InfoHub Logo

ءبىر جارلى شال بولىپتى. ونىڭ ءبىر ۇل، ءبىر قىزى بولىپتى. ۇلى مەن قىزى ون جەتى-ون سەگىز جاسقا كەلگەندە شالدىڭ كەمپىرى قايتىس بولىپتى. كەمپىرى قايتىس بولعان شال قولىڭداعى ءبىرلى-جارىم ءىرى قاراسى مەن جيىرما شاقتى ۇساعىن بەرىپ، ءوزى سياقتى ءبىر كەدەيدىڭ جالعىز قىزىنا بالاسىن ۇيلەندىرىپتى. شالدىڭ كەلىنى اسقان سۇلۋ بولىپتى. ۇيلەنگەن سوڭ كوپ كەشىكپەي شالدىڭ ۇلى قايتىس بولىپتى دا كەلىنى جەسىر قالىپتى. شال كەلىنى مەن قىزىن اسىراپ وتىرا بەرىپتى. كەلىنى باسقاعا تۇرمىسقا شىقپاپتى.

كۇندەردە ءبىر كۇن شالدىڭ ۇيىنە ءۇش كىسى كەلىپ قونادى. ونىڭ ءبىرى قاراپايىم كيىم كيىپ، ەل اراسىنا سەيىلگە شىعىپ جۇرگەن باسقا ءبىر ەلدىڭ حانى ەكەن. ونىڭ كوزى شالدىڭ سۇلۋ كەلىنىنە تۇسەدى  دە:

— مىنا كەلىنىڭە قۇدا تۇسكىم كەلەدى، قالىڭدى مول بەرەيىن، ماعان بەر، – دەپ شالعا قولقا سالادى. سوندا شالدىڭ كەلىنى:

— مەن اتاما ۇل ورنىنا ۇل، قىز ورنىنا قىز بولىپ وتىرمىن. ماعان ۇيلەنەم دەسەڭ، مالدىڭ كەرەگى جوق، اتام مەن قايىن ءسىڭىلىم ۇشەۋىمىزدى اسىراپ وسى ۇيدە تۇراسىڭ، ايتپەسە مەن ساعان تيمەيمىن، – دەيدى. اقىرى حان ۇيلەنىپ، شالدىڭ ۇيىندە ءۇش اي تۇرادى. شالدىڭ كەلىنى جۇكتى بولادى. ءبىر كۇنى حان كەلىنشەككە:

— مەن ەلىمنەن شىققالى كوپ ۋاقىت بولدى. ەلىمە بارىپ قايتىپ ورالايىن. ەگەر مەن كەشىگىپ كەلمەي قالسام، ىشىڭدەگى بالا مەيلى ۇل، مەيلى قىز بولسىن مىنا جۇزىكتى بەر، – دەپ ءوزىنىڭ اتى جازىلعان جۇزىكتى بەرەدى دە، حان ەلىنە قايتىپ   كەتەدى.

حان قايتىپ ورالمايدى. كەلىنشەك بوسانىپ ۇل تابادى. بالانىڭ اتىن تولەپبەرگەن قويادى. اي ارتىنان اي، جىل ارتىنان جىل جىلجىپ وتە بەرەدى. تولەپبەرگەن ون التى جاسقا تولادى. باتىر تۇلعالى، شەشەسى سياقتى اسقان كوركەم بولىپ وسە بەرەدى. كۇندەردە ءبىر كۇن اس بەرگەن ۇلكەن توي بولادى. باسقا ەلدەن دە جۇيرىك ات، اتاقتى بالۋاندار كەلەدى. تولەپبەرگەننىڭ ءوز ەلىندە تۇيە بالۋان دەگەن بالۋانى بار ەكەن. ول بارلىق بالۋاندى جىعىپ ەڭ اقىرىندا تولەپبەرگەنمەن كۇرەسەدى. تولەپبەرگەن ونى ءۇيىرىپ، اسىقشا اتقاندا قابىرعاسى كۇيرەپ، اياعى سىنىپتى. ابدەن ماسقارا بولىپ، بالادان جىعىلىپ مەرتىككەن بالۋان:

— ماعان جاساعان كۇشىڭدى كورسەتىپ، باياعىدا تاستاپ كەتكەن اكەڭدى نەگە تاۋىپ المايسىڭ، – دەپتى. تولەپبەرگەن ۇيگە كەلىپ، اكەسى مەن شەشەسىنە، – اكەمدى تاۋىپ الامىن، قايدا ەكەنىن ايتىڭدار، – دەپ بولماعان سوڭ، التىن جۇزىكتى قولىنا بەرىپ قويا بەرىپتى.

تولەپبەرگەن ايدان اي ءوتىپ، شارشاپ-شالدىعىپ كەلىپ، يەن دالاداعى ۇلكەن قورعانى بار قالىڭ بەيىتتەردىڭ اراسىنا كەلىپ تۇنەپتى. تۇندە قورعاننىڭ ءبىر شەتىنە ءبىر توپ ادام كەلەدى دە، ءبىر نارسەنى تەز كومىپ كەتىپ قالادى. تولەپبەرگەن كومگەن نارسەنى اقتارىپ كورسە، التىن ساندىق ەكەن. ساندىقتىڭ ءىشىن اشسا، ونە بويى قان-قان سۇلۋ قىز جاتىر. ساندىققا قوسا سالعان توعىز التىن اقشا، ءبىر ۋىس تۇز. قىزدىڭ شالا جانى بار.

تولەپبەرگەن قىزدى سۋ جاعاسىنا كوتەرىپ كەلىپ، قانىن جۋىپ-شايىپ، سۋ جۇتقىزدى. قىزعا ەس كىرىپ:

— مەن سەنى مۇراتىڭا جەتكىزەمىن. مەن قاشاندا سەندىكپىن. ءبىراق ەكەۋىمىز قوسىلاتىن ۋاقىتىمىز كەيىن. سەن وعان دەيىن مەنىڭ ءاتى-جونىمدى سۇراما. ال سەنىڭ ءاتى-جونىڭدى مەن سۇرايمىن. مىنا توعىز التىن اقشامەن مەنى ەمدەتىپ جاز، – دەيدى. تولەپبەرگەن قىزدىن توعىز جەردەن نايزا تيگەن جارالى ەكەنىن اڭعارادى. قىز باسىن كوتەرىپ وتىرادى دا حات جازادى. ول تولەپبەرگەنگە:

— وتىز شاقىرىم جەردە قالا بار. قالاعا ەنسەڭ ءتورتبۇرىش ۇيدە اقساقالدى شال وتىرادى. وسى حاتتى سوعان بەرسەڭ ول ەرىپ كەلەدى، – دەيدى. تولەپبەرگەن شالعا حاتتى بەرىپ، ەرتىپ كەلەدى. شال تولەپبەرگەن مەن قىزدى ۇيىنە اكەلىپ، قىزدى ەمدەيدى. قىز ابدەن ساۋىعادى.

تولەپبەرگەن توعىز التىن اقشانى تاماققا ساتىپ تاۋىسادى. اقشا تاۋسىلعان سوڭ جىگىت تارىعادى. قىز حات جازادى دا:

— وسى حاتتى ەشكىمگە كورسەتپەي قالانىڭ ورتاسىندا، ەسىگىنىڭ الدىندا كىسىنىڭ باسى ءىلۋلى تۇرعان التىن سارايعا ەنسەڭ، اقساقالدى شال وتىرادى. حاتتى سوعان بەرسەڭ ماعان التىن اقشا بەرەدى، – دەيدى. تولەپبەرگەن حاتتى بەرىپ، مىڭ سوم اقشانى الىپ كەلەدى. ءبىر كۇنى   تولەپبەرگەن رەنجىپ:

— مەن بوسقا اۋرەلەنىپ جولىمنان قالدىم،–دەيدى قىزعا. قىز تاعى حات جازىپ باعاناعى مىڭ اقشا بەرگەن شالعا وسى حاتتى بەرسەڭ، پاتشالىق كيىم بەرەدى. ونى كيمەي ماعان كەل، — دەيدى. تولەپبەرگەن ونى دا الىپ كەلەدى. قىز تولەپبەرگەننىڭ قولىنا جيىرما بەس التىن اقشا ۇستاتىپ:

—قالانىڭ ەڭ اياعىندا ارعىماق ساتاتىن بازار بار. سوعان بارساڭ ەڭ ءبىرىنشى ارعىماق 25 التىن اقشا. سونان ءوزىڭ تاڭداعان ءبىر ارعىماق ساتىپ اكەل، – دەيدى. تولەپبەرگەن ارعىماق ساتىپ اكەلەدى.

قىز تولەپبەرگەنگە پاتشا كيىمىن كيگىزىپ، ارعىماققا مىنگىزەدى دە:

— قالانى ارالاساڭ ات ويىنى بولىپ جاتادى. سول جەردە ەكى پاتشاعا كەزدەسەسىڭ. ول سەنى كورگەن سوڭ قوناققا شاقىرادى. تۇندە قونباي قايتىپ كەل. ولاردىڭ ەسىگىنىڭ الدىندا التىن دىنگەك بار. اتىڭدى دىنگەككە بايلاماي بوس قوي. قايتارىڭدا ۇيگە قوناققا شاقىر. سىرىڭدى ايتپا، – دەيدى.

تولەپبەرگەن ات ويىنى بولىپ جاتقان جەردەن ەكى پاتشاعا كەزىگەدى. ولار تولەپبەرگەندى قوناق قىلادى. تولەپبەرگەن ولاردى قوناققا شاقىرادى. تولەپبەرگەن تاڭەرتەن قىزعا كەلىپ ولاردى قوناققا شاقىرعاندىعىن ايتادى:

— مەن ەكى پاتشانى سەنىڭ ايتۋىڭ بويىنشا شاقىردىم. مىنا كەدەي شالدىڭ ءتورت بۇرىش تامىنا قالاي كۇتەمىز، نەمەن سىيلايمىز، – دەيدى. قىز تاعى حات جازىپ تولەپبەرگەندى باياعى مىڭ التىن اقشا بەرگەن شالعا جۇمسايدى. شال قىرىق ديۋ ەرتىپ كەلەدى دە، كوزدى اشىپ-جۇمعانشا قىرىق بولمەلى ساراي سالدىرادى. بىرىنەن-بىرىن الاسا ەتىپ، ورتاسىنا ءۇش التىن تاق ورناتادى. الۋان ءتۇرلى-تاتتى تاعامدار ازىرلەيدى. كەشكە ەكى پاتشا كەلەدى. تولەپبەرگەن مەن قىز ولاردى قارسى الىپ كۇتەدى.

سارايدىڭ توڭىرەگىندەگى بيىك تاققا تولەپبەرگەن وتىرادى. ونان سوڭعى ەكى تاققا ەكى پاتشا وتىرادى. قىرىق ديۋ ولارعا قىزمەت ەتەدى. ءان، كۇي تارتىلىپ، قىزۋ دۋمان بولادى. تولەپبەرگەن مەن قىز ەكى پاتشانى جىبەرمەي قوندىرادى. تولەپبەرگەن ۇيىقتاپ جاتسا بىرەۋ كەلىپ وياتادى. قاراسا ءوزىنىڭ جولداس قىزى. قىز تولەپبەرگەنگە قىرىق ديۋعا ەكى پاتشانى ولتىرتكەندىگىن ايتادى.

— بەيۋاز ادامدى نەگە ءولتىرتتىڭ، مەن سەنىمەن دوس بولمايمىن، – دەيدى تولەپبەرگەن قىزعا. سوندا قىز:

— ولاردىڭ ماعان ىستەگەن زۇلىمدىعىن كەيىن ايتامىن. ءوز ىستەگەندەرىن الدىنا كەلتىردىم. ەندى ۇيىقتاي بەر، – دەپ كەتىپ قالادى.    تاڭەرتەڭ تولەپبەرگەن ويانسا سارايدا قىز جوق، ءوزى ۇلكەن داريانىڭ جاعاسىندا جالعىز جاتىر. ول ءوز ىسىنە قاپالانادى دا جاردان قارعىپ سۋعا ءتۇسىپ كەتەدى. ونى اعىپ بارا جاتقان جەرىنەن بىرەۋ ءىلىپ الادى. قاراسا باياعى قىز، ۇستىندە پاتشالىق كيىم.

قىز تولەپبەرگەنگە سىرىن ايتادى.

— مەن ءالىم دەگەن پاتشانىڭ جالعىز قىزى ەدىم. اتىم ايگۇل، اكەم ءولدى دە، مەن ونىڭ ورنىنا پاتشا بولدىم. اكەمنىڭ ەكى ءۋازىرى بار ەدى. ولار قىز پاتشا بولا المايدى، – دەپ مەنىمەن باقتالاستىق جاسادى. ولار مەن ۇيىقتاپ جاتقاندا نايزالادى دا، ساندىققا سالىپ كومدى. مەن ساعان تۇسىمدە عاشىق بولدىم. ءتۇسىمدى ءبىر ءتۇس جورۋشىعا جورىتقانىمدا: — سەنىمەن ءولىپ كورگە تۇسكەندە جولىعاسىڭ، – دەپ ەدى. ونىن جورۋى ءدال كەلدى. باعاناعى ولتىرگەن ەكى پاتشا سول ەكى ءۋازىر. العاشقى مەنى ەمدەگەن اقساقالدى شال اكەمنىڭ دوسى – عالىم ادام. ال مىڭ اقشا بەرگەن اكەمنىڭ شارۋاشىلىق باستىعى. ال قىرىق ديۋ اكەمنىڭ پەرىدەن اكەلگەن قىرىق جىگىتى. ولار قۇس بولىپ اسپانعا دا ۇشادى. سەنىڭ اكەڭنىڭ پاتشا ەكەندىگىن سەنىڭ سونى ىزدەپ شىققاندىعىڭدى اقساقالدى عالىم ويمەن تاۋىپ ماعان ايتتى. سەنىڭ دالادا جالعىز قالعاندىعىڭ مەنىڭ تاققا وتىرۋىم. ەندى مەنىڭ ورنىما پاتشا بول. اكەڭدى پەرىگە ءمىنىپ ىزدەيىن، – دەپتى قىز. تولەپبەرگەن:

— اكەمدى ءوز زەينەتىممەن ىزدەپ تابامىن، – دەپ قىزدىڭ ايتقانىنا كونبەپتى. تولەپبەرگەن كونبەگەن سوڭ، قىز تولەلبەرگەنگە التىن اقشا بەرىپ، ارعىماق مىنگىزىپ، اكەڭدى تاپقان سون، ماعان قايتا ورال، – دەپ قويا بەرەدى. تولەپبەرگەن ايدان اي وتكەندە ءبىر قالاعا كەلىپ، ساۋداگەر بولىپ، دۇكەن اشىپتى. ونىڭ تۇرپاتتىلىعىنا قالا حالقى قايران قالىپتى. ءبىر كۇنى ۇلدە مەن بۇلدەگە بولەنگەن ءۇش قىز كەلىپ، تولەپبەرگەندى قوناققا شاقىرىپتى. تولەپبەرگەن ءۇش قىزدىڭ سارايىندا تاماق ءىشىپ وتىرعاندا ەكى ءمۇساپىر ادام كەلىپتى. ولار تاماق ءىشىپ بولعان سوڭ كەتىپ قالادى. تولەپبەرگەن ءۇش قىزدىڭ سارايىنا تۇنەيدى.

ەرتەڭىندە سول قالانىڭ پاتشاسى تولەپبەرگەندى شاقىرىپ الىپ تۇندە قايدا بولعاندىعىن سۇرايدى. تولەپبەرگەن بولعان وقيعانى ايتىپتى. تولەپبەرگەن قوناق بولعان ءۇش قىز سول پاتشانىڭ قىزدارى ەكەن. تولەپبەرگەن قوناق بولىپ وتىرعاندا كەلگەن ءمۇساپىر بولىپ بارعان پاتشا مەن ءۋازىرى  ەكەن.

پاتشا ءامىر ەتىپ ءۇش قىزدى دا، تولەپبەرگەندى دە دارعا اسىپ ولتىرمەك بولادى. دارعا اسقالى جاتقاندا، تولەپبەرگەن قولىنداعى پاتشانىڭ اتى بار جۇزىكتى پاتشانىڭ الدىنا لاقتىرىپ:

— اكەمدى ىزدەپ جۇرگەن جەتىم ەدىم. وسىنى كەزىكسە، اكەمە تابىس ەت. مەنىڭ ولگەندىگىمدى ايت، – دەپتى.

پاتشا جۇزىكتى كورە  سالىپ تولەپبەرگەندى قۇشاقتاي الىپتى. بۇل پاتشا تولەپبەرگەننىڭ باياعىداعى اكەسى ەكەن.

ءسويتىپ تولەپبەرتەن ءۇش قىزدى ولىمنەن امان الىپ قالىپتى. تولەپبەرگەن اكەسىنىڭ ورنىنا پاتشا بولىپ تۇرعان كەزىندە، ەلىنە باسقا ءبىر ەلدىڭ پاتشاسى جاۋلىق جاساپتى. سوعىستا تولەپبەرگەن ءوزى شىعىپ، جاۋلىقكا كەلگەن ەلدىڭ پاتشاسىن جەكپە-جەككە شاقىرىپتى. ول دا تايىنبايتىن ەر ەكەن، جەكپە-جەككە شىعىپتى. ەكەۋى ءۇش كۇن بويى الىسىپ، ءبىرىن-بىرى جەڭە الماپتى. ءسويتىپ جۇرگەندە جاۋلىققا كەلگەن ەلدىڭ پاتشاسىنىڭ بەتىندەگى پەردەسى ءتۇسىپ كەتىپتى. ول باياعى ايگۇل پاتشا ەكەن. ەكەۋى ءبىرىن-بىرى تانىپ، قۇشاقتاسىپ قوسىلىپتى. ەكى پاتشا تولەپبەرگەننىڭ ۇلى اكەسى  مەن شەشەسىن، اپكەسىن ىزدەپ تاۋىپ، مۇراتىنا جەتىپتى.

---