،
اق جاڭبىر مiنەز ولەڭiم،
كەزەرتپەي ەرiندەرiمدi
قۇيىپ بiر وتسە دەپ ەدiم.
ءسۇمبiلە سوڭى — سارى تامىز،
سارى تامىز، تiلدەن بال تامىز.
سارعايعان شىعار القاڭىز،
سارعايتىپ مەنi ءساۋiردە
ساعىم بوپ كەتكەن قالقا قىز.
بوتاداي جىرىم بوزداپ ءجۇر،
بوتالى زارىن قوزعاپ ءجۇر.
مازالا مەنi، ماعجان جىر،
اينامكوز ارماندارىمداي
ارقاعا جاۋعان اق جاڭبىر...
ءسۇمبiلە سوڭى —
تۇنگi ىزعار.
ايقاباق باردا — كiم مۇزدار.
سارعايا كورمە، گۇل-قىزدار،
القارا كوكتi قاق تiلiپ
Iز تاستاپ اقتى جۇلدىزدار...
مۇنداي ولەڭدi «شولەيتتەۋ جەردiڭ ءشوبi» بولىپ وسكەن اقىن عانا جازا السا كەرەك. اقىن جانى تۇنشىققانداي بوپ قۇمىعىپ شىعاتىن كۇمبiرگە، ەرiنiن تاقاسا-اق جۇرەگiڭدi ەلجiرەتiپ قويا بەرەتiن قۇپياعا تولى كۇبiر مەن سىبىرعا، ءۇزiلiپ كەتەردەي بوپ ءۇزدiگiپ سىر ايتاتىن دiرiلگە نەتكەن باي ەدi؟! بۇل جىر مىناۋ وتكiنشi ءومiردiڭ وزەگiندە جاتقان وكiنiشiڭدi وياتىپ، سارشا تامىزدىڭ شۇعىلا جiپتەرiمەن ءدال جۇرەگiڭنiڭ ءۇستiنە كەلiستiرiپ كەستە توگiپ، بوتاداي بوزداپ تۇرعان سازىمەن كوڭiلiڭنiڭ ءتۇبiندە كومiلiپ قالعان قاي-قايداعىنى قولامتاداي قوزعاپ، الاقانداي-الاقانداي بوپ باياۋ توگiلiپ جاتاتىن ساعىنىشىنىڭ سارالا جاپىراقتارىن بiر ساتتە ءۇيiرiپ ۇيتقىتىپ، سازىڭدى نازداي، نازىڭدى سازداي يiرiمگە ءتۇسiرiپ قىرىق قۇبىلتىپ، قىرىق قۇيقىلجىتىپ كەتەرi ءسوزسiز. ويتكەنi ادام، قامشىنىڭ سابىنداي عانا قىسقا عۇمىرىندا، كوبiنە-كوپ تاپقانىن جوعالتۋمەن وتەدi. جالاڭاياق، جالاڭباس قۇم كەشiپ شاپقىلاپ ءجۇرiپ - كۇندەردiڭ كۇنiندە! - بالالىعىن جوعالتىپ الادى، ماڭدايىنا تۇسكەن كەكiلiن شالقاسىنان قايىرىپ ۇلگەرمەي العاشقى ماحابباتىنان، «قالقا قىزدان» كوز جازىپ قالادى، تiككەن قوسىنان كوشۋگە، تاپقان دوسىنان كەتiسۋگە تۋرا كەلەدi. جوعالتۋ، جوعالتۋ... ال جوعالتقان قىزىق داۋرەندەرiڭنەن وتكەن اسىل، ودان وتكەن قىمبات نە بار. ال ولاردى اڭسارىڭ اۋىپ iزدەي باستاساڭ-اق iشكi دۇنيەڭنiڭ جىقپىل-جىقپىلىنا كiرiپ تىعىلىپ جاتقان ءجۇز سىرلى ساز بەن مىڭ قىرلى اۋەن كول ءۇستiندەگi قۇستارداي ءدۇر كوتەرiلiپ وسىنداي ولەڭ بوپ ۇشىپ شىقپاي ما؟!
«باقىتتىڭ سوڭى... وكiندiرەدi» دەيدi عالىم اقىن. جوق، ولاي ەمەس دەي المايسىڭ. ويتكەنi توبەسiنەن التىن قۇيىلىپ، تابانىنىڭ استىنا كۇمiس توگiلiپ جاتقان ادامنىڭ دا جان-جۇرەگiن سىزداتىپ مۇڭ ەمiپ، قابىرعاسىن قاقىراتىپ قايعى قاۋساتىپ كەتەتiن ساتتەر از بولمايدى. وكiنiشسiز عۇمىر جوق.
ادام ءومiرiندە تاتقان ءدامiنiڭ تاتۋسىز، تاپقان باعىنىڭ تۇرلاۋسىز بولاتىن تۇستارى جەتەرلiك.
ارينە، جۇمىر باستى پەندە وكiنەم دەپ ءومiر سۇرمەيدi. بiراق بۇل دۇنيە قاي بiر، سەنiڭ ايتقانىڭا كونiپ، ايداۋىڭا ءجۇرiپ تۇر. بۇل دۇنيە قاي بiر، شوڭگە مەن تiكەن كiرمەسiن دەپ تابانىڭنىڭ استىنا ءتۇبiت توسەپ، كۇن وتپەسiن دەپ توبەڭە اقشا بۇلت iلiپ قويىپتى. بۇل قاتىباس، كiءساپiر دۇنيەنiڭ ءتۇبiرiنە وماقاسا ءسۇرiنبەۋiڭ، ارقانىنا باشپايىڭنان iلiنبەۋiڭ مۇمكiن ەمەس قوي.
عالىمنىڭ كوپ-كوپ ولەڭدەرiنiڭ وزەگi وكiنiشكە تولى. بiراق اقىندى ول ءۇشiن سوگە المايسىڭ. ويتكەنi ادام ءوزiنiڭ وكiنiشiمەن ءوسiپ، ءوزiنiڭ وكiنiشiمەن جەتiلەدi. وكiنگەن ادام عانا وتكەننەن ءدارiس الادى، بويىن مەيiرiمگە، ويىن قايىرىمعا تولتىرادى. وكiنiشi جوق ادام، قاشان دا قاۋiپتi. وكiنiشi جوق ادامنىڭ وزەگiنە وڭمەڭدەگەن وركوكiرەكتiك پەن كوڭiلiنiڭ كوزi جوق كوركوكiرەكتiكتiڭ جەگi قۇرتى تۇسەدi. وكiنiشi جوق ادام وتكەن ءومiرiمنiڭ ءبارi دۇرىس دەپ ويلايدى. ونداي ادام بiر كەزدە بiرەۋلەردiڭ جانىن جابىرقاتقانىن، وڭمەنiنەن يتەرiپ جاسىتقانىن، اياعىنان شالىپ ەتپەتiنەن ءتۇسiرگەنiن ەسiنە دە المايدى. ەسiنە السا دا، ونداي كۇنالi تۇستارىن ۇلكەن ماقتانىشپەن، زور مارحاباتپەن ەسiنە الۋى مۇمكiن. ونداي ادامنىڭ جانى تارىنىڭ قاۋىزىنداي تار بوپ كەلەدi. ونداي ادامنىڭ كوڭiلiنە ءوزiنەن باسقا ەشكiم سيمايدى.
وكپە ارتار جاي جوق عالامعا مىنا،
جاۋتاڭ دا جاۋتاڭ جانارى.
جانىڭنىڭ بالقاش، ارالدارى دا
تارتىلىپ نەگە بارادى؟..
ويناسا عاجاپ ساناڭدا جاسىن،
جاسىنعا جاستان قۇشتارمىز.
اپاتقا باستار ادام بالاسىن
كوڭiل كولiنەن ۇشقان تۇز...
ادام جانى تازارماي، دۇنيە تازارمايدى. ادام جانى نەعۇرلىم لاستانعان سايىن، بiزدi قورشاپ تۇرعان ورتا دا، تابيعات تا، پيعىل مەن نيەت تە سوعۇرلىم لاستانا تۇسپەك. وسىندايدا ليەۆ تولستويدىڭ بiر ءاپساناسى ەسكە تۇسەدi. كۇندەردiڭ كۇنiندە بiر پومەششيكتiڭ كوكوراي شابىندىعىندا ارامشوپتەر كوبەيiپ بارا جاتادى. ارينە، پومەششيك ارامشوپتەردiڭ شىققانىن شىققانىنشا ءتۇبiنەن ورعىزىپ وتىرادى. بiراق ارامشوپتەر ورعان سايىن بۇرىنعىسىنان دا كوبەيە بەرەدi. بiر كۇنi دانا بiر شال كەلiپ، ارامشوپتەردi ورماڭدار، ولاردى تامىرىمەن سۋىرىپ تاستاڭدار دەيدi.
بiراق، داناگوي شالدىڭ ءسوزiنە ەشكiم دە قۇلاق اسپايدى. ءارامشوپتi ورۋلارىن توقتاتپايدى. ال ءارامشوپ ورعان سايىن قاپتاپ كوبەيiپ، قاۋلاپ وسە بەرەدi. ويتكەنi ونىڭ تامىرى جەر استىمەن جايىلا تۇسەدi عوي. اقىرىندا كوكوراي جاسىل شابىندىقتى ءارامشوپ مۇلدە باسىپ، قۇرتىپ جiبەرەدi.
بiز دە قازiر سول قوعامدىق، رۋحاني الەمiمiزدi قاۋلاپ باسىپ بارا جاتقان ارامشوپتەردi ورعان بولۋدامىز. ال ونىڭ تامىر-تالشىقتارى كوزگە كورiنبەيتiن شاپشاڭدىقپەن بiزدiڭ رۋحاني توپىراعىمىزدىڭ قۇنارىن استىنان كەۋلەپ، سورىپ، ءبۇلدiرiپ بارا جاتقان جوق پا؟! ءبارiمiز دە «وت اۋىزدى، وراق تiلدiمiز». تiلiمiزبەن ورۋىنا ورىپ-اق جاتىرمىز. امال نە، ناقتى ارەكەت شامالى. ءارامشوپتiڭ تامىرىن جۇلىپ الۋعا ءداتiمiز دە، دارمەنiمiز دە جەتپەي تۇر. بۇل جەردە بiز عالىم جايلىباي مەڭزەپ وتىرعان رۋحاني قۋاتتى ايتىپ وتىرمىز.
ليەۆ تولستويدى اۋىزعا العاننان كەيiن، بiر اڭگiمەدەن ەكiنشi اڭگiمەگە كوشۋگە تۋرا كەلەدi. جاقىندا «ليتەراتۋرنايا گازەتادان» ورىس ادەبيەتi ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى، بەلگiلi ادەبيەتشi نيكولاي سكاتوۆتىڭ ماقالاسىن وقىدىم. ول كەيبiر ورىس باسپا ءسوزi ءوز ۇلتىنىڭ رۋحاني «شابىندىقتارىن» ارامشوپتەردەن تازارتۋ ءۇشiن بار عۇمىرىن سارپ ەتكەن ليەۆ تولستوي سياقتى الەمدiك الىپ تۇلعانى «حالتۋرششيك» دەپ بiر كەلەكەلەپ، ول (ليەۆ تولستوي) «ناتاشا روستوۆانىڭ، ەڭ بولماسا بiر رەت، قالاي دارەت سىندىرعانىن جازباعان» ( ون نە وپيسال، حوت راز، كاك ناتاشا روستوۆا پيساەت) دەپ ەكi كەلەمەج ەتكەنiن اشىنا جازادى. كوردiڭiز بە، قولىنا قاسيەتتi قالام ۇستاپ، الدىنا قاستەرلi اق قاعاز جايىپ وتىرعان الدەقانداي قالامگەرلەردiڭ ليەۆ تولستوي سەكiلدi اۋليە جازۋشىعا تiل تيگiزiپ، قانداي رۋحاني ازعىندىق پەن قانداي رۋحاني قاسكويلiككە دەيiن بارعانىن. وكiنiشكە وراي، مۇنداي رۋحاني ايارلىقتار مەن ارسىزدىقتار بiزدە دە از بوي كورسەتكەن جوق...
مiنە، عالىم اقىننىڭ ەكi-اق شۋماق ولەڭi ادام جانىندا وسىنداي تەبiرەنiس پەن تولقىنىس تۋدىرادى. ءاسiلi، ولەڭ قۋاتى وي ايتۋىندا ەمەس، ويلاندىرا بiلۋiندە جاتسا كەرەك.
مەن، جالىقتىم، جالىقتىم...
كەشiر مەنi مەڭiرەۋ ءتۇن، جارىق كۇن!
ارتىن باعىپ وتىرام دەپ ءالiپتiڭ —
ارتى اشىلىپ قالعان بۇگiن عارiپپiن.
اقىنسىنىپ جوقتى بارعا تەڭەيمiز،
ابايىما،
اعايىن، ءا،
نە دەيمiز:
بiز قازاقپىز — بايقوڭىرمىز، ارالمىز،
ارۋاقتارعا ات ويناتقان سەمەيمiز،
ءان ورنىنا وكسiك تولعان كومەيمiز.
مiنە، سەنiڭ دە كومەيiڭە بiر ءتۇيiن كەپتەلدi دە قالدى. بۇكiل مۇڭىڭ مەن زارىڭدى، قايعى مەن قاسiرەتiڭدi اشىنا ايتتىڭ.
بiراق ونى ەسiتiپ جاتقان جان بار ما؟ بەينە بiر مىنا دۇنيە ەكi كوزiن تارس جۇمىپ سوقىر، ەكi قۇلاعىن قوس قولىمەن باسىپ كەرەڭ بوپ قالعانداي. امالىڭ تاۋسىلىپ، ايلاڭ سارقىلعانداي حال كەشەسiڭ. سودان دا عالىم:
...ەلدەن ەرەك اتقان جوق جەكە تاڭىم،
جالعاسىمىن جەتiلەر جەتi اتانىڭ.
كەشiر بابا!
جىرىما نۇكتە قويدىم
سىنىعىنىڭ ءۇستiنە راكەتانىڭ!..
ەندi قايتسiن! ىزا مەن وكسiككە تولى ولەڭiڭدi ەشكiم ەستiمەسە، ەشكiم قۇلاق اسپاسا نە iستەمەكسiڭ؟! راكەتا سىنىعىنىڭ ءۇستiنە اپارىپ جىرىنا نۇكتە قويعاننان باسقا نە امالىڭ بار. بۇل — قارسىلىق. اقىننىڭ رۋحاني جiگەرسiز ىنجىقتىققا، قۇلقىنىنان باسقا ويلايتىنى جوق الەۋمەتتiك قۇلىقسىزدىققا، ساناسىن سور باسقان نەمكەتتi مەشەۋلiككە، تۇلا بويىن توسەك ەمiپ جاتقان بويكۇيەز سالعىرتتىققا دەگەن ازاماتتىق قارسىلىعى.
اقىن قولىندا دۇنيەنi ءبۇلدiرiپ، بۇزىپ جاتقان اپەرباقان كەلەڭسiزدiكتەرگە دە، اۋلەكi كەساپاتتىققا دا توسقاۋىل قوياتىن تۇتقا بۇرىن دا بولماعان، قازiر دە جوق. بولمايدى دا.
بiراق ول، شىن اقىن بولسا، الەۋمەتتiڭ ءۇنi، ۇلتتىڭ دiلi بولۋى كەرەك. باستى بورىشى دا، پارىزى دا سول. ونىڭ باس بۇعىپ، اينالا دۇنيەگە بۇتا-بۇتانىڭ اراسىنان بوي تاسالاپ سىعالاۋعا دا، «سەن تيمەسەڭ مەن تيمەن بادىراق كوز» دەپ، تويعانىنا ءماز، تولعانىنا ريزا بوپ توعىشارلىق كۇي كەشۋگە دە حاقىسى جوق. سوندىقتان دا ول بويىنداعى بۇكiل قۋاتىن جۇرەگiنەن قان اعىزىپ، تiلiنەن كەرەك بولسا، ۋ سورعالاتىپ ايتادى. تiپتi، ونىڭ داۋىسى جاڭعىرىققا اينالىپ كەتسە دە ايتۋعا تيiس. جاڭعىرىق دەمەكشi، جاڭعىرىقتى اباي دا، ماعجان دا جازعان. ەكi ۇلى اقىننىڭ بۇل تاقىرىپتاعى ولەڭدەرi، ەكi ءتۇرلi ورىندالعانمەن، قانشا ايقايلاپ ايتسا دا سەلت ەتپەيتiن مەڭiرەۋلiككە باعىشتالعان عوي. ارينە، بiرiن-بiرi تولىقتىرىپ، بiرiن-بiرi تەرەڭدەتiپ تۇرعان بۇل ولەڭدەردi تاراتىپ سويلەسەڭ تارام-تارام جولدارعا ءتۇسiپ كەتەتiنiڭ حاق.
بiراق سول تارام-تارام جولداردىڭ ءتۇيiسەتiن ءتۇيiنi ءبارiبiر سول الگiندە بiز ايتقان الەۋمەتتiك توساڭدىق پەن رۋحاني مەڭiرەۋلiك بوپ شىعادى.
بiراق بۇل جەردە بiزدiڭ ايتپاعىمىز، ۋاقىت وتە كەلە، زامان وزگەرە كەلە جاڭعىرىق ەكەش جاڭعىرىقتىڭ دا تابيعاتى وزگەرەدi ەكەن! ەندi جاڭعىرىق جۇرت مەڭiرەۋلiگiن كورسەتەتiن وبراز عانا ەمەس، سول جۇرتتى مۇلدە قۇرتىپ جiبەرەتiن اسا قاتەرلi، اسا قانقۇيلى زۇلمات كۇشكە اينالىپتى.
داۋىسىم شىقتى جاڭعىرىپ،
جان-جاعىم تولعان جاڭعىرىق.
سiزدەن سوڭ ءومiر-ولەڭگە
بiز قايدان كەلدiك قاڭعىرىپ؟
اداسقان كۇشiك سەكiلدi
ويلارىم جۇرتتا قالدى ۇلىپ.
تۇلپار تۇياعى كەتiلدi
الاشقا تiلەپ ارلىلىق.
ەي، شىڭعىستاۋدىڭ بالاسى،
زاپىران قۇستىم
زار قىلىپ،
قازاقتىڭ قايران دالاسى -
جاڭعىرىقتاردان ماڭگiرiپ
ەسiمنەن كەتتi تاندىرىپ.
ايمالاپ ءوستiك كۇن، ايدى
كوكەيدە كوكتەپ، كوپ ولەڭ.
جاڭعىرىق شىقسا جىلايدى،
ابىرالى، مىرجىق، دەگەلەڭ...
قاتەرلi جاڭعىرىق. ەت پەن سۇيەكتەن جارالعان تiرi پەندە تۇگiلi، قارا جەردiڭ ءوزiن كەۋدەسiنە وكسiك تولتىرىپ، زار يلەتiپ جىلاتىپ قويعان جاڭعىرىق! ارينە، بۇل جاڭعىرىق ءوزiنەن ءوزi قاۋiپ پەن قاتەرگە اينالعان جوق. تاسىڭدى ۇگiپ توپىراق، توپىراعىڭدى ءتۇتiپ توزاڭ ەتiپ جiبەرەتiن، جەر استىنان قۇبىجىقتاي قوپارىلىپ كوتەرiلەتiن ديۋ مiنەزدi بۇل جاڭعىرىقتىڭ دا تەگi - سول اباي مەن ماعجان ايتقان رۋحاني مەڭiرەۋلiكتە جاتىر.
ولاي بولسا، ەلiن ەڭiرەتiپ، جەرiن ەگiلتiپ كەتكەن جاڭعىرىقتار iشiندە وسكەن ۇرپاقتىڭ ءتول اقىنى قالاي ىزالانباي، قالاي كۇيiنبەي، قالاي وكiنبەي سويلەي الماق؟!
سول جاڭعىرىقتاردىڭ الاپات ءدۇمپۋiمەن اسپانعا ءوسiپ شىققان الىپ ساڭىراۋقۇلاقتاردىڭ شاڭ-توزاڭى ۇزاق ۋاقىت بويى قانىمىزدى عانا بۇزىپ قويماي، سانامىزدى دا مۇلدە باسىپ قالعان ەكەن. ەندi، مiنە، سانامىزدى دا، رۋحىمىزدى دا، قانشاما جىل بولدى، قاعىپ-سiلكiپ، جونىپ-قىرىپ تازارتا الماي جاتىرمىز. كوپ-كوپ قانداستارىمىزدىڭ ساناسى سۇرقيا يدەولوگيانىڭ بەتونىمەن بەكiتiلiپ، تەمiرiمەن قۇرسالىپ قالىپتى. قاعىپ-سiلiككەنگە دە، جونىپ-قىرعانعا دا كونبەي تۇر. بiراق، سونداي بiر ابدىراپ، شاراسىز قالار ساتتەردە دە اقىن، سiءرا دا، ءۇنسiز قالماق ەمەس. بايىز تاپپاق ەمەس.
ەي، ەنەسi ولگەن قۇلىن كۇن،
قۇلىنى ولگەن بايتال كۇن —
بالاۋىز شامداي عۇمىردىڭ
ساۋلەسi بولىپ شايقالدىم.
بiرiنە تۇسپەي كوپ iزدiڭ
قاباعىن باقتىم تاعدىردىڭ.
داۋىل تۇرعاندا تەڭiزدiڭ
تولقىنى بولىپ جاردى ۇردىم...
اقىن ماڭگiلiك كۇرەستە. اسپان الاقانداي، جەر تەبiنگiدەي بولار شاق تۋىپ، دۇنيە iشi الاعاي دا بۇلاعاي بولىپ كەتسە دە؛ سەمسەردiڭ ءجۇزiندەي قىلپىلداپ تۇرعان الماعايىپ زامان تۋىپ، «قۇلىن كۇننiڭ ەنەسi، بايتال كۇننiڭ قۇلىنى ءولiپ» جاتسا دا اقىن ءسوز بورىشىن اقتاۋ ءۇشiن «بالاۋىز شامداي ساۋلەسiن» توگiپ، «تەڭiزدiڭ تولقىنى بوپ جاردى ۇرىپ» جاتپاق.
ەلiنiڭ ەتiن تالاپ، جەرiنiڭ سۇيەگiن كەمiرiپ جاتقان زىميان جىرتقىشتىق پەن سۇرقيا قورقاۋلىقتىڭ سوزبەنەن كەڭiردەگiن قىرقىپ، وڭەشiن جىرتا الماعانىنا وپىنعان اقىن، امالسىز، «كوكجال-كوڭiل كوككە قاراپ ۇليدى، يت-تiرشiلiك تىشقان اۋلاپ جەردە ءجۇر» دەپ نالىپ قانا قويمايدى، «كوك تولقىندى كولدەي ەكەن كۇندەرiم، بەلەس-بەلەس بەلدەي ەكەن بۇل جالعان» دەپ، بۇل ەن تiرلiكتiڭ شەگiنە شىعا المايتىنىنا وپىنعانداي ءبارiنەن سىرت اينالىپ ءتۇڭiلگەندەي، تومىرىق مiنەز تانىتىپ ءوز iشiنە ءوزi كiرiپ الادى. ولاي ەتپەي قايتسiن، «ەسiركەۋگە ەبi جوقتاي ەسكi ايدىڭ، جارىلقاۋعا جايى جوقتاي جاڭا ايدىڭ»...
ەلi مەن جەرiنiڭ، ۋاقىت پەن زامانىنىڭ قامىن، ۇلتىنىڭ ساناسى مەن ساپاسىن ويلاپ، بۇرىنعىدان دا لاپىلداپ جانسىن دەپ، ورتەنiپ جاتقان وزەگiن جەلدiڭ ءوتiنە شىعارىپ، بۇرىنعىدان دا شيرىعا ءتۇسسiن دەپ، الپىس ەكi تامىرىن قىل شىلبىرداي شيراتىپ سويلەيتiن اقىن قاتىگەز كەزەڭنiڭ بار قاتالدىعىن كورiپ قانا قويماي، سوعان شاراسىز كونiپ كەلە جاتقان ۇرپاق تاعدىرىنا دا بەي-جاي قاراي الماق ەمەس.
قالتىراپ گۇل...
قالادى ما قىرمىزى،
جارقىراپ بiر جانادى ما جۇلدىزى.
قاپ ارقالاپ بارا جاتىر كوشەدە
ارىس تۋار الاشىمنىڭ بiر قىزى.
اجارى دا اشىق ەكەن اق تاڭداي،
بازارىنا جەتسە دەيمiن قاقتالماي.
اۋزىن بۋعان جۇڭگو قاپتىڭ iشiندە
تاعدىرىنىڭ بار سالماعى جاتقانداي.
مۇقىم قايعى،
تاياز باقىت.
كۇز.
قالا
سىقىرلايدى اياز ۋاقىت سىزدانا.
جىن-عاسىردىڭ جۇگiن جەڭiلدەتەم دەپ
قاپ ارقالاپ بارا جاتىر قىز بالا.
قازiر، ءسوز جوق، ەلدiڭ يىعىنا، كوتەرiلiپ كەلە جاتىرمىز دەسەك تە، زiل باتپان اۋىرتپالىق ءتۇسiپ تۇر. ول اۋىرتپالىق كۇنi كەشە بiزدi شىرماپ بۋىپ تۇرعان الىپ يمپەريانىڭ اۋىر قارا شىنجىرلارى شiرiگەن جiپتەي بوپ بىرت-بىرت ءۇزiلiپ تۇسكەننەن كەيiن ەلiمiزدiڭ ارسى-گۇرسi بوپ تۋلاپ بۇرقىراپ جاتقان الەمدiك مۇحيت iشiندە، ءا دەگەندە، باعىت-باعدارىن تابا الماي ابدىراپ قالعانىنان، زورلانا دا بiر-بiرiنە جان بەرiپ تۇرعان تامىر-تالشىقتاردىڭ قىسىر سيىردىڭ جەلiنiندەي سەمiپ، سۋالىپ كەتكەندiگiنەن، ءتاجiريبەمiز جوقتىقتان ءوز كۇيiمiزدi ءوزiمiز شۇعىل كۇيتتەي الماي ءار جاققا بiر جالتاقتاپ كۇيبەڭدەپ ءجۇرiپ العاندىعىمىزدان، ءبازبiرەۋلەردiڭ بوستاندىق پەن ازاتتىقتى وزدەرiنiڭ تويىمسىز اراندارىنىڭ قۇلقىنىنا پايدالانىپ، ءوز جەرiنiڭ ءاستى-ۇستiن قوماعايلانا قوپارىپ، حالقىنا قىساستىق پەن قيانات جاساعانىنان تۋعان-دى. ارينە، ول زiل باتپان اۋىرتپالىقتىڭ سالماعى الدىمەن ادامدارعا تۇسەدi. ول جۇكتiڭ ايەلدەرiمiزدiڭ، سونىڭ iشiندە الاقانىمىزعا ساپ ايالاپ وتىراتىن، قياعا ۇشىرىپ قىزىعىن كورۋگە تيiس قىزدارىمىز بەن وتباسىمىزدىڭ وشاعىن ءوشiرمەي وتىرۋعا مiندەتتi كەلiندەرiمiزدiڭ ارقاسىنا قاپ پەن قانار بوپ مiنiپ العانى قانداي وكiنiشتi! قۇرساعىندا ارىستاي بالا كوتەرەتiن كەلiنشەك تاڭالاكەۋiمنەن قىزىلiڭiرگە دەيiن الاقاپشىق كوتەرiپ ءجۇر...
عالىم جايلىباي وسى بiر ولەڭiمەن سەنiڭ دە جانىڭدى زiل باتپان بوپ ەزiپ جاتقان بiراز نارسەنi قوزعاپ، كوڭiلiڭدەگi «گوي-گويiڭدi» بۇرىنعىدان دا كوبەيتiپ كەتەدi.
بiراق اقىن تۋىم جىعىلدى دەپ قامىقپايدى دا، تاۋىم قۇلادى دەپ قامىرىقپايدى دا، كۇنi ەرتەڭ ەلiنiڭ جالى قايتا كوتەرiلiپ، شەرiنiڭ تۇگi قايتا قۇلپىرىپ شىعا كەلگەندە، «اق-قارانىڭ اراسى اشىلاردا - بiر قارارمىن، دۇنيە، ديدارىنا» دەپ ەرتەڭگi كۇننەن تورەلiك كۇتiپ، iشتەن تىنعانداي قاتال بايلام جاسايدى.
ءوز وقىرماندارىمەن - كوزiمەن كورگەندەرiمەن دە، كوڭiلگە تۇيگەندەرiمەن دە ايقارا اشىلىپ، العاۋسىز سىرلاساتىن عالىم جايلىباي ەندi بiردە:
باسىنا بالقاش كولدiڭ ب ا ق قوناقتار،
اق ايدىن،
اق ولەڭدە،
اقپان،
اق قار.
اق الەم، اقىنىڭدا اق قانات بار.
اعاتاي، قالسىن بiزدەر جاققان وتتار.
اق ايدىن،
اق ولەڭدە
اقپان...
اق قار، —
دەپ تولعانادى. دۇنيە مۇلدە باسقا رەڭككە، ءتۇر مەن تۇسكە ەنiپ شىعا كەلدi. بەينە بiر اينالاڭنىڭ ءبارiنە اپپاق شامدار مەن اپپاق شىراقتاردى جامىراتىپ جاعىپ قويعانداي.
مانادان بەرi بiزدiڭ كوڭiلiمiزدi جاۋلاپ العان مۇڭنان دا، وكiنiشتەن دە تۇك قالماعانداي...
بۇگiنگi پوەزيامىزداعى سيرەك-سيرەك كەزدەسەتiن قۋاتتى اقىندارىمىزدىڭ بiرi عالىم جايلىبايعا بiز ەندi العاۋسىز سويلەپ تۇرعان اق جۇرەگiڭنەن، بۇدان بىلاي دا، ەلiڭنiڭ ەرiنiن تۇششىتىپ، كوڭiلiنiڭ مەيiرiن قاندىراتىن اق تۇما جىرلار اقتارا بەر دەمەكپiز.
You Might Also Like
-
بۇگiنگi تاڭدا ءوزiنiڭ ۇلتتىق توپىراعىندا تامىر ساپ، اتا-بابا ءداستۇرiنەن قۇنار تارتىپ، بiتiم-بولمىسىن جوعالتپاعان رەسپۋبليكاداعى بۇكiل يسi قازاقتىڭ ءبارi ءجۇرسiن ەرمانوۆتى جاقسى بiلەدi. ويتكەنi ونىڭ اۋ...
-
تۋعان جەردىڭ قار، مۇزى، ايازىڭمەن جۋىندىر. تۋعان جەردىڭ بال قىزى، بۇرىمىڭمەن بۋىندىر. تۋعان جەردىڭ بۇلاعى، تولقىنىڭمەن ات مەنى. تۋعان جەردىڭ جىلانى، شىرىلداتىپ شاق مەنى. تۋعان جەردىڭ شەڭگەلى...
