ءومىر
رومان
اينا قاتەسىز اقيقات
جاننا شاماداندارىن جايعاستىرىپ بولىپ، تەرەزە الدىنا كەلدى. كۇن ءالى اشىلماپتى.اق جاۋىن شاتىر مەن اينەكتى تىرسىلداتىپ، ءتۇنى بويى سەبەلەپ شىققان-دى. سالبىراي تۇسكەن الاسا اسپان تەسىلىپ كەتكەندەي، توپىراقتى ەسىن كەتىرە ەزىپ، قۇيىپ تۇر. جەل لەبىنەن ءبىر ساسىق ءيىس بىلىنەدى. قۇلازىعان كوشەدە جىرالاردى كەرنەي اققان جاڭبىر سۋى سىلدىرايدى، سۋ وتكەن ۇيلەر قوڭىرايىپ-قوڭىرايىپ كورىنەدى؛ ىرگەدەن وتكەن دىمقىل قابىرعانى بويلاپ، جەرتولەدەن شاتىرعا دەيىن جايىلىپتى.
جاننا موناستىردان كەشە زورعا قۇتىلىپ، بوستاندىققا شىققان-دى. كوپتەن سارىلا كۇتكەن ءومىر قۋانىشىنا ەمىن-ەركىن كەنەلگەنىنە تاعاتى تاۋسىلىپ الىپ-ۇشىپ تۇر؛ اكەسى جاڭبىر اشىلعانشا جولعا شىقپاي قالا ما دەپ قورقىپ، تاڭ اتقالى تەرەزەنىڭ الدىنا ءجۇز كەلىپ، ءجۇز كەتتى.
كەنەت كۇنتىزبەنى ۇمىتىپ بارا جاتقانى ەسىنە ءتۇستى. قابىرعاداعى اي-ايعا ءبولىنىپ، ورتاسىنا ۇستىمىزدەگى مىڭ سەگىز ءجۇز ون توعىزىنشى جىل التىنمەن جازىلعان اشەكەيلى قاتىرما قاعازدى الدى. العاشقى ءتورت قاتارىن قارىنداشپەن ءبىر-بىر تارتتى دا، ءوزى موناستىردان شىققان ەكىنشى مايعا دەيىنگى بارلىق اۋليە-انبيەلەردىڭ اتتارىن ءوشىرىپ تاستادى.
ەسىك سىرتىنان بىرەۋ داۋىستادى:
— جاننەتا!
جاننا ءۇن قاتتى.
— كىرە بەر، پاپا!
ەسىكتەن اكەسى كورىندى.
بارون سيمون-جاك لe پەرتيۋي دە ۆو وتكەن عاسىرداعى بەكزادا اۋلەتىنەن شىققان اق كوڭىل، جاڭعالاق ادامدى. جان-جاك رۋسسونى قۇلدىق ۇرىپ ءپىر تۇتاتىن ونىڭ تابيعات، ورمان، دالا، حايۋانات دەسە شىعارعا جانى باسقا.
تۋىسىنان اقسۇيەك، توقسان ءۇشىنشى جىلدى ونشا جاقتىرمايدى؛ ءبىراق مىنەز-قۇلقى جاعىنان فيلوسوف، تاربيەسى جاعىنان ليبەرال بولعاندىقتان، قولىنان ەشتەڭە كەلمەسە دە، وزبىرلىق اتاۋلىعا زىعىردانى قاينايدى.
ونىڭ وزگە جۇرتتان ەرەكشە قاسيەتى — شاشپا جومارتتىعى؛ جۇرتتىڭ ءبارىن دە جارىلقاعىسى كەلەدى؛ ونىسى ەندى الدەقالاي جۇلىن-جۇيكەسى زاقىمدانعان بىرەۋ بولماسا، تاپ ەسى-جونى دۇرىس كىسىنىڭ بويىنا سىيماستاي ورىنسىز ساقيلىق.
ءوزى ءبىلىمپاز كىسى بولعاسىن، قىزىن اق پەيىل، ادال، مەيىربان، باقىتتى ادام قىپ وسىرمەك بولىپ، ونى تاربيەلەۋدىڭ كوش-قۇلاش جوسپارىن جاسادى. جاننا ون ەكىگە شىققانشا ۇيىندە بولدى، سوسىن شەشەسىنىڭ جىلاپ-سىقتاعانىنا قاراماستان موناستىرعا بەرىلدى. ول مۇندا ۇساق-تۇيەك كۇيبەڭ تىرلىكتەن اتىمەن بەيحابار وڭاشا ءوستى. اكەسىنىڭ ويى — قىزى ون جەتىگە شىعىپ، ەسەيگەن سوڭ ءوز قولىنا الىپ، تابيعاتتى سۇيۋگە باۋلىماق؛ ءوز بەتىمەن ءونىپ-وسىپ جاتقان جاراتىلىس اياسىنداعى حايۋانداردىڭ ايلا-شارعىنى بىلمەيتىن ادال ايمالاسۋلارىنان ماحابباتتىڭ قانداي بولاتىنىن ۇقتىرماق، ءومىر قاعيدالارىنىڭ جايساڭ جاراستىققا قۇرىلعانىن تۇسىندىرمەك.
مىنە، ەندى قىزى ءومىردى تالاي كۇن تالاي ءتۇن وڭاشادا كوز الدىنا ويشا ەلەستەتىپ، قيالىن قىرىق ساققا جۇگىرتكەن تاڭعاجايىپ تاماشالارى مەن شات-شادىمان قۋانىشىنا ىنتىعىپ، ءون بويىن جاستىق جىگەر، باقىت اڭساعان قۇشتارلىق بيلەپ، گۇل-گۇل جايناپ موناستىردان شىعىپ وتىر.
جاننانىڭ اقسۇيەك ايەلگە ءتان ىلعي قان شاۋىپ تۇراتىن اپپاق ەتى، كۇن ساۋلەسىمەن شاعىلىسىپ، التىنداي جارقىراپ كەتەتىن اق سارى شاشى ۆەرونەزەنىڭ پورترەتىن ەسكە سالادى. كوزى گوللاند فايانستارىنا سالىناتىن سۋرەتتەگى ادامداردىڭ كوزىندەي تۇنىق كوك. مۇرنىنىڭ وڭ جاق ەتەگىندە ءبىر مەڭى جانە وڭ جاق يەگىندە بىر-ەكى تال تۇككە ءسىڭىپ، ەتىمەن ەت بوپ، كوپ بايقالا قويمايتىن ەكىنشى مەڭى تاعى بار-دى. ءوزى بويشاڭ، ناعىز ارشىن ءتوس، بۇراڭ بەل. ساڭقىلداپ سويلەيتىن داۋسى كەيدە قۇلاققا ەرسى ەستىلگەنمەن، اق جۇرەگىنەن اقتارىلا كۇلەتىن اق پەيىل كۇلكىسى كىم-كىمدى دە بىردەن باۋراپ الاتىن. شاشىن تۇزەيتىن كىسىدەي قوس قولىن شىقشىتىنا قايتا-قايتا اپارا بەرەتىن ءبىر سۇيكىمدى مىنەزى تاعى بار-دى.
ول جۇگىرىپ بارىپ، اكەسىن قۇشاقتاپ ءسۇيدى.
— جۇرەمىز بە؟ — دەپ سۇرادى.
اكەسى بۇيرا شاش بۋرىل باسىن شايقاپ قويىپ، تەرەزە جاقتى يەگىمەن مەڭزەپ، كۇلىمسىرەدى. ءبىراق، قىزى قيىلىپ تۇر.
— پاپا، جۇرەيىكشى ەندى، تۇستەن كەيىن اشىلادى عوي.
— ءبارىبىر، بۇعان مەن كونگەنمەن، ماماڭ كونبەيدى.
— كونەدى. ءوزىم كوندىرىپ بەرسەم، بولا ما؟
— كوندىرە الساڭ، مەنەن قارسىلىق جوق.
جاننا ەندى بارونەسسانىڭ بولمەسىنە جۇگىردى. وسى ۇيىنە قايتاتىن كۇندى كۇتە-كۇتە، ابدەن تاعاتى تاۋسىلعان-دى. ساكرە-كەرگە كەلگەلى رۋاننان ءبىر ەلى اتتاپ شىققان ەمەس؛ اكەسى ءوزى ايتقان ون جەتىگە شىققانشا، وعان ساۋىق-سايران، سەيىل-سەرۋەن اتاۋلىعا بارۋعا قاتاڭ تىيىم سالىپ قويعان-دى. ول تەك ەكى-اق رەت جارتى ايعا پاريجگە بارىپ قايتتى. ول قالا عوي، ال بۇنىڭ جاتسا-تۇرسا ارماندايتىنى ءوز قونىسى.
ەندى ول، مىنە، بۇكىل جازدى يپور ماڭىنداعى تاۋ سىلەمدەرىندەگى اتا-قونىستارى تەرەكتىدە وتكىزەدى، مۇحيت جاعالاۋىنداعى ماز-مەيرام ءومىرىنىڭ قانداي بولاتىنىن ول الدىن-الا ويشا كەسىپ-پىشىپ قويدى؛ ونىڭ ۇستىنە، تەرەكتىدەگى مەكەن-جاي كۇيەۋگە شىعارىندا بۇعان باسىبايلى بەرىلمەكشى.
ونىڭ بۇل ومىردە كوڭىلىن قاتتى قالدىرعان جالعىز نارسە — كەشەدەن بەرى اشىلماي قويعان مىناۋ جاۋىن عانا.
ءۇش مينۋت وتەر-وتپەستە اناسىنىڭ بولمەسىنەن جۇرەگى جارىلا قۋانىپ، بۇكىل ءۇيدى باسىنا كوتەرە ايقايلاپ شىقتى.
— پاپا، پاپا! مامام كەلىستى، جينالۋعا ءامىر ەت!
اق جاۋىننىڭ تولاستار ءتۇرى جوق، قايتا ەسىك الدىنا كۇيمە كەلگەندە بۇرىنعىدان دا كۇشەيىپ كەتتى.
بارونەسسا ساتىدان تۇسكەنشە، جاننا ونى كۇيمەنىڭ قاسىندا كۇتىپ تۇردى: اناسىن ءبىر قولتىعىنان اكەسى، ءبىر قولتىعىنان تۇلعا-تۇرپاتى مەن قايراتى جاعىنان ەشبىر ەركەكتەن كەم تۇسە قويمايتىن ەڭگەزەردەي قىزمەتشى قىز سۇيەمەلدەپ كەلە جاتتى؛ ول كودا تۋىپ-وسكەن نورماند قىزى ەدى، وڭىنە قاراپ، جيىرمادان ءارى بولماسا، بەرى ەمەس دەپ ويلاعانىڭمەن، ون سەگىزگە ەندى شىققان-دى. جاننانى سونىڭ شەشەسى ەمىزىپ، ەكەۋى ەمشەكتەس بوپ وسكەندىكتەن، بۇل ءۇيدىڭ ءىشى ونى ءوز قىزىنداي كورەدى. اتى — روزالي.
ونىڭ ەڭ باستى شارۋاسى دا — وسى، سوڭعى جىلدارى جاتسا دا، تۇرسا دا جۇرەگىنىڭ قابىنعانىن ايتىپ وتىرۋدان اۋزى بوسامايتىن، كوپە-كورنەۋ سەمىرىپ، تولىسىپ بارا جاتقان بارونەسسانى قولتىعىنان دەمەپ ءجۇرۋ ەدى.
بارونەسسا كونەتوز ءۇيدىڭ ەسىگىنەن شىققانشا-اق القىنىپ قالىپتى، جاڭبىر ساۋلاپ تۇرعان لايساڭ اۋلاعا كوزى ءتۇسىپ:
— مىناۋىمىز، شىننان دا ەسسىزدىك ەكەن، — دەپ كۇمىلجىدى.
كۇيەۋى ەكى ەزۋى جيىلماعان كۇيى:
— جۇرەيىك دەگەن ءوزىڭىز عوي، مادام ادەلايدا، — دەدى.
حانىمنىڭ اتى اناۋ-مىناۋ ەمەس ادەلايدا؛ كۇيەۋى سول ءاجۋا ارالاستىرىپ، وعان ءتىل قاتقان سايىن، ىلعي "مادام" دەگەندى تىركەپ دابىرايتىپ ايتادى.
ول تەمىر تەرتەنى جەرگە ءسىڭىرىپ جىبەرە جازداپ، سولقىلداق كۇيمەگە وتىردى، قاسىنا بارون جايعاستى. جاننا مەن روزالي الدىڭعى ورىندىقتى يەمدەندى.
داياشى ليۋدۆينا اۋەلى بۇلاردىڭ تىزەلەرىن قىمتايتىن ءبىر قۇشاق ءتيىمدى جىلى كيىم اكەلدى، سوسىن ەكى كارزىڭكەگە قايتا كەتتى؛ ونى دا اكەپ، اياقتىڭ استىنا سالدى؛ ەڭ سوڭىندا ءوزى دە تىرمىسىپ ءمىنىپ، دەلبەشى سيمون اتايدىڭ قاسىنا بارىپ وتىردى، ات جابۋدى بۇركەنىپ، باسىنان اياعىنا دەيىن ورانىپ الدى. قاقپاشى مەن ونىڭ ايەلى ەرتەڭ ارتتارىنان جونەلەتىن جۇكتەر جايلى اماناتتى تۇگەل تىڭداپ العاسىن، كۇيمەنىڭ ەسىگىن جاۋىپ، قوشتاسىپ قالا بەردى. كۇيمە ورنىنان قوزعالدى.
كوشىر سيمون اتاي جاڭبىردان بۇعىپ، بيىك جاعالى ليۆرەيانىڭ1 ىشىنە سۇڭگىپ كەتتى. وكپەك جەل سوعىپ تۇر ەدى، اق جاڭبىر اينەكتى تىرس-تىرس سابايدى، جول بويى قاق بوپ قالقىپ جاتىر.
اتتار جەلىپ وتىرىپ، جاعالاۋ كوشەگە شىقتى؛ جول دىڭگەكتەرى جاپىراعى تۇسكەن جالاڭاش اعاشتارداي سيديىپ-سيديىپ، جابىرقاڭقى اسپانعا مويىندارىن سوزىپ تۇرعان ۇزىننان-ۇزاق كەمەلەر تىزبەگىن قاپتالداپ وتەدى ەكەن، سوسىن كۇيمە رابۋدەت قىراتىن باسىپ وتەتىن ساياجولعا ءتۇستى.
ەندى جول نۋ جىنىسقا كىردى. ءبىراز جۇرگەن سوڭ سۋ-سۋ اينەكتەن بۇتاقتارى ولىكتىڭ قولىنداي سۇلق سالبىراپ كەتكەن ۇيەڭكىلەر كورىنە باستادى. اتتاردىڭ تۇياعى جول بويىنداعى قاقتى شالپىلداتىپ، جان-جاعىنا بالشىق شاشىپ كەلەدى.
كۇيمەدەگىلەر تىم-تىرىس؛ ولار دا مىناۋ جابىرقاۋ دۇنيەدەي جابىعىپ قالسا كەرەك. بارونەسسا انتەك شالقايىپ، كوزىن جۇمىپ الىپتى. بارون دا تۇنجىراپ وتىر، سۋعا مالشىنعان دالانىڭ سۇرقاي كورىنىستەرىنە قاراپ قويادى. روزالي قولىنداعى تۇيىنشەگىن تىزەسىنىڭ ۇستىنە قويىپ، قارا حالىقتىڭ كىسىلەرىنشە ۇيقىلى-وياۋ ءبىر حالدە مەلشيىپ قالىپتى. تەك جالعىز جاننا عانا تازا اۋاعا شىعارىلعان قۇتىداعى گۇلدەي جايناپ سالا بەرگەن، قۋانىشى تامشى دارىتپاس قالىڭ جاپىراقتاي الىپ-ۇشقان جۇرەگىنە جۋىتاتىن ەمەس.
وندا دا ءۇن جوق، ءبىراق ىشىنەن ءان سالعىسى كەپ كەلەدى، مىناۋ اعىل-تەگىل اق جاۋىننىڭ استىنا الاقانىن توسىپ، تولتىرىپ الىپ ىشكىسى كەلىپ تە كەتەدى؛ مىنانداي جابىرقاۋ وڭىردە لايساڭ نوسەردەن سەسكەنبەي جەلە-جورتىپ كەلە جاتۋدىڭ ءوزى نەتكەن تاماشا! قوس اتتىڭ سۋ ءوتىپ جىلتىلداعان ساۋىرلارىنان بۋ ۇشادى.
بارونەسسا قالعي باستادى. ۇزىن-ۇزىن اسەم التى بۇرىمى جارىسا توگىلگەن شالقاق باسى تومەن ءيىلىپ، ءۇش تولقىن بوپ جۇمىرلانىپ بارىپ ۇشى-قيىرسىز اپاي توسىنە جالعاسىپ كەتەتىن بىلەم-بىلەم بۇعاققا شوگىپ الىپتى. تىنىس العان سايىن كوتەرىلىپ بارىپ قايتا تۇسەدى؛ ەكى ۇرتى ءدۇرديىپ، جارتىلاي اشىق قالعان اۋزىنان قورىلمەن جارىسىپ ەنتىكپە سىرىل شىعادى. كۇيەۋى ەڭكەيىپ دوڭگەلەنە تەڭكيىپ جاتقان جۋان قارنىنىڭ ۇستىنە قۇلاعان قولىنا بىلعارى ءامياندى ۇستاتا قويدى.
ول ويانىپ، ۇيقىلى-وياۋ كۇيى ءاميانعا كوز سالدى. ءاميان جەرگە ءتۇسىپ كەتىپ، اۋزى اشىلىپ التىن تەڭگەلەر، قاعاز اقشالار شاشىلىپ قالدى. ەندى ۇيقىسى شايداي اشىلدى، قىزى ساق-ساق كۇلىپ ماز-مەيرام بولدى.
بارون اقشانى جيناپ الدى دا، ايەلىنىڭ تىزەسىنە قويىپ جاتىپ:
— ەلتوداعى فەرمانىڭ اقشاسىنان قالعانى وسى، قىمباتتىم. ونى تەرەكتىنى جوندەۋ كەرەك بولعان سوڭ ساتتىم. ەندى سوندا كوبىرەك تۇراتىن بولدىق قوي، — دەدى.
بارونەسسا اقشانى ساناپ شىقتى — التى مىڭ ءتورت ءجۇز فرانك ەكەن، سوسىن ءامياندى ەشقانداي ءاشۋ-زىلسىز قالتاسىنا سالىپ قويدى. ءسۇيتىپ، بۇلار اتا-انالارى ميراس ەتكەن وتىز ەكى فەرمانىڭ وسىمەن توعىزىن ساتىپ وتىر؛ ءالى دە جىلما-جىل جيىرما مىڭ فرانك تابىس ءتۇسىرىپ وتىرعان، باپتاۋىن كۇشەيتسە ءتىپتى وتىز مىڭدى دا تۇسىرە الاتىن جەرلەرى بار.
ولار جۋان ورتا كۇن كەشىپ جاتادى؛ ءتۇبى تەسىك كۇبىدەي ەشتەڭە تۇسپەيتىن ورىنسىز ىسىراپ، ءجونسىز جومارتتىق بولماسا، وسى تۇسىمدەرىنىڭ ءوزى-اق وراسان داۋلەت. ءبىراق، بۇلاردىڭ قولىنا تيگەن اقشا كەبىر جەرگە تۇسكەن سۋ سەكىلدى، كوزدى اشىپ-جۇمعانشا جىم-جىلاس جوعالادى. قايدا كەتىپ جاتىر، ونى ەشقايسىسى بىلمەيدى.
كەيدە:
— تۇسىنبەيمىن، ءجۇز فرانك جۇمسالىپتى، ساتىپ العان جارتۋلى ەشتەڭە جوق سياقتى، — دەسىپ تە قويادى.
ءبىراق، ولاردىڭ ءومىرىنىڭ بار ءسانى دە — وسى ورىنسىز ساقيلىق قانا؛ كىسىگە بەرۋگە كەلگەندە ءبىرىنىڭ اۋزىنا ءبىرى تۇكىرىپ قويعانداي، ەكەۋى بىرىنەن-بىرى اسادى.
— ءبىزدىڭ ءۇي ءقازىر ءتىپتى ادەمى بولعان شىعار؟ — دەپ سۇرادى جاننا.
— بارعان سوڭ كورەسىڭ عوي، قىزىم، — دەدى بارون.
بىرتە-بىرتە جاڭبىر رايدان قايتا باستادى؛ كوپ ۇزاماي سەلدەتكەن نوسەر تىيىلىپ، اۋادا ءسال بۇركىسىن عانا قالدى. جەر باۋىرلاپ ءتونىپ العان قاپ-قارا بۇلت بيىكتەپ، توڭىرەك جارقىراپ سالا بەردى؛ كەنەت بۇلت اراسىنان ساڭىلاۋ تاۋىپ كۇن جىلتىرادى، شالعىن ۇستىندە شۇعىلا وينادى.
زەڭگىر كوك ايناداي بوپ تازاردى، بۇلت ىدىرادى؛ الگى ساڭىلاۋ كەڭەيە-كەڭەيە كەڭ الەمنىڭ توبەسىنە شايداي اشىق اسپان قايتا ءتوندى. جەر بەتىنىڭ "ۋھ" دەپ قۋانا دەم العان تىنىسىنداي بوپ، قوڭىر سالقىن لەپ ەستى. كۇيمە باۋلاردىڭ، ورماننىڭ اراسىنان وتسە، قاۋىرسىنىن كۇن كوزىنە كەپتىرىپ وتىرعان قۇستاردىڭ شات-شادىمان اندەرى ەستىلەدى.
كوز بايلانا باستادى. كۇيمەدە جاننادان باسقالاردىڭ ءبارى ۇيىقتاپ كەتتى. اتتاردى سۋىتتىرىپ، جەمدەپ، سۋارىپ الۋعا ەكى رەت ايالداما جاسالدى.
كۇن باتتى، الىستان قوڭىراۋ ءۇنى شىقتى. دەريەۆنيالاردىڭ ءبىرى شامدارىن جاقتى. اسپاندا قۇجىناپ جۇلدىزدار كورىندى. انە جەر-مىنا جەردەن قالىڭ تۇنەكتى ىسىرا سەرپىپ، اينەكتەر جىلتىراپ، ۇيلەر كوزگە شالىنىپ قالادى؛ ءبىر ۋاقىتتا جوتانىڭ ارعى جاعىنان، قاراعاي بۇتاقتارىنىڭ ارا-اراسىنان، كوپ ۇيىقتاعانداي كوزى قانتالاي قىزارىپ اي تۋدى.
كۇيمە ءىشى جىپ-جىلى. تەرەزەنى اشىپ قويسا دا بولاتىن. جاننا ارنەمەنى ءبىر قيالداپ وتىرىپ، اقىرى شارشادى؛ ارمانداۋدان دا زەرىگىپ كەتتى، ەندى و دا قالعي باستادى. ىڭعايسىز وتىرىپ اياعى ۇيىپ قالىپتى؛ كوزىن اشىپ تەرەزەگە قاراپ ەدى، قۇلدىراپ قالىپ بارا جاتقان الدەقانداي فەرمانىڭ اعاشتارى مەن ايدالادا باستارىن كوكشيتىپ جاڭعىز-جاڭعىز شاشىراي جۋساپ جاتقان سيىرلاردى كوردى. ەندى ول دۇرىستالىپ وتىرىپ، ءۇزىلىپ قالعان قيالىنا تاعى دا كىرىسپەك بولىپ ەدى، كۇيمەنىڭ تارس-تۇرس دىبىسى قۇلاعىنان كەتپەي قويدى؛ ءتىپتى ميى اشىدى، ابدەن قالجىراپ، كوزىن قايتا جۇمدى.
سول-اق ەكەن كۇيمە كىلت توقتاي قالدى. ەسىك الدىندا قولدارىنا شام ۇستاعان ايەل-ەركەك قورشاپ الىپتى. ۇيگە كەلىپتى. جاننا ۇيقىسى شايداي اشىلىپ، جەرگە قارعىپ ءتۇستى. اكەسى مەن روزالي ابدەن زىقىسى شىققان بارونەسسانى كۇيمەدەن ءتۇسىرىپ الەك؛ ولارعا بىر-ەكى فەرمەر جارىق قىلىپ تۇر؛ بارونەسسا: "وي، ءتاڭىرىم-اي! ءتۇھ، ءاي، شىراقتارىم-اي!" — دەپ اھىلاپ-ۇھىلەپ قويادى.
ول ءنار تاتپاستان توسەككە قۇلاعان بويى ۇيىقتاپ كەتتى. جاننا مەن بارون ەكەۋدەن-ەكەۋ عانا تاماقتاندى. بىر-بىرىنە اۋىق-اۋىق قاراپ قويادى، ەكەۋى دە ماز-مەيرام، قايتا-قايتا قول قىسىسادى؛ وسىنداي ساعاناعى سارق قالىپتارى بۇلاردىڭ الدىنان ازىرلەنىپ قويعان ءۇيدى كورۋگە شىقتى.
ول فەرما دا، قورعان دا ەمەس، نورمانداردىڭ ءبىر وزىنە بۇكىل ءبىر تايپا ەل سىيىپ كەتەتىندەي كەڭ، ەندى-ەندى سارعىش تارتىپ بارا جاتقان اق تاستاردان سالىنعان ەڭسەلى ۇلكەن ءۇي بولاتىن-دى.
كەڭ ۆەستيبيۋل بۇكىل ءۇيدى ورتاسىنان قاق بولەدى، ەكى جاق وڭشەڭ جالپاق-جالپاق ەسىكتەر. قوس قاتار ساتى ۆەستيبيۋلدىڭ ورتاسىن بوس قالدىرىپ، وراعىتىپ وتەدى دە، ەكىنشى قاباتقا كوتەرىلگەن سوڭ، كوپىر جاساپ قايتا قوسىلىپ كەتەدى.
تومەندەگى وڭ جاق بۇيىردە — قابىرعالارىنا جاپىراق اراسىندا پىر-پىر ۇشىپ جۇرگەن قۇستار بەينەلەنگەن اشەكەي قاعاز تۇتىلعان اباجاداي قوناقجاي. جيھاز جاپقىشتاردىڭ بارىنە دە لافونتەن مىسالدارىنداعى سۋرەتتەر كەستەلەنىپتى. جاننا، اسىرەسە، جاپقىشىنا تىرنا مەن تۇلكىنىڭ ءبىرىن-بىرى قالاي قوناق قىلعانى سالىنعان بالا كۇنگى ورىندىعىن كورگەندە ەسى قالماي قۋاندى. قوناقجايدىڭ قاسىندا ەسكى كىتاپتارعا لىقا تولى كىتاپحانا مەن بوس تۇرعان ەكى بولمە بار؛ سول جاق بۇيىردە — جاڭا جاساۋلانعان اسحانا؛ ونىڭ قاسىندا كىر جۋاتىن بولمە، شومىلاتىن بولمە، تاماق پىسىرەتىن ءۇي، بۋفەت بار.
ەكىنشى قاباتتا — ۇزىن شۋاق ءدالىز، ونىڭ ەكى جاق قاپتالىندا سامساعان ون ەكى ەسىك. وڭ جاقتاعى ەڭ تۇپكى ەسىك — جاننانىڭ ۇيىقتايتىن بولمەسى. ولار سوعان كەلىپ كىردى.
بۇل بولمە باروننىڭ امىرىمەن شاتىردا كوپتەن پايدالانىلماي جاتقان سۋ جاڭا جيھازدار قويىلىپ، قايتا جيھازدالىپتى. قابىرعاداعى باياعى زامانعى فلاندريالىقتار بەينەلەنگەن قاتىرما قاعازدار بولمەنى ءبىر تۇرپايى تۇلعالارعا تولتىرىپ جىبەرىپتى.
ءوز توسەگىن كورىپ قۋانىپ، ايقاي سالدى. قارا ەمەننەن قاشاپ جاسالعان جىپ-جىلتىر ءتورت قۇس توسەكتى ءتورت بۇرىشىنان ارقالاپ كۇزەتىپ تۇر. ەكى قاپتالى اعاشتان ويىپ جاسالعان گيرلياندتارمەن اشەكەيلەنىپتى. كەرەۋەتتىڭ قىزعالداق ورمەسىمەن ناقىشتالعان ەكى باسىن ءتورت جاقتان كورينفتەردىڭ ستيلىندە شەبەر قيىستىرىلعان ءتورت يىقشا تىرەيدى ەكەن. توسەك كوپ تۇرىپ كۇڭگىرت تارتقان سۇستىلىعىنا قاراماستان ءالى دە اسەم. شىمىلدىق پەن توسەك جاپقىشتىڭ ەكەۋى دە اشىق اسپانداي جارقىرايدى. ولار بەتىندە التىن ليليا ورنەگى بار باياعىنىڭ سۋسىما كوك جىبەگىنەن تىگىلىپتى.
توسەگىن قىزىقتاپ بولعان سوڭ جاننا قابىرعاداعى قاعازداردىڭ سۋرەتتەرىن كورمەك بولىپ، قولىنداعى شىراعداننىڭ جارىعىن سولارعا ءتۇسىردى. قىزىلدى-جاسىل كيىنگەن جاس بەكزادا مەن سۇلۋ كەلىنشەك وڭكەي اپپاق جەمىس وسەتىن كوكپەڭبەك اعاشتىڭ ساياسىندا سۇحباتتاسىپ وتىر. قاستارىندا ءبىر ۇپ-ۇلكەن اپپاق قويان الدەقانداي سۇرعىلت ءشوپتى قاجاپ جاتىر. ولاردىڭ توبەلەرىنەن ارعى جاقتاعى ۇشكىل كۇمبەزدى بەس ءۇي كورىنەدى، ودان ارىرەكتە اسپانعا تيەر-تيمەس بولىپ جەل ديىرمەن بەينەلەنىپتى. وسىنىڭ ءبارى گۇل سياقتى ءورىلىپ اشەكەيلەنگەن. قالعان ەكى سۋرەتتىڭ بۇدان ايىرماشىلىعى شامالى؛ ولاردى ۇيلەرىنەن شىعا سالا كوككە قاراي ءارى تاڭىرقاي، ءارى ىزالانا قولدارىن سوزىپ قاتىپ-قاتىپ قالعان فلاماندتارشا كيىنگەن ءتورت كىسى سالىنىپتى.
ال، ءتورتىنشى قاعازدا ءبىر قايعىلى حال كورسەتىلگەن. ءشوپ قاجاعان قوياننىڭ قاسىندا، سىڭايى، ءولىپ قالعان بولسا كەرەك، ءبىر جاس جىگىت ۇزىنىنان سۇلاپتى؛ ال جاس كەلىنشەك ەكى كوزى ولگەن جىگىتتە، وزىنە-وزى قاق جۇرەكتىڭ باسىنان قانجار سالىپ جاتىر، اعاشتىڭ باسىنداعى باياعى اپپاق جەمىستەردىڭ ءبارى تۇپ-تۇگەل قاپ-قارا بوپ قاعىنىپ كەتكەن. جاننانىڭ كوزى سۋرەتتىڭ ءبىر شەتىندەگى قويان ەكەش قويانعا دا جەم بولاتىنداي كىپ-كىشكەنە ماقۇلىققا ءتۇسىپ ەدى، سويتسە، ول ارىستان بولىپ شىقتى. ول تاپ مىنانداي شىتىرماننان بىردەڭە تۇسىنەم دەپ باس قاتىرىپ جاتپادى.
جاننا پيرام مەن تيسبانىڭ قايعىلى تاعدىرىنان اتىمەن بەيماعلۇم ەدى؛ مىناۋ سۋرەتتەردىڭ تىم اڭعال انايىلىعىنا كۇلكىسى كەلسە دە، بۇدان بىلاي ءوزىن ءتىپتى تۇسىنە دە ەنىپ، نە ءبىر ءتاتتى ۇمىتكە بولەپ، الديلەپ باعاتىن عاشىقتىڭ حيكاياسى قورشاپ تۇراتىن بولعانىنا ماساتتانىپ قالدى.
قالعان جيھازدار — ءار ءتۇرلى ستيل توقايلاسقان يۋ-قيۋ دۇنيە. مۇندا ءۇيىڭدى مۋزەيگە اينالدىرىپ جىبەرەتىن، ۇرپاقتان-ۇرپاققا اۋىسىپ كەلە جاتقان كونە جيھازدار دا بار. بولمەنىڭ ەكى جاق قاپتالىنا XIV ليۋدوۆيك ستيلىندەگى ادەمى جىلتىراق جەز كامودتاردىڭ قاسىنا گۇل ورنەكتى جىبەك جاپقىشى بار XV ليۋدوۆيكتىڭ كرەسلوسى قويىلىپتى، ال يمپەريا تۇسىنان قالعان، ۇستىندە دوڭگەلەك شىنى قالپاقتى ساعاتى بار كامينگە قاراما-قارسى قىزىل اعاشتان جاسالعان بيۋرو تۇر.
ساعات التىن گۇل ب ا ق توبەسىندەگى ءتورت مرامور باعاننىڭ باسىنا ورناتقان ومارتا سەكىلدى جاسالعان. سالبىراي تۇسكەن جىڭىشكە ءتىلى ومارتاداعى بال ارانى اسەم گۇلزاردىڭ ۇستىندە ارلى-بەرلى ىزىڭداتادى دا قويادى. ومارتانىڭ ەسىگىنە اشەكەيلى فايانس سيفەربلات سالىنىپتى. ساعات ون ءبىردى ۇردى. بارون قىزىنىڭ بەتىنەن ءسۇيىپ، ۇيىقتاۋعا كەتتى.
ءالى دە قۇمارىنان شىقپاعان جاننا تۇرا بەرگىسى كەلگەنمەن، امالسىز، قىنجىلا-قىنجىلا توسەگىنە جاتتى. بولمەسىن تاعى دا ءبىر شولىپ شىعىپ، شىراقتى ءسوندىردى. توسەكتىڭ باسى بۇرىشتا بولسا دا، سول جاق بۇيىردەگى اينەكتەن اي ساۋلەسى تۇسەدى ەكەن، ەدەنگە سۇتتەي اپپاق نۇردان قاق تۇرىپ قالىپتى.
ول قابىرعاعا دا ءتۇسىپ، قوس عاشىق پيرام مەن تيسبانى ايمالاپ جاتىر.
قارسى بەتتەگى ەكىنشى تەرەزەدەن كوگىلدىر ساۋلەگە مالىنعان ۇلكەن اعاش كورىندى. ول اۋدارىلىپ ءتۇسىپ كوزىن جۇمدى، سالدەن سوڭ قايتا اشتى. ءالى دە ماناعى كۇيمەنىڭ ىشىندەگىدەن توڭىرەگىنىڭ ءبارى تەڭسەلىپ تۇرعان سەكىلدى، قۇلاعىنان دوڭعالاقتاردىڭ ءدۇرسىلى كەتپەيدى. قانشا تىرپ ەتپەي جاتىپ، ۇيىقتاپ كەتپەكشى بولسا دا، مازاسىز وي تىنىشتىق بەرمەدى.
اياعىنان باستاپ ءون بويىنا ءبىر ءدىرىل جۇگىردى، سول ەلەگىزۋ بىرتە-بىرتە كۇشەيە تۇسپەسە، باسىلار ەمەس، ورنىنان تۇردى، ۇستىندە مالىنعان ۇزىن كويلەگى بار، قۇددى ءولى ارۋاق سياقتى، جالاڭ اياق، جالاڭ باس؛ ەدەندە توگىلىپ جاتقان ساۋلە كولىن كەشىپ ءوتىپ، جۇگىرىپ بارىپ تەرەزەنى اشتى.
اي سۇتتەي جارىق ەكەن، توڭىرەكتىڭ ءبارى كۇندىزگىدەي اپ-انىق كورىنىپ تۇر؛ ول وزىنە بالا كۇنىنەن تانىس القاپتى تاني كەتتى! قارسى الدىندا اي نۇرىنا شاعىلىسىپ، سارعىش تارتقان ۇلكەن گۇلزار جاتىر؛ ونىڭ ەكى شەتىندە ءزاۋلىم-زاۋلىم ەكى اعاش تۇر، تەرىستىك جاقتاعىسى -ۇيەڭكى، وڭ جاعىنداعى — جوكە. كەڭ شالعىن قورىقتىڭ ارعى شەتى ۋسادبانى ىلعي بۋىرقانىپ جاتاتىن تەڭىزدىڭ جەلىنەن قالقالاپ ىق بوپ تۇراتىن ابدەن قيقى-جيقى، قيراپ-سىنىپ، سيقى كەتكەن بەس قاتار ەگىلگەن كارى شەگىرشىننىڭ شاعىن توعايىنا تىرەلەدى.
وسىناۋ پارك سياقتى ب ا ق وڭ جاعىنان دا، سول جاعىنان دا ەكى قاتار بوپ ۇزىننان-ۇزاق ءتىزىلىپ جاتاتىن بيىك-بيىك تەرەكتەرمەن قورشالعان، ولار كورشىلەس كۋيار مەن مارتەننىڭ فەرمالارىنان ءبولىپ تۇرادى.
وسى قونىستىڭ تەرەكتى دەپ اتالۋ سەبەبى دە سول تەرەكتەردەن. ودان ءارى كۇنى-تۇنى ازىناپ جەل ەسكەن، سارعالداق جاپقان قۇلا ءدۇز؛ ودان دا ءارى ەتەگىن ىلعي تولقىن شايىپ جاتاتىن، وڭشەڭ قۇز-قۇز اق جارتاس بوپ تىك-تىك قۇلايتىن جاعالاۋ جارقاباق. جاننا جۇلدىزدى اسپان استىندا قالعىپ، كوز ۇشىندا مۇنارتىپ جاتقان كوكشىل مۇحيتتى كوردى.
شاقىرايعان كۇن كوزىنەن قۇتىلىپ، دەنى جايىلىپ، تىنىستاپ جاتقان جەر بەتى اينالاعا جۇپار ءيىسىن تۇگەل شاشىپتى. استىڭعى قاباتتىڭ تەرەزەسىندەگى ءجاسميننىڭ جانعا جايلى حوش ءيىسى جاڭا مۇرت جارىپ كەلە جاتقان بۇرشىكتەردىڭ قىشقىلتىم يىسىمەن قوسىلا اڭقيدى. ءۇزىلىپ-ۇزىلىپ ەسكەن كەلتە سامالدان تەڭىز توسابى مەن بالدىردىڭ اشقىلتىم كۇلىمسى ءيىسى كەلەدى.
جاننا سونىڭ ءبارىن قۇشىرلانا جۇتىپ باقتى؛ جىم-جىرت دەريەۆنيانىڭ تۇڭگى اۋاسىنان سالقىن ۆانناعا تۇسكەندەي دەنى جايىلىپ قالدى.
كولدەنەڭ كوزگە بەيمالىم تىرشىلىگىنە ءتۇن جامىلىپ، جاسىرىن كىرىسەتىن جان-جانۋار اتاۋلى كۇن باتا ويانىپتى.
مىناۋ ماۋجىراعان تىنىش تۇندە قىبىرلاپ جۇرگەن تەك سولار. ۇلكەن قۇستار تۇنگى اسپاندا قۇددى ءبىر جانى جوق، انشەيىن قارا تاڭداق كولەڭكەدەي ەشقانداي سىبىس-سىبدىر شىعارماي، تىم-تىرىس ۇشادى؛ قۇمداق جول مەن شىق كومگەن ءشوپتىڭ ۇستىندە الدەنە سىبدىر-سىبىسسىز جىلجىپ بارادى.
كول باقالار عانا اۋىق-اۋىق ايعا قاراپ، ءۇزىپ-ۇزىپ شەرلى دىبىس شىعارىپ قويادى.
جانناعا ءوز جۇرەگىندە دە وسىناۋ تىنىق تۇندەي سىبىس پەن سىبدىر مولايىپ، قۇج-قۇج قايناپ جاتقان قىزۋ تىرلىكتەي مازاسىز ارمان، ىنتىق ءۇمىت تولىپ، بىرتە-بىرتە كەڭەيىپ-ۇلعايىپ بارا جاتقانداي كورىندى. ءدال مىناۋ قيمىل-قىبىرى كوپ جاندى جاراتىلىس پەن ءوزىنىڭ اراسىندا دا الدەقانداي جۇمباق تۋىستىق، تۇتاستىق بار سياقتى. وسىناۋ ءدىر-دىر توگىلگەن تۇنگى نۇردان ءوزىنىڭ دە الدەقانداي قۇپيا ارمان-اڭسارىنىڭ ءدىرىلىن، تىپتەن تاقاۋ تۇرعان جايساڭ باقىتتىڭ جانعا جايلى تىنىسىن سەزەتىن ءتارىزدى.
ول ەندى ماحاببات جايلى قيالدادى. ماحاببات! ەكى جىلدان بەرى بىرتە-بىرتە باۋراپ الىپ بارا جاتقان سۇيىسپەنشىلىك سەزىمىنەن ۇركىپ، ۇرەيلەنىپ كەلگەن-دى. ەندى مۇنىڭ دا سۇيۋگە قاقىسى بار، جولىنا ەشكىم كولدەنەڭ تۇرا المايدى. تەك تەزىرەك جولىقسا ەكەن سول ءبىر ايداي جارقىراعان التىن جىگىت! ول ءوزى قانداي ادام ەكەن؟ ءتىپتى كوز الدىنا دا ەلەستەتە المايدى؛ ول تۋرالى ويلانىپ تا كورگەن ەمەس. ايتەۋىر، ءبىر جىگىت، بار بولعانى سول-اق. بۇنىڭ بىلەتىنى — ءوزىن ءولىپ-وشىپ سۇيەدى، ول دا مۇنى جانىنداي جاقسى كورەدى. تاپ بۇگىنگىدەي تاماشا تۇندەردە ول ەكەۋى جۇلدىزداردىڭ ءسونىپ بارا جاتقان قوزاداي سولعىن كورىنەتىن بوزامىق ساۋلەسىن جامىلىپ سەيىلگە شىعادى. قول ۇستاسىپ، ءبىرىنىڭ باۋىرىنا ءبىرى كىرىپ، دۇنيەدەگى جانىنداي جاقسى كورەتىن ەڭ جاقىن ادامىنىڭ جۇرەك ءلۇپىلىن تىڭداپ ءۇن-تۇنسىز جۇرە بەرەدى، جۇرە بەرەدى... ماحاببات كۇشى مىناۋ ايالى ءتۇننىڭ الپەشتەگەنىنە قوسىلىپ، بۇل ەكەۋىن ءتىپتى تۋىستىرىپ، ءبىر كىسىدەي تۇتاستىرىپ جىبەرەدى، ءبىرىنىڭ ويىن ءبىرى ايتپاي-اق تۇسىنەدى.
وسى ءبىر حال اينىماس ماحاببات اياسىندا ماڭگىگە سوزىلادى. كەنەت سول اڭساۋلى جىگىتى ءدال قاسىندا تۇرعانداي بولىپ كەتتى؛ ءبىر، تۇسىنىكسىزدەۋ ءدۇدامال سەزىمنىڭ ءدىرىلى ونە بويىن شارپىپ ءوتتى. ءوزىنىڭ ارماندى اسىل جارىن قۇشقىسى كەلگەندەي قوس قولىن كەۋدەسىنە باسىپ، سول ءبىر بەيمالىم جۇمباق جاققا قاراي ەمىنە ۇمتىلىپ، البىراعان ەرىندەرىن توسىپ ەدى، جەلپىپ وتكەن كوكتەم لەبىنەن العاشقى ءسۇيىسۋدىڭ شىرىن ءلاززاتىن تاتقانداي ءبىر ءتۇرلى ەلىتىپ قالدى.
قويۋ قاراڭعىنىڭ ىشىنەن، ءۇي سىرتىنان بىرەۋدىڭ تىقىرى ەستىلدى. الگىندە عانا الاسۇرىپ تۇرعان جان تولقىنى، تاڭعاجايىپ باقىت پەن ءومىر ءلاززاتىنا قۇلشىنعان سەزىم قۇيىنى كوڭىلىنە ءبىر ويدى ءۇيىرىپ اكەلدى. مىناۋ سونىڭ ءوزى بولسا قايتتىم؟
ءقازىر قاقپاسىن قاعىپ، پانالاتا كور دەپ وتىنەر مە ەكەن دەپ، ءوتىپ بارا جاتقان بەيساۋات كىسىنىڭ تىقىرىنا ءۇنسىز قۇلاق تىكتى.
الگى تىقىر اناداي جەرگە ۇزاپ بارىپ باسىلعاندا، وپاسىز بىرەۋدەن جەر سوعىپ، قاتتى الدانىپ قالعانداي، قاپالانىپ كەتتى. ءبىراق، الگى ءبىر ەسىرىك دامەسىنىڭ اقىلعا سىيا قويمايتىنىن ويلاپ، وسىنشاما ەسسىز بولعانىنا كۇلىپ جىبەردى. ەندى ول ءسال-پال تىنىشتالىپ، الگىدەن گورى بايسالدىراق ويلارعا كوشتى، ءوز بولاشاعىنىڭ جوسپارىن جاساي باستادى.
ول كۇيەۋى ەكەۋى تەڭىز تورىنە سونادايدان ءۇڭىلىپ تۇراتىن وسى ءبىر ۇيدە ءومىر سۇرەدى. ەكى بالاسى بولادى: بۇعان — قىز، وعان — ۇل.
ول سول قوس بوبەگىنىڭ مىناۋ ۇيەڭكى مەن جوكەنىڭ اراسىنداعى كوك مايسانىڭ ۇستىندە قالاي اسىر سالعانىن، كۇيەۋى ەكەۋى سولاردىڭ ارتىندا بىر-بىرىنە ىنتىعا قاراپ، سەرۋەندەپ كەلە جاتقانىن ءدال ءقازىر كوز الدىندا اپ-انىق كورىپ وتىرعانداي بولدى.
جاننا وسىلاي ءتاتتى قيالعا شومىپ، ۇزاق وتىردى؛ اي دا اسپانداعى ساياحاتىن اياقتاپ، تەڭىزدىڭ ار جاعىنا بارىپ باتۋعا بەت الدى. اۋا ماناعىدان دا تازا. شىعىس جاق اعارىپ كەلەدى. وڭ جاقتاعى فەرمادان اتەش شاقىرىپ ەدى، سول جاقتاعى فەرمادان دا ايقايلاي باستادى. ولاردىڭ تاپ-تار كۇركەلەرىنەن تۇنشىعىپ شىققان قىرىلداق ۇندەرى الىستان تالىپ ەستىلەدى؛ سوناۋ بوزعىل تارتقان كوكجيەكتەگى جۇلدىزدار بىرتە-بىرتە سيرەي ءتۇستى.
جىراقتا الدەقايدان قۇس شىرىلدادى. جاپىراق اراسىندا دا شىرىل كوبەيدى. ول اۋەلى جۇرەكسىنە باستالىپ، سوسىن كۇشەيە-كۇشەيە، بۇتاقتان-بۇتاققا، اعاشتان-اعاشقا اۋىسىپ، اسەم انگە اينالدى.
الاقانىنا بەتىن باسىپ وتىرعان-دى، ونە بويىن شۇعىلا كومىپ بارا جاتقانداي بولعان سوڭ، باسىن كوتەرىپ الىپ ەدى، تاڭ شاپاعىنان كوزى ۇيالىپ قالدى.
قىپ-قىزىل قان جوسا بۇلتتار تەرەكتەرگە جارتىلاي جاسىرىنىپ تۇر، جەر بەتىن بىرتە-بىرتە بوز ساۋلە كەۋلەدى.
ۇپ-ۇلكەن شوق شار اعاشتاردىڭ باسىنا، القاپقا، مۇحيتقا، بۇكىل كوكجيەككە قىزىل الاۋ وت تاستاپ، شۇعىلالى ۇياسىنان اسپاي-ساسپاي باياۋ كوتەرىلىپ كەلەدى.
جاننا مۇنشاما راقاتقا ەلتىپ وتىر. تىنىشتىق تاپقان جۇرەگىن كول-كوسىر قۋانىش پەن تابيعاتتىڭ تاڭعاجايىپ سۇلۋلىعىنا دەگەن ءسۇيىنىش تولقىنى كومدى. مىناۋ شىعىپ كەلە جاتقان ءوز كۇنى. ءوز شاپاعى! ءوز ءۇمىتىنىڭ تاڭى! ول الاۋلاپ شىعىپ كەلە جاتقان كۇن كوزىن قۇشاقتاپ سۇيگىسى كەلگەن كىسىشە شۇعىلاعا بوككەن كەڭ القاپقا قاراي قۇشاعىن جايدى؛ مىناۋ اتقان تاڭداي تاماشا ءسوز ايتىپ ايقايلاعىسى كەلدى، ءبىراق تاڭدانام دەپ، ەسىنەن تانىپ قالعانداي تىم-تىرىس، دەل-سال.
باسىن كوتەرىپ الىپ ەدى — تاڭنىڭ الگى عالامات اجارى تارقاپتى. ءسال-پال ەسىن جيدى، قالجىراعانىن سەزىپ، تۇلا بويى بەي-جاي تارتتى. تەرەزەنى جاپپاستان توسەگىنە قۇلادى، ءبىراز ۋاقىت قيالعا شومىپ جاتتى دا، ۇيىقتاپ كەتتى. ءتىپتى ساعات سەگىزدە اكەسىنىڭ ەسىك سىرتىنان دىبىس بەرگەنىن دە ەستىمەدى، بولمەسىنە كىرگەندە بارىپ ءبىر-اق وياندى.
اكەسى قىزىنا قاشان ءۇيدىڭ جاڭا جيھازدارىن كورسەتكەنشە اسىعىپ، تىقىرشىپ شىداي الماعان-دى.
ءۇيدىڭ تۋ سىرتىنداعى ايداۋ جولمەن ەكى ورتادا الما اعاشتار وتىرعىزىلعان ۇلكەن اۋلا بار. جول شارۋالار قىستاقتارىن ارالاپ ءوتىپ، گاۆردەن فالكانعا اپاراتىن شوسسەگە بارىپ قوسىلاتىن-دى.
ەسىكتەن سول شارباققا شەيىن وقتاي ءتۇزۋ ساياجول سوزىلىپ جاتادى. ساياجولدىڭ ەكى جاق قاپتالى فەرما-فەرمانى ءبولىپ تۇراتىن وردى جاعالاي، تەڭىز جاعالاۋىنىڭ اق بور تاسىنان قالانىڭ سالىنعان، توبەسىنە سابان جاپقان تاپەنە ۇيلەر.
ولاردىڭ ءۇيى تۇپ-تۇگەل جوندەلگەن؛ اعاشتارىنىڭ ءبارى جاڭارتىلىپ، قابىرعالارى سىلانىپ، بولمەلەرىنىڭ ءىشى تەگىس سىرلانىپتى.
سۇپ-سۇر سۇستى باي ءۇيى سىرتىنان قاراعاندا قايتا سىرلانعان، سىلانعان جەرلەرىنىڭ بوياۋ-سىلاعى كەپپەي تەڭبىل-تەڭبىل بوپ كورىنەدى.
جاننانىڭ بولمەسىنىڭ ءبىر تەرەزەسى كىشكەنە توعاي مەن جەل مايىستىرىپ تاستاعان شەگىرشىندەردىڭ توبەسىنەن تەڭىزگە ءۇڭىلىپ تۇر.
جاننا مەن بارون قول ۇستاسىپ اۋلانىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن تۇك قالدىرماي تۇگەل ارالاپ شىقتى؛ سوسىن وزدەرى "پارك" دەپ اتايتىن كەڭ اۋلانى اينالا كومكەرگەن تەرەكتەر ساياجولىندا ۇزاق قىدىردى. اعاشتاردىڭ اراسىنداعى، بالاۋسا ءشوپ جەردىڭ بەتىن جاسىرىپ، كوك مايسا بوپ قالىپتى. پارك شەتىندەگى توعايدا ءشوپ اراسى ىعى-جىعى سوقپاق. كەنەت جاننا شوشىپ كەتتى، تاپ اياعىنىڭ استىنان قويان قاشتى؛ شالعىننان قارعىپ ءوتىپ، قالىڭ قامىستى دۇركىرەتە سىبدىرلاتىپ، جاعالاۋداعى جارتاستارعا قاراي بەزىپ بارادى.
ساسكە تاماقتان سوڭ ادەلايدا حانىم كەشەگى شارشاعانىنان ءالى تىڭايا الماعانىن ايتىپ جاتىپ قالدى؛ بارون جانناعا يپورعا بارىپ قايتايىق دەپ ۇسىنىس جاسادى.
ولار جولعا شىقتى؛ اۋەلى تەرەكتىمەن شەكتەسىپ جاتقان ەتۋۆان دەريەۆنياسىن كەسىپ ءوتتى. بۇل ەكەۋىنە باياعىدان بەرى بىلەتىن ەسكى كوز تانىستارىنداي-اق، ەكى-ۇش شارۋا ءيىلىپ تاعزىم ەتتى.
سوسىن ولار تەڭىزدىڭ ءدال جاعاسىنا بارىپ تىرەلەتىن باۋرايداعى ورمانعا كىردى.
كوپ ۇزاماي يپورعا دا جەتتى. ۇيلەرىنىڭ الدىندا جاماۋ جاماپ وتىرعان ايەلدەر بۇلاردىڭ سوڭدارىنان ۇزاق تەسىلىپ قاراپ قالادى. ورتاسىندا جۋىندى توگەتىن ورى بار، قاقپا-قاقپانىڭ الدى تاۋ-تاۋ كۇل-قوبىر لاس كوشە تاۋدى ەتەكتەن وتەدى ەكەن؛ لاشىقتاردىڭ قاسىندا سورتاڭ اۋلار جايۋلى تۇر، تور-تور كوزدەردىڭ اراسىندا كۇمىس تەڭگەدەي جىلتىراپ، بالىق قابىرشاقتارى تۇرىپ قالىپتى، ەسىكتەردەن تاپتار باسپانانىڭ قوڭىرسىعان ساسىق ءيىسى اڭقيدى.
كوك كەپتەرلەر اپان-اپاننىڭ ەرنەۋىنە قونىپ الىپ، جەم ىزدەپ ءتۇرتىنىپ ءجۇر. جاننا اينالاسىنا الاقتاپ قاراي بەرەدى، بەينە تەاترداعىداي دۇنيەدەگىنىڭ ءبارى اتىمەن وزگەرىپ كەتكەن ءتارىزدى.
ءبىر ۋاقىتتا بۇرىشتان اينالا بەرگەندە، جارقىراپ تەڭىز كورىندى؛ كوكپەڭبەك كوك ايران داريا ۇشى-قيىرسىز شالقىپ جاتىر.
جاننا مەن بارون پلياجدىڭ باسىنا تۇرىپ اپ، تەڭىزدى قىزىقتاۋعا كىرىستى. اشىق ايدىننىڭ تورىندە شاعالانىڭ قاناتىنداي بولىپ جەلكەندەر اعاراڭدايدى. وڭ جاقتا دا، سول جاقتا دا تەڭكيگەن-تەڭكيگەن جارتاستار. تەڭىز قويناۋى ءبىر جاقتا جارتاستى تۇمسىققا بارىپ تىرەلەدى دە، ەكىنشى جاقتاعى جاعالىق كوز ۇشىنا دەيىن سوزىلىپ بارىپ-بارىپ، كورىنەر-كورىنبەس بوپ، قىلدىرىقتانىپ كەتەدى.
وسى جەردەگى بالىقشىلاردىڭ تاس جاعالاۋعا بايلانعان قايىقتارى قاراماي جاققان جىپ-جىلتىر ساۋىرلارىن كۇنگە توسىپ، قىزدىرىنىپ جاتىر. بالىقشىلار ولاردى كەشكە سۋ كوتەرىلگەن كەزدە كەلىپ، ءبىر كورىپ كەتەدى. ماتروستاردىڭ بىرەۋى بالىق اكەپ ساتتى، جاننا تەرەكتىگە اپارماق بولىپ، كامبالا الدى.
ودان كەيىن الگى ماتروس بۇلاردى تەڭىز ۇستىندە سەرۋەندەۋگە شاقىردى، مىنا مىرزالار ۇمىتىپ كەتىپ جۇرەر دەگەندەي، ءوز ەسىمىن "لاستيك، جوزەف لاستيك" دەپ قىرىق قايىرا ايتتى. بارون ۇمىتپاۋعا ۋادە بەردى. ولار قايتادان جولعا ءتۇسىپ، ۇيلەرىنە قايتتى.
ۇلكەن بالىقتى الىپ ءجۇرۋ جانناعا قيىن ءتيدى، اكەسىنىڭ تروسىن الىپ، ونى بالىقتىڭ ساعاعىنان وتكىزىپ، ەكەۋى قولداسىپ الدى. كىشكەنە بالالارداي بالىقتى بۇلعاقتاتىپ، قۋانا ادىمدايدى، شاشتارىن جەل جەلبىرەتىپ، كوزدەرى جارق-جۇرق ەتەدى، قارلارىن سالدىراتىپ تاستاعان اۋىر كامبالا سەپ-سەمىز قۇيرىعىمەن ءشوپتى سابالاپ كەلەدى.
ءىى
جاننا ءۇشىن عاجايىپ دارقان ءومىر باستالدى دا كەتتى. كىتاپ وقيدى، شالقاسىنان جاتىپ اپ ارمان قۋادى، توڭىرەكتى شارلاپ سەرۋەن قۇرادى؛ بىردە جول بويىندا قيالعا شومىپ ءىلبىپ كەلە جاتسا، ەندى بىردە جيەگىن التىن وقا قۇساپ سارعالداق كومكەرگەن ءيىر-يىر جۇلگەلەردىڭ بويىمەن ورعىپ-قارعىپ ويناقتاپ كەتەدى. سارعالداقتىڭ اڭقىعان جۇپار ءيىسى اڭىزاق سوققالى كەرمەك تارتىپتى، حوش ءيىستى شاراپتاي بۋىنىنا ءتۇسىپ، بالبىراتىپ بارادى، الىستاعى اق جول تولقىننىڭ مەزگىل-مەزگىل ىڭىرانعانى دا كوڭىلىن الديلەپ، بويى بەي-جاي تارتا تۇسەدى.
وندايدا ابدەن قالجىراپ، شۇيگىن باۋرايعا اۋناي كەتەدى دە، ىلە-شالا قالتارىستان ءار جەر، ءار جەرىندە جەلكەندەرى قىلتىلداپ، كۇن نۇرىمەن شاعىلىسىپ جارقىراپ جاتقان كوك تەڭىزدىڭ ءبىر ءمۇيىسىن كوزى شالىپ الدەقالاي باسىنا قونعالى تۇرعان ءبىر باقىتتى ءىشى سەزگەن كىسىشە، ونە بويىن قۋانىش كەرنەپ، جەلپىنىپ قالادى.
وسى ءبىر سالقىن سامال، شۇيگىن ولكەدەن جاپادان-جالعىز سەرۋەن قۇرۋعا ابدەن قۇنىعىپ الدى. ءتىپتى تۇز قويانىنىڭ كوجەكتەرى دە بۇدان سەسكەنگەندەرىن قويىپتى؛ ول كوجەكتەر قاشان ىندەرىنەن شىعىپ، قايتادان سەكەڭدەسىپ ويىنعا كىرىسىپ كەتكەنگە دەيىن قاساقانا توبەنىڭ باسىنان تۇسپەي وتىرىپ الادى.
ءجيى-جيى تەڭىز بويىنىڭ قوڭىر سامالىنا ومىراۋىن توسىپ، جوتا بويلاپ سەرۋەندەپ، سەرگىپ قايتادى؛ جۇرىڭكىرەگەن سايىن قۇددى ءبىر سۋداعى بالىقتاي نەمەسە اۋەدەگى قارلىعاشتاي شارشاۋدى بىلمەي، قۇنىعا تۇسەدى.
وسىنىڭ ءبارى ونىڭ كوكىرەگىندە ولە-ولگەنشە وشپەيتىن، ماڭگىلىك ءىز قالدىراتىن ءتارىزدى. ول ءوزىن مىناۋ القاپتىڭ ءار پۇشپاعىنا ءوز جۇرەگىن كۇلپارشالاپ شاشىپ كەلە جاتقانداي سەزىنەدى.
سۋعا ءجۇزۋ دەسە، مۇلدە ەسى قالمايدى. جاۋجۇرەك، وتكىر مىنەز ول قورقۋدى بىلمەيدى، قالاعان جاعىنا ءجۇزىپ كەتە بەرەدى. الاقانىنا سالىپ ايمالاپ، الديلەگەن ساپ-سالقىن ءمولدىر ايدىننان شىققىسى كەلمەيدى. جاعالاۋدان الىسىراق ءجۇزىپ بارادى دا، قارلىعاشتار مەن تەڭىزدىڭ اپپاق شاعالالارى شارق ۇرعان كوك زەڭگىر اسپاننان كوزىن الماي، قوس قولىن ومىراۋىنا قويىپ، شالقالاپ جاتىپ الادى. توڭىرەك تىپ-تىنىش؛ ەمىس-ەمىس جاعاعا ۇرعان تولقىننىڭ الىس سارىنى ەستىلەدى، و دا تالىقسىپ جەتەدى.
سوسىن جاننا اۋناپ ءتۇسىپ، مۇنشاما راقاتقا ماس بولىپ، قولىمەن سۋ سابالاپ ويناق سالادى.
كەيدە تىم ۇزاڭقىراپ كەتىپ، ارتىنان قايىق جىبەرۋگە تۋرا كەلەدى. ۇيگە ازداپ اشىعىپ، ءوڭى قۋاڭ تارتقانمەن، جانارى ۇشقىن اتىپ، جايراڭداپ كوڭىلدى، سەرگەك ورالادى.
ال، بارون الدەقانداي كەرەمەت ديقانشىلىق شارۋالاردى ويلاستىرا باستادى، تاجىريبە جاساۋدىڭ، ەسكى ادىستەردى جەتىلدىرىپ، قۇرال-سايماننىڭ سونى تۇرلەرىن پايدالانۋدىڭ، وزگە ەلدەردە وسەتىن داقىلداردى ەگىپ كورۋدىڭ سوڭىنا ءتۇستى. سارى الا تاڭنان ىمىرت ۇيىرىلگەنشە شارۋالاردى جيىپ اپ اڭگىمە-دۇكەن قۇرادى؛ شارۋالار ونىڭ ايتىپ وتىرعان الگى ەرمەكتەرىنە ءشۇبا كەلتىرىپ، باستارىن شايقاپ قويادى.
اۋىق-اۋىق يپور بالىقشىلارىنا ەرىپ، تەڭىزگە شىعىپ قايتادى. ماڭايداعى ۇڭگىر، بۇلاق، جارتاستاردى تەگىس ارالاپ، قۇمارى تاراعان سوڭ، تەڭىزشىلەر قۇساپ، بالىق اۋلاپ كەتپەكشى دە بولادى. مەس قارىن بارقاس جەلدى كۇندەرى جەلكەنىن جەل كەرنەپ، سوڭىنان مۇڭگۇرت بالىقتاردى ۇيىر-ۇيىرىمەن ەرتىپ، بورتتىڭ جان-جاعىنان سامساتىپ، تەڭىزگە قارماق سالىپ قويىپ، كوك تولقىندى قارس ايىرا ءتىلىپ، جۇيتكىپ كەلە جاتادى، بارون قولى قالتىراپ، جىپ-جىڭىشكە قارماق باۋدى تاس قىپ ۇستاپ الادى، قايىپتان تايىپ قارماعىن بالىق قاپسا، بىردەن سەزە قويادى.
ايلى تۇندەردە ول قۇرۋلى اۋلارىن كورىپ قايتۋعا شىعادى. ول ءۇشىن جەلكەننىڭ سىقىرىن تىڭداپ، تۇنگى تەڭىزدىڭ سامالىن جەلپىنە جۇتۋدىڭ ءوزى ءبىر عانيبەت دۇنيە. قايىعى جارتاستارعا، مۇنارالارعا، ماياكتارعا سوقتىقپاي كەنگە شىعىپ العان سوڭ، ەندى كوتەرىلىپ كەلە جاتقان كۇننىڭ قايىقتىڭ ىشىندە تەڭكيىپ جاتقان سكاتتىڭ2 شىرىش-شىرىش جونى مەن پالتۋستىڭ3 سەمىز قارنىنا شاعىلىسقان العاشقى شاپاعىن قىزىقتاپ، ءمىز باقپاي تىپ-تىنىش وتىرعاندى جاقسى كورەدى.
داستارقان باسىندا وتىرىپ، سونداي ساياحاتتارىن ايتقاندا اۋزىنىڭ سۋى قۇريدى؛ ال بارونەسسا، ەرۋلىگە-قارۋلى دەگەندەي، سول جاقتاعى ساياجول تىم كولەڭكە بولعان سوڭ، كۋياردىڭ فەرماسى جاقتاعى تەرەكتەر ساياجولىندا ارلى-بەرلى قانشا قىدىرعانىن اڭگىمە قىلادى. دارىگەرلەر جاتا بەرمەگەن دۇرىس دەپ كەڭەس بەرگەن سوڭ، ول سوڭعى كەزدە سەرۋەندەۋگە بار ىنتاسىن سالىپ جۇرگەن-دى. تۇنگى سالقىن سەيىلىپ، كۇن قىزا، روزاليدى قولتىقتاپ الىپ، سەيىلگە شىعادى. پالەريناعا4 ورانىپ، ونىڭ ۇستىنە يىعىنا ءشالى سالادى، باسىندا قارا كاپور5، ونىڭ سىرتىنان توقىما قىزىل ورامال ورايدى.
بارونەسسا سىرقىراپ، قوزعالتپاي تاستاعان سول اياعىن سۇيرەتە باسىپ، ءۇيدىڭ بۇرىشىنان توعايدىڭ بەرگى شەتىندەگى قالىڭ بۇتاعا شەيىن ارلى-بەرلى سەندەلەدى دە جۇرەدى، بۇكىل ساياجولدىڭ ونە بويىنا ءشوپتى جاپىرىپ، ەكى ايرىق جول دا ءتۇسىپ قالىپتى. ول جولدىڭ ەكى شەتىنە ورىندىق قويعىزدى، نە ايتسا دا ەكى ەتپەيتىن بەيشارا قىزمەتشى قىزعا ءاربىر بەس مينۋت سايىن:
— ساۋلەشىم، وتىرايىقشى، شارشاپ كەتتىم، — دەيدى دە تۇرادى.
وتىرعان سايىن اۋەلى ورامالىن، سوسىن ءشالىسىن، ەندى بىردە كاپورىن، اقىرىندا مانتيلياسىن6 بىرتىندەپ شەشىپ تاستاي بەرەدى؛ كوپ ۇزاماي جولدىڭ ەكى شەتىندەگى ورىندىقتا كيىم تاۋ بوپ ءۇيىلىپ قالادى، تاماققا ورالعاندا روزالي ولاردى يىعىنا ساپ، ارقالاپ قايتادى.
كەشقۇرىم بارونەسسا تاعى دا سەرۋەنگە شىعادى، بۇل جولعى اياق الىسى تىم سىلبىر؛ تىنىققاندا دا تىم ۇزاق وتىرادى، ءتىپتى كوز ءىلىندىرىپ تە الا قويادى. بۇنىسىن ءوزى "مەنىڭ گيپەرتروفيام7 دەيتىنى سياقتى، "مەنىڭ ماسيونىم"8 دەپ اتايدى.
بۇدان ون جىل بۇرىن دەمىكپەسى بارىن ايتىپ كورىنۋگە بارعاندا، دارىگەر اۋرۋىنىڭ اتىن گيپەرتروفيا دەپ ەدى. ءدال ماعىناسىنا تۇسىنبەسە دە، سودان بەرى وسى ءبىر ءسوز ميىنا ابدەن ۇيالاپ قالىپتى. ول باروندى دا، جاننانى دا، روزاليدى دا "جۇرەگىمنىڭ سوعىسىن تىڭداڭدار" دەپ ىلعي الەككە سالادى، ءبىراق ولار قانشا تىڭداعانمەن، ەشتەڭە ەستي المايدى، كەۋدەسىندەگى تۋىرىلعان قالىڭ مايدىڭ ار جاعىنداعى جۇرەكتىڭ ءدۇرسىلى قاپەلىمدە قايدان ەستىلە قويسىن؛ ول باسقا دارىگەرلەرگە بارىپ كورىنۋگە، ءبىر پالەنى تاعى تابا ما دەپ بەتىنەن باسادى، ءبىراق "ءوزىنىڭ گيپەرتروفياسى" وزگە جۇرتتىڭ قولىنا تۇسپەيتىنىن، تەك سوندا عانا بار اسىل زاتتاي جاتسا-تۇرسا اۋزىنان تاستامايدى. ءتىپتى باروننىڭ "مەنىڭ ايەلىمنىڭ گيپەرتروفياسى" دەيتىنى سياقتى، جاننا دا قۇددى ءبىر "مامامنىڭ كويلەگى"، "مامامنىڭ قالپاعى"، "مامامنىڭ قولشاتىرى" دەگەندەي-اق، "مامامنىڭ گيپەرتروفياسى" دەپ سويلەيتىن بولدى.
جاسىندا ول سۇپ-سۇيكىمدى تالدىرماش كەلىنشەك بولىپتى. يمپەريانىڭ قاي مۋنديرىمەن دە ۆالسكە شىعىپتى، ءسىرا، روماننىڭ جانىنا وتە-موتە جاعاتىن ءبىر سىرى بولسا كەرەك، "كورينانى" وقىعاندا كوزىنە جاس تۇرمايدى.
«دەنەسى نەعۇرلىم اۋىر تارتقان سايىن، قۇشتارلىعى سولعۇرلىم وسە ءتۇستى. سەمىزدىك كرەسلودان تۇرعىزباي ۇيەلەتىپ تاستاعالى بەرى قايداعى-جايداعى ەلجىرەۋىك حيكايالار ويىنا ورالا بەرەتىندى شىعاردى؛ سول وقيعالاردىڭ ءبارىنىڭ دە جۋان ورتاسىندا ءوزى جۇرەدى. كەيبىرىنىڭ ۇناعانى سونشا، ىلعي ءبىر اۋەندى ۇستى-ۇستىنە قايتالايتىن كۇيلەردەي-اق قايتا-قايتا تەك سونى عانا كوز الدىنا ەلەستەتۋمەن بولادى. تەمىر تورعا قامالعان تۇتقىن قىز بەن ەمىن-ەركىن شارق ۇرىپ جۇرگەن ازات قارلىعاش جايىنداعى رومانداردى وقىعاندا كوزىنىڭ جاسى كول بوپ اعادى. ول ءتىپتى باسقانى بىلاي قويىپ، وتكەن كۇنگە وكىنىش ايتىلعان بەرانجەنىڭ سايقىمازاق جىرلارىن دا ەسى قالماي سۇيەدى.
الدەنەشە ساعات بويى قيالعا شومىپ، سارىلىپ وتىرادى دا قويادى. تەرەكتىدەگى ءومىر وعان وتە-موتە ۇنايدى، ويتكەنى مۇندا ويىنا قايتا-قايتا ورالا بەرەتىن روماندارداعى نارسەلەردىڭ ءبارى دە بار: توڭىرەك تولى ورمان، بوس جاتقان دالا، ۇيگە ءتيىپ تۇرعان تەڭىز جۋىردا عانا وقىپ شىققان ۆالتەر سكوت روماندارىن ەسكە سالادى.
جاڭبىرلى كۇندەرى ەشقايدا شىقپاي، بولمەسىندە وتىرىپ الىپ، ءوزى "مەنىڭ رەليكۆيام"9 دەپ اتايتىن كور-جەرلەرىن اقتارادى. ونىسى تۇرمىسقا شىقپاي تۇرعاندا اكە-شەشەسىمەن، بارونمەن، تاعى دا باسقا تانىستارىمەن جازىسقان حاتتارى-دى. ولاردى بۇرىش-بۇرىشىندا سفينكستەرى بار قىزىل اراشتان جاساعان بيۋرودا ساقتايدى.
— روزالي ساۋلەم، ماعان سۋۆەنيرلەر10 سالىنعان قوبديشانى اكەپ بەرشى، — دەپ وتىرادى ىلعي.
قىزمەتشى قىز بيۋرونى اشىپ، قوبديشانى الىپ، بايبىشەنىڭ قاسىنا، ورىندىقتىڭ ۇستىنە اكەلىپ قويادى؛ سوسىن بارونەسسا كوز جاسىن بۇرشاق-بۇرشاق توگىپ وتىرىپ، شەتىنەن الىپ وقي بەرەدى.
كەيدە ونى سەرۋەنگە ءروزاليدىڭ ورنىنا جاننانىڭ قولتىقتاپ شىعاتىنى بار. وندايدا اناسى ءوزىنىڭ بالالىق شاعىنان اڭگىمە شەرتەدى. قىزى سول باياعىدا بولعان وقيعالاردان ءوز باسىنداعى جاعدايلاردى كورىپ، اناسى ەكەۋىنىڭ ويلارى مەن ارماندارىنىڭ بىر-بىرىنەن اۋدارىپ العىسىز ۇقساستىقتارىنا ايران-اسىر قالادى. ويتكەنى، كىم-كىم دە الاسۇرعان سەزىم قۇيىنىنا ۇرىنىپ، ءلۇپىل قاققان تەك مەنىڭ عانا جۇرەگىم شىعار دەپ ويلايدى. ولار سوناۋ العاشقى ادامنان باستاپ، بۇل پانيدە ەلدىڭ ەڭ سوڭىندا قالاتىن اقىرعى ەركەك پەن اقىرعى ايەلگە دەيىنگى پەندە بىتكەننىڭ ءبارىنىڭ دە سونداي بولاتىنىن قايدان ءبىلسىن!
اناسىنىڭ اڭگىمەسى دە بايپاڭداعان ءجۇرىسى سياقتى، تىم باياۋ ءوربيدى، ارا-تۇرا تىنىسى ءبىتىپ، ەنتىگىپ قالادى دا، جاڭا باستالىپ كەلە جاتقان قىزىق حيكايا كۇرت ءۇزىلىپ، ار جاعىن جاننا ءوزى ويشا جالعاستىرىپ اكەتەدى، قۋانىش تولى بولاشاققا اسىرىپ، ارمانعا كەنەلىپ قالادى.
بىردە ەكەۋى ەڭ تۇپتەگى ورىندىقتا وتىر ەدى، ساياجولدىڭ ەكىنشى باسىنان بۇلارعا بەتتەپ كەلە جاتقان تىرسيعان سەمىز سۆياششەننيك كورىندى.
ول جولىقپاي جاتىپ-اق كۇلىم قاعىپ باسىن ءيدى، ءۇش قادامداي تاقاۋ قالعاندا تاعى دا تاعزىم ەتىپ:
— قالاي تۇرىپ جاتىرسىز، بارونەسسا؟ — دەپ سۇرادى.
بۇل وسى جەرگىلىكتى كيۋرە ەدى.
بارونەسسا فيلوسوفتار عاسىرىندا تۋدى، ەركىن ويدىڭ ادامىنا كۇيەۋگە شىقتى، ەرلى-زايىپتى ەكەۋى دە وڭشەڭ ريەۆوليۋسيالار تۇسىندا تالىم-تاربيە الدى؛ سوندىقتان دا شىركەۋگە باس سۇقپايدى دەسە دە بولعانداي، الايدا ايەل جاعى ءدىن دەگەندە وسال كەلەدى عوي، بارونەسسا دا سۆياششەننيك اتاۋلىعا قۇراق ۇشىپ تۇرادى.
ول ءوز قاۋىمىنىڭ كيۋرەسى اببات پيكونى ۇمىتىپ تا كەتىپ ەدى، كورگەندە قاپەلىمدە قىسىلىپ، قىزاراڭداپ قالدى. ءوزى بارىپ سالەمدەسپەگەنىنە كەشىرىم ءوتىندى. ءبىراق، مەس قارىن ابباتتىڭ رەنجىگەن ءتۇرى كورىنبەيدى. جانناعا كوزىن سالىپ، بال-بۇل جانىپ جايناپ تۇرعان بالعىن جۇزىنە ماساتتانىپ، قوشامەت ايتتى. وتىرىپ، ءۇش قيىق قالپاعىن تىزەسىنە تاستاپ، ماڭدايىن ءسۇرتتى. ول قىزارا بورتكەن ەتجەڭدى ادام-دى، اعىل-تەگىل تەرلەپ وتىر.
قالتاسىنان مالمانداي سۋ بولعان ەتەكتەي تورعىن ورامالىن قايتا-قايتا سۋىرىپ الىپ، ماڭدايىن، موينىن سيپاپ قويادى. ءبىراق سۋ-سۋ شۇبەرەكتىڭ قالتاعا سۇڭگي بەرۋى-اق مۇڭ ەكەن، ماڭدايدان اققان تەر شاڭ قاپقان كيىمىنە وقتىڭ ىزىندەي دوڭگەلەك-دوڭگەلەك تاڭبا قالدىرىپ، تەڭكيگەن جۋان قارنىنىڭ ۇستىنە تاعى دا تىرس-تىرس تامشىلاي باستايدى.
ول دەريەۆنياداعى سۆياششەننيكتەردىڭ قاي-قايسىسى سياقتى اق جارقىن، كونبىس، كوپىرىپ سويلەي بەرەتىن كوكە مىلجىڭ، ساۋىقشىل ادام ەدى. ول بارونەسسانىڭ ءارى دىنگە الا كوڭىل سالعىرتتىعىنان، ءارى جالقاۋلىقتان، ال جاننانىڭ باسىن قاتىرعان موناستىردان زورعا بوساپ، قۋانىشى قوينىنا سىيماي جۇرگەندىكتەن شىركەۋگە نامازعا كەلمەگەندەرىن بىلسە دە بىلمەگەن كىسى بوپ، وسى توڭىرەكتەگى تۇرعىنداردىڭ قىزىق-قىزىق حيكايالارىن اڭگىمەلەي جونەلدى.
بارون دا كورىندى. ءوزى پاناتەيست بولعان سوڭ، دىنگە اتىمەن ەنجار، الايدا ابباتپەن سىپايى امانداسىپ، قوناقاسىعا قاراۋىن ءوتىندى. سۆياششەننيك تۇگىلى كەز كەلگەن ەل ۇستىندەگى كىسىدە الا بوتەن جۇعىمدىلىق بولادى عوي، جۇرتتىڭ قاس-قاباعىن باعىپ قالعان كانىگى كيۋرە دە سىپ-سىپايى بولا قالىپتى.
بالكىم ەكەۋى دە سەمىز، ەكەۋى دە ەنتىكپە بولعاندىقتان با، بارونەسسا تىپتەن بايەك بولدى.
ىشىمدىك كەلگەندە اببات اقتارىلا سويلەدى؛ كوڭىلدى تويدىڭ سوڭىندا كيۋرە دەگەن قىزىپ قالماۋشى ما ەدى، بۇ دا قالجىڭدى سوعىپ وتىر.
كەنەت ءبىر تاماشا وي ەسىنە تۇسكەندەي:
— ءپالى، ماعان ۆيكونت دە لامار دەگەن مىرزا جولىعىپ ەدى-اۋ. ونى سىزدەرگە اكەلىپ تانىستىرۋىم كەرەك ەكەن عوي! — دەپ قالدى.
بارونەسسا بۇل ايماقتاعى بارلىق زيالى تۇقىمدى بەس ساۋساعىنداي بىلەتىن-دى.
— ول ەرداعى دە لاماردىڭ اۋلەتىنەن بە؟ — دەپ سۇرادى.
سۆياششەننيك باسىن يزەدى.
— ءدال تاپتىڭىز، حانىم. اكەسى ۆيكونت جان دە لامار وتكەن جىلى دۇنيە سالدى.
اقسۇيەك اتاۋلىنى توبەسىنە كوتەرەتىن ادەلايدا حانىم كيۋرەنى سۇراقتىڭ استىنا الىپ، جاس جىگىت اكەسىنىڭ قارىزىنان فەرمالارىنىڭ ۇشتەن ەكىسىن ساتىپ قۇتىلعانىن، ءوزى ەتۋۆان قاۋىمىنا قارايتىن فەرماسىنا كەلىپ ورنالاسقانىن ءبىلدى. ونىسىنان بەس-التى مىڭ لير تابىس تۇسەدى-مىس، ءبىراق ۆيكونت اقىلدى، ۇستامدى، ورىنسىز شاشپالىعى جوق سارابدال ادام كورىنەدى؛ ەكى-ۇش جىلعا دەيىن ۇيىنەن كوپ شىقپاي، ەشكىمگە قارىزدانىپ-قاۋعالانباي، قالعان فەرمالارىن دا ساتىپ-ساۋماي تۇرا تۇرىپ، قارجى جيىپ العاسىن قاۋىمعا ارالاسىپ، جاساۋى مول قالىندىق قاراستىرماق سىڭايى بولسا كەرەك.
— ءوزى اسا سىپايى، ورنىقتى جىگىت. ءبىراق بۇل اراداعى ءومىر وعان ونشا كوڭىلدى بوپ جۇرگەن جوق، — دەپ قويدى كيۋرە.
— بىزگە الىپ كەپ تۇرىڭىز، اندا-ساندا بوي جازسىن، — دەدى بارون.
ەندىگى اڭگىمە باسقا تاقىرىپقا ويىستى. كوفەدەن سوڭ ءبارى قوناقجايعا بەت الىپ ەدى، سۆياششەننيك استان كەيىن سەيىل قۇرىپ ادەتتەنگەندىكتەن، پارككە بارىپ ءبىراز قىدىرىپ قايتقىسى كەپ تۇرعانىن ايتتى. وعان بارون ەرەتىن بولدى. ەكەۋى ءۇي جانىندا ارلى-بەرلى سەرۋەن قۇردى. بىرەۋى سىرىقتاي ۇپ-ۇزىن، بىرەۋى ساڭىراۋ قۇلاقتىڭ باسىنداي دوپ-دومالاق قوس كولەڭكە ايعا قاراي جۇرسە ارتتارىنان ەرىپ، كەيىن قايتسا، ەربەڭدەپ الدارىنا ءتۇسىپ كەتەدى. كيۋرە قالتاسىنان پاپيروس سياقتى بىردەڭەنى الىپ، سورا باستادى. بار سىرىن جۇرتقا جايىپ جۇرەتىن دەريەۆنيا ادامىنىڭ مىنەزىنە باسىپ:
— اس قورىتۋىم قيىنداپ بارادى، مىنانىڭ سوعان سەپتىگى تيەدى، — دەپ تۇسىندىرە جونەلدى.
سوسىن اي ءجۇزىپ بارا جاتقان اسپانعا ءبىر قارادى دا:
— قوي، بۇنداي تاماشا كورىنىسكە قانشا قاراساڭ دا، قۇمارىڭ قانبايدى، — دەدى.
ەندى ايەلدەرمەن قوشتاسقالى ۇيگە بەتتەدى.
ءىىى
شاتىسپاپ ەدى، داستارقان باسىندا ۇزىلىسكە شىققان مەكتەپ شاكىرتتەرىندەي دۋىلداسا جونەلدى.
كەز كەلگەن ۇساق-تۇيەكتەن كۇلكىگە كەنەلىپ قالادى. لاستيك اعاي تاماققا وتىرىپ جاتىپ، اۋزىنداعى ترۋبكاسىن باس كيىمىنىڭ ۇستىنە تاستاي سالىپ ەدى، وعان دا ءماز بولىستى. ماتروستىڭ قىپ-قىزىل مۇرنىنا قىزىققانداي ءبىر شىبىن شىر اينالىپ شىقپاي، قايتا-قايتا قونا بەردى، ەبەدەيسىز ماتروس ۇستاپ الماقشى بولىپ، قولىن ەربەڭ ەتكىزگەندە، قاعىنعان شىبىن ءوز ءۇيىرى ءىز قالدىرىپ شۇبارلاپ تاستاعان كەزدەمە پەردەگە بارىپ قونادى دا، دەرەۋ الگى قىپ-قىزىل دوڭەسكە تاعى دا قونباققا قايتا ۇشادى.
شىبىن قونعان سايىن جۇرت ءبىر دۋ ەتە تۇسەدى. مۇنداي ماشاقاتتان ابدەن دىڭكەلەگەن شال "بۇل نەتكەن قىرسىق" دەپ كۇيىنىپ كۇڭكىلدەسە، جاننا مەن ۆيكونت سالفەتكالارىمەن اۋىزدارىن باسىپ، ىشەكتەرى قاتىپ كوزدەرىنەن جاس اققانشا كۇلەدى.
كوفەدەن سوڭ جاننا:
— سەرۋەندەپ قايتساق قايتەدى؟ — دەپ ۇسىنىس جاسادى. ۆيكونت ۇشىپ تۇرا كەلدى، ءبىراق بارون پلياجدا جاتىپ، كۇنگە قىزدىرىنعاندى ۇناتتى.
— بالالار، بارا بەرىڭىزدەر، مەن سىزدەردى ءبىر ساعاتتان سوڭ وسىندا كۇتەيىن، — دەدى.
ولار اۋەلى بىرەن-ساران لاشىقتان تۇراتىن شاعىن دەريەۆنيانى ارالاپ، سوسىن ءبىر ۇلكەن فەرما تارىزدەس باي ءۇيىنىڭ قاسىنان ءوتتى دە، كەسىلىپ جاتقان كەڭ جازىقتىڭ شەتىنەن كەپ شىقتى.
تولقىنداردىڭ تەبىرەنە تەڭسەلگەنى بۇلاردى دا جەلپىنتىپ، تەڭىزدىڭ تۇزدى اۋاسى تابەتتەرىن وياتقان-دى، الگى تاماق بۋىندارىنا تۇسكەندەي، كۇلە-كۇلە جۇيكەلەرى بوساعان-دى. ەندى ەكەۋى دە ءبىر ەسىرىك حالدە، بەت الدى قۇلا دۇزدە جۇگىرە بەرگىلەرى كەلەدى. جاننا قۇلاعى شۋىلداپ، ونە بويىن الدەبىر بەيتانىس سەزىمدەر بيلەپ، الابۇرتىپ بارادى.
شاقىرايعان كۇن كوزى كۇيدىرە ءتۇستى. جولدىڭ ەكى بەتىندەگى اڭىزاق قۋراتىپ، ابدەن ءپىسىپ كەتكەن ەگىن باستارىن كوتەرە الماي بۇكشيىپ قالىپتى. وسى القاپتى قاپتاپ كەتكەن كوپ شەگىرتكە بيداي مەن قارا بيدايدىڭ جاعالاۋداعى جارتاستاردىڭ اراسىنا قۇجىناي تولىپ، قۇلاعىڭنىڭ قۇرىشىن جەپ، شىرىلداسىپ جاتىر.
وتقا ۇستاعان تەمىردەي ىستىقتان ءوڭى قايتىپ كۇلگىن تارتقان اسپان استىندا سولاردىڭ داۋسىنان باسقا شىڭ ەتكەن ءۇن جوق.
ولار جازىق دالانىڭ اراسىنداعى، وڭ جاقتان قاراۋىتقان ورماندى كورىپ، سوعان بەتتەدى.
كۇن ساۋلەسىن وتكىزبەيتىن ءداۋ-داۋ اعاشتاردىڭ ساياسىندا قاۋلاي وسكەن كوك بالاۋسانىڭ قاق ورتاسىنان جىڭىشكە جول وتەدى ەكەن. جولعا ەندى تۇسە بەرگەندە ىلعالدان كوگەرىپ، شىرىگەن وسىمدىكتىڭ وكپەڭدى قاۋىپ، ونە بويىڭدى قالتىراتا جونەلەتىن قوڭىرسىق ءيىسى مۇڭكىپ قويا بەردى. اۋا جەتپەي، كۇن تۇسپەگەن سوڭ، ءشوپ بارعان سايىن بىرتە-بىرتە سيرەي ءتۇستى، جەردى تىپ-تىقىر مۇك كومىپتى.
ولار ىلگەرى قاراي جۇرە بەردى.
— قاراڭىزشى، مىناۋ ناعىز ءبىز وتىراتىن جەر ەكەن، — دەدى جاننا.
قۋراعان ەكى اعاش تۇر، سەلدىر جاپىراقتارىنىڭ اراسىنان كۇن نۇرى قۇيىلىپ، توڭىرەگىنە الا-بوتەن ءومىر ءوربىتىپتى، قول شاتىرداي ۇلكەن-ۇلكەن اپپاق گ ۇلى بار باق-باق، ۇرشىقتىڭ جىبىندەي يرەتىلگەن كوك شىرماۋىق قاۋلاپ ءوسىپتى. كوبەلەكتەر، بال ارالار، ەبەدەيسىز ۇلكەن بوگەلەكتەر، شىبىن سەكىلدى قارا، بىرەۋلەرىنىڭ ءمۇيىزى بار الۋان-الۋان جاندىكتەر مىناۋ قاراڭعى قاپاستىڭ ورتاسىنداعى اياداي جىپ-جىلى، جاپ-جارىق شۇقىرعا بىجىناي قالىپتى.
قىز بەن جىگىت اياقتارىن كۇن جاققا كوسىلىپ، كولەڭكەگە جايعاستى. ەكەۋى دە الگى كۇننىڭ ءبىر تامشى نۇرىنان وسىپ-ونگەن ىعى-جىعى جاندىكتەردى قىزىقتاپ وتىر.
جاننا ءسۇيسىنىپ:
— مىنا ارا قانداي جاقسى! تابيعات نەتكەن تاماشا! كەيدە مەنىڭ كوبەلەك پەن شىركەيدەي گۇلدەن-گۇلگە قونىپ، سەندەلىپ جۇرگىم كەپ كەتەدى، — دەدى.
ولار ەندى ءارقايسىسى ءوزى جايلى، ءوزىنىڭ ادەتى مەن تالعامدارى جايلى اڭگىمە سوقتى؛ قۇددى ءبىر سۇحباتتاسىپ وتىرعان كىسىلەردەي، داۋىستارى تىم باسەڭ، سىبىرلاپ شىعادى. جىگىت زيالى قاۋىمنىڭ ەشقانداي شىندىعى، شىنايىلىعى جوق، كورەر كوزگە، كولگىرسىپ، ىزىلىپ-سىزىلىپ تۇرعان قۇر جىلتىراق بىركەلكى ومىرىنەن ابدەن مەزى بولعانىن ايتتى.
جاننا سول قاۋىمدى كورۋگە، ارالاسۋعا قۇشتار. ءبىراق سونىڭ دەريەۆنياداعى ءومىردىڭ تىرناعىنا تۇرمايتىنىن دا جاقسى بىلەدى. نەعۇرلىم جۇرەكتەرى تابىسا تۇسكەن سايىن، ادەپ ساقتاپ، بىرىنە ءبىرى "ۆيكونت"، "مادمۋازەل" دەپ سىزىلا تۇسەدى، الايدا ءبىرىنىڭ جۇزىنە ءبىرى قايتا-قايتا قاراعىشتاپ، كوزدەرى كۇلىم قاعادى؛ كوكىرەكتەرىن بۇرىن-سوڭدى بايقالماعان ءبىر كول-كوسىر مەيىرىم، شالقار ماحاببات جايلاپ العانداي، ادەتتە كوڭىل بولە بەرمەيتىن كەز كەلگەن ۇساق-تۇيەك نارسەلەردىڭ ءوزىن قىزىعا، ەلگە اڭگىمەلەيدى.
ۆيكونت پەن جاننا قايتىپ ورالسا، بارون "قىز شاتىرى" اتانعان قۇز باسىنداعى ۇڭگىردى كورۋگە كەتىپ ءالى ورالا قويماپتى. ولار تراكتيرگە كىرىپ، باروندى كۇتىپ وتىرىپ قالدى.
بارون جاعالاۋدا ۇزاق سەرۋەندەپ، كەشقۇرىم ساعات بەستە عانا قايتتى. ءبارى قايىققا وتىردى. قايىق ءبىر ورىندا تۇرعانداي، ەش تەڭسەلمەستەن ىققا قاراي باياۋ جىلجىپ كەلەدى. سۋى لاي، ايدىن بەتى دە جىم-جىرت، كۇننىڭ كوزى ورتەنە-ورتەنە جالىققانداي، باتۋعا ەڭكەيىپ بارادى.
تەڭىز تەربەتكەن بۇلار دا تىم-تىرىس.
اقىرى جاننا ءۇن قاتتى.
— شىركىن، ساياحاتقا شىعار ما ەدى!
ۆيكونت تا اڭگىمەگە قوسىلدى.
ءيا دەسەڭىزشى... ءبىراق جاپادان-جالعىز ساياحاتتاۋ كوڭىلسىز، ەڭ بولماسا العان اسەرىڭدى ايتىپ، اڭگىمەلەسىپ وتىراتىن ەكى ادام بولعانى دۇرىس.
قىز ويلانىپ قالدى.
— و دا ءجون. الايدا مەن جاڭعىز ساياحاتتاعىم كەلەدى. وڭاشا وتىرىپ قيالعا شومعانعا نە جەتسىن، شىركىن!
جىگىت ونىڭ جۇزىنە ۇزاق، تەسىلە قارادى.
— ەكى كىسى بوپ قيالدانعاندا قايتەدى...
قىز كوزىن تايدىرىپ اكەتتى. مىنا ءسوزىنىڭ استارى بار سياقتى. ارينە...
جاننا ەندى كوكجيەكتىڭ ار جاعىنا دا ءۇڭىلىپ كورگىسى كەلگەندەي، الىسقا تەلمىرە قارادى، سوسىن ءسوزىن ءۇزىپ-ۇزىپ:
— يتالياعا بارسام! جوق، گرەسياعا... وي، گرەسيا... كورسيكانى ايتسايشى! شىركىن، وندا ءبىر تاڭعاجايىپ تاعى سۇلۋلىق بار شىعار!
جىگىت شۆەيسارياعا، ونىڭ تاۋلارى مەن كولدەرىنە قۇمارتاتىن بوپ شىقتى.
— جوق، مەنىڭشە، كورسيكا سياقتى كىسى سيرەك باراتىن جەرگە، نەمەسە گرەسيا سياقتى تاريحى باي ەلگە بارعان دۇرىس. بار تاريحىن بالا جاسىڭنان بىلەتىن حالىقتىڭ ءار ءىزىن، ۇلى وقيعالار بولىپ وتكەن ورىنداردى كورگەنگە نە جەتۋشى ەدى، ءتايىرى...
ۆيكونت قۇرعاق قيالدىڭ ادامى ەمەس-تى، وعان قارسى بولدى.
— مەنى انگليا اسا قىزىقتىرادى، وندا كوپ نارسە ۇيرەنۋگە بولادى.
ەندى ولار پوليۋستەردەن باستاپ، ەكۆاتورعا شەيىن بۇكىل جيھاندى شارلاپ شىعۋعا كىرىستى؛ ءار ەلدىڭ وزگەشەلىكتەرىن ءسوز قىلدى؛ كەيبىر ەلدەردىڭ، ماسەلەن، قىتايلار مەن لاپلاندىقتاردىڭ ادەت-عۇرپى مەن تابيعاتىن قيالدارىندا قىزىقتاي باستادى؛ ءبارىن ايت تا ءبىرىن ايت، دۇنيەدەگى ەڭ تاماشا ەل فرانسيا دەپ تاپتى، ونىڭ قوڭىر سالقىن جازىنا، ماي توڭعىسىز قىسىنا جەتەتىن جايلى كليمات، ونداعىداي اسەم شالعىن، كوكپەڭبەك ورمان، سابىرمەن باياۋ اعاتىن ارنالى وزەندەر ەشقايدا دا جوق. ءافيننىڭ التىن عاسىرىنان كەيىنگى ونەردى ءولىپ-وشىپ قۇرمەتتەيتىن ەل تەك وسى فرانسيا عانا.
ەندى ءبارى قايتادان جىم-جىرت بولدى.
كۇن كوزى ءوز قانىنا ءوزى مالشىنىپ، قانسىراعان اڭداي قان جوسا بوپ ۇياسىنا ەڭكەيدى. وت شاشقان شۇعىلاسى كوكجيەكتەن باستاپ قايىقتىڭ قاق تۇمسىعىنا دەيىن سوزىلىپ، جالقىن جول بوپ جالتىراپ جاتىر.
ماناعى مايدا سامال دا جىم-جىلاس، سۋ بەتىندەگى ۇساق تولقىندار دا تىنشىعان، جەلكەن دە نارتتاي قىزارىپ، قىبىرسىز قاپتى. وسى ءبىر كول-كوسىر تىنىشتىق كوك جازيرا تەڭىزدى الاقانىنا ساپ، الديلەپ تۇرعان ءتارىزدى؛ زەڭگىر اسپاننىڭ استىنداعى مىڭ بۇرالىپ تولىقسىپ-تولقىپ جاتقان الىپ قالىڭدىق جالتىر ايدىن ءوز توسىنە ءتونىپ كەلە جاتقان وت-جالىن جارىن تاعاتى تاۋسىلىپ، البىراي توسىپ جاتىر؛ كەڭ دۇنيە قوس قۇدىرەت قالاي قاۋىشار ەكەن دەپ، دىمىن شىعارماي، ءۇنسىز اڭدىپ تۇرعانداي. كۇيەۋ جىگىت — كۇن كوزى اسىل جارىن باۋىرىنا باسىپ ايمالاعانشا دەگبىرى قالماي لاپىلداي قۇلاپ كەلەدى. مىنە، مىنە، قاۋىشتى... الىپ قالىڭدىقتىڭ اپاي ءتوسى ونى ءبىر شەتىنەن جۇتا باستادى.
كوكجيەكتەن سالقىن لەپ شىقتى؛ كۇننىڭ كوزى سۋعا باتقان سوڭ، كۇللى دۇنيە كوكىرەگىن كەرە دەم العانداي، ايدىن بەتىنە تولقىن جۇگىردى.
ىمىرت ۇزاققا سوزىلمادى، جۇلدىزى جىپىرلاپ ءتۇن كەلدى.
لاستيك اعاي ەسكەكتى قولىنا الدى؛ كەنەت تەڭىزدىڭ جالتىراپ اقشىل تارتىپ بارا جاتقانىن جۇرتتىڭ ءبارى دە اڭعارىپ قالىپتى. جاننا مەن ۆيكونت سۋ بەتىندە جىبىر-جىبىر قوزعالىپ جۇرگەن وتتاردى قاراپ ءۇنسىز وتىر. ەشتەڭەگە نازار سالماي، كەشكى جۇپار اۋانى قۇنىعا جۇتادى. جاننا قولىن ورىندىقتىڭ ارالىعىنا سالىپ، شالقايا بەرىپ ەدى، كورشىسىنىڭ ابايسىز ءتيىپ كەتكەن بوپ جاناسقان ساۋساقتارىن سەزدى؛ اينالاسىنا ريزا بوپ، كوڭىلى ءوسىپ كەلە جاتقان قىز جىگىتتىڭ بۇنىسىنا ءارى ۇيالىپ، ءارى تاڭدانسا دا تىرپ ەتپەي وتىرا بەردى.
ول كەشكە ءوز بولمەسىنە ءبىر ءتۇرلى كوڭىلى بۇزىلىپ، الابۇرتىپ ەندى. ساعاتقا كوزى تۇسكەندە، ەندىگى عۇمىرىنىڭ كوز جازباس كۋاسى سول بولاتىنىن، سىڭعىرلاپ بۇنىڭ قۋانىشىنا دا، قايعىسىنا دا ءاردايىم ءۇن قوسىپ تۇراتىنىن ويلادى. سوسىن ساعاتتى توقتاتىپ، بال ارانىڭ التىن قاناتىن ءسۇيىپ-سۇيىپ الدى. ول ءدال وسى ءقازىر دۇنيەدەگىنىڭ ءبارىن دە شەتىنەن ءسۇيىپ شىعۋعا بار. ەسىنە جاشىكتە جاتقان كونە قۋىرشاعى ءتۇستى. ونى ىزدەپ تاۋىپ الدى. سۇيىكتى قۇربى قىزىن كورگەندەي ماز-مەيرام بوپ قالدى، باۋىرىنا باسىپ قىپ-قىزىل ەكى بەتىن، بۇپ-بۇيرا بۇرىمدارىن شوپىلدەتىپ سۇيە جونەلدى.
سوسىن قۋىرشاعىن قىسا قۇشاقتاعان كۇيى ويعا شومدى. الگى كوزگە كورىنبەيتىن مىڭ پەرىشتەنىڭ مىڭى بىردەي جابىلا قول كوتەرىپ قولقالايتىن قالاۋلى جارى وسى ما؟ قۇدىرەتتىڭ بۇيرىعىمەن بۇعان ءوزى كەلىپ تاپ بولدى ما؟ بۇل ءۇشىن جاراتىلعان ادام، بار ءومىرىن ءبىر سونىڭ جولىنا باعىشتار ادامى وسى بولىپ شىققانى ما؟ قالايشا سوندا بۇل ەكەۋىنىڭ بىر-بىرىنە ءدام ايداپ تابىسقانى ما، كوڭىلدەرى توعىسىپ كوكىرەكتەرىندە ماحاببات ويانعانى ما!؟
ول قۇمارلىق جەلى ەسەپتەلەتىن، ونە بويىن وت جالىنداي لاۋلاتىپ، ەسىنەن تاندىرىپ، بۇكىل جان دۇنيەسىن الاي-دۇلەي قىلاتىن الا قۇيىن سەزىمدەردى ءالى باسىنان كەشىرە قويعان جوقتى؛ ءبىراق، تەك سونى عانا ويلاپ، ءمىز باقپاي سارىلىپ وتىرىپ الاتىندى شىعاردى، سوعان قاراعاندا ءسۇيىپ قالعان سياقتى؛ ءاردايىم ويلايتىنى تەك سول. كورسە بولدى — جۇرەگى اتتاي تۋلايدى؛ داۋسىن ەستىسە، ءدىر ەتە تۇسەدى، كوزىنە كوزى ۇشىراسا - ءبىر قىزارىپ، ءبىر سۇرلانىپ دەگبىرى قاشادى.
ول ءتۇن بالاسى ۇيىقتاپ جارىمايدى.
ەسىل-دەرتىن ءبىرجولا باۋراپ العان عاشىقتىق اڭسارى كۇن ساناپ كۇشەيە ءتۇستى. جاتسا-تۇرسا ونى سۇيەتىن-سۇيمەيتىنىن ويلايدى، گۇلگە قاراپ، تەڭىزدى شولىپ، كوككە تيىن لاقتىرىپ بال اشادى.
بىردە كەشقۇرىم اكەسى:
— ەرتەڭ ادەمىلەپ كيىنىپ شىق، — دەدى.
— ول نە ءۇشىن، پاپا؟ — دەپ سۇرادى.
— ازىرگە قۇپيا. — دەدى اكەسى.
ەرتەڭىنە جالتىراعان جاڭا كويلەك كيىپ، سىلانىپ تومەنگە تۇسسە، قوناقجايداعى ۇستەل ءۇستى ءۇيىلىپ جاتقان كونفەت قورابى، ورىندىقتا بۋكەت تۇر.
اۋلاعا كۇيمە كەلدى. وعان "لەpa، فەكان كونديتەرى. توي تاعامى" دەپ جازىلىپتى. ليۋدۆينا اسپاز بالامەن بىرگە كۇيمەنىڭ ارتىن اشىپ، الدەقانداي ءتاتتى ءيىسى اڭقىعان ۇلكەن-ۇلكەن سەبەتتەردى تۇسىرە باستادى.
ۆيكونت دە لامار دا جەتتى. جىپتىكتەي پانتالونى مەن جىلتىراق ەتىگى سۋرەتتەي ءتۇپ-تۇزۋ اياعىن ونان سايىن جۇتىنتىپ جىبەرىپتى. ۇزىن سۇرتىگى بەلىنەن قىنالعان، كەۋدەسىنەن كەستەلى كوكىرەكشەسى اعارىپ كورىنەدى. جۇقا باتەس گالستۋگىن موينىنا بىرنەشە رەت وراپ شالعاندىقتان ۆيكونتتىڭ ءتاڭىرىم اجار-كورىكتى اياماي-اق بەرگەن بۇيرا شاش باسى تىم كەكشيىپ، اۋەلەپ قاپتى. ءساندى كيىم كىسىنى ادام تانىماستاي قىپ وزگەرتىپ جىبەرەدى عوي، ۆيكونت بۇگىن كۇندەگىسىنە اتىمەن ۇقسامايدى. جاننا ونى العاش رەت كورىپ تۇرعانداي اۋزىن اشىپ قالدى؛ ونىڭ اياعىنان باسىنا دەيىن ايتۋلى اقسۇيەكتەرگە ءتان قاسيەتتەردى تۇگەل تاۋىپ تۇر. ۆيكونت كۇلە قاراپ تاعزىم ەتتى.
— ال، قۇداعي، ءازىرسىز بە؟
قىز:
— نە دەيسىز؟ ول نە دەگەنىڭىز؟ — دەپ كۇمىلجي بەردى.
— كوپ ۇزاماي بىلەسىڭ، — دەدى بارون.
ەسىك الدىنا كۇيمە كەلىپ توقتادى، مادام ادەلايدا دا بولمەسىنەن ابدەن سىلانىپ شىعىپتى؛ ونى سۇيەمەلدەپ كەلە جاتقان روزالي دە لامار مىرزانىڭ بۇگىنگى سىمباتىنا اۋزىن اشىپ قالىپتى.
بارون:
— قاراڭىزشى، ۆيكونت، ءسىز ءبىزدىڭ كۇتۋشى قىزدىڭ تالعامىن ءدال تاپقان ەكەنسىز، — دەپ ازىلدەدى.
ۆيكونت قۇلاعىنا دەيىن ورتەنە قىزارىپ، ەستىمەگەن بوپ، جانناعا بۋكەت ۇسىنا بەردى. جاننا دا ەسىنەن اداسىپ بارادى، گۇلدى الا سالدى. تورتەۋى كۇيمەگە وتىردى. داياشى ليۋدۆينا ورازاسىن اشسىن دەپ بارونەسساعا سالقىن سورپا ۇسىنىپ جاتىپ:
— حانىم، تويدان بۇنىڭ نەسى كەم؟ — دەپ قويادى.
ولار يپورعا جەتە بەرە كۇيمەدەن ءتۇستى. دەريەۆنيا كوشەسىنە اياق باسۋلارى-اق مۇڭ ەكەن، مەرەكەدەگىدەي قىرلاپ، ساندەنە كيىنگەن ماتروستار ۇيلەرىنەن شىعىپ، باستارىن ءيىپ تاعزىم ەتتى، باروننىڭ قولىن قىستى، سوسىن قارالى شەرۋگە قوسىلعانداي، بۇلاردىڭ سوڭىنان ەردى.
ۆيكونت جاننانى قولتىقتاپ، قارا ءنوپىر حالىقتى ەكەۋى باستاپ كەلەدى.
شىركەۋگە جەتە بەرە ءبارى كىدىردى، الدارىنان قالىقتاپ كۇمىس كرەست كورىندى، ونى ءبىر بالا ۇستاپتى، ارتىنان قىزىل الا كيىنگەن ەكىنشى بالا قولىنا كيەلى سۋ مەن كەسە ۇستاپ كەلەدى. ولاردان كەيىن بىرەۋى اقساق ءۇش ءانشى شال مەن كەرنەيشى، ەڭ سوڭىندا كيۋرەنىڭ ءوزى كەلەدى؛ ونىڭ شەرميگەن قارنى التىن وقالى ەپيتراحيلىنىڭ11 ەتەگىن كوككە كوتەرىپ، تىم شەلتيتىپ جىبەرىپتى، ول سالەمدەسكەن رەت جاساپ، توڭىرەگىنە قايتا-قايتا باس شۇلعۋمەن كەلەدى. سوسىن كوزىن تارس جۇمىپ الىپ، ەرنىن جىبىرلاتىپ دۇعا وقىدى دا، ءۇش قيىق بوركىن مۇرنىنا تۇسكەنشە ەڭكەيتىپ، نوكەرىنىڭ سوڭىنان تەڭىزگە قاراي بەتتەدى.
پلياجدەگى جۇرت ورمە گۇلگە كومىلگەن جاڭا قايىقتى قورشاپ اپتى. دىڭگەگىندە، جەلكەمىندە ۇزىن-ۇزىن لەنتالار جەلبىرەيدى، تۇمسىعىنا التىن ارىپتەرمەن "جاننا" دەپ جازىلىپتى.
بارون جاساتقان بۇل كەمەنىڭ كاپيتانى لاستيك اعاي قوشەمەتشى حالىقتى قارسى الۋعا شىقتى. ەركەكتەردىڭ ءبارى ۋادەلەسىپ قويعانداي جاپاتارماعاي باس كيىمدەرىن الدى، قارا جامىلعان ءبىر توپ تاقۋا ايەل جەر تىزەرلەپ ءتىزىلىپ وتىرا كەتتى.
كيۋرە ورتادا، قىزمەتشى ەكى بالا ەكى بۇيىردە — ۇشەۋى قايىقتىڭ ءبىر تۇمسىعىنا بارىپ تۇردى، ەكىنشى تۇمسىعىندا قىرىنىپ-تارانباعان ۇيپا-تۇيپا ءۇش شال اق كيىمدەرى مالىنىپ، شىركەۋدىڭ ءان كىتابىنا ءۇڭىلىپ، كۇڭىرەنە جونەلدى، داۋىستارى جەتپەي، كورەر كوزگە ماقامدى بۇزىپ تۇر.
ولار اندەرىن سالىپ بوپ، دەم العالى توقتاپ ەدى، كەرنەيشى جاڭعىز سارناپ كەتتى، جەلگە تولىپ كۇمپيگەن ەكى ۇرتىنىڭ تاساسىنان سۇرعىلت قوي كوز كورىنبەي قالدى. موينى قىزارعانشا ۇرلەي ءتۇستى. جايباراقات تىمىق تەڭىز ءوزىنىڭ جاڭا پەرزەنتىنىڭ باتا العانىنا پەيىل بىلدىرگەندەي سۇلق جاتىر؛ بارماقتاي-بارماقتاي مايدا تولقىن مالتا تاستارعا شىلپ-شىلپ سوعادى.
وسىنشا وپىر-توپىر بوپ، جەر تىزەرلەپ جاتقان جۇرتتىڭ نە ىستەمەك ەكەنىن بىلگىسى كەلگەندەي، ۇلكەن-ۇلكەن اپپاق شاعالالار قوس قاناتىمەن زەڭگىر كوككە الدەقانداي جۇمباق شەڭبەرلەر سىزىپ، بىرەسە الىس كەتىپ، بىرەسە جاقىن كەلىپ، شىر اينالا ءشۇيىلىپ ءجۇر.
اقىرى، انشىلەر بەس مينۋتتەي "ءامين" دەپ كۇڭىرەنىپ تۇردى دا ءۇنسىز قالىستى؛ داۋسى قارلىققان سۆياششەننيك تەك سوڭعى بۋىنداردىڭ تۇسىندا عانا داۋسىن سوزىپ، لاتىنشا بىردەڭەلەر ايتتى. سوسىن قايىقتى شىرق اينالدىرا كيەلى سۋمەن شايىپ ءوتتى دە، قايىقتىڭ ءبىر تۇمسىعىندا، قولدار تاس قىپ قىسىپ، تاپجىلماستان قاقشيىپ قالعان وكىل قۇدا مەن وكىل قۇداعيدىڭ قاق الدىنا تۇرىپ الىپ، مىڭگىرلەپ دۇعا وقىدى.
جىگىت سۇلۋ ەركەكتىڭ تاكاپپارلىعىنا باسىپ پاڭ تۇر؛ ال قىز كومەيى ءبىتىپ، ەس-تۇسىن بىلمەي، تىسى-تىسىنە تيمەي قالش-قالش ەتەدى. كەيىنگى كەزدە جاتسا-تۇرسا ويىنان شىقپاعان ارماندى تىلەگى اپ-ساتتە شىندىققا اينالماقشى. بىرەۋ تويدى اۋىزعا الدى، سۆياششەننيك مۇندايداعى ءۇردىستىڭ ءبارىن جاساپ ءبىتتى، ەندى جۇرت دۇعا وقي باستادى. وسىلار بۇنىڭ نەكەسىن قيىپ جاتقاننان ساۋ ما؟
قولى قالتىرادى ما ەكەن، الدە بۇنىڭ جۇرەگى لۇپىلدەپ تۇرعانىن سەزدى مە، جوق مۇندايدا ايەل اتاۋلىنىڭ دەگبىرى قاشاتىنىن بۇرىننان بىلە مە، — ايتەۋىر، ۆيكونت قىزدىڭ قولىن بىرتە-بىرتە قاتتىراق قىسا ءتۇستى. بەتى بۇلك ەتپەي، باسقالارعا ەستىلەر-ەستىلمەس قىپ:
— جاننا، بۇل ءبىزدىڭ نەكەلەسۋىمىز بولسىن، — دەدى.
قىزدىڭ كەلىسكەنى مە، كىم ءبىلىپتى، باسى جايلاپ تومەن يىلە بەردى؛ قايىقتى شايىپ جۇرگەن سۆياششەننيك كيەلى سۋىنان بۇل ەكەۋىنىڭ ساۋساقتارىنا دا تامىزدى.
بارلىق ىرىمى جاسالدى. تىزەرلەپ وتىرعان ايەلدەر ورىندارىنان تۇردى. قايتاردا جۇرت ماناعىداي ەمەس، بەت-بەتىمەن جاپاتارماعاي جوڭكىلە جونەلدى. كرەستىڭ دە ماناعى ماڭعاز قالپى جوعالعان، بىرەسە وڭعا بىرەسە سولعا بۇلعاڭداپ بارادى، اۋىق-اۋىق جەرگە قۇلاپ تۇسەتىندەي كورىنەدى. كيۋرە دە دۇعاسىن تىيعان، جۇرتتىڭ سوڭىنان سالپاقتاپ و دا كەلەدى. انشىلەر مەن كەرنەيشىلەر كيىمدەرىن اۋدارىپ كيگەنشە اسىعىپ، كوشە-كوشەنىڭ توتەسىمەن تىكەلەي سالىپ، بەزىپ بارادى؛ شوعىر-شوعىر ماتروستار دا اياقتارىن كورە ادىمدايدى. تويدى ويلاعاندا، مۇرىندارىنا تاماق ءيىسى كەلىپ، اۋىزدارىنا سىلەكەي جيىلىپ، ىشەكتەرى شۇرقىراپ، جۇرىستەرىن جەدەلدەتە تۇسەدى.
"تەرەكتىدە" ولاردى ۇلان-اسىر داستارقان كۇتىپ تۇر ەدى. اۋلاداعى الما اعاشتىڭ تۇبىنە ۇلكەن ۇستەل قويىلىپتى. وعان تەڭىزشىلەر مەن شارۋالاردان الپىس ادام جايعاستى. بارونەسسا ۇستەلدىڭ ءبىر باسىنا وتىردى، ەكى جاعىندا — يپوردىڭ كيۋرەسى مەن وسى ارانىڭ كيۋرەسى؛ قارسى الدىنا ءبىر جاعىنا مەردى، ەكىنشى جاعىنا اينالاسىنا دامىلسىز باس شۇلعىعان تارامىس شارۋا ايەل، مەردىڭ بايبىشەسىن الىپ بارون وتىردى. مەردىڭ بايبىشەسىنىڭ سوپاق بەتى، دەلديگەن نورمان قالپاعى، قاشان كورسەڭ دە، الدەنەگە قايران قىپ تۇراتىن دوڭگەلەك كوزى اق ايدار مەكيەن تاۋىقتى ەسكە تۇسىرەدى، تۇمسىعىمەن تارەلكەنى شۇقىپ وتىرعانداي، تاماقتى دا ءشوپ-شوپ ەتىپ، شوكىمدەپ جەيدى.
جاننا ۆيكونتتىڭ قاسىندا ءلاززاتتىڭ ەڭ دارياسىنا ەنىپ، كەنەلىپ وتىر. ول ەشتەڭەنى كورگەن دە جوق، ەشتەڭەگە تۇسىنگەن دە جوق؛ كول-كوسىر باقىتتان باسى اينالىپ، ايران-اسىر ءۇنسىز وتىردى-وتىردى دا، ساۋال قويدى.
— وسى ءسىزدىڭ ەسىمىڭىز كىم؟
— جيۋلەن. ءسىز بىلمەيتىن بە ەدىڭىز؟ — دەپ سۇرادى ۆيكونت.
جاننا جاۋاپ قايىرعان جوق، "ەندى بۇل ات اۋزىمنان تۇسپەيتىن بولدى-اۋ" دەپ ويلادى ىشىنەن.
داستارقان جينالعان سوڭ، ءۇي يەلەرى اۋلانى ماتروستارعا قالدىرىپ وزدەرى ءۇي سىرتىنا سەرۋەنگە شىقتى.
بارونەسسا بۇل جولى باروندى قولتىقتاپ، قاستارىنا ەكى سۆياششەننيكتى ەرتىپ قىدىردى. جاننا مەن جيۋلەن توعايعا ەنىپ، بىتپىلداق بۇرالاڭ سوقپاقتارعا ءتۇستى؛ جىگىت كەنەت قىزدىڭ بىلەگىنەن ۇستاي الدى:
ءسىز ماعان كۇيەۋگە شىعۋعا ريزالىعىڭىزدى بەرەسىز بە؟
جاننا تاعى دا باسىن تومەن سالدى، ءبىراق جيۋلەن: "جالىنامىن،جاۋابىڭىزدى ايتىڭىزشى"، — دەپ قىسپاقتاي بەرگەن سوڭ، باياۋ كوزىن كوتەرىپ قاراپ ەدى، جىگىت ونىڭ جانارىنان ريزا ەكەنىن ۇقتى.
IV
بىردە تاڭەرتەڭ جاننا ورنىنان ءالى تۇرا قويماي، اياعىن كورپەگە تىعىپ، توسەگىندە وتىر ەدى، بارون كىردى.
— ۆيكونت دە لامار ساعان قۇدا ءتۇستى.
قىز دۋىلداپ قىزارعان ءجۇزىن كورپەمەن تاس بۇركەپ العىسى كەلدى. اكەسى:
— ءبىز كەيىنىرەك جاۋاپ بەرمەكشى بولدىق، — دەپ اڭگىمەسىن جالعاستىرا ءتۇستى.
جاننا كومەيى ءبىتىپ، تۇنشىعىپ بارادى. بارون ءسال ءمۇدىرىپ وتىردى دا، بۇنىڭ جۇزىنە كۇلە قارادى.
— ءبىز وزىڭمەن سويلەسىپ الماي تۇرىپ، ۋادە قىلا المادىق. اناڭ ەكەۋىمىزدىڭ بۇل نەكەگە قارسىلىعىمىز جوق، ءبىراق زورلامايمىز، ەرىك وزىڭدە. سەنىڭ ودان گورى داۋلەتتىرەك ەكەنىڭ راس، ءبىراق بارلىق باقىت بايلىقتا عانا ەمەس قوي. ول تۋىسى جوق، تۇلدىر جەتىم، وعان شىقساڭ، بالا بوپ قولىمىزعا كىرەدى. ال باسقا ادامعا شىقساڭ، كوزىمىزدەن ءبىر-بىر ۇشىپ كەتكەنىڭ. ول بىزگە ۇنايدى، ال وزىڭە شە؟
جاننا جەلكەسىنە دەيىن قىزارىپ، ارەڭ سىبىرلادى.
— ءوز دەگەنىڭىز بولسىن، پاپا.
بارون سول كۇلىمسىرەگەن قالپى، قىزىنىڭ جۇزىنە تەسىلە قاراپ تۇردى دا:
— سولاي دەيتىنىڭدى بىلگەنمىن، مادمۋازەل، — دەدى. جاننا كەشكە دەيىن ماس ادامشا، نە ىستەپ نە قويعانىن بىلمەي ءجۇردى، قولىنا ۇستاعان نارسەلەرىن شاتاستىرا بەرەدى، كۇنى بويى ۇيدەن ءبىر ەلى اتتاپ شىقپاسا دا، اياقتارى سالدىراپ قاپتى.
اناسى ەكەۋى جوكەنىڭ تۇبىندە وتىر ەدى، ساعات التىنىڭ تۇسىندا ۆيكونت كەلدى.
قىز جۇرەگى اتشا تۋلادى. جاس جىگىت جاقىنداي ءتۇستى، جۇزىندە ايتا قالعانداي قوبالجۋ-قىسىلۋدىڭ نىشانى بايقالمايدى. كەلدى دە بارونەسسانىڭ قولىن الىپ، ساۋساقتارىن ەرنىنە اپاردى؛ ودان كەيىن بويجەتكەننىڭ قالتىراپ-دىرىلدەگەن قولىن ۇزاق ۇستاپ، اسا رازى پەيىلمەن ەلىتە ءسۇيدى.
ءسويتىپ، ايتتىرۋلى قالىڭدىق پەن كۇيەۋدىڭ بالداي ءتاتتى باقىتتى شاعى باستالدى دا كەتتى. قوناقجايدىڭ وڭاشا بۇرىشىنا بارىپ، ەكەۋدەن-ەكەۋ اڭگىمە-دۇكەن قۇرادى، نەمەسە توعايدىڭ ەڭ تۇكپىرىندەگى كوك شالعىنعا بارىپ سەرۋەندەيدى. ارا-تۇرا بارونەسسانىڭ ساياجولىنا دا قىدىرىپ قويادى، جىگىتتىڭ جارقىن بولاشاق جايلى اڭگىمەسىن بويجەتكەن اناسى تاپتاپ تاستاعان شاڭداق سۇرلەۋگە قاراپ بۇقشيعان كۇيى ءۇن-تۇنسىز تىڭداي بەرەدى.
ماسەلە ءبىر شەشىلگەن سوڭ، ءسوز بۇيداعا سالا بەرگەننىڭ ءمانى جوق. نەكە قيعىزۋ ون بەسىنشى تامىزعا بەلگىلەندى. وعان ءالى ءبىر جارىم اي ۋاقىت بار. جاس جۇبايلار نەكە قيىلعان بويدا ۇيلەنگەندەردىڭ ساياحاتىنا اتتانباق. قايدا بارۋ كەرەكتىگى كەلىسىلگەندە، جاننا يتاليادان گورى وڭاشالاۋ كورسيكانى قالادى.
ولار توي بولاتىن كۇنگە ونشا اسىعا قويمادى، عاشىقتىق ءلاززاتىن ونسىز دا كۇن سايىن بەلشەدەن كەشىپ ءجۇر؛ الايدا اۋىق-اۋىق قولدارىن قۇشىرلانا قىسىپ، ەت-باۋىرلارى ەزىلىپ، ءبىرجولاتا قوسىلىپ كەتكىلەرى كەلگەندەي، بىر-بىرىنەن ۇزاق ۋاقىت كوزىن الا الماي، قۇمارتا تەلمىرىسەدى، كەيدە عاشىقتىقتىڭ شىن توياتتارىنا اڭسارلارى اۋىپ قاراپتان-قاراپ وتىرىپ ساعىنىشقا باتىپ، مۇڭايىسىپ قالاتىندارى بار.
تويعا بارونەسسانىڭ ۆەرسال موناستىرلەرىنىڭ بىرىندە تۇراتىن پەنسياداعى باۋىرى ليزون اپايدان باسقا ەشكىم شاقىرىلمايتىن بولدى.
بارونەسسا اكەسى ولگەندە، ءسىڭلىسىن ءوز قولىنا الۋعا كۇش سالىپ-اق باعىپ ەدى، ءبىراق ۇيدە وتىرىپ قارتايعان كارى قىز جۇرتقا سالماق بولارمىن دەپ قورعالاقتاپ، تىرشىلىكتەن جاپا شەككەن جالعىز باستى پەندەلەردى پانالايتىن ءموناستىردىڭ بىرىنەن ورىن العاندى قولايلى كوردى.
ارا-تۇرا تۋمالارىنا كەلىپ، ايلاپ-ايلاپ جاتىپ كەتەدى. ءوزى شۇيكەدەن ءالجۋاز ايەل-دى. كوبىنە-كوپ ءۇن-تۇنسىز كولەڭكەدە وتىرادى؛ تەك داستارقان دايار بولعاندا عانا كەلىپ، تاماقتانىپ الادى دا، ءوز بولمەسىنە كىرىپ، كىلتتەنىپ اپ، ەشقايدا شىقپاي جاپادان-جالعىز جاتادى دا قويادى.
جاسى قىرىقتىڭ ۇشەۋىنە ەندى كەلسە دە، بەت-اۋزى قىرتىس-قىرتىس كەمپىر بوپ قالىپتى؛ جانارى مۇڭلى، موپ-موماقان؛ ۇي-ىشىندە ەشكىم وعان نازار اۋدارمايدى؛ بالا كۇنىندە دە بوس-بولبىر وسكەندىكتەن، ەشكىم ونىڭ ماڭدايىنان سيپاپ كورمەگەن-دى، بۇرىشتا تىم-تىرىس وتىراتىن دا قوياتىن-دى، بويجەتكەن سوڭ دا، ەشكىمنىڭ كوزىنە تۇسپەدى.
ول كۇنىنە مىڭ رەت كورىپ جۇرسەڭ دە، جادىڭدا قالا قويمايتىن ەلەۋسىز جيھاز سياقتى ءتىرى كولەڭكە بوپ، كۇلدى-كومەش كۇن كەشىپ جاتتى.
ءسىڭلىسىن ءمۇساپىر كورىپ ەلەمەۋگە اپاسى اتا-اناسىنىڭ ۇيىندە جۇرگەندە-اق بوي ۇيرەتىپ العان-دى. ونشا ىزىلىپ-سىزىلىپ جاتپاي، انشەيىن تۋمالاستىق مەزىرەت جاساپ، مۇسىركەي ءتىل قاتادى. اتى — ليزا. ءبىراق، وسى ءبىر ەركەبۇلان ەسىمنەن جەرگە كىرەردەي ۇيالادى. ءۇي ءىشى ونىڭ تۇرمىسقا شىقپايتىنىنا ابدەن كوزى جەتكەن سوڭ، ليزا اتىن وپ-وڭاي ليزونعا اۋىستىرا سالدى. جاننا تۋعالى "ليزا اپاي" اتانىپ، بىلايعى جۇرت تۇگىلى تۋعان اپا-جەزدەسىنەن دە قىسىلىپ-قىمتىرىلاتىن ءناتى جۋاس، ادال، تازا، وبالى بار ءمۇساپىر تۋىسقانعا اينالدى. راس اپا-جەزدەسى ونى ءىش تارتادى، ءبىراق، ولارى ولىپ-وشكەن سۇيىسپەنشىلىك ەمەس، نەمقۇرايدى مەيىرىم، تابيعاتىنان اقپەيىل ادامداردىڭ انشەيىن ۇيرەنشىكتى اياۋشىلىعى ءتارىزدى.
كەيدە بارونەسسانىڭ جاس كەزىندەگى بىردەڭەلەردى ەسكە العاندا؛ "بۇل الگى ليزانىڭ انە ءبىر ەسۋاس قىلىعىنان كەيىن بولىپ ەدى"، — دەپ وتىراتىنى بار. ءبىراق، سول "ەسۋاس قىلىق" ەشقاشان ەگجەي-تەگجەيلى اڭگىمە بولىپ كورگەن جوق، ءاردايىم بەيماعۇلىم قۇپيا كۇيىندە قالا بەرەدى:
جيىرماعا شىققان جىلى بىردە كەشقۇرىم ليزا، نەگە ەكەنى بەلگىسىز، توعانعا قۇلادى. ونە بويىندا تاپ مۇنداي ەسسىزدىككە بارادى دەيتىندەي ەش قاسيەت جوق ەدى. جۇرت ونى شالاجانسار كۇيىندە سۋدان شىعارىپ الدى. اتا-اناسى سۋعا نەگە قۇلاعان سەبەبىن تاپتىشتەپ ءبىلىپ جاتپادى، قايتا سول ءبىر "ەسۋاس قىلىق" اڭگىمە بولعان سايىن. باياعىدا كوكو دەگەن اتتارى ىندىگەشكە ءسۇرىنىپ مەرتىككەن سوڭ، امالسىز اتىپ تاستاعاندارىن ايتقانداعىداي، ءبىر-بىر كۇيىپ-پىسىپ قالاتىن-دى.
سودان باستاپ ليزا، ليزون اقىلى كەم، جارىمەس ادام سانالدى. جۇرت تا ونى اتا-اناسى قۇساپ، جەك كورە تۇرا مۇسىركەيتىن بولدى. ءتىپتى كىشكەنە جاننا دا بالا بولىپ، وعان نازارى اۋىپ، توسەگىنە جۇگىرىپ بارىپ، بەتىنەن ءسۇيىپ ەركەلەمەيدى، ونىڭ بولمەسىنىڭ ەسىگىنەن دە قارامايدى. ول بولمەنىڭ قايدا ەكەنىن سىپىرىپ، جيناپ جۇرەتىن روزالي عانا بىلەدى.
ليزون اپاي اسحاناعا تاماققا كەلگەندە، بارونەسسا ۇيرەنشىكتى ادەتى بويىنشا، بەتىنەن سۇيگىزەدى. بار بولعانى سول-اق. بىردەڭەگە كەرەگىپ قالسا، قىزمەتشى جۇمساپ، شاقىرتىپ الادى؛ وندايدا كەلمەي قالسا، نەگە كەلمەدى، "نە بولدى، ليزون تاڭ اتقالى نەگە كورىنبەدى؟" دەپ سۇراپ، الاڭ بولاتىن دا ەشكىم تابىلمايدى.
ونىڭ دۇنيەدە بارى دا ءبىر، جوعى دا ءبىر. قىسقاسى، ليزون قانداي كۇيدە جۇرگەنىندە ەشكىمنىڭ شارۋاسى بولمايتىن، ءتىپتى جاقىندارىنىڭ دا جانى قينالمايتىن، ءولىپ كەتسە دە جوقتاۋى جوق، ماڭايىنداعىلارىنىڭ نازارىنا ىلىگىپ، جۇرەكتەرىنە جول تاپپاعان انشەيىن ەرقارا ەلەۋسىز ادامداردىڭ ءبىرى ەدى. "ليزون اپاي" دەگەن ءسوز دە "قانت سالعىش"، "شاي قۇمان" دەگەن قارابايىر سوزدەر سياقتى، ەشكىمنىڭ كوڭىلىن سەلت ەتكىزبەيتىن-دى.
ول جۇرگەندە دە الدەنەگە اسىعىپ-ۇسىگىپ، سىبىر-سىبدىرسىز، اياعىنىڭ ۇشىنان عانا باسادى؛ قولى ەت پەن سۇيەك ەمەس ماقتادان جاراتىلعانداي، نەگە تيسە دە تىقىر ەتكەن دىبىس شىقپايدى، ءبارىن دە باپەكتەپ، ايالاپ ۇستايدى.
ول الداعى تويدى ەستىگەندە كەلۋگە قىسىلا-قىسىلا، شىلدەنىڭ ورتاسىندا زورعا كەلدى. ءبىراز سىيلىق اكەلىپ ەدى، بۇل ءۇيدىڭ ءىشى ولارىن دا قۇلىقسىز قابىلدادى. جۇرت ونى كەلمەي جاتىپ ۇمىتىپ تا كەتتى.
ءبىراق، ول الدەنەگە ىشتەي تولقىپ، كۇيەۋ مەن قالىڭدىقتان كوز جازبادى، اياق استىنان شيراقتىق ءبىتىپ، بولمەسىنە ەشكىمدى باس سۇقتىرماي، ءوزى تىگىپ، ءوزى ءپىشىپ، جاساۋدىڭ قامىنا جان سالا كىرىستى.
ول بىرەسە ءوزى قايىعان ورامالدى، بىرەسە قالىڭدىق پەن كۇيەۋ جىگىتتىڭ ءاتى-جونى كەستەلەنگەن سالفەتكالاردى اكەلىپ:
— قالاي، جاقسى ما، ادەلايدا؟ — دەپ، كورسەتىپ الىپ كەتەدى.
بارونەسسا ولارىنا ات ءۇستى كوز سالىپ:
— ليزا، سەن سونشاما ابىگەرلەنبەي-اق قوي، — دەيدى.
ايدىڭ اياق شەنىندەگى وت شاشقان اپتاپ-اڭىزاقتان كەيىن اي تۋدى؛ توڭىرەگىندەگى نارسەنىڭ ءبارى ءسۇيسىنتىپ، ءبارى جەلپىنتىپ، جانىندا قالعىپ جاتقان نە ءبىر اسقاق سەزىمدەرىن قايتا بۋىرقانىپ، كوڭىلىڭدى توقسان تولقىتقان سۇتتەي جارىق، اسەم تۇندەر كەلدى. سىرتتاعى مايدا سامال تىپ-تىنىش قوناقجايدىڭ ىشىنە لاپ قويادى.
اباجۋردان تۇسكەن الاقانداي دوڭگەلەك جارىققا بارون مەن بارونەسسا كارتا وينايدى، ليزون اپاي ولاردىڭ قارسى الدىنا وتىرىپ الىپ، كەستە تىگەدى، ال ەكى جاس اشىق تەرەزەدەن اي نۇرىنا مالىنعان جازعى باقتى تاماشالاپ تۇرادى.
شەگىرشىن مەن جوكەنىڭ سەلدىر كولەڭكەسىنەن بۇعىنىڭ تانىندەي الاشابىرلانىپ كورىنگەن جاسىل شالعىن قارا تۇنەك توعايعا ۇشتاسىپ جاتىر.
جاننا مىنانداي جايساڭ تۇنگە، نۇرعا شومىلعان اعاشتار مەن بۇتالارعا قىزىعىپ كەتتى.
— پاپا، ەسىك الدىنداعى الاڭقايعا قىدىرىپ قايتايىقشى.
ەسىل-دەرتى ويىندا وتىرعان بارون:
— بالالار، وزدەرىڭ بارا بەرسەڭدەرشى، — دەپ جايباراقات كارتا تاراتا بەردى.
ولار سىرتقا شىقتى، ايدىڭ جارىعىندا اقسيىپ جاتقان شىم سوقپاقتى بويلاپ ورمانعا قاراي بەتتەدى.
ءتۇن ورتاسى اۋىپ كەتتى. ولار ۇيگە قايتپادى. بارونەسسا شارشاپ، بولمەسىنە كەتپەكشى بوپ:
— الگى بالالاردى شاقىرمايمىسىڭ، — دەدى كۇيەۋىنە.
بارون قاراڭداپ قوس كولەڭكە سەندەلىپ جۇرگەن سامالاداي جاپ-جارىق ب ا ق ءىشىن كوزىمەن ءبىر شولىپ شىقتى دا:
— باقتىڭ ءىشى تاماشا ەكەن. شاقىرماي-اق قويالىق. ليزون كۇتە تۇرار. سولاي ەمەس پە، ليزون؟ — دەدى.
كارى قىز ابىرجىپ، كوزىن كوتەردى، ىلعي جۇرەكسىنىپ تۇراتىن ۇيرەنشىكتى باسەڭ داۋسىمەن:
— ارينە، كۇتەم عوي، — دەدى.
بارون ايەلىن قولتىعىنان الدى، كۇندىزگى ىستىقتان ءوزى دە ابدەن قالجىراپ قالىپتى.
— مەن دە جاتايىن.
ەكەۋى دە بولمەلەرىنە كەتتى. ليزون اپاي قولىنداعى ءىسىن، ينە-جىبىن كرەسلونىڭ جاقتاۋىنا قويىپ، تەرەزەنىڭ الدىنا بارىپ، ادەمى تۇنگە كوز سالدى. كۇيەۋ جىگىت پەن قالىندىق ءۇي مەن توعاي اراسىندا ارلى-بەرلى سەندەلىپ ءجۇر. ەكەۋىندە دە ءۇن جوق، ءبىر-بىرىنىڭ قولىنان قىسىپ ۇستاپ الىپتى. مىنانداي كەرەمەتتەي كوركەم كەڭ دۇنيەگە ەكەۋى دە ءبىرجولا ارالاسىپ ەرىپ كەتكەندەي.
كەنەت جاننا شامنىڭ جارىعىنان كولەڭكەسى ءتۇسىپ، تەرەزە الدىندا قارايىپ تۇرعان كارى قىزدى كوزى شالىپ قالدى.
— قاراڭىزشى، ليزون اپاي ءبىزدى اڭدىپ تۇر.
ۆيكونت تا دەرەۋ باسىن كوتەرىپ، ويلانىپ جاتپاستان:
— ءيا، ليزون اپاي ءبىزدى اڭدىپ تۇر ەكەن، — دەي سالدى. سويدەدى دە، ەكەۋى بۇرىنعى ايمالاسقان كۇيى، ءۇنسىز قيالعا شومىپ، قىدىرا بەردى. شوپكە يىق ءتۇستى. ەكەۋىنىڭ دە دەنەسى توڭازىپ، تىتىركەنىپ كەتتى.
— ۇيگە ورالاتىن كەز بولدى، — دەدى جاننا.
ولار ۇيگە قايتتى. ەكەۋى قوناقجايعا ورالعاندا، ليزون اپاي كەستەسىنە قايتا كىرىسكەن ەكەن؛ ابدەن شۇقشيىپ الىپتى، شارشاعاننان با، قولدارى ءدىر-دىر ەتەدى.
جاننا قاسىنا بارىپ:
— اپا، ۇيىقتايتىن ۋاقىت بولدى عوي، — دەدى.
كارى قىز باسىن كوتەرىپ ەدى، جىلاپ العان كىسىدەي، كوزى كۇلبىرەپ ءىسىپ كەتىپتى. عاشىقتار ونى بايقاعان جوق؛ الايدا جاس جىگىت قاسىنداعى بويجەتكەننىڭ مالمانداي سۋ بولعان اياق كيىمىنە كوزى ءتۇسىپ. اياپ ەلجىرەي ءتىل قاتتى.
— اياعىڭىز توڭعان جوق پا، سۇيىكتىم.
سول-اق مۇڭ ەكەن، ليزون اپايدىڭ قولدارى قالتىراپ، توقىپ وتىرعانى جەرگە ءتۇسىپ كەتتى؛ شۇيكەسى ەدەندە دومالاپ بارادى. ءوزى قوس الاقانىمەن بەتىن باسىپ وكسىپ-وكسىپ جىلاپ قويا بەردى.
قىز بەن جىگىت اڭ-تاڭ، ورنى-ورنىندا قاتتى دا قالدى. ءبىرازدان سوڭ جاننا قاسىنا جۇگىرىپ بارىپ، جەر تىزەرلەپ وتىرا كەتتى.
— ساعان نە بولدى، ليزون اپاي؟ — دەپ جالىنا باستادى. بەيشارا ايەل كومەيىنە جاس تىعىلىپ، سويلەي الماي:
— ونىڭ الگى سۇراعىن ايتام-اۋ... اياعىڭ توڭعان جوق پا دەيدى. مەنەن ءويتىپ ەشكىم سۇراپ كورگەن ەمەس... — دەپ بالپىلدادى.
جاننا بۇعان نە دەرىن، نە ىستەرىن بىلمەي قينالىپ، اڭ-تاڭ بوپ تۇرىپ قالدى.
ليزون اپايدىڭ دا استى-ۇستىنە ءتۇسىپ بايەك بوپ جۇرەتىن عاشىق جىگىتتى كوكسەگەنىنە كۇلىپ جىبەرمەي شاققا شىدادى، ال ۆيكونت كۇلكىسىن جاسىرماقشى بولىپ، تەرىس اينالىپ كەتتى.
ليزون اپاي اتىپ تۇردى دا شۇيكەسىن ەدەنگە، كەستەسىن كرەسلوعا تاستاپ، قولىنا شىراق تا الماستان، قاراڭعى ساتىمەن جۇگىرە جونەلدى. سيپالاپ ءجۇرىپ ءوز ەسىگىن تاۋىپ الدى.
وڭاشا قالعان قىز بەن جىگىت بىر-بىرىنە اڭتارىلا قارادى؛ ولار ءۇشىن بۇل ءبىر ءارى كۇلكىلى، ءارى ايانىشتى وقيعا بولدى.
— بايعۇس اپا، — دەپ كۇبىرلەدى جاننا.
— بۇگىن، شاماسى، باسىنا ءبىر شالىس وي قاشقان عوي، — دەدى جيۋلەن.
ولار قوشتاسۋعا قيا الماي، ءبىر-بىرىنىڭ قولىن قىسىپ تۇرىپ قالدى، سوسىن ءبىر ۋاقىتتا ۇيالا-ۇيالا، ليزون اپايدىڭ كرەسلوسىنىڭ قاسىندا العاش رەت ءسۇيىستى. ەرتەڭىنە ليزون اپايدىڭ جىلاعانىن اتىمەن ۇمىتىپ تا كەتتى.
توي قارساڭىندا ەكى اپتا بويى جاننا تولقىن سوعىپ، قالجىراتىپ تاستاعانداي بەيجاي، سۇلەسوق ءجۇردى.
ال، توي كۇنى تاڭەرتەڭ ونىڭ ەشتەڭەنى ويلاۋعا مۇرشاسى دا بولمادى، ەت سۇيەگى، قانى بىر-بىرىمەن ارالاسىپ كەتكەندەي، ءبىر ءتۇرلى ونە بويى ءمۇجىلىپ بارادى؛ بىردەڭەنى ۇستايىن دەسە، ساۋساعىنىڭ ءالى جەتپەي، ايىرىلىپ قالادى.
ول شىركەۋدە نەكەسىن قيىپ جاتقاندا بارىپ بويىن جينادى. بۇل ەندى كۇيەۋگە شىقتى! بۇنىڭ ەندى كۇيەۋى بار! تاڭ اتقالى بولىپ جاتقان وقيعالار مەن بۇنى ابدەن سىلەلەتكەن ءارقيلى سەزىمدەر ءبىر ءتۇرلى كورگەن ءتۇس ءتارىزدى.. ادامنىڭ كەيدە اينالاسى تۇپ-تۇگەل اتىمەن وزگەرىپ كەتكەندەي بوپ كورىنەتىن شاقتارى بولادى-اۋ! وندايدا كەز كەلگەن ۇساق نارسەنىڭ ءوزى ۇيدەي مانگە يە بولادى، ءتىپتى ۋاقىتتىڭ ءوزى ادام ايىرعىسىز بوپ، شاتىسىپ كەتەدى. جاننا دا تاپ سونداي حالدە، ءارى ابىرجىپ، ءارى ايران-اسىر قاپ تۇر. كەشە عانا توڭىرەگىنىڭ ءبارى ءباز-باياعى قالپىندا ەدى، تەك ونە بويىن تۇگەل بيلەپ، باۋراپ بارا جاتقان ارمانى مەن اڭسارى عانا سونى ەدى... بۇگىن ەندى، مىنەكەي، ۇيقىعا كەتەردە — قىز ەدى، ويانا كەلسە — ايەل بولىپتى!
دەمەك، ارمان بوپ كوكىرەگىڭە ۇيالاعان ەرتەڭگى بولاشاقتىڭ بارشا قۋانىش-قىزىعىن كولەگەيلەپ كەلگەن الگى ءبىر شەكارا الىنىپتى. ەندى ونىڭ الدىندا ايقارا اشىلىپ بەيتانىس ەسىك كۇتىپ تۇر؛ تابالدىرىعىنان اتتاساڭ بولدى — كوپتەن بەرگى كوكسەگەنىڭمەن قاۋىشاسىڭ!
نەكە قيىلدى. شىركەۋدىڭ سالتانات سارايىنا باستارىن سۇعىپ ەدى، تويعا ادام شاقىرىلماعاندىقتان اڭىلجىپ بوس تۇر ەكەن. سوسىن قايتادان ەسىككە بەتتەدى.
جاس جۇبايلار تابالدىرىقتان اتتاي بەرە الدەنە گۇرس ەتە قالدى — جاس كەلىن ىرشىپ ءتۇستى، بارونەسسا ايقايلاپ جىبەردى. ول مىلتىق اتىپ جاتقان شارۋالار بولىپ شىقتى. بۇلار تەرەكتىگە جەتكەنشە، توڭىرەك تارس-كۇرس بولدى دا جاتتى.
ءۇي ءىشىنىڭ ادامدارىنان بىرگە كەلگەن وسى توڭىرەكتىڭ كيۋرەسى مەن يپوردىڭ كيۋرەسى، مەر، نەكەلەسكەندە كۋا بوپ تۇرعان وسى جەردىڭ ءقادىرلى-قادىرلى فەرمەرلەرىنە قوناقاسى بەرىلدى.
ولار تۇسكى تاماققا دەيىن باقشاعا شىقتى. بارون، بارونەسسا، ليزون اپاي، مەر، پيكو اببات ادەلايدا حانىمنىڭ ساياجولىندا سەرۋەندەپ، ەكىنشى اببات كورشى ساياجولدا قىدىرىپ ءجۇرىپ دۇعا وقىدى.
اۋلادان الما اعاشتاردىڭ تۇبىندە سيدر ءىشىپ وتىرعان شارۋالاردىڭ دۋىلداسقان ۇندەرى ەستىلەدى. وسى توڭىرەكتىڭ بارلىق ادامى سوندا، شەتتەرىنەن بەزەنىپ كيىنىپتى. جاس جاقتارى ويىن-ساۋىققا كىرىسكەن. جاننا مەن جيۋلەن توعايدى كەسىپ ءوتىپ، باۋرايعا باردى دا، تەڭىزگە قاراپ تۇرىپ قالدى. تامىز ورتالاسا دا كۇن ءالى شايداي اشىق، تۇستىكتەن جەل بار، كۇلىمدەگەن كۇن كوزى زەڭگىر كوكتە ءجۇزىپ بارادى.
جاس جۇبايلار سايا ىزدەپ، يپورعا قاراي قۇلاپ جاتاتىن ءيىرىم-يىرىم نۋ جىنىستى القاپقا ءتۇستى. قالىڭ اعاشتىڭ اراسىندا سەلت ەتەر لەپ جوق. ولار ورماننىڭ تۇبىنە قاراي باستايتىن جالعىز اياق سوقپاققا بۇرىلدى. سوقپاق تاپ-تار، قاتارلاسىپ جۇرۋگە بولماي قالدى. سول مەزەتتە جاننا جايلاپ بەلىنە وراتىلا تۇسكەن قولدى بايقادى. وندا ءۇن جوق، تىنىسى ءبىتىپ بارادى، جۇرەگى تارسىلداپ قويا بەردى. بۇتاقتار اۋىق-اۋىق شاشىن سيپاپ قويادى؛ بۇعىپ وتۋگە تۋرا كەلدى. جاننا ءبىر جاپىراقتى جۇلىپ الدى، تۇيمەدەي ەكى قوڭىز ايىرىلماي جابىسىپ الىپتى.
قىز جۇرەگىن باسىپ، ابايسىزدا:
— بۇلار دا قوساقتاسا قالىپتى، — دەپ سالدى. جيۋلەن ونىڭ سامايىن ەرنىمەن ۇيپالاپ:
— بۇگىن كەشكە سەن دە ماعان ايەل بولاسىڭ، — دەدى.
ول قانشا تابيعاتتىڭ قاق ورتاسىندا ءجۇرىپ، تالاي نارسەنى ءوز كوزىمەن كورسە دە، ماحابباتتىڭ وڭشەڭ جىرعا قوسىپ ايتاتىن اسەم جاعىنا كوڭىل بولەتىن-دى، مىنا سوزگە تاڭعالدى. ايەلىم بولاسىڭى نەسى، ول وسى ءقازىر دە ايەلى ەمەس پە؟
ەندى ۆيكونت ونى ماڭدايىنان، سامايىنان، شىقشىتىنان، موينىنان ءشوپىتىپ سۇيە باستادى. ەركەكتىڭ بۇرىن ءوزى كورمەگەن تاپ مىناداي تەگەۋرىندى سۇيىستەرىنەن تايساقتاپ، بۇعىپ اپ، باسىن قاشىرىپ باعىپ ەدى، قۇتىلا الار ەمەس، ءوزىنىڭ دە ونە بويى شىمىرلاپ، ەلجىرەپ-ەرىپ بارادى.
ولار ورماننىڭ شەتىنە شىققاندارىن ءبىراق بايقادى. جاننا جۇرتتان وسىنشاما ۇزاپ كەتكەندەرىنەن قىسىلىپ، كىلت كىدىردى. بۇلار تۋرالى انداعىلار نە ويلاپ جاتىر ەكەن؟
— ۇيگە قايتايىق، — دەدى ول
جيۋلەن ونىڭ بەلىنەن قولىن تارتىپ الدى. ەكەۋى دە جالت بۇرىلىپ ەدى، بىر-بىرىمەن بەتتەسە قالىپتى؛ ءتىپتى ءبىرىنىڭ تىنىسىن ءبىرى ايقىن سەزىپ تۇر. كوزدەرى دە بىر-بىرىنە قادالىپ قاپتى. ەكى كوكىرەكتى ءبىرجولاتا بىرىكتىرىپ جىبەرمەي تىنبايتىن، ىشىپ-جەپ بارا جاتقان قوس جانار ءبىر-بىرىنىڭ كوڭىلىندەگى سوناۋ تۇكپىرگە تىعىلىپ اپ، بۇعىپ جاتقان قۇپيا سىرلاردى بىلگىسى كەپ، كوپ ساۋالدى كوزبەن جاۋدىرىپ، تەكسەرە-تەرگەي، تەلمىرە قارايدى. ولار بىرىنە-بىرى مۇنشاما نەگە تەسىلەدى؟ ولاردىڭ ەندىگى ورتاق ءومىرى قانداي بوپ وتپەك؟ نەكە دەپ اتالاتىن قوساقتاۋلى تىرشىلىكتە ولار بىرىنە-بىرى قانداي قۋانىش، قانداي قايعى تاپ قىلار ەكەن؟ ولار العاش رەت كەزدەسىپ تۇرعانداي، بىر-بىرىنە كوزدەرىن ايىرماي، كوپ قادالدى.
كەنەت جيۋلەن بىلەگىن جاننانىڭ يىعىنا اسىپ، ەرنىنە قادالا كەتتى. عۇمىرىندا ەشكىم ونى بۇلاي ءسۇيىپ كورمەپ ەدى. مىنا ءبىر ءسۇيىس تانىنە سۇڭگىپ ەنىپ بارادى، ءتىپتى ميى مەن قانىنا دا دارىپ بۇرعىلاپ جاتقانداي؛ بۇرىن-سوڭدى بايقالماعان ءبىر بەيتانىس سەزىم بيلەپ، جيۋلەندى كەۋدەسىنەن قوس قولداپ يتەرىپ قالىپ ەدى، ول شالقاسىنان قۇلاي جازدادى.
— كەتەيىك، بۇل جەردەن، كەتەيىك، — دەي بەردى جاننا.
جيۋلەن تىرس ۇندەمەي، ونىڭ قولىنا قولى ءبىر ۇمسىندى دا، قايتادان، جىبەرە سالدى. ۇيگە جەتكەنشە ەكەۋى دە جاق اشقان جوق.
داستارقان تىم كەش دايارلاندى. ءوزى وتە جۇپىنى جاساۋلانىپتى، تەز ءبىتتى. نورمانداردا مۇنداي ادەت اندا-ساندا ءبىر كەزدەسەتىن-دى. مەيماندار الدەنەگە اڭتارىلىپ وتىر. تەك ەكى ءدىن ادامى مەن مەر، فەرمەرلەر عانا توي بولعان سوڭ كۇلۋ كەرەك قوي دەپ، ءجوندى-جونسىز قارقىلداۋمەن بولدى.
بىلايعى جۇرت ابدەن تومسارىپ الدى، ءبىراق مەردىڭ قۋاقى قالجىڭدارى وشكەن كۇلكىنى قايتا تىرىلتەدى. ساعات توعىزدى ۇردى، كوفە بەرىلدى. الما اعاشتاردىڭ تۇبىندەگى دەريەۆنيا تويى قىزۋداي-اق قىزىپ جاتىر. اشىق تەرەزەدەن ولاردىڭ ساۋىق-سايرانى تۇگەل كورىنىپ تۇر. اعاشتىڭ بۇتاعىنا ىلىنگەن اسپالى شامداردان جاپىراقتارعا شاڭقان جاسىل نۇر شاشىراپتى. جاس قىزدار مەن جىگىتتەر شىرق اينالا تۇرىپ اپ، سەكەڭدەپ بيلەپ، داۋىستارى قارلىققانشا ءان ايتىپ، ماز-مەيرام؛ ولاردى ساحنانىڭ ورنىنا ۇستەلدىڭ ۇستىنە شىعىپ العان ەكى سكريپكا مەن ءبىر كلارنەت قوستاپ تۇر. بارعان سايىن شارۋالاردىڭ داراقى داۋىستارى اسپاپتاردىڭ ءۇنىن باسا ءتۇستى؛ وكىرگەن، باقىرعان ايقايلاردىڭ ارا-اراسىنان جىرىم-جىرىم كۇي سازى اۋىق-اۋىق ەستىلىپ قالادى.
شارۋالار شىر اينالا شىراعدان قويىلعان قوس كۇبىدەن ەمىن-ەركىن ءسىمىرىپ باقتى. ەكى داياشى ايەل ستاقان، كرۇجكە، توستاعانداردى دامىلسىز تولتىرىپ، ۇسىنىپ جاتىر. جۇرت تا ىدىستارىن تەزىرەك قاعىپ سالىپ، كۇرەڭ شاراپ پەن ءمولدىر سيدرا ساۋلاپ تۇرعان شۇمەكتىڭ استىنا قايتا توسادى. جەلپىنىسكەن بيشىلەر، اقساقال قاريالار مەن اق تەر، كوك تەر قىزداردىڭ قاي-قايسىسى دا شالقايىپ تۇرىپ وڭەشكە ءبىر-اق قۇيا سالاتىن ىدىستىڭ قۇلاعىنا قولىمىز قاشان جەتەدى دەپ ەنتەلەسە قالىپتى.
اناداي جەردە باسىتقىعا ۇستەل ۇستىنە نان، ماي، ىرىمشىك، تۋراۋلى شۇجىقتار قويىلىپتى. سامالاداي جارىق باقتاعى مىنا دۋمان تىمىرايىپ-تىمىرايىپ وتىرعان مىرزالاردى دا ەلىكتىرىپ بارادى. ولاردىڭ دا اناۋ وپىر-توپىرعا ارالاسىپ، كۇبىگە باس قويىپ، نان مەن ىرىمشىكتى پيازعا قوسىپ اساپ اپ، بيگە قوسىلىپ كەتكىلەرى كەپ، دەلەبەلەرى قوزىپ وتىر.
مەردىڭ ءوزى دە ۇستەلدى ۇرىپ وتىرعان پىشاعىن تاستاي سالىپ:
— سايتان العىرلاردىڭ قۇيقىلجىتۋىن-اي! گاناشتاعى توي ءتارىزدى ەكەن! — دەپ قويدى.
قوناقتار تۇنشىعا كۇلدى. وكىمەت اتاۋلىعا جۇلدىزى قارسى پيكو اببات:
— كاننىداعى نەكەلەسۋ تويى دەپ سويلەگەن ءلازىم، — دەپ تۇزەتتى.
ءبىراق، مەر ول اقىلعا قۇلاق اسپادى.
— جوق، اببات، نە ايتاتىنىمدى سىزدەن سۇرامايمىن، "گاناشتاعى توي" دەگەن ەكەم، ايتقانىم ايتقان.
جۇرتتىڭ ءبارى ورىندارىنان تۇرىپ، قوناقجايعا ءوتتى. ودان قارا حالىقتىڭ دۋمانىنا بارىپ ارالاستى. سوسىن ۇيدى-ۇيىنە تاراسا باستادى. بارون مەن بارونەسسا بىردەڭە جايىندا سىبىرلاسا قالىپتى. شاماسى، مادام ادەلايدا كۇيەۋىنىڭ ايتقانىنا كونبەي جاتسا كەرەك، وزەۋرەي سىبىرلايدى، ءتىپتى بولماعان سوڭ داۋسى شىعىپ كەتتى.
— جوق، دوستىم، مەن بۇعان قالاي كىرىسۋدى بىلە الماي تۇرمىن!
سول-اق ەكەن، اكەسى جالت بۇرىلىپ جاننانىڭ قاسىنا كەلدى:
— قىدىرىپ قايتامىز با، بالاپانىم؟
— ءيا، پاپا، — دەدى قىزى، داۋسى تولقىپ.
ەكەۋى شىعىپ كەتتى. تابالدىرىقتان اتتاپ، تەڭىز جاققا ەندى بەت الا بەرگەندە، كۇز سىلايىن اكەلگەن سالقىن لەپ قارماي الدى.
كوكتە بىرەسە جۇلدىزداردى كومىپ كەتىپ، بىرەسە قايتا ىدىراپ قارا قۇرىم بۇلت جوڭكىپ ءجۇر.
بارون قىزىنىڭ شىنتاعىن باۋىرىنا قىسىپ، بىلەگىنەن ەركەلەتە سيپادى؛ بىردەڭەگە ءداتى شىداماي، جۇرەكسىنىپ تۇرعان ءتۇرى بار. اقىرى، نە دە بولسا، ايتىپ تىنۋعا بەكىندى.
— كوگەرشىنىم، ساعان بۇل اڭگىمەنى اناڭ ايتۋ كەرەك ەدى. ول باس تارتتى. ەندى مىنە مەنىڭ ءوزىم ايتۋىما تۋرا كەپ تۇر. سەنىڭ تۇرمىستان نە ءبىلىپ، نە قوياتىنىڭ ماعان بەيمالىم. ادەتتە بالالارعا، اسىرەسە قىزدارعا جاسىنا جەتپەي بۇزىلىپ كەتپەسىن دەپ، قاشان ەندىگى باقىتىنا باس-كوز بولاتىن قالاعان ادامىنىڭ قولىنا ۇستاتقانشا، كىناراتسىز تازا بولسىن دەپ، اتا-اناسى اۋزىنان شىعارمايتىن ءبىر قۇپيا سىر بولادى. ءومىردىڭ الگى ءبىر جۇمباق ءتاتتىسىن كولەگەيلەپ تۇرعان پەردەنى ءوز قولىمەن سەرپىپ اشاتىن دا سول اق نەكەلى ادام عانا. ءبىراق، ءومىردىڭ ونداي جۇمباعىنان اتىمەن بەيمالىم ءسابي قىزدىڭ مۇنداي تۇرپايى شىندىقتى بەتپە-بەت كورگەندە جابىرلەنىپ، جەر بولىپ قالاتىنى دا بار. ونداي قىزدار جانى عانا ەمەس، ءتانى دە جاراقاتقا ۇشىراعاسىن، شىداي الماي جۇبايىنىڭ تابيعاتقا دا، ادامعا دا ابدەن ءتان، ەش ايىبى جوق الگىندەي پارمەنىنە كونبەيمىن دەپ، بەتىنەن قاعىپ، وسپادارسىزدىققا ۇرىنادى. مەن بۇدان ءارى ەشتەڭە ايتپايمىن. تەك ونىڭ ساعان باسىبايلى قوجا ەكەنىن ۇمىتپاساڭ بولعانى.
ول، شىننان دا، نە ءبىلۋشى ەدى؟ بۇل نە كۇمان؟ جاننا كوكىرەگىن الدەنە ەزىپ-جانشىپ، جانىنا جاي تاپتىرماي، بەبەۋلەتىپ، كەۋلەپ بارا جاتقان قاسىرەتتى، تاعى ءبىر سويقان سۇمدىقتى ءىشى سەزگەندەي، تۇلا بويى تىتىركەنىپ سالا بەردى.
ولار ۇيگە قايتىپ ورالدى. جاننا اناسى جيۋلەننىڭ كەۋدەسىنە باسىن تىعىپ جىلاپ جاتقانىن كورىپ، ەسىكتەن اتتاي بەرە، اڭىرىپ تۇرىپ قالدى. اناسىنىڭ وكسىگەنى ۇستالاردىڭ كورىگىنىڭ دەمىندەي — پىس-پىس ەتەدى؛ تەك كوزىنەن عانا ەمەس اۋزى-مۇرنىنان دا جاس تامشىلاپ جاتقانداي. جاس جىگىت ءوزىنىڭ جانىنداي جاقسى كورەتىن جالعىز قىزىن ايالا، قامقور بول دەپ ەگىلە جالبارىنعان سەمىز ايەلدى قالاي دەمەرىن بىلمەي ىڭعايسىزدانىپ، قۇتى قاشىپ تۇر.
بارون كومەككە ۇمتىلدى.
— اۋ، قويشى ەندى، مىنا تويدى وسىنداي جىلاپ-سىقتاۋسىز-اق وتكىزەيىكشى.
ول ايەلىن كرەسلوعا وتىرعىزدى. حانىم سۋ-سۋ كوزىن سۇرتە باستادى. بارون قىزىنا بۇرىلدى:
— ال، بالاپانىم، اناڭدى بەتىنەن ءسۇي دە، بارىپ ۇيىقتا، — دەدى.
جاننا كوز جاسىن ازەر ىركىپ، اتا-اناسىنىڭ بەتىنەن ءسۇيىپ، قاشا جونەلدى.
ليزون اپاي باياعىدا-اق بولمەسىنە تىعىلىپ العان-دى. بارون، بارونەسسا، جيۋلەن ۇشەۋى وڭاشا قالدى. ۇشەۋى دە ءۇن قاتۋعا بىر-بىرىنەن ۇيالىپ وتىر، ءالى فراكتەرىن شەشپەگەن ەركەكتەر جەرگە قاراپ تىكەسىنەن تىك سىلەيىپ تۇر، ال مادام ادەلايدا وكسىپ-وكسىپ قويىپ، كرەسلودا جامباستاپ جاتىر. بۇدان ءارى ءۇن-تۇنسىز تۇرا بەرۋدىڭ رەتى قالمادى. بارون جاس جۇبايلار ساياحاتىنىڭ جايىن ءسوز ەتتى.
ءدال وسى ۋاقىتتا جاننانى شەشىندىرىپ جاتىپ، روزالي اعىل-تەگىل جىلاپ تۇرعان-دى. ول بيكەشتىڭ وزىنەن بەتەر قينالسا كەرەك، قولى ەركىنە كونبەيدى، تۇيمەلەردىڭ ەشقايسىسىن تابا الماي-اق قويدى. ءبىراق جاننا قىزمەتشى قىزدىڭ كوز جاسىنا كوڭىل اۋدارمادى. ول بۇرىنعى ۇيرەنشىكتى نارسەلەردىڭ بارىمەن قوش ايتىسىپ، اتىمەن وزگە بەيتانىس الەمگە تاپ بولعانداي ءبىر ەسىرىك حالدە. ونىڭ بۇعان دەيىن ساناسىنا ۇيالاعان نارسەلەرىنىڭ ءبارى دۇنيە استى-ۇستىنە كەلىپ، الامان-اسىر بولعان سوڭ ايدالاعا بىت-شىت شاشىلىپ قالعان ءتارىزدى. ول ءتىپتى "وسى كۇيەۋىمدى سۇيەمىن بە، جوق پا" دەپ تە ويلاي باستادى. ول بۇعان اتى كەلدى جات بىرەۋ سياقتى كورىنىپ كەتتى. وسىدان ءۇش-اق اي بۇرىن مۇنداي ادامنىڭ دۇنيەدە بار-جوعىنان اتىمەن بەيحابار ەدى، ەندى، مىنە، وعان ايەل بولدى. نەگە؟ قۇددى ءبىر اياعىنىڭ استىنداعى ۇيىققا وقىس قۇلاعانداي. كۇيەۋگە شىعۋعا وسىنشا اسىعىپ، نەدەن دىلگەر بولا قالدى ەكەن؟
جاتارداعى سىلانىپ-سيپانۋدى اياقتادى دا، كورپەسىنە سۇڭگىپ كەتتى؛ سالقىن توسەك دەنەسىن قارىپ العانداي بولدى؛ ول وسى سوڭعى ەكى ساعاتتان بەرى بويىن بيلەپ العان جالعىزدىقتىڭ ۇرەيىن ءتىپتى كۇشەيتە ءتۇستى.
روزالي اعىل-تەگىل جىلاعان قالپى كەتىپ قالدى. جاننا ەندى كۇيەۋىنىڭ كەلۋىن توستى. الگىندە عانا اكەسى ايتقان ماحابباتتىڭ ۇلى جۇمباعى دەگەن تۇسىنىكسىز قۇپيانىڭ نە بولىپ شىعاتىنىن ۇرەيلەنە كۇتتى؛ جۇرەگىن الدەقانداي بەيتانىس قاسىرەت شىمشىپ-شىمشىپ الدى.
كەنەت بىرەۋ ەسىكتى ءۇش رەت قاقتى، وعان دەيىن ساتىداعى اياق دىبىسىن دا ەستىمەپتى. تۇلا بويى تۇرشىگىپ، دىرىلدەپ قويا بەردى. جاۋاپ بەرمەدى. ەسىك قايتا قاعىلدى. سالدەن كەيىن سىرت ەتىپ تيەك اشىلدى. جاننا بولمەسىنە ۇرى كىرىپ كەلە جاتقانداي جالما-جان بۇركەنە قويدى.
پاركەتتى سىقىر-سىقىر باسقان اياق دىبىسى ەستىلدى، الدەكىم توسەگىن سيپاعانداي بولدى.
ول ورنىنان اتىپ تۇردى، جان ۇشىرا سىبىرلادى؛ كوزىن اشىپ ەدى قارسى الدىندا كۇلە قاراپ تۇرعان جيۋلەندى كوردى.
— ءسىز مەنىڭ زارەمدى ۇشىردىڭىز عوي، — دەدى وعان جاننا.
— ەندەشە، ءسىز مەنى اتىمەن كۇتپەگەن بولدىڭىز، — دەدى كۇيەۋى.
جاننا جاۋاپ بەرمەدى. جيۋلەن تويدا كيگەن كيىمىن ءالى شەشپەپتى، سول باياعى تاكاپپار سۇلۋ ەركەك قالپى. جانناعا مىنانداي سىلقىم ەركەكتىڭ الدىندا توسەكتە ۇزىننان سۇلاپ جاتقانى ۇيات سياقتى كورىنىپ كەتتى.
ولار نە ىستەپ، نە قوياتىنىن دا، نە دەپ سويلەسەرىن دە بىلمەدى. جۇبايلىق باقىتتىڭ تاعدىرى شەشىلەتىن وسىنداي سىن ساعاتتا بىر-بىرىنە تىكتەپ قاراۋعا دا داتتەرى شىدامادى.
جيۋلەن بۇنداي جەكپە-جەكتە قيالعا شومىپ وسكەن قىز جانىن، ونىڭ پەرىشتەدەي پاك ار-ۇياتىن جابىرلەپ الماس ءۇشىن اسقان ەپتىلىك كەرەكتىگىن، ءوزىن-وزى ۇستاي ءبىلىپ، اقىلمەن ايالاپ-ايمالاماسا، شوشىتىپ جىبەرەرىن، ءدۇدامال بولسا دا، سەزىپ-بىلىپ تۇر.
جاننانىڭ قولىن ءسۇيدى، ماحاببات ءتاڭىرىسىنىڭ الدىندا تاعزىم ەتكەندەي، توسەكتىڭ جانىنا بارىپ، تىزەرلەپ تۇرىپ، ەستىلەر-ەستىلمەس قىپ:
— ءسىز مەنى سۇيەسىز بە؟ — دەپ سۇرادى.
جاننا جۇرەگى ورنىنا تۇسكەن بولسا كەرەك، بۇيرا شاش باسىن جاستىقتان شۇعىل كوتەرىپ الىپ، وعان قاراپ كۇلىمسىرەدى.
— دوستىم-اۋ، مەن سەنى الدەقاشان ءسۇيىپ ەم عوي.
جيۋلەن ايەلىنىڭ سۇيرىكتەي ساۋساقتارىن اۋزىنا اپارىپ:
— ەندەشە، سول سۇيىسپەنشىلىگىڭىزدى دالەلدەۋگە ءازىرسىز بە؟ — دەپ تۇنشىعا سىبىرلادى.
جاننا شوشىپ كەتتى؛ اۋزىنا نە تۇسكەنىن ءوزى دە بىلمەي، اكەسىنىڭ ماناعى اقىلى جادىنا ورالىپ:
— مەنىڭ باسىبايلى قوجام ءوزىڭىز عوي، — دەدى.
كۇيەۋى بىلەگىن ءشوپ-شوپ ءسۇيىپ شىعىپ، بەتىنە جارماستى. جاننا تاعى دا تاس بۇركەنىپ قالماقشى ەدى، جىگىت كورپەنى سەرپىپ تاستاپ، موينىنىڭ استىنا قولىن سۇعىپ، جاستىق-ماستىعىمەن كوتەرىپ الدى دا:
— دەمەك، ماعان قاسىڭىزدان ورىن بەرەدى ەكەنسىز عوي، — دەپ دەمىگە سۇرادى.
قىزدى ءبىر تابيعي قورقىنىش بيلەدى.
— كەيىن، ءتاڭىر جارىلقاسىن كەيىن، — دەپ شوشىنا كۇبىرلەدى.
كۇيەۋى بۇعان ءبىراز اڭىرىپ تۇردى دا، قايتادان وڭمەندەي جونەلدى.
— نەسىنە قاشقالاقتايسىڭ، ءبارىبىر اقىر ءتۇبى بولماي قويمايتىن شارۋا عوي؟
مىنا سوزگە جاننا جابىرلەنىپ قالدى، ءبىراق باعىنىشتى قالپىن بۇزباي:
— ەركىم وزىندە عوي، دوستىم، — دەدى.
كۇيەۋى سول بويدا-اق شەشىنەتىن بولمەگە كىردى. جاننا ونىڭ ءار قيمىلىن، شەشكەن كيىمىنىڭ سۋسىلىن، قالتاسىنداعى اقشاسىنىڭ شىتىرلاعانىن، اياق كيىمدەرىنىڭ ءدۇرسىلىن اپ-انىق ەستىپ جاتتى.
كەنەت ول تۇز كيىمشەڭ، شۇلىقشاڭ كۇيى بولمەنى كەسىپ جۇگىرىپ ءوتىپ، كاميننىڭ ۇستىنە ساعاتىن قويدى. سوسىن كورشى بولمەگە بارىپ، ءبىراز كىدىرىپ قالدى؛ ودان قايتا شىققانىن ەستىپ، جاننا تەرىس قاراپ، اۋناپ ءتۇسىپ، كوزىن تارس جۇمىپ الدى.
بوتەن بىرەۋدىڭ مۇپ-مۇزداي ءجۇن-جۇن بالتىرى اياعىنا وراتىلا كەتكەندە، اتىپ تۇردى؛ ەدەنگە قارعىپ كەتۋگە از-اق قالدى. قورقىنىش پەن نامىستان شىڭعىرىپ جىبەرەم بە دەپ كۇيزەلىپ، قوس قولىمەن بەتىن باسىپ، توسەكتىڭ شەتىنە سۇلاپ ءتۇستى.
جيۋلەن تەرىس قاراپ جاتسا دا، ونى تۋ سىرتىنان قاپسىرا قۇشاقتاپ اپ، موينىنان ءولىپ-وشىپ سۇيە جونەلدى.
ول تىرپ ەتپەدى، وكتەم قولدىڭ الاس ۇرىپ ىزدەپ جۇرگەن كوكىرەگىن قوس شىنتاعىمەن قىسىپ الىپ، قاتتى دا قالدى. دەمى تاۋسىلىپ بارادى. وسى ءبىر وزبىر ادامنىڭ مىناۋ وسپادار قىلىعىنان قۇتىلۋ ءۇشىن، ءۇيدىڭ سوناۋ تۇكپىرىنە دەيىن قاشىپ بارىپ، باسقا بولمەگە تىعىلىپ، ەسىكتى تارس جاۋىپ العىسى كەپ تە جاتىر.
قوزعالمادى. تۋ سىرتىن جيۋلەننىڭ دەنەسى جىلىتىپ بارادى. قورىققانىن قويدى. قايتا ورنىنان اۋدارىلىپ، ونى قۇشاقتاپ، ءسۇيىپ العىسى كەلىپ كەتتى. ابدەن ءتوزىمى تاۋسىلدى بىلەم، جيۋلەن نالىپ ءتىل قاتتى:
— ءسىز ماعان نەگە وسىنشا ايەل بولعىڭىز كەلمەيدى؟
ول قولىمەن بەتىنەن قالقالاعان كۇيى، كۇبىرلەپ جاۋاپ قاتتى:
— مەن سىزگە ايەل بولعان جوقپىن با؟
— جوق، ءسىز مەنى مازاق قىپ جاتىرسىز، — دەدى كۇيەۋى، داۋسىنا ءزىل ارالاستىرىپ.
كۇيەۋىنىڭ نالىعانى جانىنا باتىپ كەتتى، كەشىرىم سۇراعالى وعان قاراي اۋدارىلدى.
جيۋلەن اشىعىپ قالعانداي، قوماعايلانا، قۇنىعا ۇمتىلدى، موينىنان، بەتىنەن شاعىپ-تىستەگەندەي قىپ، كۇيدىرىپ-كۇيدىرىپ سۇيە باستادى؛ استى-ۇستىنە ءتۇسىپ ايمالاپ، بويىن بالقىتىپ بارادى. جاننانىڭ قولى جازىلىپ كەتتى، ەركەكتىڭ ەندىگى وكتەمدىگىنە قارسى تۇرا المادى. ونىڭ نە ىستەيتىنىن دە، ءوزىنىڭ نە ىستەيتىنىن دە بىلگەن جوق. ويى تۇماندانىپ، ەسىنە ەشتەڭە تۇسپەدى. كەنەت وتكىر پىشاقتىڭ جۇزىندەي ءبىر اۋىر جاراقات تانىنە سۇڭگىپ بويلاپ بارا جاتتى؛ ول كۇيەۋىنىڭ تەمىردەي تەگەۋرىندى قۇشاعىنان بوسانباقشى بولىپ، الاس ۇرىپ، تۇنشىعا جىلاپ، جان ۇشىرا جانتالاستى.
ودان ءارى نە بولىپ، نە قويعانىن بىلگەن جوق، ەسىنەن تانىپ قالدى؛ تەك كۇيەۋىنىڭ اسا رازى بوپ، ەرنىن شوپىلدەتىپ، ۇستى-ۇستىنە سۇيگەنىن كومەسكى سەزدى. بىردەڭە دەپ ءتىل قاتىپ ەدى، ول جاۋاپ بەرگەن سياقتى. سوسىن كۇيەۋى توسىنە قايتا ورمەلەي باستادى، ءبىراق، زارە-قۇتى قاشقان ول جان-دارمەن كەۋدەسىنەن يتەرىپ جولاتپادى. سول ارپالىس ۇستىندە مانا بالتىرىن تىرناعان قىلتاناقتار ەندى كوكىرەگىنە قادالىپ، شوشىپ كەتتى.
اقىرى پايداسىز جانتالاستان مەزى بوپ، شالقاسىنان جاتىپ الىپ، ويعا شومدى. اڭسارى اۋىپ ارمانداعان ءلاززاتى وسىنداي وسپادار بىردەڭە بوپ شىقتى. ءتاتتى ءۇمىتى تالقان بولىپ جەلگە ۇشتى، يگى سەزىمى كۇيرەپ، كۇلگە اينالدى، الگى "ايەلىم بولسايشى" دەگەنى مىناۋ ەكەن...
ول سونىڭ ءبارىن ويلاپ، ەسكى ماحاببات اڭىزىنىڭ سۋرەتتەرى سالىنعان قابىرعاعا مۇڭدانا قاراپ، ۇزاق جاتتى.
ءبىراق، جيۋلەندە نەعىپ ءۇن جوق، نەگە قىبىرسىز قالدى ەكەن دەپ جۇزىنە ءۇڭىلىپ ەدى، ول اۋزى اشىلىپ، جايباراقات ۇيىقتاپ جاتىر. ءوز كوزىنە ءوزى سەنبەدى. جانىنا كۇيەۋىنىڭ الگى وزبىرلىعىنان گورى مىناسى قاتتىراق باتقان سياقتى. دەمەك، بۇگىنگىدەي تۇندە ءبۇيتىپ قاننەن-قاپەرسىز ۇيقى سوقسا، وندا بۇل ول ءۇشىن جاي انشەيىن كولدەنەڭ كوپتىڭ ءبىرى بولعانى. دەمەك، ەكەۋىنىڭ اراسىنداعى بۇگىنگى وقيعا ول ءۇشىن كوپتەن بەرگى ۇيرەنشىكتى ماشىق ەكەن! وي، ءبۇيتىپ قورلاعانشا، ەسىنەن تانعانشا ساباعانى، قايتا-قايتا جانشىلاپ زورلاعانى، الگى ءبىر جەكسۇرىن ايمالاۋلارىمەن جانىن ازاپقا تىرىلەي سالعانى كوپ جاقسى ەدى عوي!
ول شىنتاقتاعان كۇيى كۇيەۋىنىڭ جۇزىنە تەلمىرە قاراپ، وقتىن-وقتىن قورىلىن تىڭداپ، باقىرايىپ جاتتى دا قويدى.
تاڭ ءبىلىندى، بولمەگە اۋەلى بوزامىق ساۋلە دارىپ، بىرتە-بىرتە اعارا-اعارا كەلىپ، اقىرى قىزعىلت تارتتى؛ كوز ۇيالتارداي بوپ كۇن ساۋلەسى ءتۇستى. جيۋلەن كوزىن اشتى، ەسىنەدى، كەرىلىپ-سوزىلدى، سوسىن ايەلىنە قاراپ كۇلىمسىرەپ:
— جاقسى ۇيىقتادىڭ با، جانىم؟ — دەپ سۇرادى.
جاننا ونىڭ بۇدان بىلاي وزىنە "سەن" دەپ سويلەيتىنىن اڭعارىپ، ابىرجىپ قالدى.
— جاقسى ۇيىقتادىم، ارينە. ال، ءوزىڭىز شە؟
— مەن دە كەرەمەتتەي جاقسى ۇيىقتادىم.
ايەلىنە قاراي اۋناپ ءتۇستى؛ بەتىنەن ءبىر ءسۇيىپ اپ، اڭگىمەلەسە باستادى. ول ءوزىنىڭ "ۇنەمگە" قۇرىلاتىن بولاشاق ءومىرىنىڭ جوسپارىن ايتا جونەلدى. "ۇنەم" دەگەن ۇيرەنشىكتى ءسوزىن قىرىق قايتالاعان شىعار. جاننا ونىسىنا قايران قالدى. كۇيەۋىنىڭ اڭگىمەسىنە تۇگەل تۇسىنبەسە دە، تىڭداي بەردى. وعان قاراپ جاتىپ، كوڭىلىنە تالاي-تالاي وي قاشتى.
ساعات سەگىزدى ۇردى.
— تۇرايىق، توسەكتە جاتا بەرگەنىمىز ەرسى شىعار، — دەدى جيۋلەن. الدىمەن ءوزى تۇردى، كيىندى، ايەلىنىڭ كيىنۋىنە روزاليدى شاقىرتپاي-اق، ءوزى جاردەمدەستى.
بولمەدەن شىعىپ كەلە جاتىپ، جانناعا:
— ەندى ءوزارا "سەن" دەپ سويلەسەيىك، ال اتا-انامىزدىڭ الدىندا بۇرىنعىشا "ءسىز" دەي بەرەيىك. نەكەلەسۋ ساياحاتىنان قايتقاندا، بۇنىمىز وزىنەن-وزى جاراسىمدى بوپ كەتەدى، — دەدى.
جاننا ساسكە تۇستە داستارقانعا كەلدى. كۇندەر ادەتتەگىدەي ءوتىپ جاتىر، وزگەرە قويعان ەشتەڭە جوق. تەك بۇل ۇيگە ءبىر بوتەن ادام قوسىلدى.
V
ءتورت كۇننەن كەيىن بۇلاردى مارسەلگە اكەتەتىن كۇيمە كەلدى.
العاشقى تۇنگى قورقىنىشتان سوڭ، جاننا جيۋلەننىڭ جاقىنداعانىنا، ايمالاپ سۇيگەنىنە ابدەن ۇيرەنىپ الدى. ءبىراق، ونىڭ جۇبايلىق جاساپ، وزەۋرەي بەرگەنىنە دەگەن جەككورىنىشى كۇن ساناپ ارتا تۇسپەسە، السىرەگەن جوق. دەگەنمەن، ول ونى ۇناتادى، ءتىپتى سۇيەتىن دە سياقتى، سوندىقتان قايتادان كوڭىلدى، شات-شادىمان قالپىنا ءتۇستى.
بۇل جولى بۇرىنعىداي ۇزاق قوشتاسىپ، جىلاپ-سىقتاپ جاتقان ەشكىم بولمادى. تەك جاڭعىز بارونەسسا عانا كوزىنە جاس الدى. ول ءدال اتتانار الدىندا قىزىنىڭ قولىنا ىشىنە تاس تىعىپ قويعانداي اپ-اۋىر ءامياندى قىستىرا سالدى.
— سەن ەندى جاس كەلىنشەكسىڭ، مىنانى جەكە ءوزىڭنىڭ ۇساق-تۇيەك شىعىندارىڭا جاراتارسىڭ، — دەدى ول.
سول كۇنى كەشقۇرىم جيۋلەن:
— اناڭ قانشا اقشا بەردى؟ — دەپ سۇرادى.
جاننا ءامياندى الدەقاشان ۇمىتىپ كەتكەن-دى، قالتاسىنان سۋىرىپ الىپ، تىزەسىنە توگىپ، ساناپ كورىپ ەدى، ەكى مىڭ فرانكتەن استام اقشا بوپ شىقتى؛ قۋانىپ الاقانىن شاپالاقتادى.
— قالاي جۇمساسام دا جەتەتىن بولدى!
ولار مي قايناتقان اپتاپتا ءبىر اپتا جولدا بولىپ، ءولىپ-تالىپ مارسەلگە جەتتى. ەرتەڭىنە تاڭەرتەڭ جول-جونەكەي اياچچاعا سوعىپ، نەاپولعا باراتىن "كورول ليۋدوۆيك" پاكەتبوتىنا وتىرىپ كورسيكاعا اتتاندى.
كورسيكا، قىزعالداقتار! بانديتتەر! تاۋلار! ناپولەوننىڭ تۇرعان جەرى! جاننا قايتادان شىندىق دۇنيەسىن تاستاپ، قيال دۇنيەسىنە ەندى.
ولار پالۋبادا تۇرىپ، قاپتالداسىپ قالىپ بارا جاتقان پروۆانس ارالىن قىزىقتادى. مىناۋ قوشقىل كوك تەڭىز جازيراسى اسپان استىن تەگىس كەۋلەپ العان ءورت ساۋلەدەن بالقىپ ەرىپ، قايتا قاتىپ قالعانداي، تىرپ ەتپەي تىپ-تىنىش جاتىر.
— لاستيك اعايدىڭ قايىعىنا ءمىنىپ قىدىرعانىمىز ەسىڭدە مە؟
كۇيەۋى جاۋاپ بەرۋدىڭ ورنىنا، قۇلاعىنىڭ تۇبىنەن ءشوپ ەتكىزىپ ءسۇيىپ الدى.
كەمە كوك تەڭىزدى قارس ايىرىپ ءتىلىپ كەلەدى، سوڭىنا شامپانداي كوپىرشىگەن اق تۇتەك تولقىننان اق جولاق ءىز تاستاپ بارادى.
كەنەت كەمەنىڭ تۇمسىعىنان ءۇش-تورت اتتام جەردەن ەڭگەزەردەي ءبىر دەلفين سۋ بەتىنە شورشىپ شىقتى دا، قايتا سۇڭگىپ كەتتى. جاننا شوشىپ، ايقايلاپ جىبەردى، جالما-جان جيۋلەننىڭ باۋىرىنا تىعىلدى. ارتىنشا-اق وسىنشا ەسى قالماي قورىققانىنا ءوزى كۇلىپ، الگى حايۋان تاعى دا كورىنبەس پە ەكەن دەپ، سۋ بەتىنە قىزىعا كوز تىكتى. ارادا بىرەر سەكۋند وتەر-وتپەستە دەلفين قايتا شىعىپ، قايتا باتتى؛ سالدەن كەيىن تاعى دا جىلت ەتتى. ەندى ەكەۋى شىقتى، ىلە-شالا ۇشەۋ بولدى، سوسىن التاۋى بىردەي كورىندى. وزدەرىنىڭ تەمىر ساعال، اعاش باۋىر الىپ دوستارىنا - بۇلار مىنگەن كەمەگە قوشامەت كورسەتكەندەي قاپتالداسىپ جۇزە باستادى. كەمەنىڭ بىرەسە ون جاعىنا، بىرەسە سول جاعىنا ءوتىپ، ءوزارا باسەكەلەسكەندەي جارىسا ءجۇزىپ كەلە جاتىپ اۋەگە قارعيدى، شىر كوبەلەك اينالىپ شورشىپ تۇسەدى دە، سۋعا باتىپ جوق بولادى.
مۇنشاما ەپتى، مۇنشاما شەبەر جۇزگىشتەر سۋ بەتىنە قايتا شىققان سايىن، جاننا الاقانىن شاپالاقتاپ، قۋانىپ قالادى. ونىڭ جۇرەگىن ءبىر پاك قۋانىش كەرنەپ، الگىلەردەي ويناق سالىپ جۇرگەن ءتارىزدى.
كەنەت دەلفيندەر جىم-جىلاس عايىپ بولدى. سونادايدان بارىپ-بارىپ ءبىر رەت جالت ەتتى دە، سوسىن قايتىپ كورىنبەدى. اۋەدە دە، سۋدا دا سەلت ەتەردەي ەشتەڭە جوق. مۇحيت پەن اسپاننىڭ مۇنشاما جىم-جىرتتىعى الاس ۇرعان جۇرەكتى ورنىنا تۇسىرگەندەي، ول ەكەۋىنىڭ، جاندارى جاي تاۋىپ قالىپتى.
كۇن كوزىنىڭ الىپ دوڭگەلەگى ءالى كورىنە قويماسا دا كۇن جەپ كۇيىپ قالعان توپىراعىنىڭ كۇڭىرسىك لەبى ءقازىردىڭ وزىندە-اق بىلىنە باستاعان. افريكا جەرىنە قاراي اسىعا دومالاپ بارادى؛ كۇن باتقاننان كەيىن سامال دەپ ايتۋعا اۋزىڭ بارمايتىن، ءبىر بولار-بولماس ءولىمشى لەپ بەتتەرىنەن جالاپ ءوتتى.
ولار كەمەنىڭ كۇلىمسى جەكسۇرىن يىسىنەن جۇرەكتەرى اينىپ، كايۋتاعا بارعىسى كەلمەدى، پلاششتارىنا ورانىپ، پالۋباعا قاتارلاسىپ جاتا كەتتى. جيۋلەن جاتقان بويى ۇيىقتاپ قالدى، ال جولدان العان اسەرلەرىنەن الاعىزىپ، الابۇرتىپ جاتقان جاننا قاپەلىمدە كوز ىلىندىرە المادى. دوڭعالاقتاردىڭ بىركەلكى ءۇنى ماۋجىراتا ءتۇستى. توبەدە تۇستىك اسپانىنىڭ بىجىناعان جاپ-جارىق جۇلدىزدارى جىمىڭدايدى.
تاڭ الدىندا زورعا كوز جۇمىپ ەدى، ءبىر ۋ-شۋ، ابىر-سابىر داۋىستان ويانىپ كەتتى. ول — اندەتە ءجۇرىپ كەمە جۋىپ جاتقان ماتروستار ەكەن. جاننا جۇلقىلاپ، ولگەن كىسىشە سەرەيىپ ءالى ۇيىقتاپ جاتقان كۇيەۋىن وياتتى. ەكەۋى ورىندارىنان تۇردى.
جاننا كوكىرەك سارايىن اشا تۇسكەن تەڭىزدىڭ اشقىلتىم تازا اۋاسىن قوماعايلانا جۇتىپ باقتى. توڭىرەك — شالقىپ جاتقان كوك تەڭىز. ءبىراق الدىڭعى جاقتان سۋ ىشىنەن ەندى عانا ساز بەرگەن تاڭنىڭ بوزامىق جارىعىندا قوردالانعان بۇلت قۇساپ قوڭىرايعان بىردەڭە كوزگە شالىندى.
الگى قوڭىرايعان بىرتە-بىرتە ايقىندالا ءتۇستى؛ جارقىراپ اشىلىپ كەلە جاتقان اسپان استىندا ول دا تۇلعالانىپ، ۇلعايىپ بارادى، ۇزىن شۋاق سوزىلعان سويداق-سويداق شىڭدار كورىندى، بۇل بۋى بۇرقىراپ، تۇتىندەپ جاتقان كورسيكا ەدى.
ار جاعىنان كۇن شىعىپ كەلە جاتسا كەرەك، بيىك-بيىك قۇزداردان ۇزىن-ۇزىن كولەڭكە قۇلاپتى، كەنەت زاڭعار شىنداردىڭ ءبىرى قانعا مالشىنعانداي قىزارىپ سالا بەردى، ال ارالدىڭ ءوزى ءالى مامىق تۇمانعا مالىنىپ تۇر.
تەڭىزدىڭ تۇزدى جەلىنە اياۋسىز توتىعىپ، كۇنگە كۇيىپ ابدەن مىج-مىجى شىققان، جەرمەن-جەكسەن تاپال قاريا، كەمە كاپيتانى، تۇعىرىنا شىقتى دا وتىز جىل بويى بۇيرىق بەرىپ، ايقاي سالىپ قارلىعىپ، الاساپىران داۋىل كەزىندەگىدەي قالجىراپ شىعاتىن جارىقشاق داۋسىمەن ءتىل قاتتى.
— سەزىپ تۇرسىز با، انا سۇمىرايدىڭ ءيىسى نەتكەن ساسىق ەدى!
جاننا دا ءوزى بۇرىن-سوڭدى كورمەگەن وزگەشە وسىمدىكتەردىڭ الا بوتەن ءيىسىن سەزىپ تۇرعان-دى. كاپيتان اڭگىمەسىن سوزا ءتۇستى.
— بيكەش، بۇل جۇپار ءيىسى اڭقىپ جاتقان اتاقتى كورسيكا عوي. ايتۋلى ارۋلاردىڭ قاي-قايسىسى سياقتى، ونىڭ دا وزگەلەرگە ۇقسامايتىن ءوز ءيىسى بار. جيىرما جىل كورمەسەم دە، مەن ونى جەر تۇبىنەن سەزە قويام. بۇل — مەنىڭ تۋعان جەرىم. الگى اۋليە ەلەنا ارالىنا جەر اۋدارىلعان كىسىنىڭ ءوزى وتانىنىڭ وسى ءيىسىن ايتىپ، اڭساپ وتىراتىن ەدى دەسەدى عوي. ول كىسى بىزگە تۋىسقان بولادى.
كاپيتان كورسيكاعا، تەڭىزدىڭ ار جاعىنداعى تۇتقىن يمپەراتورعا، ءوز باۋىرىنا قالپاعىن الىپ، تاعزىم ەتتى. جاننا ونىڭ بۇل قىلىعىنا سۇيسىنگەنى سونشا، ءتىپتى جىلاپ جىبەرۋگە شاق قالدى.
تەڭىزشى ەندى كوكجيەكتى نۇسقادى:
— انانىڭ ءبارى قاندى ارالدار عوي، — دەدى.
ايەلدىڭ بەلىنەن قۇشاقتاپ تۇرعان جيۋلەن دە جاننامەن بىرگە تەڭىزشى مەڭزەگەن تۇستى كوزىمەن ىزدەي باستادى.
ولار وڭشەڭ پيراميدا سياقتى جارتاستاردى زورعا تاپتى؛ كوپ ۋاقىت وتپەي-اق كەمە ولاردى اينالىپ ءوتىپ، جان-جاعىنان ەتەگىنەن باسىنا دەيىن مۇك سياقتى بىردەڭە وسكەن قۇزار تاۋلار شىر اينالا قورشاعان كەڭ شىعاناققا كىردى.
كاپيتان الگى وسىمدىكتەردى كورسەتىپ:
— قىزعالداقتار! — دەدى.
كەمە ىلگەرى جۇرگەن سايىن ساقينا تاۋلار جىمداسىپ، جان-جاعىنان سىعا ءتۇستى؛ بۇلار ارا-تۇرا ءتۇبى كورىنىپ قالاتىن ءموپ-مولدىر ايدىندا ءجۇزىپ كەلەدى.
كەنەت الدارىنداعى تاۋ ەتەگىندەگى بۋحتادان شاعالاداي شاڭقان قالا جارق ەتتى. پورتتا بىرنەشە شاعىن يتاليان كەمەلەرى زاكىردە تۇر ەكەن. جولاۋشى ىزدەگەن تورت-بەس قايىق "كورول ليۋدوۆيكتى" ءقازىردىڭ وزىندە-اق توڭىرەكتەي باستادى.
جيۋلەن شامادانداردى جيناستىرىپ بولىپ، ايەلىنە:
— جۇكشىگە جيىرما سۋ بەرسەك تە، جەتكىلىكتى ەمەس پە؟ — دەپ سىبىرلادى.
بۇكىل اپتا بويى ول وسىنداي سۇرقيا سۇراۋلارىمەن-اق جاننانىڭ جانىن جەگىدەي جەپ بىتكەن-دى.
— تاق-تۇق بەرگەننەن، ءسال-پال ارتىق تولەگەن دۇرىس قوي، — دەپ ءزىل تاستاي جاۋاپ قايىردى.
كۇيەۋى مەيمانحانا يەسىمەن، قىزمەتشىلەرىمەن، كورشىلەرىمەن، قايداعى-جايداعى دۇكەنشىلەرمەن ءسال نارسەگە بولا قىزاراقتاسادى دا جاتادى، ولاردى اقىرى ايتقانىنا كوندىرىپ، ايەلىنە:
— مەنى الداعىسى كەلەتىندەردى يت ەتىنەن جەك كورەم، — دەپ قويادى.
ەسەپتەسەر جەرگە كەلگەندە كۇيەۋىم ءبىر تيىنعا بولا جانجال شىعارادى-اۋ دەپ، جاننانىڭ زارەسى كەتەدى، بۇلار بەرگەن بولماشى اقىعا مىسە تۇتپاي، سوڭدارىنان سوستيا قاراپ شىعارىپ سالاتىن قىزمەتشىلەردى كورگەن سايىن، توبە قۇيقاسىنا دەيىن قىزارىپ، ورتەنىپ كەتە جازدايدى.
جيۋلەن بۇلاردى جاعاعا شىعارعان قايىقشىلارمەن دە ءبىر كەرىسىپ الدى.
ولاردىڭ بۇل جەردەن ەڭ الدىمەن كورگەن اعاشى قۇرما بولدى. ەكەۋى ءبىر ۇلكەن الاڭنىڭ شەتىندەگى ادام جوقتىقتان اڭىلجىپ بوس تۇرعان مەيمانحاناعا كەلىپ تۇسكەن بويلارى تاماقتانىپ الدى.
تاماقتان سوڭ جاننا قالانى ارالاپ كورگىسى كەپ، ورنىنان تۇرا بەرگەندە، جيۋلەن موينىنا وراتىلىپ، قۇلاعىنا سىبىرلادى:
— ەڭ اۋەلى جاتساق قايتەدى، جانىم؟
جاننا مۇنىسىنا قايران قالدى.
— جاتايىق دەيسىڭ بە؟ مەن ءالى شارشاعان جوقپىن.
كۇيەۋى باۋىرىنا قىسا ءتۇستى!
— مەن وسى جولداعى ەكى كۇننىڭ وزىندە سەنى قاتتى ساعىنىپ قالدىم. تۇسىنەسىڭ بە؟
جاننا ۇيالعانىنان شيەدەي بوپ قىزارىپ كەتتى.
— مۇنىڭ نە؟ تاپ وسى ءقازىر مە؟ تال تۇستە ءنومىر سۇراماقپىسىڭ؟ جۇرت نە ويلاپ قالاتىنىن بىلەمىسىڭ؟ جيۋلەن، جالىنامىن، ويتپەشى، — دەپ، قولقا سالىپ ەدى، كۇيەۋى بەت باقتىرماي قويدى.
— جۇرت نە دەسە و دەسىن، تۇكىرگەنىم بار ما؟ سولاردان ۇيات بولادى ەكەن دەپ جولىمنان قالار جايىم جوق.
قوڭىراۋ شىلدىراتتى. جاننا كوزىن تومەن سالىپ، ءۇنسىز قالدى. كۇيەۋىنىڭ وسى ءبىر عۇمىردا ىندىنى قانبايتىن اشقاراق ناپسىسىنەن ازا بويى قازا بولىپ، بەتىنەن باسادى، ونىڭ ايتقانىنا كونگەنمەن تاپ وسى ماسقاراسىن تەك حايۋاندار عانا ىستەيتىن وسپادار سۇرقيالىق كورىپ، جيرەنىپ، قاتتى جابىرلەنەتىن-دى. ءبىراق، وعان نازار اۋداراتىن كۇيەۋى جوق، قۇددى مۇنىڭ دا قۇلقىنى قۇرىپ وتىر عوي دەپ ويلايتىنداي، قۇدايى بەرىپ، كۇلىم-كۇلىم ەتەدى.
قىزمەتشى كەلىپ ەدى، جيۋلەن وعان وزدەرىنە بولىنگەن بولمەگە الىپ بارۋىن ءوتىندى. قىزمەتشى بەت-اۋزىن تۇگەل تۇك باسقان، كورسيكانىڭ ناعىز ءتۇس تۇرعىنى ەكەن، مەيمانىنىڭ مىنا قولقاسىنان ەشتەڭە ۇقپاي بولمەنىڭ تەك تۇندە، جاتار ورىنعا عانا ءازىر بولاتىنىن ءتۇسىندىرىپ باقتى.
جيۋلەننىڭ وعان زىعىردانى قاينادى.
— بىزگە ءقازىر كەرەگىپ وتىر. جولدان شارشاپ قالدىق، تىنىققىمىز كەلەدى.
قىزمەتشى ميىعىنان كۇلدى، جاننا ۇيالىپ، جەرگە كىرىپ كەتە جازدادى. ءبىر ساعاتتان سوڭ بولمەدەن شىققاندا، قىزمەتشىلەردىڭ قاسىنان بەتى دۋىلداپ زورعا ءوتتى؛ ولار ءقازىر بۇنىڭ كوزىن الا بەرىپ، سىپسىڭداپ، مازاق قىلاتىنداي كورىندى. ىشىنەن كۇيەۋىن ادەپ-يبادان اتىمەن بەيحابار دەپ كىنالاپ كەلەدى، ورتالارىنا ءبىر كولدەنەڭ پەردە، كەدەرگى ورناعان ءتارىزدى. ەكى ادام ەشقاشان ءبىر-بىرىنىڭ ءىش قۇپياسىن تۇگەل بىلە المايدى؛ ولار قانشا ءبىر ءجۇرىپ، ءبىر تۇرعانمەن، ءبىر-بىرىن ماڭگى اجىراماستاي تاس قىپ قۇشاقتاعانمەن، ءبارىبىر ولاردىڭ ءتانى تابىسقانمەن، جانى تابىسپايدى. ادام پاقىردىڭ ءارقايسىسىنىڭ كوڭىلى ءومىر باقي ءار بولەك ەلەگىزىپ، ءار بولەك قۇلازىپ وتپەكشى.
ولار وسى ءبىر شىرق اينالا قورشاعان قۇزار تاۋلار ءلۇپ ەتەر لەپ جىبەرمەي، تۇڭعيىق تەرەڭ كوگىلدىر شىعاناقتىڭ قۇردىم ورنەگىنە قامالىپ، قاپالاپ وتىرعان شاعىن قالادا ءۇش-اق كۇن كىدىردى. سول ارادا ءوز ساياحاتتارىن ابدەن ەگجەي-تەگجەيلى جوسپارلاپ الدى. قيىن اسۋلاردان قينالماي ءوتۋ ءۇشىن ات جالدايتىن بولدى. ولار كورسيكانىڭ جاراۋ بولعانمەن، قاجۋدى بىلمەيتىن قايراتتى جىلقىسىنان ەكى ات تاۋىپ الىپ، تاڭ سارىدە جولعا شىقتى. بۇل ەلسىز ولكەدە ەشقانداي تراكتير كەزىكپەيدى ەكەن، ات قوسشىلارى قاشىرعا ازىق ارتىپ الىپ ءجۇردى.
جول اۋەلى شىعاناقتى جاعالاپ ءبىراز ءجۇردى دە، كەنەت ءزاۋلىم-زاۋلىم قۇزار شىڭدارعا باستاپ اپاراتىن اران شاتقالداردىڭ بىرىنە بۇرىلدى. ارا-تۇرا كەۋىپ قالعان ارنالاردىڭ ۇستىنەن ءوتتى، ءار جەر، ءار جەردەن تاس تۇبىنە بۇعىپ قالعان جىمىسقى اڭداي جىلتىراپ كورىنىپ، قايناپ شىعىپ، سىلدىراپ اعىپ جاتقان جىلىمشى بۇلاقتار ۇشىراستى.
عۇمىرى سوقا تيمەگەن قويناۋلار قۇلا تۇزدەي تۋىرىلىپ تىڭ جاتىر؛ بەتكەيلەرىن شىلدە قۋراتىپ جىبەرگەن ساپ-سارى الا قاۋ جاۋىپتى، اندا-ساندا ءبىرلى-جارىم، نە جاياۋ، نە جەرمەن-جەكسەن ات، يا يت بويىنان ازەر اساتىن ەسەك مىنگەن تاۋ تۇرعىندارى قارسى جولىعادى. ءبارىنىڭ دە يىعىندا وقتاۋلى مىلتىق، كوبى تات باسىپ، كونەتوز تارتقانمەن، مىناۋ تۇنجىراعان كورسيكالىقتاردىڭ يىعىندا تىم ۇرەي توگىپ ۇڭىرەيىپ كورىنەدى. بۇكىل ارالدى تۇگەل جاۋىپ جاتقان ءشوپتىڭ اۋىز قۋىراتىن اششى يىسىنەن اۋا قويىلىپ كەتكەندەي، وكپەڭ قابىنا بەرەدى، جول جوتا-جوتا تاۋلاردىڭ قويناۋ-قويناۋىن قۋالاپ وتەدى ەكەن. كەيبىرەۋى كوگىلدىر، كەيبىرەۋى قىزعىلت گرانيت قۇزدار بۇكىل القاپقا ءبىر ءتۇرلى سۇستى ءوڭ بەرىپ تۇر؛ ەتەكتەگى كاشتان توعايلار سوناۋ توبەڭنەن تۇنەرە تونگەن جالاڭاش تاستارعا قاراعاندا، جاي انشەيىن بۇتا سياقتانىپ، تىم ءالجۋاز كورىنەدى. بارعان سايىن جول قيىنداي ءتۇستى؛ جول باسشى تۇكسيگەن-تۇكسيگەن تىك شىڭداردى كورسەتىپ، الدەنە دەپ اتتارىن اتايدى. ءبىراق جيۋلەن مەن جاننا قانشا تەسىلىپ قاراسا دا، ەشتەڭەنى كورمەدى؛ ءبىرتالايدان سوڭ تاۋدان قۇلاعان ۇيمە تاستار سەكىلدى سۇرعىلت بىردەڭەلەر كوزدەرىنە ارەڭ ءتۇستى. ول مىنانداي ورەسەن الىپ تاۋدىڭ اياسىندا قاپەلىمدە كوزىڭە شالىنا قويمايتىن قۇستىڭ ۇياسىنداي بەتكەي-بەتكەيگە بەكىنىپ قالعان گرانيت ساندىق تاستار ەكەن.
ىلبىگەن ۇزاق ءجۇرىس جاننانى جالىقتىرىپ جىبەردى. "كانە، تەزىرەك جۇرەيىكشى"، — دەپ، اتىنا قامشى باسىپ، شوقىتا جونەلدى. كۇيەۋى سوڭىما ەرسىن دەپ، ەشتەڭەنى ەستىمەگەن بولىپ، ءبىراز ۇزاڭقىراپ كەتىپ قالىپ، ارتىنا بۇرىلىپ قاراپ ەدى، اتىنىڭ جالىنا جابىسىپ، ارتىنان قوپاڭ-قوپاڭ شاۋىپ كەلە جاتقان ءوڭ جوق، ءتۇس جوق ءوز كۇيەۋىن كورىپ، ىشەك-سىلەسى قاتقانشا كۇلدى. "اسقاق رىساردىڭ" اسەم كەلبەتى ونىڭ ەبەدەيسىزدىگى مەن ەس-تۇسى قالماي قورىققان كۇيىن ونان سايىن كۇلكىلى قىپ جىبەرىپتى.
بۇدان ءارى اتتارىن cap جەلدىرىپ وتىردى. ەندىگى جول ەكى بەتكەيدى ەتەگىنە دەيىن تۇگەل قىمتاپ جاۋىپ جاتقان نۋ ورماننىڭ اراسىمەن وتەدى ەكەن.
اراسىن ساسىر، ءداۋ-داۋ پاپوروتنيك، ىرعاي، ءبورى جيدەك، كۇلگىن گۇل، جۇپار تال، حوش ءيىستى شىلىك، بۇرگەن قاپتاپ، قىسى-جازى بىردەي كوگەرىپ تۇراتىن ەمەن، ارشا، جەلىم قاراعاي، يتمۇرىن، توبىلعى، تاس سامىرسىن، شىتىرماق گۇلدى بۇتالار بىرىنە-بىرى ۇيىسىپ وسكەن يت تۇمسىعى وتپەس نۋ جىنىستان تاۋ بوكتەرى بۇيرالانىپ قالىپتى.
جاننا مەن جيۋلەن ابدەن اشىقتى. ارتتارىنان اتقوسشى قۋىپ جەتتى. ەكەۋىن تاۋلى جەردە ءجيى ۇشىراساتىن ءبىر جاقپاردان شاپشىپ اعىپ جاتقان كىشكەنە اسەم بۇلاققا باستاپ اپاردى. ارلى-بەرلى وتكەن جولاۋشىلاردىڭ ءبىرى ءمولدىر سۋعا بىردەن باس قويۋعا وڭاي بولسىن دەپ، كاشتان جاپىراعىنان ناۋا جاساپ قويىپتى.
مىنانداي شەكسىز باقىتقا ەسى شىعا قۋانعان جاننا ايقايلاپ جىبەرە جازدادى. ولار تاعى دا ىلگەرى ءجۇرىپ، ساگون شىعاناعىن اينالىپ ءوتىپ، ەڭىسكە قۇلادى. كۇن كەشتەتە ءبىر كەزدە ەلىنەن الاستالعان قاشقىن گرەكتەر مەكەندەپ كەتكەن كارگەزگە جەتتى. شەتىنەن قىپشا بەل، سۇلۋ مىقىن، سۇيرىك بىلەك سۇلۋ قىزدار سۋات باسىنا جيىلا قاپتى. جيۋلەن ولارعا: "قايىرلى كەش!" دەپ ايقايلاپ ەدى، قىزدار الدەقاشان بەزىپ كەتكەن ەلدەرىنىڭ كۇيلى-سازدى ادەمى تىلىندە الدەنە دەپ جاۋاپ قايىردى.
پيانعا كەلگەندە باعزى زامانداعىداي، نەمەسە تەك جات ەلگە كەلگەندەگى ادەتپەن ءبىر كۇن قوندىرىپ شىعاتىن ءۇي سۇراستىرۋعا تۋرا كەلدى. جاننا جيۋلەننىڭ ەسىك قاققان ءۇيىنىڭ قاقپاسىن قالاي اشقانىنا دەيىن قىزىقتاپ قاراپ تۇردى؛ ءتىپتى مۇنداي جاعدايعا ۇشىراعاندارىنا جۇرەگى جارىلىپ قۋاندى. تالاي-تالاي ويلاماعان وقيعالار تاپ بولاتىن ناعىز تاماشا ساياحات وسىنداي بولۋ كەرەك قوي!
ولار قونعان ءۇيدىڭ يەلەرى دە جاڭا ۇيلەنگەن جاستار بولىپ شىقتى. ولار بۇل ەكەۋىنە قۇددى ءبىر قۇداي جىبەرگەن قىزىردى قابىلداعانداي قۋانىپ قالدى. ءسويتىپ قيىپ سالعان اعاشتارى قۇرت ۇڭگىپ تاستاعاندىقتان، اۋرۋ ادامداي اھىلاپ-ۇھىلەپ، سىقىرلاپ تۇرعان ەسكى ۇيدە، استارىنا سابان توسەپ، ۇيىقتاپ شىقتى.
تاڭ اتا اتتانعان-دى؛ قىستاقتان اتتاپ شىقپاي جاتىپ، ءبىر گرانيت تۇلعالاردىڭ نۋ ورمانىنا تاپ بولىپ، امالسىز ايالداما جاساۋعا تۋرا كەلدى. بۇل ورماندا ءارقيلى اسەم باعاندار دەيسىڭ بە، شوشاق توبەلدىرىكتى كۇمبەزدەر دەيسىڭ بە، ايتەۋىر، ۋاقىت، جەل، تەڭىز، تۇمان مەن بۋ جابىلا قاشاپ جاساعان عاجايىپ تۇلعالاردىڭ نە ءتۇرى تابىلادى. وسى ءبىر ءارقايسىسىنىڭ بيىكتىگى ءۇش ءجۇز مەترگە دەيىن باراتىن، كەيبىرى قىلدىرىقتاي نازىك، كەيبىرى جۇپ-جۇمىر جۋان، بۋىن-بۋىن ءيىر-يىر عالامات گرانيت قۇزداردىڭ ءبىر الۋانى اتىمەن ەشتەڭەگە ۇقسامايدى، ال ەندى ءبىر الۋانى ءار ءتۇرلى اعاشتاردى، وسىمدىكتەردى، تاس مۇسىندەردى، ايۋلاردى، ادامداردى، شاپانى مالىنعان تاقۋالاردى، ءمۇيىزدى پەرىلەردى، الىپ قۇستاردى، تاعىلار تايپاسىن، ەسۋاس ءتاڭىردىڭ امىرىمەن قارا تاسقا اينالىپ قالعان قورقىنىشتى اڭداردى كوز الدىڭا ەلەستەتەدى.
جاننانىڭ اۋزىنا ءسوز تۇسپەدى، جۇرەگى لۇپىلدەپ، مىنانداي عالاماتتار دۇنيەسىن كورگەندە ونە بويىن وزگەشە ماحاببات قۇشتارلىعى كەرنەپ، جيۋلەننىڭ قولىن ۇستاي الىپ، قۇشىرلانا قىسىپ-قىسىپ قويدى.
وسىناۋ شىتىرماننان شىعا بەرگەندە، قارسى الدارىنان قان قىزىل گرانيت شىندار كومكەرگەن تاعى ءبىر شىعاناققا تاپ بولدى. كوك تەڭىزدە كۇرەڭ قىزىل جارتاستاردىڭ سۋرەتى سامسايدى.
جاننا تاڭعالىپ، كومەيى ءبىتىپ، قايتا-قايتا "وي، ءتاڭىرىم-اي"، "جيۋلەن" دەپ، تامسانا بەردى، كوزىنەن جاس تا شىعىپ كەتتى. كۇيەۋى ودان كوز الماي سۇيسىنە قارادى.
— ساعان نە بولدى، جانىم؟ — دەپ سۇرادى.
جاننا يەگىن ءبىر سيپاپ قويىپ، كوزى كۇلىمدەپ، داۋسى دىرىلدەپ:
— ەشتەڭە بولعان جوق... شاماسى، جۇيكەدەن عوي دەيمىن... ءوزىم دە بىلمەيمىن. كەز كەلگەن نارسەگە تاڭ-تاماشا قالام، كوڭىلدى تولقىتىپ، جانىمدى جادىراتا تۇسەدى. مەن قانداي باقىتتىمىن! — دەدى.
ايەلدەردىڭ بۇنداي اسىرە اسەرشىلدىگى، كەز كەلگەن نارسەگە ەستەرى كەتە تانداناتىن سەزىمتالدىعى، ءسال نارسەگە جۇرەگى جارىلا قۋانىپ، قۋانعاندارىندا ءبىر ويسىراعان وپاتقا تاپ بولعانداي، ەس-تۇستەرىن بىلمەي قالاتىن الابۇرتپا مىنەزى جيۋلەنگە اتىمەن تۇسىنىكسىز دۇنيە ەدى.
ايەلىنىڭ كوزىنەن قاراپتان-قاراپ تۇرىپ جاس شىققانى، وعان انشەيىن كۇلكىلى نارسە بوپ كورىندى. ونىڭ بار نازارى بارعان سايىن شاتقالاڭعا اينالا تۇسكەن جولدا بولىپ كەلە جاتقان-دى.
— ودان قايتا اتىڭا اباي بولساڭشى، — دەپ قويدى.
ولار شىعاناققا ات تۇياعى سىيماستاي تاپ-تار قۇردىم سوقپاقپەن قۇلادى، سوسىن انادايدا ارانىن اشىپ تۇرعان "وت اڭعارىنا" كوتەرىلۋ ءۇشىن وڭعا بۇرىلدى.
جول بۇرىنعىدان بەتەر قيىنداي ءتۇستى. — وسىعان جاياۋ كوتەرىلسەك، قايتەدى؟ — دەدى جيۋلەن.
جاننا انەۋكۇنگى كەلىسپەستىكتەن كەيىن ەكەۋدەن-ەكەۋ وڭاشا بولۋدىڭ ءساتى تۇسكەنىنە قۋانىپ، ول ۇسىنىستى قابىل الدى.
اتقوسشى ەكى جىلقىنى جەتەگىنە الىپ، ىلگەرى وزىپ كەتتى دە، بۇل ەكەۋى اسپاي-ساسپاي اڭعارعا جاياۋ كوتەرىلە باستادى.
سوناۋ زاڭعار قۇزدان ەتەگىنە دەيىن قاق ايىرىلىپ تۇسكەن ەكى تاۋ ەكى جاققا شەگىنىپ جول اشىپ تۇر. جالعىز اياق سوقپاق اران اڭعاردىڭ تۇبىنە قاراي سۇڭگىپ ەنىپ بارادى. ول جولدا ەكى ۇلكەن گرانيت قۇزدىڭ استىنان وتەدى ەكەن، تومەندە — سايدىڭ تابانىندا سارىلداپ سۋ اعىپ جاتىر.
اۋا ساپ-سالقىن، گرانيت جارتاستار قاپ-قارا، تەك توبەدەگى ءبىر شوكىم زەڭگىر اسپان عانا كوكپەڭبەك.
وقىس دىبىستان جاننا شوشىپ كەتتى. باسىن كوتەرىپ، جوعارى قاراپ ەدى، ءبىر سالانىڭ بويىنان ۇپ-ۇلكەن قۇس ۇشىپ شىعىپتى، ول بۇركىت ەدى. ونىڭ داليا كەرىلگەن قوس قاناتى اڭعاردىڭ ەكى جاعىنا دا بىردەي جەتىپ تۇرعان سياقتى؛ قاناتىن سەرمەپ-سەرمەپ قالدى دا، زەڭگىر كوككە سۇڭگىپ، عايىپ بولدى.
ءبىراز جۇرگەن سوڭ بۇلار كەلە جاتقان قويناۋ ەكى ءتىلىم اڭعارعا اينالدى؛ سوقپاق سول ەكى جاعى دا قۇز، تىلدەي ۇشپانى قيالاپ وتىردى.
جاننا تۇك قورىقپايدى، سەكەڭدەپ جۇگىرىپ كەتەدى، اياعىنىڭ استىنان سۋسىپ تاستار قۇلاپ جاتىر، باسىڭ اينالاتىنداي قۇلاما قۇزعا دا اۋىق-اۋىق ءۇڭىلىپ-ۇڭىلىپ قويادى.
كۇيەۋى باسى اينالاتىن بولعاسىن، كوزىن جەردەن كوتەرمەي القىنا ايانداپ كەلەدى.
كەنەت كۇن جارق ەتتى. قۇزداردىڭ قىسپاعىنان قۇتىلدى. ەكەۋى دە سۋساپ قالدى. سىزداۋىت ءىز قويشىلار ەشكى سۋارۋ ءۇشىن تاس استاۋعا بۇرىپ اعىزىپ قويعان كىشكەنە تاۋ بۇلاعىنا باستاپ اپاردى. ماڭايىن تۇگەل مۇك باسىپ كەتىپتى. جاننا جەر تىزەرلەپ سۋ ىشۋگە كىرىستى. جيۋلەن دە ول نە ىستەسە سونى ىستەدى.
جاننا مۇپ-مۇزداي سۋدان باسىن كوتەرەر ەمەس، جيۋلەن ونىڭ قىپشا بەلىنەن قاپسىرا قۇشاقتاپ الىپ، اعاش ناۋانىڭ ءبىر شەتىندەگى ىڭعايلى ورنىنان ىعىستىرىپ جىبەرگىسى كەلىپ ەدى، تايتالاسىپ و دا بولمادى، ەكى ەرىن بىرەسە تىم تاقاپ كەلەدى دە، ىلە-شالا قايتا اجىراسىپ كەتەدى. جاعالاسىپ، جىڭىشكە اعاش ناۋانى بىرەسە بىرەۋى، بىرەسە ەكىنشىسى سۇلىكتەي قادالىپ اپ، جىبەرمەي قويادى. ساپ-سالقىن سۋ بەتتەرىنە، مويىندارىنا، قولدارىنا شاشىراپ، كيىمدەرىن مالمانداي قىپ تاستادى. شاشتارىنا شاشىراعان سۋ تامشىلارى مەرۋەرتتەي جالتىرايدى. ەكەۋىنىڭ ەرىندەرى سۋ استىندا قايتا-قايتا ءسۇيىسىپ تە قالادى.
كەنەت جاننانى ماحاببات قۇمارلىعى بيلەپ الدى. ول اۋزىن سۋعا تولتىرىپ، جيۋلەنگە ءوز اۋزىنان سۋ ىشكىزبەكشى بوپ، ەرنىن توستى. جيۋلەن كۇلىمدەپ، انتەك شالقايىپ، قۇشاعىن جايدى، باۋىرىنا قىسىپ اپ، وزەگىن ورتەپ بارا جاتقان ىستىق ىقىلاسىمەن قوسا اقتارىلعان سول ءبىر ءتاتتى بۇلاقتان باسىن الماي سىمىرە بەردى.
جاننا ەمەشەگى ءۇزىلىپ بارا جاتقانداي، كۇيەۋىنىڭ ومىراۋىنا تىعىلا ءتۇستى، جۇرەگى اتشا تۋلايدى، كوكىرەگى قابىنىپ، كوزى جاساۋراپ، كوز الدى تۇماندانىپ، مۇنار كومىپ بارادى. "جيۋلەن، ساۋلەم!" دەپ ەنتىگە سىبىرلاپ، وزىنە قاراي سىعىمداي تارتىپ، شالقالاي بەردى؛ ۇياتتان وت بوپ دۋىلداپ كەتكەن ءجۇزىن قوس الاقانىمەن جاۋىپ الدى.
جيۋلەن قاپسىرا قۇشاقتاپ ۇستىنە قۇلاي بەردى.
جاننا اڭسارىنا جەتكەنشە، تاعاتى تاۋسىلىپ بارادى؛ كەنەت توبەسىنە جاي تۇسكەندەي ىشقىنا شىڭعىرىپ جىبەردى، ونە بويىن ورتەپ لاۋلاتقان ىستىق ىڭكارىمەن ەندى عانا تابىسىپ ەدى.
ولار شىڭنىڭ توبەسىنە دەيىن كوتەرىلدى. جاننا دىڭكەسى قۇرىپ شارشاپتى، الدەنەگە ابىرجي بەرەدى؛ قاستارىنداعى اتقوسشىلارى پاولي پالابرەتتيدىڭ تۋىسى تۇراتىن ەۆيزاعا ىمىرت ۇيىرىلە زورعا جەتتى.
ول ءبىر تۇنەرگەن ۇزىن كىسى ەكەن؛ تۇرىنە قاراعاندا قۇرت اۋرۋى بار ادام سياقتى. ول مەيماندارىن الدىن-الا ازىرلەنىپ قويعان قابىرعاسى جاپ-جالاڭاش قۇلازىعان بوس بولمەگە كىرگىزدى. اشەكەي اتاۋلىنى اتىمەن بىلمەيتىن بۇل ولكە ءۇشىن ونىڭ ءوزى تىم ءسان-سالتاناتى اسقان ءساندى بولمە ەدى. ءۇي يەسى فرانسۋز، يتاليان سوزدەرى بىتىسقان كورسيكانىڭ قويىرتپاق تىلىندە بۇنداي قوناقتاردىڭ كەلۋى ءوزى ءۇشىن ۇلكەن قۇرمەت ەكەنىن ايتىپ ۇلگىرگەنشە سىرتتان ساڭقىلداعان ايەل داۋسى ەستىلدى دە، ىلە-شالا كوزدەرى توستاعانداي، ەكى بەتى نارتتاي قىزىل، قىپشا بەل كىشكەنە قارا تورى ايەل جۇگىرىپ كىردى.
كىرشىكسىز اپپاق تىستەرىن كورسەتىپ، ىرجيا كۇلىپ، جاننانى ءسۇيىپ-سۇيىپ الدى، جيۋلەننىڭ قولىن سىلكىپ-سىلكىپ قويدى. ۇستى-ۇستىنە باستىرمالاتىپ:
— سالاماتسىز با، حانىم، سالاماتسىز با، مىرزا؟ قالاي تۇرىپ جاتىرسىزدار؟ — دەپ سۇراستىرىپ جاتىر.
ول بۇلاردىڭ قالپاقتارىن، ءشالىسىن شەشۋلەرىنە جاردەمدەسىپ، ءبىر قولىنا جيىپ الدى، ەكىنشى قولىن تاڭىپ الىپتى. سوسىن ءبارىن سىرتقا ەرتىپ شىعىپ، كۇيەۋىنە:
— تاماققا دەيىن مەيمانداردى قىدىرتىپ قايت، — دەپ تاپسىردى.
پالابرەتتي ونىڭ ايتقانىن ەكى ەتپەي، سول بويدا-اق جاننا مەن جيۋلەندى دەريەۆنيالارىن كورسەتۋگە الىپ شىقتى؛ اياعىن باپپەن باسادى، ۇستى-ۇستىنە جوتەلىپ، اندا-ساندا ءبىر اۋىز ءسوز ايتادى:
— بۇل ءوزى ءبىر ىلعالدى جەر، وكپەمە سالقىن ءتيىپ قالىپتى.
ول بۇلاردى ءۇستىن ءشوپ باسقان ءبىر كىشكەنە سوقپاققا ءتۇسىردى. كەنەت ءبىر ۇلكەن كاشتان اعاشىنىڭ تۇبىنە كەلدى دە، داۋسىن كوتەرىپ، سامپىلداپ سويلەپ كەتتى:
— ءدال وسى ارادا مەنىڭ نەمەرە اعام جان ءرينالدى ماتە لوري ءولتىرىپ كەتتى. كورىپ تۇرسىز با، مەن ءدال مىنا جەردە جاننىڭ قاسىندا تۇرعانمىن، كەنەت ون قادامداي جەردەن ماتە شىعا كەلدى دە: "جان، ەندى قايتىپ البەرتا جاققا اياعىڭدى اتتاۋشى بولما؛ ال، اتتايدى ەكەنسىڭ، ايتپادى دەمە، اجالىڭدى مەنەن تاباسىڭ!" — دەپ ايقالادى. مەن جاننىڭ قولىنان ۇستاي الىپ: "جان بارما، ول سەنى ولتىرەدى!" دەدىم. ەكەۋى دە پولينا سيناكۋپا دەگەن قىزعا قىرىنداپ جۇرگەن بولاتىن.
جان:
— جوق، بارامىن. ماتە، سەن مەنىڭ جولىما كولدەنەڭ تۇرا المايسىڭ! — دەپ ايقايلادى.
سول ارادا مەن مىلتىعىمدى الىپ ۇلگەرگەنشە، ماتە ونى كوزدەپ تۇرىپ اتىپ سالدى. جان شاماسى ەكى فۋتتان بيىك بولماسا، الاسا ەمەس جىپتەن قارعىعان كىشكەنە بالاشا، ىرشىپ ءتۇسىپ ماعان سوقتىقتى؛ قولىمداعى مىلتىعىم اناۋ كاشتان اعاشىنا قاراي ۇشىپ كەتتى. جاننىڭ اۋزى اشىلىپ كەتىپتى، ءبىراق، ءتىل تارتپاستان دۇنيە اۋىپ جۇرە بەردى.
جاس جۇبايلار وسىنشاما قانتوگىس جايلى جاي-جايباراقات اڭگىمەلەپ تۇرعان كىسىگە اڭىرا قارادى:
— قانىشەردى قايتتىڭىزدەر؟
پاولي پالابرەتتي جاۋاپ قايتارماس بۇرىن ۇزاق جوتەلىپ الدى.
— ول تاۋعا قاشىپ كەتتى. ءبىر جىلدان سوڭ ونى مەنىڭ اعام اتىپ ءولتىردى. مەنىڭ اعام فيليپپ پالابرەتتيدى ەستىپ پە ەدىڭدەر، ول كىسى بانديت بوپ كەتتى.
جاننا سەلك ەتە ءتۇستى.
— ءسىزدىڭ اعاڭىز بانديت پا؟
اقپەيىل كورسيكا ادامى بۇعان كوزى جايناپ ماساتتانىپ قويا بەردى.
— ءيا، حانىم، اتاقتى بولعاندا قانداي! التى جاندارمنىڭ كوزىن قۇرتتى. ول ميكولو موراليمەن بىرگە، نيولوداعى قورشاۋدا قالعاندا قازا تاپقان. ولار التى كۇن بويى شىداپ باقتى ءارى اشتىق قىسپاعى جانە بار.
ونىڭ سول ءبىر فيلوسوفيالىق داۋىس ىرعاعىمەن ايتاتىن "دالادا تاماشا" دەگەنى سەكىلدى ول:
— ءبىزدىڭ ەلدىڭ سالتى وسىلاي عوي، — دەدى.
بۇدان سوڭ ولار تاماقتانۋعا ۇيگە قايتتى. ماناعى كىشكەنە ايەل بۇلاردى باياعىدان بەرى بىلەتىندەي-اق، استى-ۇستەرىنە ءتۇسىپ، بايەك بوپ ءجۇر.
ءبىراق جاننانى ءبىر كۇدىك بيلەپ وتىرعان-دى. ول ەندى قايتىپ جيۋلەننىڭ قۇشاعىنان ماناعى بۇلاق باسىنداعىداي بۇرىن-سوڭدى باسىنان كەشىرىپ كورمەگەن وتتاي ىستىق ماحاببات قىزىعىن تابا الار ما ەكەن؟ ولار ءقازىر تاعى دا ءبىر بولمەدە وڭاشا قالسا، بۇرىنعىداي مەڭىرەيگەن سەلقوس قالپىما قايتا تۇسەتىن شىعارمىن دەپ ۋايىمدادى. ءبىراق، ازدان كەيىن ول قورقىنىشىنىڭ بەكەر ەكەنىنە كوزى جەتتى؛ بۇل ولاردىڭ ماحاببات قۇشاعىندا وتكەن العاشقى ءتۇنى ەدى.
ەرتەڭىنە اتتاناردا، ءوزىنىڭ باقىتتى ءبىر ساتىنە كۋا بولعان جۇپىنى ۇيمەن قينالا قوشتاستى.
ءۇي يەسىنىڭ ايەلىن بولمەسىنە شاقىرىپ الىپ، تۇندەگى ءلاززاتىنىڭ وتەۋى رەتىندە ەمەس، ەسكەرتكىش رەتىندە پاريجدەن ءبىر سىيلىق جىبەرۋگە رۇقسات ەتۋىن قيىلىپ سۇرادى.
كورسيكالىق جاس كەلىنشەك ءبىراز ۋاقىت باس تارتىپ تۇرىپ-تۇرىپ، اقىرى كوندى.
ولاي بولسا، — دەدى ول. — ماعان ءبىر كىشكەنە پيستولەت الىپ بەرىپ جىبەرىڭىز.
جاننا مۇنىسىنا قايران قالىپ، كوزى ادىرايىپ كەتتى. ەڭ ءبىر قۇپيا سىرىن ايتاتىنداي، كەلىنشەك ونىڭ قۇلاعىنا:
قاينىمدى اتىپ ولتىرەيىن دەپ ەدىم، — دەپ سىبىرلادى.
سول ءباز-باياعى جايراڭداعان قالپى، جالما-جان بايلاۋلى قولىن شەشىپ، قارداي اپپاق ەتىنە تيگەن قانجاردىڭ ەندى-ەندى جازىلىپ كەلە جاتقان جاراسىن كورسەتتى.
— ەگەر ءالى جەتەتىن بولعاندا، — دەدى ول — ول مەنى الدەقاشان-اق جارىپ تاستاعان بولار ەدى. كۇيەۋىم ماعان سەنەدى، قىزعانبايدى. ونىڭ ۇستىنە اۋرۋ ادام، قانى كوپ قىزا بەرمەيدى. حانىم، مەن شىنىندا دا ادال ايەلمىن. ءبىراق، قاينىم قىزعانشاق، قايداعى-جايداعى قاڭقۋ اڭگىمەنىڭ بارىنە سەنەدى. ول ارينە، قاراپ جۇرمەيدى، ماعان تاعى بىردە تيىسەدى. سول ۋاقىتتا قولىمدا پيستولەت بولسا، نەدەن قورقام، قورعانىپ باعام عوي.
جاننا ايتقانىن ورىنداۋعا ۋادە قىلىپ، جاڭا تانىسىنىڭ بەتىنەن ءسۇيىپ قوشتاسىپ، اتتانىپ كەتتى.
ساياحاتىنىڭ اياق جاعى ول ءۇشىن ءبىر ءتۇس سياقتى، وڭشەڭ سۇيىسۋ-ايمالاسۋمەن ءوتتى. ەندىگى ايالداعان جەرىندە ادامدار دا، قالالار دا، تابيعات كورىنىستەرى دە كوزىنە تۇسپەدى، تەك جيۋلەننىڭ جۇزىنە تەلمىرىپ قاراۋمەن بولدى.
ولار جاس بالالارداي شۇيىركەلەستى؛ عاشىقتاردىڭ تالاي-تالاي اڭعىرت قىلىقتارى دا ىستەلدى، نەشە ءبىر ولىپ-وشكەن ادەمى سوزدەر دە ايتىلدى، ءوز تاندەرىندەگى كۇنبە-كۇنگى شوپىلدەسكەن سۇيىستەردە ەرىندەرى تيگەن جەرلەرگە قىزىق-قىزىق اتتار دا قويىلدى.
جاننا ىلعي وڭ جاق بۇيىرىمەن جاتىپ ۇيىقتايدى دا، جيۋلەن ويانعاندا ونىڭ تومپيىپ كورىنىپ جاتاتىن سول جاق كوكىرەگىنە كوزى تۇسەتىن-دى. سوندىقتان وعان "قىدىراۋىق" دەپ ات قويدى، ىلعي قان شاۋىپ قىزارا ءبورتىپ تۇراتىن ەكىنشى جاق كوكىرەگىنىڭ ۇشى سۇيىسكەندە تىم سەزىمتال بولعاندىعى ءۇشىن "ءتاتتى قۇمار" اتاندى؛ ەكەۋىنىڭ ورتاسىنداعى تەرەڭ جۇلگەگە جيۋلەننىڭ ەرنى ءاردايىم ارلى-بەرلى ساياحاتتايتىن بولعان سوڭ "مامامنىڭ ساياجولى" دەگەن ات بۇيىردى، ال ەكىنشى ءبىر اسا قۇپيا جۇلگە "وت اڭعارىنا" ەسكەرتكىش رەتىندە "داماسكىگە باراتىن جول" دەپ اتالدى.
باستياعا كەلگەن سوڭ، اتقوسشىلارىمەن قوشتاسۋعا تۋرا كەلدى. جيۋلەن قالتالارىن اقتارىپ، اقتارىپ، وعان بەرە قوياتىنداي وڭتايلى تەڭگەنىڭ رەتى شىقپاعان سوڭ، جانناعا بۇرىلدى.
— سەن اناڭنىڭ بەرگەن اقشاسىن پايدالانبايدى ەكەنسىڭ، ماعان بەرشى. ول مەنىڭ بەلبەۋىمدە مۇقياتتىراق ساقتالادى، ىلعي قاعاز اقشانى دا بۇزدىرىپ جاتپايمىز.
جاننا وعان ءاميانىن بەرە سالدى.
ولار ليۆورنوعا ءجۇزىپ باردى؛ ودان سوڭ فلورەنسيادا، گەنۋيادا بولدى، بۇكىل يتاليان ريۆەراسىن شارلاپ شىقتى. ءبىر جەلكەم كۇنى تاڭەرتەڭ مارسەلگە كەلىپ جەتتى؛ تەرەكتىدەن شىققاندارىنا ەكى اي بولىپتى؛ ەلگە ولار قازاننىڭ ون بەسىندە ورالدى.
جاننا الىس نورمانديادان ەسكەن تۋعان جەردىڭ سالقىن لەبىنەن قامىعىپ قالدى. جيۋلەننىڭ دە ءبىرازدان بەرى مىنەزى وزگەرگەن، شارشاعان كىسىدەي تىم سالعىرت؛ بۇنىسىنا تۇسىنبەي جاننانىڭ كوڭىلىنە دە ۋايىم كىردى.
ول ۇيگە اتتاناتىن ساپاردى ءالى دە ءتورت كۇن كەيىنگە قالدىرتتى، مىنانداي كۇن ساۋلەلى قۇلپىرعان ولكەمەن قوشتاسۋعا ونشا زاۋقى سوقپادى. ءقازىر كورەر قىزىعىن كورىپ بولعانداي، ءبىر ءتۇرلى الدەنەگە تاۋسىلىپ، ءماز بولماي ءجۇر.
اقىرى جولعا شىقتى؛ ورتا جولدا پاريجگە توقتاپ، تەرەكتىدەگى جاساۋ-جيھازدىڭ كەم-كەتىگىن ءبىرجولاتا وسى جاقتان ساتىپ الىپ بارماقشى بولدى. جاننا مامام بەرگەن اقشاعا تالاي-تالاي تاماشا جيھاز ساتىپ الام عوي دەپ قۋانىشى قوينىنا سىيماي كەلەدى، بارىنەن بۇرىن انادا ەۆيزدە كورسيكالىق كەلىنشەككە ۋادە قىلعان پيستولەتتىڭ جايىن كوپ ويلادى.
پاريجگە كەلىپ تۇسكەن كۇننىڭ ەرتەسىنە، ول جيۋلەنگە:
— قىمباتتىم، ماعان مامامنىڭ اقشاسىن بەرشى، ءبىر نارسەلەر ساتىپ الايىن، — دەدى.
جيۋلەن الدەنەگە شامدانىپ، جالت بۇرىلدى.
— ساعان سوندا قانشا اقشا كەرەك؟
جاننا اڭ-تاڭ.
— سول بەرگەنىڭشە بەرسەيشى، — دەدى ساسقالاقتاپ.
كۇيەۋى:
— ءما، ءجۇز فرانك، تەك كورىنگەنگە شاشىپ جۇرمە، — دەدى.
قىسىلىپ قالعان جاننا وعان نە دەرىن بىلمەدى. دەگەنمەن، باتىلى بارماي:
— مەن ساعان ول اقشانى بەرگەندە... — دەي بەرىپ ەدى، جيۋلەن ءسوزىن شورت كەستى.
— ءيا، سولاي... ول اقشانىڭ سەندە تۇرعانى نە، مەندە تۇرعانى نە، ەكەۋمىز ءبىر قازان، ءبىر داۋلەتتىڭ يەسى بولعان جوقپىز با؟ مەن ساعان اقشا بەرۋدەن اتىمەن باس تارتىپ تۇرمىن با، ءجۇز فرانك بەردىم عوي.
جاننا ءبىر اۋىز ءسوز ايتپاستان بەس التىن دينار الدى، ودان كوپ سۇراۋعا ءداتى بارمادى، تەك پيستولەت قانا ساتىپ الدى. سوسىن مۇندا تەك ءبىر اپتاداي بولىپ، ولار تەرەكتىگە ءجۇرىپ كەتتى.
VI
ءۇي ءىشى مەن قىزمەتشىلەر كىرپىشتەن قالانعان اق شارباقتىڭ جانىندا جاپىرلاسىپ كۇتىپ تۇر ەكەن. پوشتا كۇيمەسى كەپ توقتاي قالعاندا، جاپا-تارماعاي قۇشاقتاسۋ باستالدى. اناسى جىلاپ كورىستى، جاننانىڭ دا كوڭىلى بوساپ، كوزىنە جاس الدى. اكەسى بۇلاردىڭ جىلاپ-سىقتاعانىنا اشۋلانىپ، اناداي جەردە ارلى-بەرلى سەندەلىپ ءجۇر.
سىرتتا جۇك ءتۇسىرىلىپ بولعانشا، قوناقجايدا كاميننىڭ قاسىندا ساياحات جايلى اڭگىمە دۋىلداپ جاتتى، جاننانىڭ دا اۋزى-اۋزىنا جۇقپايدى، اسىعىستا ويعا ورالماعان بىرەن-ساران ۇساق جايت بولماسا، جارتى ساعات ىشىندە ءبارىن دە ايتىپ ۇلگەردى.
جاننا سوسىن شامادانداردى اقتارۋعا كىرىستى. وعان روزالي قولعابىس جاسادى؛ ونىڭ دا قۋانىشى قوينىنا سىيماي ءجۇر. زاتتاردىڭ ءبارى دە جايعاستىرىلىپ، ءىش كيىم، كويلەك، تۋالەت جابدىعى ورىن-ورىندارىنا قويىلعان سوڭ، قىزمەتشى قىز حانىمىن وڭاشا قالدىرىپ، كەتىپ قالدى. جاننا ابدەن قالجىراپتى، سىلق ەتىپ وتىرا كەتتى.
ول ەندى نە ىستەرىن، نە ويلاپ، نە قويارىن بىلمەي دال بولدى. تومەندە اناسى مۇلگىپ وتىرعان جىم-جىرت قوناقجايعا بارعىسى كەلمەدى؛ سىرتقا شىعىپ، ءبىراز قىدىرىپ قايتايىن دەسە، توڭىرەك ءيىنى ىشىنە كەتىپ، تۇنجىراپ تۇر، اينەكتەن قاراعاننىڭ وزىندە كوڭىلى بۇزىلىپ قويا بەردى. كەنەت ول ىستەيتىن شارۋاسى دا قالماعانىن، ەندى ءومىر باقي ەكى قولى الدىنا سىيماي، وسىلاي وتەتىنىن ويلادى. ءجاسوسپىرىم كەزىندە موناستىردان قۇتىلعاننان كەيىنگى دارحان ءومىرى جايلى تاڭ-تاماشا قيالدارعا بەرىلۋشى ەدى. كوكىرەگىن كەرنەگەن ءۇمىت پەن ارمان ۋاقىتتىڭ قالاي ءوتىپ بارا جاتقانىن دا بايقاتپايتىن. سوسىن سول ءبىر قيالى قىزىل گۇلدەي قاۋلاتقان كيەلى ءۇيدىڭ ەسىگىنەن اتتاپ شىعا سالا ماحاببات اڭساعان ارمانىنا دا جەتتى. سان ايلار بويى ساعىنىشپەن سارعايا كۇتىپ جولىققان، جان-تانىمەن ءولىپ-وشىپ سۇيگەن عاشىق جارى ءبىر اپتانىڭ ىشىندە بولارىن بولدىرىپ، بوياۋىن سولدىرىپ، مۇنى ءوز قۇشاعىندا ەسىن دە جيا الماي قالدى.
ەندى سول بالداي ءتاتتى باقىتتى داۋرەن كۇنبە-كۇنگى ۇيرەنشىكتى تىرلىككە اينالىپ، بۇرىنعى بۇلدىر ءۇمىت، قيالىن قىرىق تولقىتقان اڭسار ارماندارعا ەسىكتى اتىمەن تارس جاۋىپ، بوگەت بوپ، كولدەنەڭ تۇرىپ الدى. ەندى، مىنە ەرتەڭنەن كۇتەتىن ەشتەڭەسى دە قالماپتى.
بۇگىن دە، ەرتەڭ دە، ءتىپتى ءومىرباقي ءوستىپ ەرتە كۇندى كەش قىلىپ، ەرىگۋمەن وتكەنى. ول مۇنىڭ ءبارىن وسىلاي ومىردەن كوڭىلى قالىپ، ارمانى سارقىلىپ، اڭتارىلعاندا بارىپ، ءبىر-اق ءتۇسىندى.
ورنىنان تۇرىپ، تەرەزەنىڭ مۇپ-مۇزداي اينەگىنە بەتىن باستى. شۋدا بۇلتتار تۇيدەك-تۇيدەك كوشىپ جاتقان بۇلىڭعىر اسپانعا قاراپ ءبىراز تۇردى دا، سىرتقا شىقتى.
باياعى ماي ايىنداعى جايقالعان ب ا ق، جاپ-جاسىل اعاش، كوك مايسا ءشوپ — ءبارى دە ادام تانىماستاي وزگەرىپتى. كۇنمەن قاباق قاعىسىپ كۇلىمدەسكەن جاپىراقتار قايدا؟ ونە بويى شوقتاي قىزارىپ، قىزعالداعى الاۋلاپ، سارعالداعى سارعىش كوبەلەكتەي ەلەڭدەپ، قىرىق قۇلپىرىپ، كوزدى ارباپ تۇراتىن كول-كوسىر شالعىنعا نە كورىنگەن؟ جۇتقان سايىن ماس قىلىپ، ءومىر دارىتىپ، كوڭىلدى ءوسىرىپ قويا بەرەتىن جۇپار اۋا نەگە جوق؟
ءبۇرىسىپ تۇرعان جالاڭاش اعاشتاردىڭ اراسىندا كۇزدىڭ كۇنى-تۇنى سىبىرلەيتىن دە تۇراتىن سىمسىك جاۋىنى ءۇزىپ تۇسىرگەن ۇيمە جاپىراقتار كىلەم بوپ توسەلگەن ساياجول ۇزىننان-ۇزاق سوزىلىپ جاتىر. سيديعان بۇتاقتار ءالى كەڭىستىك قوينىنا ءسىڭىپ قۇري قويماعان سوڭعى جاپىراقتارىن جەلگە ۇشىرىپ تۇر. كۇن ۇزاققا كوز جاسىنداي مولتەڭدەۋمەن تۇرعان جابىرقاۋ جاڭبىر ەندى كۇشەيە ءتۇستى؛ ۇلكەن-ۇلكەن التىن تەڭگەدەي اقىرعى جاپىراقتار ساعاعىنان ۇزىلگەن بويى اۋەدە ءبىراز ۋاقىت قاڭعالاقتاپ جۇرەدى-جۇرەدى دە، اقىرى سىز جەرگە قۇلاپ توپىراق قۇشادى.
جاننا توعايعا جەتتى. ول ناۋقاس ادام جاتقان جابىرقاۋ بولمەدەي تىم كوڭىلسىز ەكەن. بۇراڭداعان جولدىڭ ەكى بەتىندەگى جاسىل شالعىن جاپىرىلىپ قالىپتى. ۇيىسىپ وسكەن بۇتاقتار جاسىل تورقاسىنان ايىرىلعان سوڭ، سەلدىر شىپتاداي بوپ، وڭشەڭ ساباۋ بۇتاقتار ءوزارا اي قۇشاق قاۋىپ، ايمالاسا تابىسىپتى؛ جەل قۋالاپ دۇرلىگىپ جۇرگەن سارى جاپىراقتاردان ءولىم اۋزىنداعى كىسىنىڭ كۇڭىرەنگەنىندەي ءبىر ءتۇرلى زارلى ءۇن شىعادى. تيتىمدەي-تيتىمدەي شىمشىقتار بۇرسەڭدەپ، بۇتاقتان-بۇتاققا سەكىرىپ، باسپانا ىزدەپ بەزەك قاعادى.
تەڭىز جاقتاعى جەل وتىندە ۇيىسا وسكەن شەگىرشىندەردىڭ قالقاسىندا قالعان جوكە مەن ۇيەڭكى جەلەگىن جوعالتا قويماپتى، بىرەۋى القىزىل بارقىت، بىرەۋى قوڭىرقاي اتلاس جامىلعانداي بوپ، العاش سۋىق ۇرعاندا، بويلارىنا قانداي شىرىن جۇگىرسە، سونداي تۇسكە بويانىپ شىعا كەلىپتى.
جاننا كۋياردىڭ فەرماسىن بويلاپ، ماماسىنىڭ ساياجولىندا ارلى-بەرلى سەندەلىپ ءجۇردى دە قويدى. الدىنداعى ءبىر وڭكەي قوڭىرقاي كۇندەردى ويلاپ، كوڭىلى قۇلازىدى.
ءبىر ۋاقىتتا ول جيۋلەن العاش رەت ءوز ماحابباتى جايلى سىرىن ايتقان باۋرايعا وتىرا كەتتى؛ ەسىنەن تاڭعانداي، ەشتەڭە ويلاعان دا جوق، ابدەن قالجىراپتى، ال-سال بويىن الا الماي، جاتا كەتىپ ۇيىقتاعىسى، مىنا قۇسادان ءسۇيتىپ قۇتىلعىسى كەلدى.
وكپەك جەلدەن قالبالاقتاپ قاشىپ كەلە جاتقان شاعالانى كورگەندە كورسيكانى، تۇكسيگەن "وت شاتقالىندا" كوككە سامعاپ كوتەرىلگەن بۇركىتتى ەسىنە الدى. باياعىدا باسىنان تايعان ب ا ق جادىنا قايتا تۇسكەندەي جۇرەگى سىزداپ قويا بەردى؛ كوز الدىندا سول ەرسىلەۋ ءبىر وتكىر ءيىسى اڭقىعان تاڭعاجايىپ تاماشا ارال كولدەنەڭدەپ كەلە قالدى، ونىڭ جارقىراعان كۇنى، بالبىراپ ءپىسىپ تۇرعان اپەلسين، ليموندارى، قىزىل قوشقىل تاۋلارى، كوكپەڭبەك بۇتالارى، تاس بۇلاعى شاپقىلاپ جاتاتىن جاقپار-جاقپار شاتقالدارى شەتىنەن ءتىزىلىپ تۇرىپ الدى.
سول-اق ەكەن، مىناۋ كۇزگى بۇلىڭعىر اۋا رايى، تۇنجىراعان تابيعات، سۋسىپ ۇشقان جاپىراقتىڭ مۇڭلى سىبدىرى، جەل قۋالاعان سۇرعىلت بۇلتتار ونى تۇڭعيىق قاسىرەتتىڭ تۇبىنە شىم باتىرىپ جىبەرگەندەي بولدى؛ سولقىلداپ جىلاپ جىبەرمەس ءۇشىن، جالما-جان ورنىنان تۇرىپ، ۇيگە قاراي اسىعا اياندادى.
ماماسى كامينگە ماڭدايىن توسەپ، قالعىپ وتىر. ول مىنانداي بىرىنەن-بىرى اۋمايتىن جاداۋ كۇندەردىڭ جايباراقات اعىنىنا ابدەن ۇيرەنىپ العان-دى، ءتىپتى ونىڭ جابىرقاۋ كوڭىلسىزدىگىن دە بايقامايتىن. اكەسى مەن جيۋلەن ءارى بوي جازىپ، ءارى ءىس بابىندا سويلەسىپ قايتپاق ءۇشىن سىرتقا شىعىپ كەتتى. ءتۇن تىم ەرتە ورنادى، بولمەنىڭ ءىشى كاميندەگى لاۋلاپ جانعان وتتىڭ جالىنىنان اندا-ساندا ءبىر جارق ەتىپ قالعانمەن، بىرتە-بىرتە قاراڭعىلانا ءتۇستى.
اينەكتەن كەشكى الاكەۋىمدە كۇزدىڭ سوڭعى كۇندەرىندەگى سۇرقاي كورىنىستەرى مەن شالشىققا اۋناپ تۇرعانداي ساتپاق-ساتپاق الاسا اسپان ءالى كورىنىپ تۇر.
كوپ ۇزاماي بارون مەن جيۋلەن قايتىپ ورالدى؛ قاپ-قاراڭعى قوناقجايعا كىرىپ كەلە جاتىپ بارون قىزمەتشىنى شاقىردى.
— تەز شىراعدان اكەلىڭدەر، ايتپەسە مىنا بولمە كىسىنىڭ ەڭسەسىن باسىپ بارادى، — دەپ ايقايلادى.
اكەسى كاميننىڭ قارسى الدىنا بارىپ وتىردى. سۋ تيگەن ەتىگىنەن بۇرقىراپ بۋ ۇشتى، تابانىنان كەپكەن بالشىقتار ۇگىتىلىپ ءتۇسىپ جاتىر؛ ول كوڭىلدەنىپ، قولىن ۋقالايدى.
— سۋىق جاقىندادى بىلەم، تەرىستىك جاق جارقىراپ اشىلىپتى، بۇگىن اي تۋادى، تۇندە قالىڭ قىراۋ تۇسەدى.
قىزىنا بۇرىلىپ:
— قالاي، قىزىم، ەلىڭە، ۇيىڭە، اتا-اناڭا ورالعانىڭا ريزامىسىڭ؟ — دەپ سۇرادى.
وسى ءبىر قاراپايىم ساۋال جاننانىڭ جان دۇنيەسىن الاي-تۇلەي قىپ كەتتى. كوزىنە جاس تولدى. اكەسىنىڭ موينىنان تاس قىپ قۇشاقتاپ اپ، قانشا كوڭىلدى بولۋعا تىرىسسا دا، كەلگەلى قاباعى اشىلماي تۇنجىراپ جۇرگەنىنە كەشىرىم سۇراپ، ۇستى-ۇستىنە سۇيە باستادى. ول وزگە ەلدە ءجۇرىپ، اكە-شەشەممەن كەزدەسكەن كەزدە، جۇرەگىم جارىلا قۋاناتىن شىعارمىن دەپ ويلاعانىن ەسىنە الدى؛ مۇندا كەلگەن سوڭ، استى-ۇستىنە ءتۇسىپ جاتقان اتا-اناسىنىڭ بارشا مەيىرىنە سەلت ەتپەي قويعان ەنجارلىعىنا تاڭعالدى؛ كوزىڭ تاسا جۇرگەندە جاقسى كورەتىن ادامدارىڭدى ساعات سايىن كورىپ وتىرساڭ دا، قۇمارىڭ قانبايتىنداي بوپ ويلاعانىڭمەن، كورىسكەندە قاشان قايتادان باۋىر باسىپ كەتكەنشە ءبىراز ۋاقىت جات باۋىر بوپ شەتتەپ قالادى ەكەنسىڭ.
تاماق ۇزاق ءىشىلدى. ەشكىم ۇندەمەدى. جيۋلەن ايەلىن ۇمىتىپ كەتكەن سياقتى. جاننا تاماقتان سوڭ قوناقجايدا وتىرىپ، قاتىپ ۇيىقتاپ قالعان اناسىنىڭ قاسىندا از عانا كوز ءىلىندىرىپ الدى؛ ەكى ەركەكتىڭ الدەنەگە كەلىسە الماي تالاسقان داۋىستارىنان ويانىپ كەتىپ، مىناۋ ونە بويىن ءزىل باتپانداي باسىپ بارا جاتقان دەل-سال بويكۇيەزدىكتەن ايىعۋ ءۇشىن سىلكىنە باستادى.
كاميندەگى باعاناعى باسەڭ وت ءقازىر لاۋلاپ جاتىر. ونىڭ جالپ-جالپ ەتكەن جالىن ساۋلەسى كرەسلولاردىڭ جاپقىلارىنا ءتۇسىپ، ونداعى تۇلكى مەن تىرنانىڭ، قايعىلى كوك قۇتاننىڭ، قۇمىرسقا مەن شەگىرتكەنىڭ سۋرەتتەرى تۇگەل كورىنىپ تۇر. بارون كامينگە كەپ لاۋلاپ جاتقان جالبىر جالىنعا الاقانىن توستى.
— ەھە. بۇگىن وت جاقسى جانىپ جاتىر. سىرتتا اياز شىققان ەكەن، بالاقايلار!
سوسىن جاننانى يىعىنان قاعىپ، وتتى كورسەتتى.
— كورەسىڭ بە، قىزىم، دۇنيەدەگى ەڭ باستى نارسە — وشاق، وشاقتىڭ توڭىرەگىندەگى ءۇي ءىشىڭ.
ودان ارتىق ەشتەڭە جوق. جاتاتىن ۋاقىت تا بولدى-اۋ دەيمىن. سىزدەر دە شارشاعان شىعارسىزدار، بالالار.
جاننا ءوز بولمەسىنە كىرىپ، جاقسى كورەتىن جەرىڭە ءار كەلگەن سايىن ءار ءتۇرلى سەزىمدە بولاتىنىڭنىڭ سىرى نە ەكەن دەپ ويلادى. ول وسىنشا نەگە تۇنجىراپ ءجۇر؟ ءۇيى، تۋعان جەرى، بۇرىن جانىنداي جاقسى كورەتىن نارسەلەرىنىڭ ءبار-بارى بۇگىن كوكىرەگىن قارس ايىرىپ، قاپالانتقانى نەسى؟
كەنەت ساعاتقا كوزى ءتۇستى. بال ارا ءباز-باياعى قالپىندا التىن گۇلدەر ۇستىندە ارلى-بەرلى پىر-پىر ۇشىپ ءجۇر. جاننا وسىناۋ جۇپ-جۇمىر جۇرەكتەي ءدۇرس-دۇرس ەتىپ، ۋاقىتتى ءبىلدىرىپ تۇراتىن كىشكەنە اسپان كوزىنە وتتاي باسىلىپ، ەلجىرەپ كەتتى.
ول مانا اتا-اناسىمەن قۇشاقتاسقاندا دا تاپ بۇنداي بوپ كوڭىلى بۇزىلماپ ەدى. جۇرەكتىڭ كەيبىر سىرىنا كىسىنىڭ اقىلى جەتە بەرمەيدى.
جيۋلەن شارشادىم دەپ باسقا بولمەگە ۇيىقتايتىن بولدى؛ جاننانىڭ كۇيەۋگە شىققالى جالعىز ۇيىقتاعانى بۇگىن عانا. ەكەۋمىزدىڭ بولەك ۇيىقتايتىن ءوز بولمەلەرىمىز بولسىن دەپ، ولار الدىن الا كەلىسىپ العان-دى.
جاننا ءبىراز ۋاقىتقا دەيىن كوزىن جۇما المادى، قاسىندا جاتاتىن باسقا تانگە باۋىر باسىپ قالعان با، ۇيقىسى كەلمەدى، توبەدە ويناق ساپ جۇرگەن تەرىستىكتىڭ تەنتەك جەلى دە اۋىق-اۋىق شوشىتىپ قويادى.
تاڭەرتەڭ بۇكىل توسەگىن قان جوسا قىپ جىبەرگەن وتكىر جارىقتان ويانىپ كەتتى؛ قىراۋ تۇرىپ قالعان تەرەزە بۇكىل اسپان ورتەنىپ بارا جاتقانداي الاۋلاپ تۇر. مالىنعان جەلەڭىنە ورانىپ اپ، جۇگىرىپ بارىپ، تەرەزەنى اشتى. ۇيگە لاپ قويعان مۇزداي جەل بەت-اۋزىنا ينەدەي قادالىپ، قارىپ بارادى، كوزى جاساۋراپ كەتتى. ماسكۇنەمنىڭ بەتىندەي كۇلبىرەگەن قىپ-قىزىل كۇن كوزى بۇلتسىز اشىق اسپاننىڭ قاق ورتاسىنان شىعىپ اپ، ۇزىن-ۇزىن اعاشتارعا ورمەلەپ، بىرتە-بىرتە بيىكتەي ءتۇستى.
جەرگە توڭ تۇرىپ، دىڭىلداپ قاتىپ قالىپتى، فەرما جۇمىسشىلارى اياق باسقان سايىن سىقىر-سىقىر ەتەدى. جاپىراعى ءتۇسىپ ۇلگىرمەگەن اق تەرەكتەردىڭ بار بۇتاعى ءبىر-اق تۇندە سيديىپ-سيديىپ شىعا كەلىپتى؛ تۋ الىستا تەڭبىلدەنىپ مۇحيتتىڭ ءبىر پۇشپاعى كورىنەدى.
ۇيەڭكى مەن جوكە كەپ-كەشە امان-ەسەن تۇرعان جەلەگىنەن كوز اپارا ايىرىلىپ قالىپتى. مۇزداي جەلدىڭ وتكىر لەبى ءبىر تۇندە وتاپ تۇسىرگەن سارى جاپىراق ءۇيىر-ۇيىر قۇس سياقتى دۇركىرەي ۇشىپ ءجۇر. جاننا كيىنىپ، سىرتقا شىقتى؛ ايتەۋىر، بىردەڭەنى ەرمەك قىپ، ۋاقىت وتكىزۋ كەرەك قوي دەپ، فەرمەرلەرگە كىرىپ شىقپاقشى بولدى.
مارتەندەر ونى قۇشاق جايا قارسى الدى، ايەلى ەكى بەتىنەن كەزەك-كەزەك ءسۇيىپ، قوياردا-قويماي شيەدەن اشىتقان شاراپ ىشكىزدى. ەندى ول ەكىنشى فەرماعا بەتتەدى. كۋيارلار دا قۋانىپ قالدى؛ ايەل ونى ەكى قۇلاعىنان ءشوپ ەتكىزىپ ءسۇيىپ الدى؛ بۇل ۇيدە قاراقات شارابىنان اۋىز تيۋگە تۋرا كەلدى. سوسىن ول تاماقتانۋعا ۇيگە قايتتى.
بۇل كۇندى دە كەشەگىدەي وتكىزدى، جالعىز-اق ايىرماسى اۋا كەشەگىدەي دىمقىل ەمەس، ايازدى بولدى. اپتانىڭ قالعان كۇندەرى دە وسىلاي ءوتتى. بۇكىل اي بويى وسىلاي بوپ شىقتى.
ءبىراق، بىرتە-بىرتە الىس ولكەلەرگە دەگەن ساعىنىشى باسىلا باستادى. اعىن سۋدىڭ كەيدە جولىنداعى نارسەنى سورعا باتىرىپ كەتەتىنى سياقتى كۇنبە-كۇنگى داعدىلى تىرلىك ونى كوپ مازاسىزدانا بەرمەيتىن كونبىستىككە ۇيرەتىپ الدى. ەندى و دا كۇندەلىكتى تىرشىلىكتىڭ كۇيبەڭىنە ءتۇسىپ، شارۋا قامىن ويلايتىن بولدى. ول ەندى ەنجارلىققا ءبىرجولاتا بوي الدىرىپ، ونىسىنا ءالى ءوزىنىڭ كوزى جەتە قويماسا دا، ءبىر ءتۇرلى ومىردەن تورىعىپ، ەشتەڭەنى كوكسەمەيتىن بولعان ءتارىزدى. وعان نە كەرەك بولدى، نە ىزدەدى؟ ول اراسىن ءوزى دە بىلمەيدى. زيالى قاۋىم شىرعالاڭدارىنا زارەدەي دە ىنتاسى جوق، كوڭىل كوتەرەتىن ويىن-ساۋىقتارعا دا ىقىلاسسىز. سونىڭ ءبارى دە نە وڭىپ تۇرعان قۋانىشتار دەيسىڭ... ول ءۇشىن ونىڭ ءبارى دە قوناقجايداعى كرەسلونىڭ اجارى وڭىپ كەتكەن كونەتوز جاپقىلارىنداي قادىر-قاسيەتتەرىنەن تۇگەل ايىرىلىپ ءبىتتى.
جيۋلەنمەن قارىم-قاتىناستارى دا ادام تانىماستاي؛ كۇيەۋى ۇيلەنۋ ساياحاتىنان ورالعان سوڭ، ءوز ءرولىن ويناپ بولىپ، ءۇي ىشىندەگى پەندەلىك تىرشىلىگىنە كىرىسكەن اكتەرلەرشە اياق استىنان وزگەرىپ سالا بەردى. بۇعان نازارىن دا سالمايدى، ءتىپتى تىلدەسكەندى دە قويدى؛ ارالارىندا ماحاببات دەگەن نارسە اتىمەن بولىپ كورمەگەن سياقتى. بۇنىڭ بولمەسىنە باس سۇعۋى دا سيرەك. دۇنيە-مۇلىكتىڭ قامى مەن شارۋاشىلىقتىڭ تىزگىنىن تۇگەل ءوز قولىنا الدى؛ جالعا بەرىلگەن جەرلەردىڭ مەرزىمىن تەكسەردى، شارۋالاردى تەكسەردى، شارۋالاردى ابدەن تيتىقتاتىپ ءبىتىردى، كۇندەلىكتى شىعىنداردى دا كۇرت ازايتتى. ءوزى بولسا جارتىلاي اقسۇيەك، جارتىلاي فەرمەرگە اينالىپ، باياعى كۇيەۋ جىگىت كەزىندەگى كورىك پەن سىمباتتان ايىرىلىپ بارادى.
بويداق كۇنگى كيىمدەرىنىڭ اراسىنان اڭشىلىق قۇرعاندا كيەتىن ءتۇرى كەتىپ، قىرقىلىپ بىتكەن، مىج-مىج بارقىت كوستيۋمىن تاۋىپ الىپ، ۇستىنەن تاستامايدى. ەندى ەشكىمگە ۇناعىسى كەپ، تىراشتانبايتىن كىسىلەردىڭ ادەتىنە باسىپ، ۋاقىتىلى قىرىنۋدى دا قويدى، قولىن دا كۇتپەيدى، ساپسيعان ساقال سۇرقىن الىپ تۇر. تاماقتان سوڭ تورت-بەس رومكە كونياك تارتىپ الاتىن تاعى ءبىر ادەت شىعاردى.
جاننا بيپازداپ اقىل ايتىپ كورمەكشى بولىپ ەدى، "تىنىشتىق بەرشى" دەپ كۇرت تىيىپ تاستادى دا، ويىن ول ىشىنەن ەندىگارى وعان ەشتەڭە ايتپاسپىن دەپ، سەرت ءتۇيدى.
ءوزى دە وسى وزگەرىستەردىڭ بارىنە وپ-وڭاي ۇيرەنىپ الدى. كۇيەۋى ەشقاشان ءتىل تابىسىپ بولمايتىن جات بىرەۋگە اينالدى. ول ءجيى-جيى: "بۇل قالاي بولدى ءوزى، كەزدەسپەي جاتىپ، عاشىق بولدىق، سونىڭ قىزۋىمەن ۇيلەنە سالدىق، ەندى، مىنە عۇمىرى ءبىر جاتىپ، بىرگە ءورىپ كورمەگەندەي بىر-بىرىمىزگە اتىمەن جات ادامدار بوپ شىعا كەلدىك"، — دەپ ويلاپ قوياتىن-دى.
ول كۇيەۋىنىڭ وسىنداي نەمقۇرايلىلىعىنا ناعىپ جابىرلەنىپ، جاپا شەكپەيدى؟ دەمەك، ءومىر دەگەن وسىنداي بولۋ كەرەك ەكەن توي؟ الدە ولار قاتەلەسىپ، اياقتارىن جاڭساق باستى ما؟ سوندا بۇنىڭ كەلەشەكتەن دامە قىلار ەشتەڭەسى قالماعان با؟
بالكىم، جيۋلەن قازىرگىدەي سالپى ەتەك بىرەۋ بولماي، باياعىسىنداي كورىكتى، سىرباز سىلقىم، جىلماڭ ءتوس جىگىت بولسا، مىناداي سالعىرتتىعىنا جابىرلەنسە جابىرلەنەر دە ەدى، كىم ءبىلىپتى...
جاڭا جىلدان كەيىن اتا-انالارى جاس جۇبايلاردى وڭاشا قالدىرىپ، رۋانداعى ۇيلەرىندە بىرنەشە اي تۇرىپ قايتاتىن بولدى. ەرلى-زايىپتى ەكى جاس بۇكىل ومىرلەرى وتەتىن وسى ولكەگە ابدەن ءسىڭىسىپ. ۇيرەنىسىپ الۋ ءۇشىن قىس بويى تەرەكتىدە تۇرماقشى. جيۋلەن ايەلىن كورشىلەستەرىنە بريزۆيل، كۋتەلە، فۋرۆيلدەردىڭ ءۇي ىشىنە كورسەتىپ قايتپاققا جينالىپ جۇرگەن-دى.
ءبىراق، كۇيمەدەگى گەربتى وزگەرتەتىن سۋرەتشى تابىلماي، ولار ءازىر جولعا شىعا الماي وتىر.
بارون ەسكى اۋلەتتىك كۇيمەسىن كۇيەۋ بالاسىنا بەرىپ ەدى، جيۋلەن قاشان لامار اۋلەتىنىڭ گەربى لە پەرتيۋي دە ۆو اۋلەتىنىڭ گەربىسىنىڭ قاسىنا سالىنعانشا كورشىلەرگە كورىنگىسى كەلمەدى.
بۇل ايماقتا مۇنداي ءىس قولىنان كەلەتىن ءبىر عانا كىسى بار؛ ول — بولبەكتە تۇراتىن باتايل دەگەن سۋرەتشى؛ ونى بارلىق نورمانديا سارايلارى كۇيمەلەرىنە گەرب سالعىزۋ ءۇشىن بىرىنەن سوڭ ءبىرى شاقىرىپ، قولدان قولعا تيگىزبەيدى.
اقىرى، جەلتوقسان ايىندا ءبىر كۇنى تاڭەرتەڭ ءۇي يەلەرى ەندى تاماقتانىپ بولا بەرگەندە، ءبىر جاشىك ارقالاعان بەيساۋات ادام قاقپانى اشىپ، ۇيگە بەتتەدى. بۇل باتايل ەدى.
الدارىنان شىعىپ، اسحاناعا ەرتىپ اكەلىپ، اقسۇيەكتەردىڭ بىرەۋى كەلگەندەي استى-ۇستىنە ءتۇسىپ قوناق قىلىستى.
ويتكەنى، ونى جەرگىلىكتى زيالىلار گەرالديكانىڭ ۇڭعىل-شۇڭعىلىن تۇگەل بىلەتىندىگىنە بولا از-اۋليە تۇتىپ، ول كەلگەندە قۇراق ۇشىپ تۇراتىن-دى.
دەرەۋ قارىنداش پەن قاعاز اكەلىندى. باتايل تاماقتانىپ بولعانشا، بارون مەن جيۋلەن ءوز گەربتەرىنىڭ جوباسىن سىزدى. بارونەسسا مۇنداي تاقىرىپتا اڭگىمە بولسا، وزەۋرەي جونەلەتىن ادەتىنە باعىپ، اقىل ايتىپ جاتىر. جاننا ەكەش جاننا دا الدەقانداي ءبىر جۇمباق رۋح تۇرتكىلەپ، اڭگىمەگە ارالاستى.
باتايل اپىل-قۇپىل اساپ جاتىپ، ارا-اراسىندا پىكىر قوسىپ قويادى؛ كەيدە قارىنداشتى جۇلىپ اپ، سىزىپ كورسەتەدى، مىسالدار كەلتىرەدى؛ وسى ايماقتاعى قاي اقسۇيەكتىڭ قالاي سەرۋەندەيتىنىن اڭگىمەلەپ، ءوزىنىڭ سوزىمەن ويى ارقىلى قاسىنداعىلارعا شىن اقسۇيەك دەگەندەردىڭ قانداي بولاتىنىن تۇسپالداپ اڭعارتقىسى كەلەدى.
ول ءوزى قولى-باسى بوياۋ-بوياۋ، ۇستىنەن سكيپيدار ءيىسى اڭقىعان، شاشىن تىقىرلاتىپ العىزعان تاپال ادام ەدى؛ باياعىدا ادامگەرشىلىكتى اياققا باسقان ءبىر ورەسكەل قىلمىس جاساپتى دەگەن وسەگى دە بار-دى؛ ءبىراق، بارلىق زيالى اۋلەتكە سىيلى بولعاندىقتان، ول وسەكتىڭ دە ءۇنى وشكەن-دى.
كوفەسىن ءىشىپ بولعان سوڭ، كۇيمە تۇرعان سارايعا باردى. كۇيمەنىڭ كلەنكا جابىندىسى الىندى. باتايل كۇيمەنى قاراپ شىعىپ، گەربتىڭ كولەمى قانداي بولاتىنى تۋرالى ءسوز قىلدى، ءبارىن ەگجەي-تەگجەيلى كەلىسىپ العان سوڭ، ىسكە كىرىستى.
بارونەسسا كۇننىڭ سۋىقتىعىنا قاراماستان، ۇيدەن كرەسلو الدىرىپ، شەبەرگە قاراپ وتىردى؛ كوپ ۇزاماي اياعى سىرەسىپ قالىپ، گرەلكا قويدىرتتى دا، قايتادان سۋرەتشىمەن شۇيىركەلەسىپ سويلەسىپ كەتتى، ءوزىن جەتە تانىماسا دا سىرتتاي بىلەتىن اۋلەتتەرىنىڭ قايسىسىنىڭ قانداي جەرگە قىز بەرىپ، قىز العانىن، قايسىسىندا كىم قايتىس بولعانىن سۇراپ، جاڭا مالىمەتتەر ءبىلدى.
جيۋلەن دە قايىن ەنەسىنىڭ قاسىنداعى ورىندىقتا جەرگە شىرت-شىرت تۇكىرىپ قويىپ، تەمەكىسىن تارتىپ، اڭگىمەگە قۇلاعىن توسىپ، ءوز اۋلەتىنىڭ گەربىسىنىڭ قالاي بويالىپ جاتقانىن كوز ايىرماي باقىلاپ وتىر.
كوپ ۇزاماي يىعىنا كۇرەك اسىپ باقشاعا شىققان سيمون اتاي دا سۋرەتشىنىڭ ىستەپ جاتقان شارۋاسىن كورىپ تۇرا قالدى. ءباتايلدىڭ كەلگەنى كورشى فەرمالارعا دا ەستىلىپ قالىپتى، ەكى فەرمەردىڭ دە ايەلى اسىعىپ-ۇسىگىپ وسىندا جەتتى.
بارونەسسانىڭ قاسىنا تۇرىپ الىپ:
— شەبەرلىك دەگەن وسى عوي؛ ىستەپ جاتقان نارسەسىن قاراشى! — دەپ قويادى.
ەكى جاق ەسىكتەگى گەربتەر ەرتەڭىنە ساعات ون بىردە ساقاداي-ساي بولدى. جۇرت تاعى جيىلدى. كۇيمەنى توڭىرەك تۇگەل كورسىن دەپ، قىر باسىنا سۇيرەپ شىعاردى.
ءىستىڭ ءمىنى جوق. ءباتايلدى جابىلا ماقتاستى، ول جاشىگىن ارقاسىنا سالىپ، زىتىپ وتىردى. بارون، ايەلى، جيۋلەن ۇشەۋى دە ونى جاعدايى بولسا ناعىز سۋرەتشى شىعاتىن اسا قابىلەتتى ادام ەكەن دەپ ۇيعاردى.
جيۋلەن شىعىندى ازايتۋ ءۇشىن ءبىراز رەفورما جاساپ تاستاعان-دى. بۇدان بىلاي دەلبەنى ۆيكونتتىڭ ءوزى ۇستايتىن بولىپ، بۇرىنعى كوشىر شال باعباندىققا اۋىستى؛ باقتاشى بالا ماريۋس بۇگىننەن باستاپ اتقوسشى بوپ تاعايىندالدى. اقىر اياعىندا ات كەرەگىپ، كۋيار مەن مارتەننىڭ كەلىسىم شارتىنا جاڭا تالاپ قوسىلدى؛ ەكى فەرمەر ەندى اپتا سايىن قۇس تولەۋدەن قۇتىلىپ، ونىڭ ورنىنا ايىنا ءبىر-بىر جەگىن ات بەرەتىن بولدى.
ءسويتىپ، ءبىر كۇنى بۇلارعا كۋيار تۇرقى ۇزىن سارى تۇعىر، ال، مارتەن ءجۇنى ۇرپيگەن بوز ات اكەلدى. سيمون اتايدىڭ كونە ليۆرەياسىن مالىنتىپ كيىپ العان ماريۋس سول ەكى اتتى جەگىپ، كۇيمەنى مىرزالاردىڭ ەسىگىنىڭ الدىنا اكەپ دوعاردى.
جيۋلەن ءۇستى-باسىن تازالاپ، سىلانىپ-سيپانعان سوڭ، بۇرىنعى سىلقىم كۇيىنە قايتا تۇسكەندەي بولىپتى، الايدا ساپسيعان ساقالى ءالى دە سيقىن قاشىرىپ تۇر. ول اتتاردى، كۇيمەنى، قىزمەتشى بالانى ءبىر شولىپ شىعىپ، كوڭىلى بىتكەندەي سىڭاي ءبىلدىردى؛ ويتكەنى، ونىڭ بار نازارى جاڭا گەربكە عانا ءتۇسىپ ەدى.
بارونەسسا كۇيەۋىنە سۇيەنىپ، بولمەسىنەن شىعىپ، كۇيمەگە ورمەلەپ ازەر ءمىندى دە، قۇس جاستىققا جانتايا كەتتى. وعان ىلە-شالا ۇيدەن جاننا شىقتى. ول اۋەلى اتتاردى كورىپ، ەكەۋى ءبىر-بىرىنىڭ اۋزىنان تۇسكەندەي ەكەن دەدى، ماريۋستى سوسىن بارىپ كوزى شالدى. قالپاعىنىڭ استىنان قىلتيىپ مۇرنى عانا شىعىپ تۇر، بەت-اۋزىنان ەشتەڭە كورىنبەيدى. ەكى قولى سالپىلداعان ۇزىن جەڭنىڭ ىشىنە سۇڭگىپ، ءىزىم-قايىم جوعالىپ كەتكەن؛ ليۆرەياسىنىڭ ەتەگى توبىعىنان ازەر اسادى؛ ەكى باشماعىنىڭ باسى كوككە قاراي مۇرنىن ءشۇيىرىپ، انتەك اۋەلەپ قاپتى. بالا بىردەڭەگە قاراعىسى كەلسە، قايتا-قايتا باسىن شۇلعىپ، قالپاعىن جەلكەسىنە ىسىرعان بولادى؛ جۇرسە — تەرەڭ سۋدىڭ ۇستىندەگى تار وتكەلدەن وتكەندەي قالتالاقتاپ اياعىن زورعا كوتەرەدى. شۇبالعان مول كيىمنىڭ ىشىندە ايتەۋىر كەۋدەسىندە جانى بار ءتىرى بىردەڭە ارلى-بەرلى قوزعالىپ، جيۋلەننىڭ، ايتقانىن ەكى ەتپەۋگە تىرىسىپ، ەسى شىعىپ ءجۇر.
جاننا مىنانى كورگەندە ىشەگى قاتتى. بارون دا بالانىڭ سىقپىتىن ەندى بايقاپ، قىزىنا قوسىلا قارقىلداپ جىبەردى، ايەلىنە قاراپ اۋزىنداعى ءسوزىن ايتا الماي:
— قا-را-شى ا-نا-عان! ما..ما-ريۋسكە قاراشى! قۇ-دايىم-اۋ، قىزىقتىڭ كوكەسى مىنادا ەكەن عوي! — دەدى.
سول ارادا تەرەزەدەن سىرتقا قاراپ وتىرعان بارونەسسانىڭ دا كوزى ماريۋسكە ءتۇسىپ، ىشەك-سىلەسى قاتىپ، سەلكىلدەي جونەلگەندە، كۇيمە وكوپ جولعا تاپ بولعانداي دىردەك قاقتى.
جيۋلەن قانىن ىشىنە تارتىپ، سۇپ-سۇر بوپ كەتتى.
— كۇلەتىندەي نە بار سونشا! اقىلدارىڭىزدان اداسقاننان ساۋمىسىزدار؟
جاننا كۇلە-كۇلە ىشەگى ءتۇيىلىپ، ابدەن دىڭكەسى قۇرىپ، تالتىرەكتەپ، اياعىنان تىك تۇرا الماي باسپالداققا وتىرا كەتتى، بارون دا ءسۇيتتى؛ بارونەسسا دا كۇلكىدەن جىعىلىپ جاتسا كەرەك، كۇيمەنىڭ ىشىنەن ىشەك-سىلەسى قۇرىپ سىقىلىقتاعان دىبىس شىعادى. كەنەت ءماريۋستىڭ ۇستىندەگى شۇباتىلعان ۇزىن ليۆرەيا دا سەلكىل قاعا جونەلدى. شاماسى، جۇرتتىڭ نەگە كۇلىپ جاتقانىن و دا سەزسە كەرەك، كومىلگەن قالپاقتىڭ ىشىنەن قارق-قارق داۋىس ەستىلدى.
ىزادان جارىلىپ كەتە جازداپ تۇرعان جيۋلەن وعان تاپ سول بويدا-اق باس سالىپ، جاعىنا تارتىپ-تارتىپ جىبەردى؛ بالانىڭ باسىنداعى ءداۋ قالپاق شالشىققا بارىپ ءبىر-اق بىلش ەتتى. ەندى ول قايىن اتاسىنا بۇرىلدى، زىركىلدەگەن اشۋدان داۋسى دا جارىقشاقتانىپ كەتكەن، تۇتىعىپ:
— باسقا كۇلسە دە، ءسىزدىڭ كۇلەتىن نە ءجونىڭىز بار ەدى؟ ءوز داۋلەتىڭىزدى ءوزىڭىز جاۋشا شاشپاساڭىز، بۇنداي كۇيگە ۇشىرار ما ەدىك؟ ءسىزدىڭ تاپ وسىنداي بولىپ جۇتاپ قالعانىڭىزعا كىم كىنالى؟ — دەپ اقىردى.
كۇلكىلەرى پىشاق كەسكەندەي تىيىلدى. ەشكىم ەشتەڭە دەگەن جوق. جاننا جىلارمان بولىپ، اناسىنىڭ قاسىنا بارىپ جايعاستى. بارون ابدىراپ قالعان، ءۇن جوق، ءتۇن جوق ەكى ايەلدىڭ قارسى الدىنا بارىپ وتىرا كەتتى. جيۋلەن بەت-اۋزى كونەكتەي بوپ، ءىسىپ، مىرس-مىرس جىلاپ تۇرعان بالانى كوزلوعا مىنگىزدى، سوسىن ونىڭ قاسىنا ءوزى بارىپ وتىردى.
جول ءارى ۇزاق، ءارى كوڭىلسىز بولدى. كۇيمەدەگىلەردىڭ ەشقايسىسى جاق اشپادى. ۇشەۋىنىڭ دە ءجۇزى سىنىق، كوڭىلى قاياۋ، جاندارىن تۇرشىكتىرگەن جاڭاعى ماسقارانى ءسوز قىلۋعا باتىلدارى بارمادى. كولدەنەڭ اڭگىمەمەن وتىرۋعا، سوزدەن ءسوز شىعىپ، الگىندە عانا بۇلاردىڭ كوڭىلدەرىن جەر قىلىپ كەتكەن جەكسۇرىن قىلىق ايتىلىپ قويا ما دەپ قايمىعىپ، ۇشەۋى دە ۇندەمەگەندى ءجون كوردى.
اتتار بىردە اياڭداپ، بىردە جەلىپ، فەرما-فەرمانىڭ اراسىمەن الدىرتىپ كەلەدى. كەيدە جولمەن تاۋىقتار ۇركىپ، زارەلەرى قالماي شارباقتاردىڭ استىنا زىپ بەرەدى، كەيدە سوڭدارىنان ابالاپ يت قۋادى؛ وندايدا كۇيمە سو بويى-اق ءبىر بۇرىشتان جالت بۇرىلادى، يت ءبارىبىر كوڭىلى تىنشىماي، كۇيمەنىڭ سوڭىنان اۋىق-اۋىق قاراپ قويىپ، شابالاڭداپ كوشەنى باسىنا كوتەرەدى.
كەنەت الدارىنان اياعىنا بالشىق-بالشىق اعاش شاركە كيگەن ۇزىن بويلى جىگىت قارسى ۇشىراستى. ول جەلكەسىنەن جەل يتەرمەلەپ، قولىن كوك بلۋزكاسىنىڭ قالتاسىنا سالىپ، اسپاي-ساسپاي ايانداپ كەلەدى؛ كۇيمەنى كورىپ جول بەرىپ، ءبىر شەتكە ىعىستى؛ ۋدا-دۋدا شاشىن دۋدىراتا شىعارىپ، كارتۋزىن كوزىنە تۇسىرە ەڭكەيتىپ قويدى.
بۇلار كوز ۇشىنداعى وزگە فەرمالارعا دەيىن داليا سوزىلىپ، بوس جاتقان كول-كوسىر جازىققا شىقتى.
ءبىرازدان سوڭ كۇيمە جولدان شىعىپ، ەكى جاعىندا سامىرسىن سامساعان ساياجولعا ءتۇستى؛ دوڭعالاقتار شالشىق تولى شۇقاناقتارعا كۇمپ-كۇمپ بەرگەن سايىن بارونەسسا باج ەتە قالادى. ساياجولدىڭ تۇبىنەن قاقپاسى تارس جابۋلى اق دۋال كورىندى؛ ماريۋس قاقپانى اشۋعا جۇگىردى. كۇيمە جولداعى كولدەي شالشىقتى اينالىپ ءوتىپ، تەرەزەسى تارس بەكىتۋلى اباجاداي سۇپ-سۇر ءۇيدىڭ الدىنا كەپ توقتادى. ورتاڭعى ەسىك اياق استىنان اشىلدى دا، ىشىنەن قارا فارتۋكتىڭ سىرتىنا قىزىل شىبىق، قارا شىبىعى ارالاس، تورى الا كۇرتە كيگەن قاۋساعان قىزمەتشى قاريا شىعىپ، ساتىدان اياعىن ساناپ باسىپ ءتۇستى دە، قوناقتاردىڭ كىم ەكەنىن ءبىلىپ الىپ، ۇلكەن زالعا كىرگىزدى؛ كوپتەن ءتۇسىرۋلى تۇرعان پەردەلەردى زورعا اشتى. جيھازداردىڭ ءبارى قاپتالىپ قويىلىپتى، ساعات پەن شىراعدانعا دەيىن جۇپ-جۇقا اق شۇعاعا ورالىپتى؛ زالدىڭ كوپتەن تازارتىلماعان ساپ-سالقىن دىمقىل اۋاسى ءا دەگەننەن وكپەڭ مەن جۇرەگىڭدى قىسىپ، ءبىر مەڭ-زەڭ قاسىرەتكە تۇنشىقتىرىپ جىبەرگەندەي بولدى، قاشان كەتە-كەتكەنشە سول ءبىر قاپىرىق سەزىم تارامادى.
مەيماندار جايعاسىپ، ءۇي يەلەرىنىڭ شىعۋىن كۇتتى. ولار دا ابىگەرلەنىپ جاتسا كەرەك، جوعارىداعى دالىزدە تارس-تۇرس ءجۇرىس كوبەيدى.
توسەكتەن تۇرار-تۇرماستا قوناق ساۋ ەتە قاپ، اپىل-عۇپىل كيىنىپ جاتىر. ولار ۇزاق كۇتتىردى. الدەنەشە رەت قوڭىراۋ بەزەك قاقتى. الدەكىم ساتىنى سارت-سۇرت باسىپ، ءبىر ءتۇسىپ، ءبىر شىعىپ ءجۇر.
بارونەسسا سۇيەگىنە ينەدەي قادالعان سۋىقتان قالشىلداپ-دىرىلدەپ، قايتا-قايتا تۇشكىرىنۋمەن بولدى. جيۋلەن ارلى-بەرلى سەندەلىپ كەتتى. جاننا شەشەسىنىڭ قاسىندا تۇنجىراپ وتىر. بارون باسىن تومەن سالىپ، كاميننىڭ جاقتاۋىنا سۇيەنىپ تۇر.
ازەر دەگەندە بيىك ەسىكتىڭ ءبىر جاقتاۋى شالقاسىنان اشىلىپ، ۆيكونت پەن ۆيكونتەسسا دە بريزۆيلدەر كورىندى. ەكەۋى دە تاپال، ەكەۋى دە سيديعان ارىق، جۇرىستەرى ۇشىپ-قونعان، يمەنشەكتەي بەرەتىن باتىمسىز ادامدار ەكەن. ۇستىنە ومىراۋى ىرسيعان جىبەك كويلەك، باسىنا كەمپىرلەر ءۇيىر اق بانتيك بايلانعان كىشكەنە تايپاق قالپاق كيگەن ۆيكونتەسسا جىپ-جىڭىشكە شىڭكىلدەك داۋسىمەن ۇستى-ۇستىنە باستىرمالاپ سويلەيدى.
سالتاناتتى سۇرتىك كيگەن كۇيەۋى تىزەسىن بۇگىپ تاعزىم ەتتى. مۇرنى، كوزى، العا قاراي ۇمتىلا بىتكەن يەكتەرى، بالاۋىز جاعىپ قويعانداي جىپ-جىلماعاي شاشى، ءسانقوي كيىمى — ءبارى دە قول تيگىزبەي كۇتىپ ۇستاعان سۋ جاڭا بۇيىمدارداي شەتىنەن جىلتىراپ تۇر.
اماندىق-ساۋلىق سۇراسىپ، ءتاتۋ-تاتتى كورشىگە ايتىلاتىن بىر-ەكى اۋىز جىلى ىقىلاستان سوڭ نە سويلەيتىندەرىن وزدەرى دە بىلمەدى. تاعى دا قايتالاپ جاتۋدىڭ ەش قاجەتى بولماسا دا، بۇل تانىسۋدان كەيىن بۇدان بۇلاي دا قاتىسىپ تۇرارمىز دەگەن ۇمىتتەرىن ءبىلدىردى. جىل ون ەكى اي ەشقايدا اتتاپ شىقپاي، دەريەۆنيادا تۇرساڭىز مۇنداي-مۇنداي كەزدەسۋلەردىڭ ءوزى ءبىر عانيبەت كورىنەدى.
زالداعى سالقىن اۋا سۇيەكتەرىن شاعىپ، داۋىستارى قارلىعىپ قالدى. ەندى بارونەسسا تۇشكىرگەنىمەن قوسا، جوتەلە باستادى. بارون كەتۋگە اسىقتى. بريزۆيلدەر وعان نارازىلىق ايتتى: "ءسىز نە، وتىرماي جاتىپ، قاشپاقشىسىز با؟" جيۋلەنگە بۇل اڭگىمەلەرى ءالى كەلتە كورىنىپ، وتىرا تۇر دەپ ىم قاقسا دا، جاننا ورنىنان تۇرىپ كەتتى.
ءۇي يەلەرى قىزمەتشىنى شاقىرىپ، كۇيمەنى ازىرلەڭدەر دەپ تاپسىرايىن دەپ ەدى، قوڭىراۋ جۇمىس ىستەمەي قالىپتى. ءۇي يەسى ءوزى جۇگىرىپ كەتكەن-دى، اتتار قوراعا قويىلعان ەكەن دەپ قايتىپ كەلدى.
كۇتە تۇرۋعا تۋرا كەلدى. ەندى ءبارى دە نە ايتساق ەكەن دەپ اڭتارىلىپ وتىر. بيىلعى جاۋىن-شاشىندى اۋا رايى ءبىراز اڭگىمە بولدى. جاننانىڭ بۇل وتىرىستان ءىشى پىسىپ، ءۇي يەلەرىنىڭ جىل بويىنا نەمەن شۇعىلداناتىندارىن سۇرادى. بريزۆيلدەر ونىڭ ساۋالىنا ايران-اسىر قالدى: ولاردىڭ جىل ون ەكى اي قولى بوسامايتىن كورىنەدى؛ كۇللى فرانسياعا تارىداي شاشىراپ جايىلىپ كەتكەن اعايىن-جۇراعاتتارىنان حات الىپ، حات جازىسىپ تۇرادى ەكەن؛ ۋاقىتتارىنىڭ كوبىن كور-جەر شارۋالارمەن وتكىزەدى ەكەن؛ بىر-بىرىمەن ءالى كۇنگە ءسىز، ءبىز دەپ سىپايى سىيلاسادى ەكەن؛ ەكەۋى كەز كەلگەن بولىمسىز نارسەنىڭ ءوزىن اجەپتەۋىر ۇلكەن اڭگىمە قىلادى ەكەن.
وسى ءبىر توبەسىنە ىس تۇرعان، زاتتارىنىڭ ءبارى قاعىندى تيەتىندەي قاپتالىپ قويىلعان، قۇلازىعان زالداعى ءۇستى-باستارى مۇپ-مۇنتازداي ەرلى-زايىپتى ەكەۋى جانناعا ءتىرى اقسۇيەكتەردەن گورى ولاردىڭ ءولى ارۋاقتارىنداي كورىنىپ كەتتى.
اقىرى، بىرىنە-بىرى ساي ەكى ماستەك جەگىلگەن كۇيمە تەرەزەنىڭ الدىنان ءوتتى. ەندى ماريۋس تاپتىرمادى. كەشكە دەيىن قولىم بوس بولادى توي دەپ ويلاپ، توڭىرەكتى كورىپ قايتايىن دەپ، قىدىرىپ كەتسە كەرەك.
اشۋعا تۇنشىعىپ تۇرعان جيۋلەن ونى ارتتارىنان جاياۋ جىبەرۋدى ءوتىندى، قىرىق قايتارا قوشتاسقاننان كەيىن مەيماندار تەرەكتىگە قايتتى.
كۇيمەگە وتىرا سالا، بارون مەن جاننا، جيۋلەننىڭ تۇرپايى مىنەزىنەن تۋعان ماناعى ءبىر قولايسىزدىقتى ەلەڭ قىلماي، بريزۆيلدەردىڭ قىلىقتارى مەن اڭگىمەلەرىن مازاقتاپ، قىران-توپان كۇلكىگە باستى. بارون كۇيەۋىن كەلەكە ەتتى، جاننا ايەلىن ءاجۋا قىلدى. اقسۇيەك تۇقىم دەسە، ىشكەن اسىن جەرگە قوياتىن بارونەسسا:
— سىزدەردىڭ بۇلارىڭىز ورىنسىز، ولار اسا قۇرمەتتى ادامدار؛ ونىڭ ۇستىنە بريزۆيلدەر اۋلەتى — ەڭ اتالى تۇقىمنىڭ ءبىرى، — دەپ رەنىش ءبىلدىردى.
ونى اشۋلاندىرىپ المايىق دەپ، بارون مەن جاننا جىم بولا قالدى. ءبىراق، ءبىرازدان كەيىن شىداي الماي، بىر-بىرىنە قاراپ قويىپ جاڭاعى ەرمەكتەرىنە قايتا كىرىستى.
بارون يىلىپ-بۇگىلىپ، تاعزىم ەتىپ، ماڭعاز شىرايمەن:
— حانىم، ءسىزدىڭ قونىسىڭىز تەرەكتى تەڭىز جەلىنىڭ وتىندە تۇر عوي، تىم سالقىن شىعار، — دەدى.
جاننا وز-وزىنەن پاڭدانىپ، باسىن ءبىر بۇلعاڭ ەتكىزىپ قويىپ ءتىل قاتتى.
— و نە دەگەنىڭىز، جىل بويى جۇمىستان باس الا المايمىز. ونىڭ ۇستىنە ءبىزدىڭ تۋىسقاندارىمىز كوپ؛ جان-جاقتان كەلىپ جاتاتىن حاتتىڭ قيسابى جوق، بارىنە دە جاۋاپ جازۋ كەرەك، دە بريزۆيل مىرزا ماعان يەك ارتىپ العان. ءوزى اببات پەللە ەكەۋى عىلىمي جۇمىستارمەن اينالىسادى؛ بۇلار ەكەۋى بىرىگىپ نورمانديا شىركەۋىنىڭ تاريحىن جازىپ جاتىر.
بارونەسسا رەنجىپ وتىرعانمەن، امالسىز كۇلىپ جىبەردى.
— ءوز توڭىرەگىندەگى ادامداردى كۇلكى قىلۋ جارامايدى، — دەپ قويدى.
كۇيمە وقىس توقتاي قالدى. جيۋلەن ارتىنا بۇرىلىپ، الدەكىمدى ايقايلاپ شاقىردى. جاننا مەن بارون دا تەرەزەدەن باستارىن سۇعىپ قاراپ ەدى، سوڭدارىنان دومالانىپ قۋىپ كەلە جاتقان ءبىر تاڭعاجايىپ نارسەنى كوردى. ول ليۆرەيانىڭ سالپىلداعان ەتەگىنە قىرىق ءسۇرىنىپ، قايتا-قايتا كوزىنە تۇسە بەرگەن قالپاعىنان تۇك كورمەي، قولدارىن ديىرمەننىڭ قالاعىنداي دامىلسىز بۇلعاقتاتىپ جول بويىنداعى شالشىقتارعا دا قاراماي كوزسىز قويىپ كەتىپ، اياعىنىڭ استىندا تاس جاتسا، ءبىر جىعىلىپ تۇرىپ، سەكىرىپ-قارعىپ، قۇلاعىنىڭ تۇبىنە دەيىن بالشىققا باتىپ، وكشەسى جەرگە تيمەي، قوجالارىنىڭ سوڭدارىنان سالىپ كەلە جاتقان ماريۋس ەدى.
ول ەندى جەتتىم-اۋ دەگەندە، جيۋلەن جەرگە ەڭكەيىپ جىبەرىپ، جاعاسىنان ۇستاي الىپ، وزىنە قاراي جۇلقا تارتتى دا، قالپاقتىڭ استىنداعى باستى بارابانشا تومپەشتەي جونەلدى. بالا جاندارمەن قالپاقتىڭ استىنان باسىن سۋىرىپ الىپ، كوزلودان جەرگە سەكىرىپ كەتپەك بوپ. جۇلقىنىپ جاتىر، ءبىراق قوجايىنى ونى ءبىر قولىمەن تىرپ ەتكىزبەي ۇستاپ اپ، ەكىنشى قولىمەن ۇستى-ۇستىنە پەرگىلەيدى.
جاننا شىر ەتە قالدى.
— پاپا!.. پاپا!
بارونەسسانى دا اشۋ قىسىپ، كۇيەۋىنىڭ قولىن جۇلقي بەردى.
— توقتاتىڭىز، توقتات ونى، جاك!
بارون الدىنداعى اينەكتى جالما-جان تومەن سىرعىتىپ، كۇيەۋ بالاسىنىڭ قولىنان شاپ بەرىپ ۇستاي الدى؛ اشۋ قىسىپ زىرك-زىرك ەتكەن داۋىسپەن:
— ءسابيدى ۇرعانىڭىزدى قوياسىز با، جوق پا؟ — دەپ سۇرادى.
جيۋلەن قايران قاپ، جالت بۇرىلدى:
— ءسىز ونىڭ ليۆرەيانى بۇلدىرگەنىن كورمەي تۇرسىز با؟ بارون تەرەزەدەن موينىن سۇعىپ، ەكەۋىنىڭ اراسىنا قىستىرىلدى.
— اپىراي، سونشاما كوپ نارسە بۇلىنگەن ەكەن! شىراعىم، بۇنداي حايۋاندىقتى قويۋ كەرەك قوي ەندى!
جيۋلەن دە جارىلىپ كەتتى.
— بۇنىڭ سىزگە قانداي قاتىسى بار، مازامدى الماي جايىڭىزعا وتىرىڭىز.
ول قولىن قايتادان كوتەرە بەرىپ ەدى، قايىن اتاسى شاپ بەرىپ ۇستاي الدى دا، مىتىپ-مىتىپ جىبەردى؛ جيۋلەننىڭ قولى كوزلونىڭ جاقتاۋىنا بارىپ سارت ەتە ءتۇسىپ، سىلق قۇلادى. "بۇ جۇگەنسىزدىگىڭىزدى قويماساڭىز، مەن ءقازىر كۇيمەدەن شىعىپ، ءوزىڭىزدى جۋاسىتىپ الامىن"، -دەپ زەكىرىپ ەدى، ۆيكونت جىم بولدى، ءبىر اۋىز ءسوز دە ايتقان جوق يىعىن قيقاڭ ەتكىزىپ، قامشىمەن تارتىپ جىبەرىپ ەدى، اتتار جورتاقتاي جونەلدى.
ەكى ايەل دە تىم-تىرىس، وڭدەرى ولىكتىڭ جۇزىندەي قۇپ-قۋ، تەك بارونەسسانىڭ جۇرەگى القىنا سوققانى ەستىلىپ تۇر.
داستارقان باسىندا جيۋلەن ارالارىندا ەشتەڭە بولماعانداي، ءوزىن كۇندەگىدەي ەمەس، سىپايى ۇستادى. جاننا دا، بارون دا، مادام ادەلايدا دا ەشتەڭەنى كەك تۇتىپ جاتپايتىن اق جۇرەك ادامدار ەدى، بۇل جولى دا جيۋلەننىڭ جالپاقتاي قالعانىنا كوڭىلدەرى ءبىتىپ، ناۋقاسىنان ەندى جازىلىپ كەلە جاتقان كىسىلەرشە جاندارى جاي تاۋىپ، قايتادان جادىراپ سالا بەردى. ال جاننا بريزۆيلدەردى تاعى دا اڭگىمەلەي باستاپ ەدى، كۇيەۋى ونىڭ ءسوزىن ءبولىپ:
— ءبارىبىر ولار ناعىز اقسۇيەك ادامدار، — دەپ قويدى.
ول ەندى ەشقايدا اتتاپ شىققان جوق، ماريۋس جايلى ءسوز قىلۋعا ءبارى دە قايمىقتى. جاڭا جىل قارساڭىندا قوڭسىلارىنا شاقىرۋ حات جىبەرۋگە ءپاتۋالاستى. ال، ولارعا كوكتەم شىعىپ، كۇن جىلىنا باستاعاندا قىدىراتىن بولدى.
روجدەستۆو تۋدى. تەرەكتىگە قوناقاسىعا كيۋرە، مەر ايەلىمەن شاقىرىلدى. ولاردى جاڭا جىلعا دا شاقىردى. مىنانداي ءبىر وڭكەي سۇرقاي كۇندەردە كوڭىل كوتەرەر جالعىز ەرمەك — تەك سونداي قوناقاسىلار عانا ەدى.
اتا-انالارى توعىزىنشى قاڭتاردا كەتەتىن بولدى. جاننا ولارعا ءالى دە بولا تۇرىڭدار دەپ ءوتىنىپ ەدى، جيۋلەن ىڭعاي بەرمەدى؛ كۇيەۋ بالاسىنىڭ كۇننەن-كۇنگە ءورشي تۇسكەن سالقىن كوزقاراسىن كوپتەن سەزىپ جۇرگەن بارون رۋاننان پوشتا كۇيمەسىن شاقىرتتى.
ءبۋىنىپ-تۇيىنىپ وتىرعان كەتەر قارساڭدا كۇن شىڭىلتىر اياز، اشىق بولدى دا، جاننا اكەسى ەكەۋى كورسيكادان ورالعالى سوقپاي كەتكەن يپورعا بارىپ قايتقىسى كەلدى.
ولار سوناۋ توي كۇنى جاننا ەندى ماڭگى-باقي ءومىر سەرىك بولاتىن ادامىمەن قول ۇستاسىپ قىدىرعان، شىن ءدامىن مۇندا ەمەس، انە ءبىر قۇمارى شىن قانىپ، سۋمەن قوسا ءلاززات جۇتقان "وت اڭعارىنداعى" بۇلاق باسىندا تاتسا دا، ماحاببات سەزىمىنە العاش جولىعىپ، العاش ايمالاسقان تانىس ورماننىڭ ءۇستىن باسىپ ءوتتى.
باياعى جاپىراعى، باياعى شۇيگىن شوبىنەن تۇگەل جۇتاپ، جالاڭاشتانىپ قالعان توعايدا بۇتالاردىڭ قۇلاق تىرنار اششى سىتىرىنان باسقا ءۇن دە جوق.
ولار دەريەۆنياعا كىردى. قۇلازىپ تۇرعان جىم-جىرت كوشەدەن تەڭىزدىڭ بالىق پەن بالدىرىنىڭ ءيىسى اڭقيدى. تۇز-تۇز اۋلار باياعىداي ءۇي-ۇيدىڭ الدىنا ءىلىنىپ، نەمەسە مالتا تاستاردىڭ ۇستىنە جايىلىپ، كەپتىرىلىپ جاتىر. اق كوبىگى بۇرقىراعان سۇستى، سۇرعىلت تەڭىز فەكاننىڭ قاسىنداعى قۇز-قۇز تاستاردى تۇبىنە دەيىن جالاڭاشتاپ، كەيىن شەگىنە باستاپتى؛ ال بۇكىل جاعالاۋداعى ءبىر-بىر بۇيىرىنە قيسايىپ، تەڭكيىپ-تەڭكيىپ جاتقان قايىقتار جاعاعا شىعىپ قاپ، تۇنشىعىپ ولگەن بالىقتار سياقتى. ىمىرت تۇسە مويىندارىنا ءجۇن بوكەباي وراپ، باستارىنا قاۋقيعان-قاۋقيعان كەنەپ قالپاق كيگەن بالىقشىلار ءبىر قولىنا سپيرت قۇيىلعان قۇتىلارىن، ءبىر قولىنا كەمە فونارىن ۇستاپ، توپ-توپ بوپ، جاعاعا جيىلا باستادى. ولار قۇمداق جاعادا كولبەپ جاتقان باركاستاردىڭ ماڭىندا ۇزاق توپىرلاسادى؛ نورمانديا ادامدارىنىڭ بيپازدىعىنا باسىپ، اسپاي-ساسپاي كەمەلەرىنە اۋلارىن، ماي سالىنعان قۇتىلارىن، ستاكاندارىن، سپيرت قۇيىلعان بوتەلكەلەردى، قۇرال-سايمانداردى سالادى، سوسىن باركاستى تۇرعىزىپ اپ، تەڭىزگە قاراي يتەرىسەدى؛ ول مالتا تاستىڭ ۇستىندە تارس-تۇرس ەتىپ جىلجىپ بارادى؛ تۇمسىعىمەن اق بۇرقىلداق كوبىكتى قارس ايىرا ءتىلىپ، تولقىنعا شىقتى. ءبىراز ۋاقىت تەڭسەلىپ تۇردى-تۇردى دا، قارا قوڭىر قاناتىن قومداپ الىپ، دىڭگەگىنىڭ توبەسىندەگى كىشكەنە وتى دا، ءوزى دە مۇنارعا كىرىپ جوق بولادى.
ۇستەرىندەگى البا-جۇلبا لىپالارىنىڭ ار جاعىنان سيديعان ۇنجۇرعالارى كورىنىپ تۇرعان، تەڭىزشىلەردىڭ وڭشەڭ بويشاڭ ايەلدەرى بالىقشىلار تۇپ-تۇگەل اتتانىپ كەتكەنشە جاعادا تۇرىپ-تۇرىپ سوسىن بارىپ قاراڭعى كوشەنى باستارىنا كوتەرە دابىرلاسىپ دەريەۆنياعا قايتتى.
بارون مەن جاننا ءار ءتۇن سايىن وسىلاي وزەك جالعار اس ىزدەپ، ولىمگە باستارىن تىگىپ تەڭىزگە اتتانسا دا، ءتىسى ەتكە ءتيىپ كورمەگەن وسىناۋ جارلى-جاقىباي ادامدارعا تىرپ ەتپەستەن ۇزاق قاراپ تۇردى.
مۇحيتتىڭ تۇنگى كورىنىسىنە ەلەگىزگەن بارون:
— قانداي قورقىنىشتى، ءارى قانداي ادەمى! ءتورىن تۇنەك كومىپ، تالايدىڭ تاعدىرىنا قاتەر توندىرگەن مىنا تەڭىز نەتكەن ماڭعاز. سولاي ەمەس پە، جاننا! — دەپ سىبىرلادى.
— جەرورتا تەڭىزى بۇدان الدەقايدا سۇلۋ، — دەپ جاننا قۇلىقسىز جىميدى.
اكەسى بۇعان بۇرقان-تالقان بولدى.
— جەرورتا تەڭىزى دەيدى! كۇبىدەگى ساسىق سۋداي كوگەرىپ كەتكەن سو دا تەڭىز بوپ پا! ونان دا مىنانى ايتسايشى، تولقىندارى قانداي ايباتتى، اق كوبىگىن بۇرقىراتىپ، بۋىرقانا تۋلايدى. جاڭا عانا كوز الدىندا تەڭىزگە اتتانعان ەر جۇرەك ادامداردى ويلاسايشى!
"شىنىندا دا سولاي ەكەن-اۋ!" — دەپ كۇرسىندى جاننا. الگى ءبىر اۋزىنان ابايسىز شىعىپ كەتكەن "جەرورتا تەڭىزى" دەگەن ءسوز جۇرەگىن شانشىپ ءوتتى، وي-قيالى قايتادان سوناۋ اسىل ارمانىن ارقالاپ قالعان الىس ولكەلەرگە قاراي قايتا سامعادى.
ولار ورماننىڭ ىشىمەن قايتپاي، جولدان شىعىپ، قۇلاما جاعالاۋ جار قاباققا ورمەلەي باستادى. ەندى بىردەڭە ايتساق رەنجىسىپ قالارمىز دەپ سەسكەنىپ، ويعا باتىپ، ەكەۋى دە ءۇنسىز كەلەدى.
الدارىنان اۋىق-اۋىق فەرمالار ۇشىراسادى؛ ولاردىڭ جانىنان وتكەندە ءقازىر بۇكىل نورماندياعا تۇگەل ءسىڭىپ قالعان ەزىلىپ كەتكەن المانىڭ يىسىندەي جاڭا قايناتقان سيدرانىڭ جۇپار ءيىسى مەن ارا-تۇرا قىزىپ كەتكەن استىقتىڭ، سيىر قورا كوڭدەرىنىڭ كۇلىمسى جىلى يىستەرى اڭقىپ قويا بەرەدى.
تەرەڭ اۋلانىڭ تۇكپىرىنەن جىلى باسپانانىڭ سىعىرايما تەرەزەسى جىلتىرايدى.
جاننانىڭ الاسۇرعان كوڭىلى ارناسىنان شىعىپ، كول-كوسىر بولمىستىڭ كوزگە كورىنبەس ايدىن-شالقارىنا سۇڭگىپ بارادى. ول مىناۋ ۇلان-بايتاق دالادا بەت-بەتىنە شاشىراپ جاتقان وتتاردى كورگەندە، پەندە بايعۇستىڭ قۇلازىعان جالعىزدىعى، ونىڭ دۇنيەدە ەڭ اسىل، ەڭ ارداقتى دەپ ءوزى اۋليە كورىپ جۇرگەن نارسەلەرىنىڭ ءبارىنىڭ دە بىرتە-بىرتە كوزدەن ءبىر-بىر ۇشىپ، عاپىل قالدىرىپ، قۇلازىتىپ كەتەتىن الدامشىلىعى ەسىنە ءتۇسىپ، جۇرەگىن الدەقانداي ءبىر اشى تىرناق وسىپ-وسىپ الدى.
جۋاسىعان جابىرقاۋ ۇنمەن اكەسىنە ءتىل قاتتى.
— ءومىر دەگەن وسىنداي كوڭىلسىز دۇنيە ەكەن عوي.
بارون دا كۇرسىنىپ قويدى.
— نە ىستەيسىڭ ەندى، قىزىم، ومىرگە ءبىزدىڭ ءامىرىمىز جۇرمەيدى.
ەرتەڭىنە اكەسى مەن اناسى اتتانىپ كەتتى دە، جاننا مەن جيۋلەن وڭاشا قالدى.
Vءىى
كارتا ويناۋ جاس جۇبايلاردىڭ كۇنبە-كۇنگى ۇيرەنشىكتى ەرمەگىنە اينالدى.
كۇن سايىن تاماقتان سوڭ جيۋلەن ترۋبكاسىن بۇرق-بۇرق سورىپ وتىرىپ، كونياكتان بەس التى رومكە تارتىپ-تارتىپ الادى دا، ايەلى ەكەۋى بىرنەشە مارتە بەزيك وينايدى. ودان كەيىن جاننا جوعارعى قاباتتاعى ءوز بولمەسىنە بارىپ، سىرتتا اينەكتى سىرت-سىرت سابالاپ تۇرعان جاڭبىر ءۇنى مەن وكپەك جەلدىڭ ۇرەيلى ءۋىلىن تىڭداي وتىرىپ، يۋبكاسىنا كەستە توگەدى. ارا-تۇرا شارشاپ كەتكەندە، باسىن كوتەرىپ الىپ، الىسقا، سوناۋ اق جولاقتانىپ جاتقان تەڭىز ايدىنىنا قاراپ قويادى. ءسويتىپ ءبىر مينۋتتەي ەشتەڭە ويلاماي سۇلەسوق وتىرادى دا، ىسىنە قايتا كىرىسەدى.
ونىڭ بۇدان باسقا ىستەيتىن ءىسى دە جوق. جيۋلەن ءوزىنىڭ وكتەمدىگى مەن دۇنيە جيناۋ قابىلەتىن كورسەتكىسى كەپ، بارلىق شارۋاشىلىقتى ءبىر ءوزى بيلەپ-توستەيدى. ول كەسسە قان شىقپاس ساراڭدىعىن قاپىسىز تانىتىپ ۇلگەردى؛ شاي-پۇلعا سوقىر تيىن شىعىندامايدى، اس-سۋعا جۇمسايتىن اقشانى دا اياۋسىز تۇقىرتتى. تەرەكتىگە كەلگەلى جاننا ءاردايىم تاڭەرتەڭ ناۋبايعا جىپ-جىلى نورمانديا نانىن پىسىرتەتىن ەدى. جيۋلەن وعان قاتاڭ تىيىم سالىپ، ءۇي ءىشىن قاتقان قارا نانعا بايلادى.
جاننا سونىڭ بارىنە داۋ-داماي، ۇرىس-كەرىستەن قاشىپ، ەشتەڭە دەي قويعان جوق، ءبىراق كۇيەۋىنىڭ تاپ مىنانداي تاق-تۇق ساراڭدىعىن كورگەن سايىن، جۇرەگىنە ينە سۇعىپ العانداي بولادى. اقشا دەگەننىڭ بەت-جۇزىنە قارامايتىن جومارت وتباسىندا وسكەن وعان الگىنىڭ ءبارى تىم ۇساق ادامدار ىستەيتىن ەرسى قىلىق كورىنەدى. اناسى وعان ءاردايىم: "شىراعىم، اقشا جۇمساۋ ءۇشىن جاراتىلعان" دەيتىن بولسا، ەندى جيۋلەن ونى "اقشانى جوقتان وزگەگە شاشپاۋدى قاشان ۇيرەنەر ەكەنسىڭ"، — دەپ تاقىمدايدى دا وتىرادى. الدەنەدەن تەڭگە-تەبەن اۋىسا قالسا، كۇيەۋى كوزى كۇلىمدەپ: "تامشىدان تەڭىز جيىلادى دەگەن"، — دەپ، قالتاسىنا تىعىپ جاتادى.
ارا-تۇرا جاننا قايتادان ارمان قۋىپ، قيالعا شومىپ تا قويادى. ىستەپ جۇرگەن شارۋاسى ءبىتتى، قولى بوسادى؛ ەندى جانارى وز-وزىنەن جۇمىلا بەرەدى؛ باياعى قىز كۇنىندەگىدەي نەشە ءتۇرلى قىرعىن-قىزىق حيكايالاردى ويلاپ قيالىندا تالاي-تالاي تاڭعاجايىپ وقيعالاردى باستان كەشىرە باستايدى. كەنەت جيۋلەننىڭ سيمونعا الدەقانداي تاپسىرما بەرىپ جاتقان شاڭقىلداق داۋسىن ەستيدى دە، ارمانىنان سۋ سەپكەندەي ايىعىپ: "ءاي، ماڭگىنىڭ قيالى-اي" دەپ، قولىنداعى ىسىنە قايتا كىرىسەدى. ينە ۇستاعان ساۋساقتارىنا ءمولت-مولت جاس تا تامىپ كەتەدى.
بۇرىنعى اندەتىپ، سەكەكتەپ جۇرەتىن روزالي دا وزگەرىپ كەتكەن. بۇلتيعان ەكى بەتىنىڭ قانى قاشىپتى، كەيدە جەر وڭدەنىپ كۇلگىن كورىنەدى.
جاننا:
— كوگەرشىنىم-اۋ، جۇمىسىڭ اۋىر بوپ جۇرگەن جوق پا؟ — دەپ ءجيى-جيى سۇراپ قويادى.
وندايدا قىزمەتشى قىزدىڭ قايتارار جاۋابى قاشان دا بىرەۋ-اق:
— جوق، حانىم.
ءسۇي دەيدى دە، قىزاراڭداپ، شىعىپ كەتكەنشە اسىعادى.
بۇرىنعىداي ەمەس، ءجۇرىسى اۋىر، اياعىن زورعا كوتەرەدى، ساندەنۋدى دە قويىپتى؛ اتلاس لەنتالارعا، كورسەتكە، ءار ءتۇرلى ءيىس مايعا ەسى قالمايتىن ول ءقازىر كەلىم-كەتىم ساۋداگەرلەردەن دە ەشتەڭە ساتىپ المايتىن بولىپتى. جان-جاعىن جاڭبىر ايعىزداپ تاستاعان قۇلازىعان ۇلكەن ءۇي ءبىر ءتۇرلى كوڭىلسىز، ىلعي تۇنەرەدى دە تۇرادى.
قاڭتاردىڭ اياق شەنىندە قار جاۋدى. تەرىستىكتە تەڭىز ۇستىندە باۋىرىمەن جەر سىزعان تۇيدەك بۇلتتار جول-جونەكەي جولىنا اق مامىق توگىپ كەلە جاتقانى الىستان كورىنىپ تۇرعان-دى، سول كۇنى تۇندە بۇكىل القاپ اق قارعا كومىلدى دە قالدى، ەرتەڭىنە تاڭەرتەڭ اعاش بىتكەن مۇز كەستەگە مالىنىپ شىعا كەپتى.
اياعىنا ساپتاما ەتىگىن سۇعا سالىپ، قالاي بولسا سولاي كيىنگەن جيۋلەن توعايدىڭ شەتىندەگى جىرادا اعاشقا قونعان قۇستاردى ۇركىتىپ جاتتى. اۋىق-اۋىق مۇلگىپ تۇرعان تىنىش دالانى ءدۇر سىلكىندىرىپ، مىلتىق داۋسى شىعادى، بيىك-بيىك اعاشتاردىڭ بۇتاعىنا قونىپ وتىرعان قارعالار دۇركىرەي كوتەرىلىپ، شىر اينالا قالىقتاپ جۇرەدى دە قويادى.
جاننا وندايدا ابدەن ءىشى پىسىپ، ەسىك الدىنا شىعادى. الدەقايداعى الىس قياننان ونىڭ قۇلاعىنا ءومىر ءۇنى كەلگەندەي بولادى؛ سول ءبىر بولىمسىز دىبىس مىناۋ مۇز جورگەككە ورانىپ اپ، تۇنەرىپ تۇرعان ۇيقىلى-وياۋ ۇنسىزدىكتى ءبىر جاڭعىرىقتىرىپ بارىپ، جىم-جىلاس جوعالادى.
ءبىرازدان سوڭ ونىڭ قۇلاعىنا الىس تولقىنداردىڭ گۇرسىلى مەن قىلاۋلاپ تۇرعان مۇز قيىرشىقتاردىڭ كومەسكى تىسىرى قايتا شالىنادى.
ومبى قار بىرتە-بىرتە قالىڭداي ءتۇستى، جاپالاق-جاپالاق اقشا قار ساۋلاپ تۇر.
وسىنداي ءبىر تۇنجىر كۇندە تاڭەرتەڭ جاننا بولمەسىندە كاميننىڭ الدىندا اياعىن قىزدىرىپ، تىم-تىرىس وتىر ەدى. كۇن سايىن كىسى تانىماستاي بوپ وزگەرىپ بارا جاتقان روزالي توسەك جيناپ جۇرگەن-دى. كەنەت كوك جەلكەسىنەن كوكىرەگى قارس ايىرىلا كۇرسىنگەن داۋىس شىقتى. جاننا بۇرىلعان جوق.
— ساعان نە بولعان؟ — دەپ سۇرادى. قىزمەتشى قىز ادەتتەگىسىنشە:
— ەشتەڭە بولعان جوق، حانىم، — دەي سالدى. ءبىراق، الدەنەگە ەنتىگىپ تۇر، داۋسى ارەڭ ەستىلەدى. جاننا قاننەن-قاپەرسىز قيالعا شومدى. كەنەت قىزمەتشى قىزدان ەشقانداي سىبىس-سىبدىر شىقپاي قالعانىن بايقادى.
— روزالي!
داۋىستاپ ەدى، ەشكىم ءۇن قاتپادى. ول بولمەدەن بۇعان ايتپاي كەتىپ قالعان ەكەن دەپ، قاتتىراق ايقايلادى.
— روزالي!
قوڭىراۋعا ەندى قولىن سوزا بەرگەندە، ءدال قاسىنان بىرەۋدىڭ القىنا ىڭقىلداعانىن ەستىپ، ورنىنان اتىپ تۇردى.
قىزمەتشى قىزدا ءوڭ جوق، تۇس جوق، ولىكتەي بوپ-بوز؛ كوزى الارىپ كەتكەن، كەرەۋەتتىڭ باسىنان تاس قىپ ۇستاپ الىپتى، ەكى بۇتىن ەكى جاققا جايىپ سالىپ، ەدەندە وتىر.
جاننا جالما-جان قاسىنا جەتىپ كەلدى.
— ساعان نە بولعان؟
قىزدا ءۇن جوق، تىرپ ەتپەدى؛ اقىلىنان اداسقان ادامنىڭ الاڭعاسار قاراسىمەن جانناعا الاقتاپ قاراي بەرەدى، ءبىر كەرەمەت جاراقاتقا تاپ بولعانداي، ەنتىگە دەم الادى. كەنەت بۇكىل دەنەسى شيىرشىق اتا جيىرىلىپ، وكسىگىن شىعارماۋ ءۇشىن، تاس تىستەنىپ الىپ، قۇلاپ ءتۇستى.
سول-اق ەكەن ەكى اياعىنا وراتىلىپ قالعان ەتەگىنىڭ استىنان الدەنە قيمىلداعانداي بولدى. ىلە-شالا بىرەۋدىڭ شاشالىپ قالعانداي، دەمى ءبىتىپ، تۇنشىققان اجەپتارقى بىرقىلداق داۋسى شىقتى، ونىڭ ارتىنشا ءبىر جىڭىشكە دىبىس مياۋلاپ قويا بەردى؛ ول — ومىرگە ەندى اياق باسقان ءسابيدىڭ تۋماي جاتىپ، قيىن-قىستاۋ ازاپ شەگىپ، شاعىنا شىققان العاشقى ءۇنى ەدى.
جاننا ەندى ءتۇسىندى، اسىپ-ساسىپ جۇگىرىپ شىعىپ، ساتىدا تۇرىپ ايقاي سالدى.
— جيۋلەن، جيۋلەن!
— نە بوپ قالدى؟ — دەپ سۇرادى تومەننەن.
— مۇندا روزالي... — دەدى ول قاپەلىمدە اۋزىنا ءسوز دە تۇسپەي.
جيۋلەن ساتىمەن اتاناقتاپ جۇگىرىپ شىقتى دا، بولمەگە قويىپ كەتتى، قىزدىڭ يۋبكاسىن كوتەرىپ جىبەرىپ، جۇرەك اينىتارداي جيىركەنىشتى ءبىر كەسەك ەتتى كوردى؛ ول اناسىنىڭ جالاڭاش اياقتارىنىڭ اراسىندا الدەنەدەن تىجىرىنا جيىرىلىپ، سۋ-سۋ قالپى بۇلقىنىپ جاتىر.
جيۋلەن تۇكسيىپ كەتتى، بويىن تۇزەپ، ەسىكتەن قاراپ تۇرعان ايەلىن يتەرىپ جىبەردى.
— بۇنىڭ ساعان ەش قاتىسى جوق، بار دا ليۋدۆينا مەن سيمون اتايدى ماعان جىبەر!
بۇكىل تۇلا بويى قالتىراپ-دىرىلدەپ جاننا تومەنگە ءتۇستى، اسحاناعا كىردى، سوسىن قايتادان جوعارى كوتەرىلۋگە باتىلى بارماي، اتا-اناسى كەتكەلى وت جاعىلماعان قوناقجايعا بارىپ، تىقىرشي حابار توسىپ. وتىرىپ قالدى.
ارادا كوپ ۋاقىت وتكەن جوق قىزمەتشى ۇيدەن جۇگىرىپ شىقتى دا، بەس مينۋتتەن سوڭ وسى ماڭايداعى مۇنداي شارۋانىڭ بارىنە ارالاساتىن جەسىر ءدانتيۋدى ەرتىپ قايتىپ ورالدى.
سول بويدا-اق باسپالداق جاقتان جارالى ادامدى كوتەرىپ كەلە جاتقانداي ابىر-سابىر ءۇن كوبەيدى، جيۋلەن كەلىپ، جاننانىڭ ەندى ءوز بولمەسىنە بارۋىنا بولاتىنىن ايتتى.
جاننا ءبىر اپاتتى جاڭا عانا باستان كەشىرگەن ادامداي، يەگى يەگىنە تيمەي، قالتىراپ-دىرىلدەپ، كاميننىڭ قاسىنا قايتا بارىپ وتىردى.
— ءروزاليدىڭ ءحالى قالاي؟ — دەپ سۇرادى.
جيۋلەن الدەنەگە قاتتى ابىرجىپ، تىقىرشىپ، ەرسىلى-قارسىلى سەندەلىپ كەتىپتى، بىردەڭەگە ىزالانىپ، اشۋ قىسىپ جۇرگەن سياقتى. اۋەلى ءۇن قاتپادى، ءبىرازدان سوڭ بارىپ، ايەلىنىڭ الدىنا كەپ كىلت توقتاي قالدى.
— بۇل قىزدى قايتۋ كەرەك دەپ ويلايسىڭ؟
جاننا ول ساۋالىنان ەشتەڭە ۇقپاي اڭتارىلا قارادى.
— ول نە دەگەنىڭ؟ تۇك تۇسىنسەم بۇيىرماسىن!
كۇيەۋى كۇيىپ-پىستى، داۋسى دا شىعىپ كەتتى.
— ءبىز بۇل ۇيدە الگى شارانانى ءقايتىپ ۇستاي الامىز.
جاننا بار گاپتى ەندى اڭعارعانداي ويلانىپ قالدى، ءبىراز ۋاقىت ءۇنسىز وتىرىپ:
— دوستىم، قالاي ويلايسىڭ، ونى باسقا بىرەۋگە باعىپ-قاعۋعا بەرسەك قايتەدى؟ — دەگەن ۇسىنىس جاسادى.
جيۋلەن ونىڭ ءوز ويىن تۇگەل ايتىپ بىتىرۋىنە مۇرشا بەرمەدى.
— سوندا اقشانى تولەيتىن كىم؟ سەن بە؟
جاننا تاعى دا ءبىر امالىن تاپقىسى كەپ، ويعا قايتا شومدى.
— بالانىڭ اكەسى بار ەمەس پە؟ ول روزاليگە ۇيلەنسە، بارلىق شارۋا ورنىنا كەلمەي مە؟
جيۋلەن تەرىسىنە سىيماي تۇتىگىپ كەتتى.
— ايتىپ وتىرعانىڭ قايداعى اكە؟ ونىڭ كىم ەكەنىن كىم ءبىلىپتى! ال اكەسىنىڭ كىم ەكەنىن تابا المادىڭ، سوندا قايتپەكسىڭ؟
جاننا دا اشۋ شاقىردى.
— ول كىم بولسا دا، قىزدى تاپ مىنانداي كۇيدە قالدىرا المايدى عوي. ويتسە ول ناعىز وڭباعاننىڭ ءوزى بولعانى دا. ەندەشە ءبىز ونىڭ ءاتى-جونىن ءبىلىپ الىپ بارامىز دا، قالايدا روزاليگە ۇيلەنەسىڭ دەپ تالاپ ەتەمىز.
جيۋلەن ارناسىنا ءتۇسىپ، قايتادان سەندەلىپ كەتتى.
— قىمباتتىم-اۋ، قىز ونىڭ اتىن ايتقىسى كەلمەيدى. ول ماعان ايتپاعاندا ساعان ايتا قويا ما؟ ال، ايتقان كۇننىڭ وزىندە دە، ول ادام ۇيلەنۋدەن باس تارتسا قايتپەكسىڭ؟ ءبىز سوندا بالالى قىزدى بۇل ۇيدە قالاي ۇستاماقشىمىز؟ تۇسىنەسىڭ بە؟
جاننا دا ءمىز باقپاي قويدى:
— دەمەك، ونىڭ جەكسۇرىن بىرەۋ بولعانى. ءبىراق، ءبىز ول سۇمىرايدى قالاي دا ىزدەپ تابامىز؟ سوسىن بىزبەن سويلەسىپ كورسىن ول نەمە!
جيۋلەننىڭ ەكى بەتى دۋ قىزاردى، داۋسىن كوتەرىپ:
— جارايدى. ال، ەندى ءقازىر قايتپەكشىمىز؟ — دەپ سۇرادى.
جاننا وعان نە دەرىن بىلمەدى.
— ال، سوندا سەنىڭ ۇسىنىسىڭ قانداي؟
جيۋلەن بۇل ساۋالعا الدەقاشان ازىرلەنىپ قويعانداي، مۇدىرگەن جوق، ءوز پىكىرىن بايانداي جونەلدى.
— ماعان سالسا، داۋ-دالاباسىز وپ-وڭاي قۇتىلعان بولار ەدىم. از عانا تيىن-تەبەن بەرىپ، بالاسىن قۇشاقتاتىپ، قايدا بارساڭ وندا بار دەپ اتتاندىرىپ سالامىن.
ءبىراق بۇعان جاس كەلىنشەك بۇرقان-تالقان بوپ، كونبەي قويدى.
— بۇندايىڭا ەشقاشان دا جول بەرمەيمىن. ول مەنىڭ بىرگە ەمىپ، بىرگە وسكەن ەمشەكتەسىم. ارينە، تاپ مىنانداي كۇنا ىستەگەنى ايانىشتى-اق، ءبىراق امالىڭ قايسى. مەن ونى كوشەگە قۋىپ شىعا المايمىن، باسقا جولى تابىلماسا، بالاسىن ءوزىم الىپ باعام.
بۇل جەردە جيۋلەن مورت سىندى.
— ەندەشە جەتىستىرەدى ەكەنبىز! بۇل ءبىزدىڭ ابىروي-اتاعىمىزعا نۇقسان كەلتىرەدى. جۇرت سوسىن ءبىزدى وزدەرىنىڭ كۇناسىن كولكەشتەپ، قايداعى ءبىر جەل ەتەك قاڭعىباستى باعىپ ءجۇر دەپ شۋىلداسادى. زيالى ادامنىڭ ەشقايسىسى ەسىگىمىزدەن اتتامايتىن بولادى. سونداعى سەنىڭ قالايتىنىڭ وسى ما؟ اقىلىڭنان اداسقان شىعارسىڭ!
جاننا ەندى جۋاسيىن دەدى.
— مەن روزاليدى قۋۋعا رۇقسات ەتپەيمىن. سەن جاقتىرماساڭ، ونى مامام ءوز ۇيىنە الادى. بالانىڭ اكەسىن اقىر ءتۇبى ءبىر تابارمىز.
ابدەن زىعىردانى قايناپ اشۋعا بۋلىققان جيۋلەن:
— ايەلدەردىڭ باسىنا وسىنداي ءبىر قايداعى-جايداعى اقىماق قيال قايدان كەلەدى ەكەن! — دەپ ەسىكتى تارس قويىپ، بولمەدەن شىعىپ كەتتى.
كەشقۇرىم جاننا جاڭا بوسانعان قىزدان حال سۇراي كەلدى. ول جەسىر ءدانتيۋدىڭ باعىمىندا كوزى باقىرايىپ توسەكتە جاتىر، ال جەسىر جاڭا تۋعان شارانانى قولىنا الىپ، الديلەپ وتىر.
روزالي ءوز حانىمىن كورگەندە ونە بويى ءدىر-دىر ەتىپ، وكسىپ-وكسىپ جىلاپ جىبەردى، باسىن جالما-جان كورپەنىڭ استىنا تىعىپ الدى. جاننا سۇيمەكشى بولىپ ەدى، بەتىن جاسىرىپ، كونبەي قويدى.
سول جەردە دانتيۋ ارالاسىپ، قىز قولىنان كورپەنى كۇشپەن جۇلىپ الدى؛ روزالي دا كوپ قارسىلاسپادى، ءالى دە جىلاپ جاتىر، ءبىراق ماناعىسىنان گورى ءبىراز تىنىشتالىپتى.
كاميندە ولەۋسىرەپ بولماشى وت جىلتىرايدى، بولمەنىڭ ءىشى قاقاعان سۋىق، ءسابي اۋىز جاپقان جوق، قاقىلداپ ۇستى-ۇستىنە جىلايدى. جاننا روزالي تاعى دا جىلاپ جىبەرە مە دەپ، ەشتەڭە سۇراي المادى. قىزمەتشى قىزدىڭ قولىن ۇستاپ:
— ءبارى دە جاقسى بولادى، ەشتەڭە ەتپەيدى، — دەپ قايتا-قايتا جۇباتۋمەن بولدى.
بەيشارا قىز دانتيۋ جاققا ۇرلانا قاراپ قويادى، بالاسىنىڭ مىرسىلداعانىن ەستىپ، جانى شىعىپ بارادى، كوكىرەگىن جانشىپ جاتقان اۋىر قاسىرەت اۋىق-اۋىق وكسىك بوپ سىرتقا لىقسيدى؛ كۇشپەن تەجەگەن كوز جاسى كومەيىنە قۇيىلىپ، جۇرەگىنىڭ باسىندا كىلكىپ تۇر.
جاننا تاعى دا بەتىنەن ءسۇيىپ، قۇلاعىنا سىبىرلادى.
— ابىرجىما، كوگەرشىنىم، ءبىز ونى ءوز قامقورلىعىمىزعا الامىز.
تاعى دا اعىل-تەگىل ەڭىرەۋ باستالدى، ەندى جاننا كەتكەنشە اسىقتى.
كۇن سايىن كەلىپ تۇردى، كەلگەن سايىن روزالي ەڭىرەپ قويا بەرەدى.
بوبەكتى ءبىر قوڭسى باعۋعا الدى.
جيۋلەن قىزمەتشى قىزدى قۋىپ جىبەرەيىك دەگەندە كونبەگەنىنە ءالى اشۋلانىپ جۇرسە كەرەك، ايەلىمەن سويلەسپەي قويدى. ءبىر كۇنى ول ءوز ۇسىنىسىن قايتا ءسوز قىلا باستاپ ەدى، جاننا قالتاسىنان بارونەسسانىڭ ەگەر قىزدى تەرەكتىدە ۇستاعىلارىڭ كەلمەسە، دەرەۋ وزىمىزگە جىبەرىڭدەر دەپ سۇراعان حاتىن سۋىرىپ الدى.
جيۋلەن وعان ودان سايىن ىزالانىپ، وكىرەڭدەي جونەلدى.
— اناڭ دا ءوزىڭ سياقتى ەسۋاس ەكەن.
ءبىراق ءسوزدى ودان ءارى سوزعان جوق. ەكى اپتادان سوڭ بوسانعان ايەل بەلى قاتىپ، شارۋاعا اينالارداي حالگە كەلدى.
ءبىر كۇنى تاڭەرتەڭ جاننا ونى شاقىرىپ الىپ، قاسىنا وتىرعىزدى؛ قولىنان تاس قىپ ۇستاپ جۇزىنە قادالا قاراپ:
— ال، كوگەرشىنىم، كانە ءبارىن دە ايتشى ەندى، — دەدى.
ءروزاليدىڭ دەنەسى قايتادان قالشىلداپ كەتتى.
— نەنى ايت دەيسىز، حانىم؟ — دەپ كۇمىلجىدى.
— بالانى كىمنەن تاپتىڭ؟
سول-اق ەكەن، قىزمەتشى قىز ەڭىرەپ جىبەردى. قولىن بوساتىپ اپ، بەتىن بۇركەگىسى كەپ، بۇلقىنا باستادى. ءبىراق جاننا بەتىنەن ءسۇيىپ، جۇباتۋ ايتىپ، قانشا بۇلقىنسا دا، قولىن جىبەرمەدى.
— بولار باقىتسىزدىق بولدى، ەندى نە ىستەيسىڭ، كوگەرشىنىم. بۇنداي كۇيگە تاپ بوپ جۇرگەن جالعىز سەنبىسىڭ. ەگەر بالانىڭ اكەسى ساعان ۇيلەنەتىن بولسا، ەشكىم ەندى بۇل تۋرالى ءبىر اۋىز ءسوز ايتا المايدى. ءبىز ونى وزىڭمەن بىرگە قىزمەتشى قىلىپ الامىز.
روزالي جانى ابدەن ازاپقا ءتۇسىپ، ۇستى-ۇستىنە وكسىپ-وكسىپ قويادى. كوپ ۇزاماي قولىن بوساتىپ اپ، قاشىپ كەتپەك بوپ، قايتا جۇلقىندى.
جاننا ءسوزىن جالعاستىرا ءتۇستى.
— سەنىڭ بۇنداي سۇراقتان ۇيالاتىنىڭدى بىلەمىن، الايدا ۇركىتىپ-قورقىتىپ وتىرعان مەن جوق، جاقسى كورىپ، جانىم اشىپ سۇراپ وتىرعانىمدى ءوزىڭ دە تۇسىنەسىڭ. ال، الگى ادامنىڭ اتىن بىلگىم كەلسە، ول دا سەنىڭ قامىڭ. وسىنشا تاۋسىلا قايعىرعانىڭا قاراعاندا، ول سۇرقيا سەنى تاستاپ كەتسە كەرەك. مەن ونى بۇلاي ماسايراتىپ قويمايمىن. تۇسىنەسىڭ بە؟ جيۋلەن وعان بارىپ جولىعىپ، قالاي دا ۇيلەنەسىڭ دەپ تالاپ ەتەدى. سوسىن ەكەۋىڭ دە وزىمىزبەن بىرگە تۇراسىڭدار. سەنى ءبىز وعان جابىرلەتكىزبەيمىز.
مىنانى ەستۋى مۇڭ ەكەن، روزالي اقىلىنان اداسقانداي، بوي بەرمەي جۇلقىنىپ، قولىن بوساتىپ الدى دا، زىتىپ وتىردى.
كەشكى تاماق ۇستىندە جاننا جيۋلەنگە:
مەن روزاليدان الدانىپ قالعان ادىمىڭدى ايت دەپ سۇراپ ەدىم، ەشتەڭە شىقپادى. ەندى سەن سۇراپ كور. ءبىز ول وڭباعاندى قالايدا ۇيلەنۋگە كوندىرۋىمىز كەرەك، — دەدى.
جيۋلەن زىعىردانى قايناپ:
— اۋ، جارقىنىم، وسى وقيعانىڭ مەنى ابدەن مەزى قىلىپ بىتكەنىن بىلەسىڭ بە، جوق پا؟ ول قىزدى قاسىمدا قالدىرام دەسەڭ، سەنىڭ-اق ايتقانىڭ بولسىن. تەك قۇداي ءۇشىن مەنى وسى مازالاعانىڭدى قويشى ەندى، — دەپ جەكىردى.
روزالي بوسانعالى ول ابدەن اشۋلانشاق بولىپ الدى، بۇعان ءومىرباقي ىزالانىپ كەلە جاتقان كىسىشە، اۋزىن اشسا-اق، ايقايلاپ سويلەيتىندى شىعاردى. ال، جاننا بولسا، ۇرىس-كەرىس كيكىلجىڭنەن قاشىپ، ىلعي ونىڭ بەتىنە قارسى بارا بەرمەيدى، تۇندە توسەگىندە ءالسىن-الى جىلاپ تا الادى.
ءبىراق كۇيەۋى كۇيىپ-پىسىپ جۇرگەنمەن بۇرىنعى جۇبايىنىڭ بولمەسىنە ءۇش كۇن قاتارىنان باس سۇقپاي جاتىپ الاتىنىن قويىپ، تەرەكتىگە كەلگەلى اتىمەن ۇمىتىپ كەتكەن عاشىقتىق ادەتىنە قايتا كوشتى.
روزالي دا بويىن جيىپ، بۇرىنعىداي قايعىرا بەرمەي، ەڭسەسىن كوتەردى؛ ءبىراق ابدەن قورقىتىپ-ۇركىتىپ تاستاعانداي، ءالى دە بىردەڭەدەن سەكەم الىپ، ىلعي قالتىراپ-دىرىلدەيدى دە تۇرادى.
جاننا ودان تاعى دا ەكى رەت سۇراپ كورمەككە وقتالىپ ەدى، ەكەۋىندە دە ول جاۋاپ بەرۋدەن تايساقتاپ، قاشىپ كەتتى.
جيۋلەن اياق استىنان بايەك بوپ. قۇراق ۇشىپ تۇراتىن بولىپتى. كەلىنشەك تاعى دا ءبىر كومەسكى ءۇمىتتىڭ سوڭىنا ءتۇستى. كەزدەيسوق سىرقاتتانىپ قالا بەرەتىنىنە قاراماستان، ونىسىن ەشكىمگە تىسىنەن شىعارماي، وزىنەن-وزى كوڭىلدى ءجۇردى. كۇن ءالى جىلىنا قويعان جوق، بەس اپتا بويى كۇندىز اسپان كوك حرۋستالداي جارقىرادى دا تۇردى، - تۇندە قارعا ورانىپ، قالعىپ كەتكەن جاپ-جازىق دالانىڭ قاق توبەسىنەن سوناۋ كوكتەگى ەڭىرەپ قاتىپ قالعان مۇز ايدىندا شاشىراپ جاتقان جۇلدىزدار جىلمىڭدايدى.
كول-كوسىر دۇنيەدەن ءتورت بۇرىشتى اياداي اۋلا مەن قار جامىلىپ، مايىسىپ كەتكەن بيىك-بيىك اعاشتار كولەگەيلەپ تۇرعان فەرمالار اق مامىققا تەرەڭىرەك كومىلىپ، ءبىرجولا قاتىپ ۇيىقتاپ قالعان ءتارىزدى. سىرتقا شىعىپ جۇرگەن مال دا، جان دا كورىنبەيدى، تەك شىڭىلتىر ايازدا اۋىق-اۋىق بوي كوتەرىپ شىعاتىن شۇيكەدەي-شۇيكەدەي تۇتىندەر عانا تىعىلىپ جاتقان تىرشىلىكتەن نىشان بەرگەندەي بولادى.
جازىق دالالار دا، جاپىرىق بۇتالار دا، شارباقتىڭ ونە بويىنا يەك سۇيەي سۇلىق قۇلاعان اعاشتار دا ساقىرلاعان سارى ايازعا شىداي الماي، الدەقاشان جان ءتاسىلىم بولعان سەكىلدى. اۋىق-اۋىق تۇبىرىمەن ومىرىلىپ تۇسكەلى تۇرعانداي جوكە اعاشى سىقىر-سىقىر ەتەدى، كەيدە قۇتىرعان اياز قابىعىنان تاسپا ءتىلىپ، وزەگىندەگى شىرىنىنا دەيىن ەڭىرەتىپ قاتىرىپ تاستاعان ۇلكەن بۇتاقتار كۇرس-كۇرس ءۇزىلىپ تۇسەدى.
جاننا كۇننىڭ جىلىنعانىنا ونشا اسىعا قويعان جوق؛ قايتا وسى ءبىر سىقىرلاعان سۋىق ونى شىرق اينالدىرا باستاعان سىرقاتتىڭ جانىنا جاعا تۇسكەن سياقتى.
ونىڭ نە ەكەنىنە ءوزى دە تۇسىنە المادى، تاماققا دا تابەتى تاپشى، ارا-تۇرا جۇرەگى اتشا تۋلاپ كەتەدى، كەيدە ءتىپتى جەڭىل-جەلپى تاماقتىڭ ءوزى ىشىنە جاقپاي قالادى، ال ابدەن شەگىنە جەتە شيرىعىپ العان جۇيكەسى ءسال نارسەدەن شامىرىعادى دا وتىرادى.
بىردە كەشقۇرىم كۇن ءتىپتى سۋىتتى. اسحاناعا وتىن ۇنەمدەيمىز دەپ ەشقاشان وت جاعىلمايتىن-دى. جيۋلەن تاماقتانىپ بولعان سوڭ، قولىن ىسقىلاپ ءجۇرىپ:
— بۇگىن تۇندە بىرگە ۇيىقتاعانىمىز جاقسى ما، ساۋلەم؟ — دەپ سىبىرلادى.
ول باياعى اق جارقىن قالپىنا ءتۇسىپ، جايراڭ-جايراڭ كۇلىپ قويادى، جاننا موينىنا اسىلا كەتتى. ءبىراق بۇل كەشتە ونىڭ ونە بويى دەل-سال تارتىپ، جۇيكەسى قالجىراپ، ەشتەڭەگە زاۋقى شاپپاي وتىر ەدى، كۇيەۋىنىڭ ەرنىنەن ءسۇيىپ، ءوزىن وڭاشا قالدىرۋدى ءوتىندى. بىر-ەكى اۋىز سوزبەن سىرقاتىنىڭ جايىن ايتتى.
— قيناماشى، قىمباتتىم، مەن شىننان دا سىرقاتپىن. ەرتەڭ ءتاۋىر بولام عوي.
جيۋلەن دە ورىنسىز سالماق سالىپ جاتپادى.
— ەندەشە، ءوزىڭ ءبىل، قىمباتتىم. اۋىرساڭ ەمدەلۋىڭ كەرەك قوي.
ەندى اڭگىمەنىڭ بەتى باسقا جايتتارعا بۇرىلدى.
جاننا ەرتە جاتتى. جيۋلەن بۇرىن جوق ادەتىن ىستەپ، ءوز بولمەسىنە كامين جاعۋعا ءامىر ەتتى. "وت جاقسى جانىپ جاتىر!" دەگەن حابار كەلگەندە، ايەلىنىڭ بەتىنەن ءسۇيىپ، شىعىپ كەتتى.
قارا سۋىق بۇكىل ءۇيدى قارىپ بارا جاتقانداي، مۇزداپ قالعان قابىرعالار قىزىل شۇناق ايازعا شىداي الماي، سىقىرلاي باستادى. جاننا توسەكتىڭ وزىندە قالتىراپ جاتىر.
ەكى رەت توسەگىنەن تۇرىپ، وتقا وتىن تاستادى، بارلىق كويلەك يۋبكا، ەسكى-قۇسقى كيىمدەردىڭ ءبارىن ۇستىنە تاۋ قىپ ءۇيىپ قويدى، ءبىراق جىلىنبادى. اياعى مۇزداپ سىرەسىپ قالدى، بالتىرى شانشىپ، سەگىز كوزدىگىنە دەيىن قالتىراپ بارادى، شىداي الماي ەكى بۇيىرىنە الما-كەزەك اۋدارىلىپ ءتۇسىپ، دوڭبەكشي بەردى.
ءبىرازدان سوڭ تىسى-تىسىنە تيمەي ساقىلداي باستادى، قولى قالتىراپ، وكپەسى قىسىلدى؛ جۇرەگىنىڭ دە سوعىسى باسەڭدەپ، ارا-تۇرا توقتاپ قالعانداي بولادى. ول اۋا جەتپەي، تىنىسى تارىلىپ، تۇنشىعا باستادى.
كوڭىلىن ءبىر ۇرەي بيلەدى، ادام توزگىسىز سۋىق سۇيەگىنەن ءوتىپ بارادى. بۇندايدى ول ءومىر باقي كورمەگەن-دى. ءون بويىندا ءومىر سارقىلىپ، جانى ءقازىر شىعىپ كەتەتىندەي كورىندى.
ول: "مەن ولەدى ەكەم، — مىنە، ءولىپ بارام"، — دەپ ويلادى. قورىققانىنان توسەگىنەن اتىپ تۇردى دا، روزاليدى شاقىرىپ قوڭىراۋ سوقتى؛ ءبىراز كىدىرىپ بارىپ، تاعى شىلدىراتتى؛ قالتىراپ-دىرىلدەگەن كۇيى تاعى ءبىراز ۋاقىت كۇتىپ كوردى. قىزمەتشى قىز كەلمەدى. شاماسى، ويانباستاي بوپ قاتتى ۇيقىعا كەتسە كەرەك. جاننا ەسىنەن تانىپ، جالاڭ اياق كۇيى ساتىعا شىقتى.
ول ءۇن-تۇنسىز كوتەرىلىپ، سيپالاپ ءجۇرىپ، ەسىكتى تاۋىپ الدى دا: "روزالي!"، — دەپ ايقاي سالدى؛ كىرىپ بارىپ، توسەگىن قولىمەن سيپالاپ كورىپ ەدى، بوس تۇر، ءارى مۇپ-مۇزداي، بۇگىندىككە ەشكىم جاتپاعان سياقتى.
بۇعان تاڭعالدى. "سوندا بۇل نە بولعانى، تاعى دا قىدىرىسقا كىرىسكەنى مە؟ ءبىراق، تاپ مىنانداي سۋىقتا ءقايتىپ قىدىرادى؟"، — دەپ ويلادى.
سول بويدا قايتادان تىنىسى تارىلىپ، جۇرەگى اتشا تۋلاپ قويا بەردى، جاندارمەن كۇشىن جيىپ، جيۋلەندى وياتۋعا كەيىن جۇگىردى.
ول جان ۇشىرا جۇگىرىپ كەلەدى، ءدال ءقازىر ولەتىنىنە ابدەن كوزى جەتكەن سياقتى. ەسىنەن تانباي تۇرىپ، كۇيەۋىن ءبىر كورىپ قالماقشى.
ءسونىپ بارا جاتقان كومىر شوعىنىڭ بوزامىق ساۋلەسى ءتۇسىپ تۇرعان مامىق توسەكتە كۇيەۋىنىڭ قاسىندا جاتقان روزاليدىڭ باسىن بىردەن تانىدى.
ونىڭ باج ەتە قالعان داۋسىنان ەكەۋى دە اتىپ تۇردى. ءبىر ءسات مىنانداي سۇمدىققا ايران-اسىر بوپ، تىرپ ەتپەي تۇرىپ قالدى. سوسىن ءوز بولمەسىنە قاراي بەزە جونەلدى. ءبىراق، شوشىپ كەتكەن جيۋلەن: "جاننا!"، — دەپ ايقايلاپ جىبەردى. ول ونى كورگىسى دە كەلمەدى، وپ-وتىرىك انت-سۋ ىشكەن ايار داۋسىن ەستىگىسى دە كەلمەدى، كولگىرسىگەن كوزىنە قاراعىسى دا كەلمەدى، ساتىعا شىعىپ، تومەن قاراي جۇگىردى.
ول قاراڭعىدا تاس ساتىدان ءسۇرىنىپ، مەرتىگىپ قالارمىن دەپ تە سەسكەنبەستەن زۋلاپ كەلەدى. ونى ەندى ەشتەڭەنى كورمەسەم، بىلمەسەم ەكەن دەگەن ۇرەيلى وي قۋىپ كەلەدى.
تومەنگە تۇسكەن سوڭ اقىلىنان الجاسقان ادامشا جالاڭ اياق، جالاڭ باس، كويلەكشەڭ كۇيى باسپالداققا وتىرا كەتتى.
جيۋلەن توسەگىنەن اتىپ تۇرىپ، جالما-جان كيىنە باستادى. ونىڭ اياعىنىڭ دىبىسىن جاننا بىردەن ەستىدى؛ قاشىپ كەتپەكشى بوپ، ورنىنان تۇردى. مىنە، جيۋلەن "جاننا، تىڭداشى ەندى!" دەپ ءمۇلايىمسىپ ساتىدان ءتۇسىپ كەلەدى.
جوق، ونى تىڭداعىسى كەلمەيدى، قولىنا تۇسكىسى دە كەلمەيدى، باس كەسەردەن قورىققان ادامشا اسحاناعا زىپ بەردى. ول ودان قاشىپ قۇتىلار ەسىك، جاسىرىنارداي قاراڭعى بۇرىش، قالتارىس جەر ىزدەدى. ەشتەڭە تاپپاعان سوڭ، ۇستەلدىڭ استىنا تىعىلدى. سو بويدا كۇيەۋى قولىنا شام ۇستاپ، ەسىكتەن كىرىپ كەلدى. "جاننا! جاننا!" — دەپ، تابالدىرىقتىڭ الدىندا ايقايلاپ تۇر. جاننا تاعى دا زىمىراپ وتىرىپ، اسحاناعا قويىپ كەتتى؛ ۋدان قاشقان حايۋانداي اسحانانى بىر-ەكى رەت اينالىپ شىقتى. كۇيەۋى مۇندا دا قۋىپ كىردى. بارار جەرى قالماعان جاننا سىرتقا شىعاتىن ەسىكتەن باقشاعا قاراي اتا جونەلدى.
جالاڭاش سيراعى ءالسىن-الى قالىڭ قارعا تىزەسىنە جەتكەنشە باتىپ شىعىپ، باتىپ شىعىپ مالتىعىپ ءجۇر؛ سول ءبىر تاس توبەسىنەن شىققان مۇزداي سۋىق ونىڭ بويىنا كۇش قوسقان ءتارىزدى. ۇستىندەگى جەلەڭ كويلەكتەن باسقا لىپاسى بولماسا دا، سۋىقتى ەلەڭ قىلار ەمەس. قان قاقساعان جان جاراقاتى تانگە تيگەن جاراقاتتىڭ قاندايىن دا سەزدىرە قويار ءتۇرى جوق. اپپاق قار باسقان باقشا ىشىندە ارۋاقتاي اعاراڭداپ جۇيتكىپ كەلەدى. ۇلكەن ساياجولدىڭ شەتىنە شىقتى، توعايدى دا كەسىپ ءوتتى، قازۋلى جىرادان ءبىر-اق ىرعىدى، ەندى قويناۋعا قاراي بەزىپ بارادى.
ايسىز ءتۇن ەدى. قاپ-قاراڭعى اسپاندا ۇشقىن شاشىپ جۇلدىزدار جىمىڭدايدى؛ قار باسقان القاپ كومەسكى بۇلىڭعىر ساۋلەگە مالىنىپ جاپ-جارىق؛ ەلەڭ ەتەر ءۇن جوق، مەڭىرەۋ تىنىشتىق.
جاننا ەشتەڭەنى سەزگەن دە جوق، ەشتەڭەنى ويلاعان دا جوق، سەسىن شىعارماي ەنتەلەي باسىپ جۇگىرىپ كەلەدى. كەنەت جار قاباققا تىرەلدى دە، كىلت توقتاي قالدى، سوسىن سول ەسىنەن اداسىپ اڭىرعان ەسىرىك كۇيى قاردىڭ ۇستىنە سىلق ەتىپ وتىرا كەتتى.
قارسى الدىنداعى قاپ-قارا تۇڭعيىق ىشىنەن كوزگە كورىنبەي جاتقان مەڭىرەۋ تەڭىزدەن بالدىردىڭ اشقىلتىم كۇلىمسى ءيىسى شىعادى.
جانى دا، ءتانى دە ەشتەڭەنى سەزبەگەن، ەشتەڭەنى ەلەڭ ەتپەگەن دەل-سال قالپىندا ءبىراز وتىردى، كەنەت جەل وتىندە قالعان جەلكەندەي ونە بويى دىرىلدەپ الا جونەلدى. اياق-قولى، ساۋساعى تۇپ-تۇگەل قالتىراپ شىعا كەلدى. ساناسى قايتا ويانىپ كوكىرەگىن اياماي تىرناعان اپ-اششى وي قايتا ساپ ەتە قالدى.
وتكەن-كەتكەننىڭ ءبارى دە تىزبەكتەلىپ كوز الدىنا قايتا ەلەستەدى. ەسىنە لاستيك اعايدىڭ بارقاسىنا ءمىنىپ سەرۋەندەگەندەرى، اكەسى جاساتقان قايىقتى العاش رەت سۋعا سالعاندارى ءتۇستى. ەندى ول سوناۋ ارتتا قالعان وتكەن ءومىردى بىر-بىرلەپ، جادىنا تۇسىرە باستادى، ءتىپتى موناستىردان شىعىپ كەلگەن تۇندەگى ءتاتتى ارماندارىنا دەيىن ويىنا ورالدى. ال، سول ارمانداعان ءومىرى نە بولىپ شىقتى؟ تىرشىلىكتىڭ ءمانى كەتتى، باقىتتىڭ بايانسىزدىعىن كوردى، ءۇمىتتىڭ ورنىن ۇرەي جايلادى، ءبارى تۇل، ءبارى جالعان، الدا تەك ازاپ پەن الدامشىلىققا، قايعى-قاسىرەتكە تولى بەيمالىم بولاشاق كۇتىپ تۇر.
ەندى سونىڭ ءبارىن دە تالاق ەتىپ، ءبىرجولا ءولىپ تىنعان ءجون...
الىستان دابىرلاعان داۋىس ەستىلدى.
— مۇندا، تەزىرەك مۇندا كەلىڭدەر، مىناۋ سونىڭ ءىزى عوي!
بۇل ونى ىزدەپ جۇرگەن جيۋلەن ەدى.
جو-جوق! بۇل ونى كورگىسى دە كەلمەيدى. اياعىنىڭ استىنداعى قۇز شىڭىراۋدىڭ تۇبىنەن بولار-بولماس ءبىر سىبىس، تەڭىز تولقىنىنىڭ جاعاعا ۇرعان ەمىس-ەمىس شىلپىلى قۇلاعىنا شالىندى.
ول ورنىنان اتىپ تۇردى، قۇردىم قۇزعا قۇلاماق بوپ، قامدانا بەردى. سوندا ومىردەن باز كەشىپ، تىرشىلىكپەن قوشتاسىپ تۇرىپ، مۇندايدا ولەتىن ادامنىڭ قاي-قايسى دا اقىرعى رەت ءبىر-بىر ايتىپ قالاتىن الگى ءبىر ۇرىستا ءولىمشى بوپ جارالانعان بوزبالا جاۋىنگەردىڭ اقىرعى رەت اۋىزعا الاتىن "ماما!" دەگەن ءبىر اۋىز ءسوزى ونىڭ دا اۋزىنا ءتۇستى.
سول بويدا اناسى جايلى ايانىشتى وي جىلت ەتە قالدى؛ شەشەسىنىڭ ەڭىرەپ جىلاعانى، اكەسىنىڭ بۇنىڭ البا-جۇلبا ولىگىنىڭ ۇستىنە وكىرىپ قۇلاعانى كوز الدىنا سايراپ كەلە قالدى؛ ولار شەگەتىن تۇڭعيىق قاسىرەتتى كوزدى اشىپ جۇمعانشا ءوز باسىنان وتكەرىپ شىقتى.
سول-اق ەكەن، ول سۇلدەرى قۇرىپ، قار ۇستىنە قۇلاپ ءتۇستى؛ ەندى ءتىپتى قاشۋدى دا ويلاعان جوق. ول قۇلاما جاردىڭ ءدال ۇشار باسىندا جاتىر ەكەن، جيۋلەن، سيمون اتاي، ماريۋس ۇشەۋى شىراعداننىڭ جارىعىمەن ازەر تاۋىپ، كەيىن قاراي الىپ ءجۇردى.
ولار بۇعان ىستەگىلەرى كەلگەندەرىنىڭ ءبارىن دە ىستەپ باقتى. جاننانىڭ قوزعالا الاتىن دا دارمەنى جوق ەدى. ول تەك ءوزىن بىرەۋلەردىڭ قالاي الىپ كەلە جاتقانىن، توسەگىنە قالاي اكەپ سالعانىن، سوسىن ءۇستى-باسىن ىستىق ورامالمەن ارى-بەرى ىسقىلاعاندارىن ەمىس-ەمىس بىلەدى، ال سودان كەيىنگىنىڭ ەشقايسىسىن سەزگەن جوق، ويتكەنى ونىڭ ەسى اۋىپ كەتكەن-دى.
سوسىن ونى ءبىر شىم-شىتىرىق ەلەستەر ازاپقا سالدى، ءبىراق، ول نە شىتىرمان - وعان دا تۇسىنە الماي قويدى. ول ءوزىنىڭ بولمەسىندە جاتىر. اۋلادا كۇن شايداي اشىق، ول ورنىنان تۇرا المايدى. نەگە تۇرا المايدى؟ ونى ءوزى دە بىلمەيدى. كەنەت ەدەندى الدەكىمنىڭ سىتىرلاتىپ جاتقانىن ەستىپ قالدى؛ سويتسە ءبىر كىپ-كىشكەنتاي سۇپ-سۇر تىشقان ونىڭ كورپەسىنىڭ ۇستىنەن جۇگىرىپ ءوتتى. ول جالعىز ەمەس، الدەنەشەۋ ەكەن، اۋەلى بىرەۋى، سوسىن ەكىنشىسى، سوسىن قالعاندارى اياقتارىنا كوز ىلەسپەي، ۇستىمەن اتاناقتاپ شاۋىپ ءوتىپ جاتىر، ءوتىپ جاتىر. جاننا ولاردان قورىققان جوق، ۇستاپ العىسى كەپ قولىن سوزىپ ەدى، ۋىسىنا ەشقايسىسى ىلىكپەدى.
سول ەكى ورتادا تىشقاندار تىپتەن مولايا ءتۇستى، جان-جاقتان ونداپ، جۇزدەپ، مىڭداپ ءورىپ شىعىپ جاتىر، شۇبىرىپ ونىڭ توسەگىنە ورمەلەدى؛ بۇكىل توسەكتىڭ تىشقاننان ءجۇزى كورىنبەي كەتتى، ەرسىلى-قارسىلى ساپىرىلىسىپ ءجۇر. اقىرى، كورپەنىڭ استىنا دا كىردى. جاننا ءتىپتى ولاردىڭ بۇنىڭ ءتانىن ەمىن-ەركىن شارلاپ شىققانىن، كەۋدەسىندە جىبىر-جىبىر جۇگىرىپ جۇرگەندەرىن اپ-انىق سەزىپ جاتتى. ول تىشقانداردىڭ توسەگىنە قالاي شىققانىن، سوسىن كەۋدەسىنە قالاي ورمەلەگەنىن - ءبار-بارىن كورىپ جاتىر، قورعانىپ ۇستاپ الماق بوپ، قانشا ۇمتىلسا دا، قايتا-قايتا قۇر اۋانى قارماپ قالادى.
ول ۋاقىتتان اتىمەن حابارسىز ەدى. شاماسى بۇل شىتىرمان ۇزاققا سوزىلسا كەرەك.
ءبىر كۇنى ەسىن جينادى؛ ءالى دە ءال جيا الماي، قۇر سۇلدەرى جاتسا دا، بۇرىنعىداي ەمەس، ءبىر ءتۇرلى سەرگەك كۇيگە ورالىپ، راقاتتانىپ سالا بەردى. ول كۇش-قۋاتتان تۇگەل ايىرىلىپ، ابدەن تيتىقتاپ قالعان-دى. سىعىرايتىپ كوزىن اشتى. بولمەسىندە وتىرعان جۋان بىرەۋ مەن اناسىن كورگەندە ءتىپتى تاڭعالعان دا جوق. ءوزىنىڭ جاسى قانشادا ەدى؟ ونى دا بىلمەيتىن، ايتەۋىر، ءوزى تىم كىشكەنتاي بوپ كەتكەن سياقتى، ەسىندە مۇلدەم ەشتەڭە قالماپتى.
جۋان ادام:
— مىندا قاراڭىز، ەسى كىردى، — دەدى.
اناسى جىلاپ قويا بەردى.
جۋان ادام تاعى دا ءتىل قاتتى:
— سىزگە نە بولعان، بارونەسسا، ابىرجىماڭىز، قىزىڭىزدىڭ ەندى قۇلانتازا ساۋىعىپ كەتەتىنىنە مەن كەپىل. تەك ءسىز ونىمەن ەشتەڭە تۋرالى، ەستيسىز بە، ەشتەڭە تۋرالى سويلەسۋشى بولماڭىز. ول اۋەلى الاڭسىز ۇيىقتاپ، تىڭايىپ السىن!
جاننا بۇدان كەيىن دە ۇزاق ۋاقىت ەسىن جيا الماي، ءبىر ماۋجىراعان دەل-سال ۇيقىنىڭ قۇشاعىندا جاتقانداي سەزىندى؛ ەشتەڭەنى ەسىنە العىسى كەلمەدى؛ وتكەندى ويلاسا، جادىنا ورالاتىن انەۋكۇنگى سۇمدىق وقيعادان ءالى دە قورقاتىن ءتارىزدى.
بىردە كوزىن اشسا، توسەگىنىڭ قاسىندا جاپادان-جالعىز جيۋلەن وتىر ەكەن؛ سول بويدا الگى ءبىر سۇمدىق وقيعانى بۇعان دەيىن كولەگەيلەپ كەلگەن كولگىر پەردە سىرعىپ اشىلىپ كەتكەندەي، ءبارى دە ويىنا سايراپ كەلە قالدى.
جۇرەگىندەگى اۋىر جاراقات قايتادان قان قاقساپ قويا بەردى. ول تاعى دا قاشا جونەلمەكشى بوپ، كورپەسىن سەرپىپ تاستاپ، ەدەنگە سەكىرىپ كەتىپ ەدى، اياعىنان تۇرا الماي، ەتپەتىنەن قۇلاپ ءتۇستى.
جيۋلەن وعان شاپ بەردى، جاننا ونى جانىنا جۋىتقىسى كەلمەي زارەسى ۇشىپ شىڭعىرىپ جىبەردى. ەدەندە جاندارمەن ەڭبەكتەپ جىلجىپ، قولدى-اياققا تۇرماي بەزىپ ءجۇر. ەسىك ايقارا اشىلىپ، ليزون اپاي مەن جەسىر دانتيۋ كىرىپ كەلدى؛ ولارعا ىلە-شالا بارون، ءبارىنىڭ سوڭىنان ەكى يىنىنەن ازەر دەم الىپ، ەنتەلەپ كەلە جاتقان اناسى كورىندى.
جاننانى تۇرعىزىپ، توسەگىنە جاتقىزدى. ول ەشتەڭەنى ويلاماس ءۇشىن، ەشتەڭەنى ايتىپ قويماس ءۇشىن وپ-وتىرىك كوزىن تاس قىپ جۇمىپ الدى.
اناسى مەن اپاسى بىرەسە بۇ جاعىنا، بىرەسە و جاعىنا شىعىپ:
— جانناشىم، ساۋلەم، ءبىزدى ەستيسىڭ بە؟ — دەپ بەزەك قاعىپ ءجۇر.
ول ەشتەڭەنى ەستىمەگەن بوپ، جاۋاپ قاتپاي قويدى، ءبىراق كۇن كوزىنىڭ باتىپ بارا جاتقانىن اپ-ايقىن سەزىپ جاتىر. ءتۇن بولدى. ونىڭ قاسىنا ءالسىن-الى سۋسىن ۇسىنىپ كۇتۋشى وتىردى.
ول بەرگەن سۋسىندى ءىشىپ قوزعالماي تىپ-تىنىش جاتتى دا قويدى، ءبىراق ۇيىقتاي المادى. باسى قاتىپ، ءار نەمەنى ءبىر ويلاپ جاتىر. ءبىراق، ەشتەڭەنى تۇبەگەيلى تۇپتەپ ويلاي المايدى، ءبىر نارسەنى ويلاپ جاتىپ، ەكىنشى ءبىر ويعا اۋىسادى؛ ميى وي ويلاۋدى توسىرقاپ قالعانداي، ءوز ويىنان ءوزى قايتا-قايتا جاڭىلىسا بەرەدى.
ءبىراق، ول سوندا دا قاسارىسىپ، كونبەي قويدى؛ ەندى الگى ءار الۋان شىتىرمان وي ءبىر جۇيەگە تۇسكەن ءتارىزدى.
اناسى، اكەسى، ليزون اپايلاردىڭ ءبارىنىڭ كەلگەنىنە قاراعاندا، بۇل قاتتى اۋىرعان بولدى. ءبىراق، سوندا جيۋلەن قايتتى ەكەن، الگىلەرگە نە دەدى ەكەن؟ اتا-اناسى نە ءبىلىپ، نە سەزدى ەكەن؟ روزالي شە؟ ول قايدا ءجۇر؟ بارىنەن بۇرىن ەندى نە ىستەۋى كەرەك؟ مۇنىڭ ەندىگى ءومىرى نە بولماق؟ وعان كەنەت وسى اتا-انامەن بىرگە رۋانعا كەتىپ، سوندا تۇرسام قايتەدى دەگەن وي قاشتى. قايتۋشى ەدى، كوپ بولسا، جەسىر اتانار...
ەندى ول توڭىرەگىندەگى اڭگىمەلەرگە قۇلاعىن ءتۇردى؛ ولاردىڭ ءبارىن دە اپ-ايقىن ەستىپ. اپ-انىق ءتۇسىنىپ جاتىر. سوعان قاراپ، ەسىن جيناعانىن ءبىلىپ، قۋانسا دا، اڭىسىن اڭداپ، قۋلىق جاساپ، ۇندەمەي باقتى.
اقىرى، بىردە كەشقۇرىم بارونەسسا قاسىندا وڭاشا قالعاندا:
— ماماتاي! — دەپ داۋسى شىعىپ كەتتى.
ءوز داۋسىنا ءوزى تاڭعالدى، قۇددى جات بىرەۋدىڭ داۋسىنداي تانىماي قالدى. اناسى قولىنان ۇستاي الدى.
— جاننا، جارىعىم، مەنى تانىدىڭ با؟
— ءيا، ماما! سەن تەك جىلاماشى. ءبىزدىڭ ءبىراز اڭگىمەلەسۋىمىز كەرەك ەدى. جيۋلەن ول كۇنى مەنىڭ نەگە قار كەشىپ قاشقانىمدى ايتتى ما؟
— ايتتى، كوگەرشىنىم، ايتتى. سەن ول كۇنى ادام قورقارداي جامان ساندىراقتاپسىڭ.
— ونىسى وتىرىك. مەن ەسىمنەن كەيىن اداستىم. ول ساعان مەنىڭ نەدەن ساندىراقتاعانىمدى، ۇيدەن نەگە قاشقانىمدى ايتپادى ما؟
— جوق، جارىعىم.
— مەن ونىڭ روزاليمەن بىرگە جاتقانىنىڭ ۇستىنەن شىقتىم.
باروننەسا قىزى تاعى دا ساندىراقتاي باستادى ەكەن دەپ ويلاپ، باسىنان سيپاپ قويدى.
— ۇيىقتا، قىزىم، تىنىشتالىپ ۇيىقتاپ الشى.
ءبىراق، جاننا ءمىز باقپادى.
— مەن ەسىمدى الدەقاشان جينادىم، ماما. سەندەر مەنى ساندىراقتاپ جاتىر ەكەن دەپ ويلاماڭدار. بىردە تۇندە سىرقاتتانىپ قاپ، جيۋلەندى شاقىرۋعا بارسام، ول توسەكتە
روزاليمەن بىرگە جاتىر. مىنانداي ماسقارانى كورگەن سوڭ، ەسىمنەن اداسىپ، قۇزدان قۇلاپ ولمەكشى بوپ، جالان اياق قار كەشىپ، قاشىپ كەتتىم.
بارونەسسانىڭ بۇل سوزىنە يلانا قويار ءتۇرى جوق.
— ءيا، كوگەرشىنىم، سەن وتە قاتتى اۋىرىپسىڭ!
— جوق، ماما، روزالي ەكەۋىنىڭ بىرگە جاتقانىن كورگەنىم راس. ەندى قايتىپ ونىمەن بىرگە تۇرعىم كەلمەيدى. مەنى رۋانعا الىپ كەتىڭدەر.
دارىگەردىڭ جاننامەن ەشتەڭە تۋرالى سويلەسۋگە بولمايدى دەگەن كەڭەسى ەندى ەسىنە ءتۇسىپ، بارونەسسا:
— جارايدى، جانىم، — دەي سالدى.
ءبىراق، قىزى اشۋلانا باستادى.
— سەن مەنىڭ سوزىمە سەنبەي وتىرسىڭ. بار دا پاپامدى شاقىر، ول بۇل سوزىمە تەز تۇسىنەدى.
اناسى ورنىنان زورعا تۇرىپ، قولىنا تاياعىن الىپ، سۇيرەتە باسىپ شىعىپ كەتتى دە، بىرنەشە مينۋتتەن كەيىن بارونعا سۇيەنىپ قايتىپ ورالدى.
ەكەۋى قىزىنىڭ قاسىنا كەپ وتىردى، جاننا كوپ ءسوزبۇيداعا سالماي، اڭگىمەسىن باستادى. اۋرۋدان السىرەپ قالعان ءالجۋاز داۋسىمەن جيۋلەننىڭ تۇسىنىكسىز مىنەزىن، دوكىرلىگىن، ساراڭدىعىن، اقىر سوڭىندا، وپاسىزدىق جاساعانىن — ءبارىن رەت-رەتىمەن بايانداپ بەردى.
جاننا ءسوزىن بىتىرگەندە بارون قىزىنىڭ ساندىراقتاپ جاتپاعانىن بىردەن ۇقتى، ءبىراق وعان نە ايتارىن، نە ىستەرىن بىلمەي اڭتارىلىپ قالدى.
قىزىنىڭ كىشكەنتاي كەزىندە ەرتەگى ايتىپ بەرەردە اۋەلى قولىنان سيپايتىن-دى، بۇل جولى
دا سول ادەتىن ىستەپ، جاننانىڭ قولىنان ۇستادى.
— تىڭدا، قىزىم. اقىلمەن ارەكەت قىلعان دۇرىس. ءبىز ءبىر شەشىمگە كەلگەنشە، سەن شىدامدىلىق جاسا. كەلىسەسىڭ بە وسىعان؟
— شىداپ كورۋگە تىرىسايىن. ءبىراق، اۋرۋدان ساۋىققان سوڭ مۇندا تۇرا المايمىن، — دەپ سىبىرلادى قىزى.
ودان دا گورى باسەڭ داۋىسپەن:
— روزالي ءقازىر قايدا؟ — دەپ سۇرادى.
— ونى ەندى قايتىپ كورمەيسىڭ، — دەدى بارون.
ءبىراق قىزى بۇل جاۋابىن مىسە تۇتپادى.
— جوق، ونىڭ قايدا ەكەنىن بىلگىم كەلەدى.
اكەسى امالسىز ونىڭ ءازىر وسىندا ەكەنىن ايتىپ، تەز ارادا قۋىپ جىبەرۋگە ۋادە بەردى.
ناۋقاستىڭ بولمەسىنەن شىعا سالا اكەلىك سەزىمى جابىرلەنىپ، ىزاعا بۋلىعىپ، بىردەن جيۋلەنگە بەتتەدى. بارعان بويىندا توتەسىنەن-توتە:
— مىرزام، مەن ءسىزدىڭ قىزىممەن قارىم-قاتىناسىڭىزدىڭ قانداي ەكەنىن بىلۋگە كەلدىم. ءسىز قىزمەتشى قىزبەن كوڭىلدەس بوپ، اق نەكەلى جارىڭىزعا وپاسىزدىق جاساپسىز. بۇنىڭىز شەننەن شىققان سۇرقيالىق، — دەپ سالدى.
جيۋلەن سۇتتەن اق، سۋدان تازا بوپ، انت-سۋ ءىشىپ باقتى. بۇلاي ايىپ تاعاتىنداي ايعاق، دالەلدەرى قايسى؟ جاننانىڭ سوزىنە سەنىپ بولا ما؟ ول ميىنا سۋىق ءتيىپ اۋىرعان تۇندە جالاڭ اياق قار كەشىپ، قاشىپ، اقىلىنان الجاسقان جوق پا ەدى؟ كۇيەۋىنىڭ توسەگىنەن قىزمەتشى قىزدى ءدال سول اقىلىنان الجاسىپ، جارتىلاي جالاڭاش كۇيى ءۇيدى شارلاپ ابىگەر قىلعاندا كوردىم دەپ ءوزى ايتىپ وتىر ەمەس پە؟
ول بىرتە-بىرتە داۋسىن كوتەرىپ، سوتتى ايتىپ قورقىتىپ، ورشەلەنە ءتۇستى. بارون تايعاقسىپ، اقتالا باستادى، ءتىپتى كەشىرىم سۇراپ، قولىن ۇسىنىپ ەدى، كۇيەۋ بالاسى قابىل المادى.
كۇيەۋىنىڭ جاۋابىن ەستىگەندە، جاننا رەنجىگەن جوق:
— ول شىپ-شىلعي وتىرىك ايتادى. ءبىز ونى ءبارىبىر مويىنداتامىز، — دەدى دە قويدى.
سوسىن ەكى كۇن بويى تىم-تىرىس ويعا شومۋمەن بولدى. ءۇشىنشى كۇنى تاڭەرتەڭ ءروزاليدى كورگىسى كەلدى. بارون قىزمەتشى قىزدى ول جاتقان بولمەگە شاقىرۋدان باس تارتىپ، ول بۇل ۇيدە جوق دەپ بەت باقتىرمادى. جاننا ەشتەڭەگە قۇلاق اسپادى.
— ەندەشە، سوڭىنان ىزدەپ بارىپ، وسىندا ەرتىپ اكەلىڭدەر، — دەپ تايتالاستى.
دارىگەر كەلگەندە ول قايتادان ىزاعا بۋلىعىپ جاتىر ەدى.
ءىستىڭ جايى دارىگەرگە دە ايتىلىپ، ودان اقىل سۇراستى. ءبىراق، كەنەت جاننا اعىل-تەگىل جىلاپ جىبەردى، ءتىپتى:
— مەن روزاليدى كوزبە-كوز كورىپ، نە دەيتىنىن ءوز اۋزىنان ەستىگىم كەلەدى، — دەپ ايقاي سالدى.
سول جەردە دارىگەر ونىڭ قولىنان ۇستاپ، سىبىرلاپ، باسۋ ايتتى.
— حانىم، ابىرجىماڭىز، تىنىشتالىڭىز. ءسىزدىڭ جاعدايىڭىزدا مۇنداي اشۋ-رەنىش اتاۋلىنىڭ ءبارى ءقاۋىپتى. ءسىز ەكىقاباتسىز.
جاننا توبەسىنەن جاي تۇسكەندەي اڭىرىپ قالدى، سول-اق ەكەن ىشىندە بىرەۋ بۇلقىنعانداي بولدى. ول ەندى قايتىپ ەشتەڭە دەمەدى، توڭىرەگىندە نە اڭگىمە بولىپ جاتقانىن دا تىڭدامادى، تەك ءوز جاعدايىن ويلاپ كۇن وتكىزدى. ءتۇن بالاسى كوزىن جۇمبادى. ونى وسىنشا سارى-سارى ۋايىمعا سالعان توبەدەن تۇسكەندەي ساپ ەتە قالعان ءوز قۇرساعىندا ءدال جۇرەگىنىڭ استىندا بوبەك جاتىر دەگەن قۇبىجىق حابار ەدى؛ ونىڭ جيۋلەننىڭ ۇلى بولعانى ارقاسىنا ايازداي باتتى، ءارى شارانا ءسابيدى ايادى؛ اسىرەسە، و دا اكەسىنە تارتىپ كەتەر مە ەكەن دەگەن كۇدىك جانىن جەگىدەي جەپ بارادى.
ەرتەڭىنە سارى الا تاڭنان باروندى شاقىرتتى.
— پاپا، مەن نە دە بولسا، شىندىقتى بىلۋگە بەل بايلادىم. ول ماعان اسىرەسە، وسى ءقازىر وتە-موتە قاجەت. مىنانداي حالدە وتىرعانىمدا مەنىمەن تايتالاسا بەرىپ قايتەسىزدەر. ونان دا، تىڭداپ ال. سەن كيۋرە مىرزانى ءوزىڭ ىزدەپ بار. ونىڭ روزاليعا شىندىقتى ايتقىزۋعا كوپ جاردەمى تيەدى. كەلگەن بويىندا مەنىڭ بولمەمە اكەلىڭدەر، مامام ەكەۋىڭ دە وسىندا بولىڭدار. ءبىراق، ەڭ باستىسى، جيۋلەن بۇل جايىندا ەشتەڭە سەزىپ قويماسىن.
ارادا ءبىر ساعات وتەر-وتپەستە سۆياششەننيك كەلدى، ول بارونەسسادان بەتەر سەمىرىپ، ءجۇرىسى اۋىرلاپ كەتىپتى. توسەگىنىڭ قاسىنا كەپ وتىرىپ ەدى، ەكى جاققا تالتايىپ كەتكەن ەكى بۇتىنىڭ اراسىنا تەڭكيگەن جۋان قارنى ازەر سىيىپ وتىر. باياعى ادەتىنە باسىپ، جولاق-جولاق ورامالىمەن بەتىن ءسۇرتىپ قويىپ، ازىلدەسە جونەلدى.
— بارونەسسا، ءسىز بەن ءبىزدىڭ اري قويار ءتۇرىمىز بايقالمايدى بىلەم، ەكەۋمىز بىرىمىزدەن ءبىرىمىز وتەدى ەكەنبىز.
سوسىن ول ناۋقاستىڭ توسەگىنە بۇرىلدى.
— حە-حە! مەنىڭ ەستىگەن حابارىم راس بولسا، جاقىندا تاعى بىرەۋگە ازان شاقىرىپ، ات قويامىز عوي دەيمىن. ەھە-ھە! بۇل جولى، قايىققا ەمەس، وتاننىڭ بولاشاق قورعاۋشىسىنا باتا بەرەتىن شىعارمىز.
ءسوزىنىڭ اياعىندا ءبىر ساتكە بايسالدىلىق ءبىتىپ، ويلانىپ قالدى دا، بارونەسسا جاققا ءبىر ءيىلىپ قويىپ، قايتا جالعاستىردى:
— بالكىم، بۇل ءۇيدىڭ ءسىز سياقتى جايساڭ اناسىنا باتا بەرەمىز.
سول ارادا ەسىك اشىلدى؛ ۇزىن-شۋاق بولمەنىڭ تۋ تۇبىنەن زارەسى ۇشىپ، قورقىپ، ەرتىپ كەلە جاتقان كىسىنىڭ ەركىنە كونبەي، قولىنا جارماسىپ، تىرتىسىپ، كوز جاسىن كول قىپ اعىزىپ كەلە جاتقان روزالي كورىندى. ونى بارون ۇيگە يتەرىپ كىرگىزدى. ول بەتىن قوس قولىمەن بۇركەپ الىپ، وكسىپ-وكسىپ قويادى.
جاننا ونى كورە سالا، ورنىنان تۇرەگەلىپ وتىردى. ءوڭى قۇپ-قۋ، جۇرەگى اتشا تۋلاپ كەتتى، سۋ-سۋ دەنەسىنە ەتىمەن ەت بوپ جابىسىپ قالعان جۇقا كويلەگىنىڭ كوكىرەك تۇسى ءدىر-دىر ەتەدى. ءتىپتى سويلەۋگە دە شاماسى كەلمەي، دەمى ءبىتىپ، تۇنشىعىپ بارادى. اقىرى، جۇرەكسىنگەندىكتەن داۋسى تولقي شىعىپ:
— ماعان... ماعان... سەنەن جاۋاپ الۋدىڭ تۇككە دە قاجەتى جوق. الدىمدا تاپ وسىلاي كوزىمە قاراي الماي بەتىڭنەن باسقانىڭدى كورگەنىم دە جەتكىلىكتى.
ءسال ءمۇدىرىپ، دەم الىپ الدى، سوسىن قايتا سويلەدى.
— ءبىراق، مەن بارلىق شىندىقتى بىلگىم كەلەدى. مەن مىنا كيۋرە مىرزانى سەنەن انت الۋ ءۇشىن ادەيى شاقىردىم. تۇسىنەسىڭ بە؟
روزالي سول مەلشيگەن قالپى، ءبىراق، سىرەسىپ قاتىپ قالعان ساۋساقتارىنىڭ ار جاعىنان اۋىق-اۋىق وكسىك ەستىلەدى.
بارون بۇدان ارعىعا شىدامى جەتپەي، زىعىردانى قايناپ، ونى قولىنان ۇستاپ اپ، سىلكىپ-سىلكىپ جىبەردى دە، كەرەۋەتتىڭ الدىنا ەتپەتىنەن ءتۇسىردى.
— ايت شاپشاڭ... جاۋاپ بەر!
ول وپىق جەگەن كۇناكارلارشا ەدەننەن باسىن كوتەرمەدى؛ باس كيىمى ءبىر جاعىنا قيسايىپ كەتىپتى، بەلدەمشەسىنىڭ ەتەگى اشىلىپ قالىپتى، بەتىن قولىمەن جالما-جان قايتا جاۋىپ الدى.
اڭگىمەگە ەندى كيۋرە ارالاستى.
— قىزىم، ايتقان ءسوزدى تىڭدا، بەرىلگەن سۇراققا جاۋاپ بەر. ەشكىم ساعان جاماندىق تىلەمەيدى، تەك اقيقات سىرىڭدى اشىپ ايتقانىڭدى قالايدى.
جاننا توسەكتىڭ باسىنان ونىڭ توبەسىنە ءتونىپ:
— مەن كىرىپ بارعاندا، سەنىڭ جيۋلەننىڭ توسەگىندە جاتقانىڭ راس پا؟ — دەپ سۇرادى.
روزالي سول ءجۇزىن كولەگەيلەگەن كۇيى وكسىپ-وكسىپ قويىپ:
— راس، حانىم، — دەدى.
سول ارادا بارونەسسا روزاليدىڭ وكسىگەنىن ەستىرتپەي، كەڭكىلدەپ جىلاپ قويا بەردى.
جاننا قىزمەتشى قىزدان كوزىن الماي، تاعى سۇراق قويدى.
— ەكەۋىڭنىڭ مۇندايلارىڭ قاشان باستالىپ ەدى؟
— العاشقى كۇندەردە-اق... — دەدى روزالي ءسوزىنىڭ اياعىن جۇتىپ.
جاننا ونىڭ جاۋابىنا تۇسىنبەي قالدى.
— العاشقى كۇننەن دەيسىڭ بە؟ سوندا... سوندا كوكتەمنەن بەرى مە؟
— ءيا، حانىم.
جاننا كوكىرەگىن قىسىپ، تۇنشىقتىرىپ بارا جاتقان كۇماندى كوپ ساۋالدى توكپەكتەتە جونەلدى.
— قالاي بولعانى سوندا؟ ول بۇنى ساعان ءقايتىپ ايتتى؟ وعان سەن نە دەدىڭ؟ ايتقانىن ىستەي بەردىڭ بە؟ ونىڭ سوزىنە قالاي ەردىڭ؟
روزالي ەندى بار سىرىن اقتارعىسى كەپ، بەتىنەن قولىن جۇلىپ الدى.
— مەن قايدان بىلەيىن! وسىندا كەپ، العاشقى تۇستەنگەن كۇنى مەنىڭ بولمەمە كىردى: ال وعان دەيىن شاتىرعا جاسىرىنىپ جۇرگەنبىز. وسەك-موسەك تاراپ كەتە مە دەپ، ايقايلاي دا المادىم. توسەگىمە كەپ جاتىپ الدى. وزىمە-وزىم يە بولا المادىم، ول دەگەنىنە جەتتى. مەن ەشكىمگە بۇل جايىندا ەشتەڭە ايتا المادىم. ويتكەنى، ول سوڭىمنان كوز جازباي قاداعالاپ ءجۇردى.
جاننا شىداي الماي، داۋسىن كوتەرىپ، ءسوزىن ءبولدى.
— ال، اناداعى ءسابي شە؟ ونى دا سودان تاپتىڭ با؟
— ءيا، حانىم، — دەپ روزالي كەڭكىلدەپ جىبەردى.
بۇدان كەيىن ەكەۋى دە ۇندەگەن جوق. تەك بارونەسسا مەن روزاليدىڭ سولق-سولق وكسىگەندەرى عانا ەستىلىپ تۇردى.
مىنا سۇمدىقتى ەستىگەندە، ازا بويى قازا بوپ، تۇرشىگىپ كەتكەن جاننا ءوزىنىڭ دە كوزى جاسقا تولىپ بارا جاتقانىن بايقادى؛ ءۇن-تۇنسىز كوز جاسى ەكى بەتىن ايعىزداپ، سورعالاپ جۇرە بەردى. دەمەك، مۇنىڭ بالاسىنىڭ اكەسى قىزمەتشى قىزدىڭ بالاسىنىڭ دا اكەسى ەكەن. اشۋى باسىلدى. ەندى ونى ەزىپ-جانشىپ بارا جاتقان قاپا-قاسىرەت، قاپىرىق، تورىعۋ سەزىمى بيلەپ الدى.
ول جاڭاعىسىنان گورى باسقاراق داۋىسپەن، كوز جاسىنا تىعىلىپ، جىلاپ وتىرعان ايەلدىڭ جابىرقاڭقى ۇنىمەن، تاعى دا ءتىل قاتتى.
— ول ساعان ءبىز ساياحاتتان ورالعان سوڭ دا باردى ما؟
قىزمەتشى قىز ەدەنگە قايتادان بەتىن باستى.
— سول كەلگەن كۇنى-اق مەنىڭ قاسىما تۇنەدى، — دەپ تۇنشىعا سىبىرلادى.
ونىڭ ءار ءسوزى جاننانىڭ جۇرەگىنە شوق بوپ قادالدى. سوندا تەرەكتىگە كەلگەن ءتۇنى-اق وسى ءبىر قىزعا بولا ول بۇدان بەزىپ شىعا كەلىپتى. تالاي تۇندەر مۇنى جالعىز تاستاپ، جانىنا جولاماي قويعانىنىڭ بارلىق سىرى ەندى بەلگىلى بولدى. ەندى ول ءبارىن دە جەرىنە جەتكىزە ءبىلىپ الدى. ەندى ول ەشتەڭەنى دە ەستىگىسى كەلمەدى.
ول:
— بار، جوعال! — دەپ ايقايلاپ جىبەردى.
ابدەن سىلەسى قۇرىپ، دىڭكەلەپ قالعان روزالي ورنىنان قوزعالا المادى. جاننا اكەسىن كومەككە شاقىردى.
— اكەت! اكەت!
ءبىراق، وسى ارادا مانادان بەرى ۇندەمەي وتىرعان كيۋرە ءبىراز وسيەت ايتىپ العاندى ءجون كوردى.
— قىزىم، وراسان اقىماقتىق ىستەپسىڭ. مۇنداي كۇنانى قۇداي شامالى ۋاقىتتا كەشە قويمايدى. كەلەشەكتە ءوزىڭدى-وزىڭ الگىندەي ىبىلىس-لاستىقتان اۋلاق ۇستاماساڭ سەندەيلەرگە جازمىشتىڭ جازۋى — تامۇق ەكەنىن ۇمىتپا. بالالى بولىپسىڭ، ارام جۇرىستەن تىيىلعانىڭ لازىم. قوجايىندارىڭ ساعان كومەكتەسەدى، كۇيەۋ تاۋىپ بەرەمىز.
ول ءسوزىن ءارى قاراي سوزا بەرەر ءتۇرى بار ەدى ءبىراق، بارون ءروزاليدىڭ يىعىنان سىلكە كوتەرىپ اپ، ەسىكتىڭ الدىنا دەيىن سۇيرەتىپ اپاردى دا، ارام اس سالىنعان قاپشىقتاي دالىزگە لاقتىرىپ تاستادى.
قايتىپ ورالعاندا، ءوزى قىزىنان بەتەر قۋارىپ كەتىپتى. كيۋرە ءسوزىن جالعاستىرا ءتۇستى.
— نە ىستەرسىڭ ەندى؟ وسى جەردەگى جۇرتتىڭ ءبارىنىڭ دە ىستەيتىنى وسى. بۇدان اسقان قاسىرەت بولۋشى ما ەدى، ءبىراق، قىلار قايرانىڭ قايسى! اسىلى، ادام تابيعاتىنىڭ ونداي-ونداي وسالدىعىنا كەشىرىمدى بولعان لازىم. ايتار اۋىزعا، ەستىر قۇلاققا ۇيات، وسى كۇنى قىز بىتكەننىڭ ءبارى دە اۋەلى ون جاقتا وتىرىپ، قۇرساق كوتەرىپ كۇيەۋگە سوسىن بارىپ شىعاتىن بولىپ ءجۇر. — ءبىر ءسات كۇلىپ قويدى. — ءبىراق، سونىڭ ءوزى دە وسى جەردىڭ عادەتىنە، ۇيرەنشىكتى ۇردىسىنە اينالىپ بارادى. — ەندى ءبىر ءسات ىزالانعان كەيىپكە اۋىستى. — ءتىپتى، بالا ەكەش بالالارعا دەيىن ەرەسەكتەردىڭ سول ءبىر ەرسى ونەگەسىن ىستەگىلەرى كەلەدى. وتكەن جىلى زيرات باسىندا كۇناعا باتىپ جاتقان قارشاداي بالا مەن قىزدىڭ ۇستەرىنەن شىققانىم بار. اتا-انالارىنا بارىپ ايتسام: "كيۋرە مىرزا-اۋ، ءبىزدىڭ قولىمىزدان نە كەلەدى. ونداي جەكسۇرىندىققا ۇيرەتكەن ءبىز ەمەسپىز؛ ەندەشە ونداي سۇرقيالىقتان بەزىندىرەتىن دە ءبىز ەمەسپىز"، — دەدى. مىنە، مىرزام، گاپ قايدا! ءسىزدىڭ قىزمەتشىڭىزدىڭ دە ەلدەن قالعىسى كەلمەگەنى عوي...
ءبىراق، ابدەن زىعىردانى قايناپ تۇرعان بارون امالسىز اڭگىمەسىنە كيلىكتى.
— قىزمەتشى قىز نە ىستەسە، ونى ىستەسىن! ونداعى مەنىڭ شارۋام قانشا! مەنى كۇيىنتىپ تۇرعان جيۋلەن. ول وڭباعاندىق جاسادى، مەن قىزىمدى اكەتەمىن.
ول ىزا بۋىپ، ارلى-بەرلى سەندەلىپ ءجۇردى-جۇردى دە:
ول نەمە سۇرقيالىق ىستەپ، قىزىما وپاسىزدىق ەتتى. ەستىپ تۇرسىز با، ول نايساپتىڭ نە ىستەگەنىن! قاپ، ول وڭباعان، ازدىرعىش مالعۇندى ما! مەن مۇنى ونىڭ بەتىنە ايتامىن، ءوز قولىمنان قىلعىندىرىپ ولتىرەمىن ول نەمەنى!
ءبىراق، سۆياششەننيك اسپاي-ساسپاي، ناسىبايدان يىسكەپ قويىپ، ءالى جىلاپ وتىرعان بارونەسسانىڭ قاسىندا ءۇي يەلەرىن قالاي تاتۋلاستىرۋدىڭ امالىن ويلاستىرا باستادى.
— مىرزا، ءسال سابىر ەتىڭىزشى. جۇرتتىڭ ءبارىنىڭ ءىسى وسىنداي ەكەنىن الگىندە عانا ايتقان جوقپىن با! ءسىز نەمەنە، نەكەلى انتىنا بەرىك بوپ، ادال جۇرگەن ەركەكتى سونشاما كوپ قوي دەيتىن بە ەدىڭىز؟ — وسى جەردە وزىنشە تاۋىپ كەتتىم عوي دەپ ويلادى. — كەزىندە ءوزىڭىزدىڭ دە تالاي-تالاي تەنتەكتىك جاساعانىڭىزعا مەن كەپىلمىن. قولىڭىزدى كەۋدەڭىزگە قويىپ مويىنداڭىزشى، راس پا وسىنىم؟
بارون اڭتارىلىپ، سۆياششەننيكتىڭ الدىنا كەپ توقتاي قالدى. كيۋرە ءالى سامپىلداپ سوعىپ تۇر.
— سولاي، ءسىز دە جۇرتتىڭ ىستەگەنىن ىستەدىڭىز. بالكىم، ءسىزدىڭ دە وسىلاي قىزمەتشى قىزدى ارباعان كەزىڭىز بولعان شىعار. جۇرتتىڭ ءبارى مۇندايدان ساۋ ەمەس دەپ ايتىپ وتىرمىن عوي. ءبىراق سوعان بولا ايەلىڭىزگە دەگەن سىيلاستىعىڭىز بەن سۇيىسپەنشىلىگىڭىزگە كىنارات ءتۇستى مە؟ تۇسكەن جوق قوي، سولاي ەمەس پە؟
بارون بۇعان اڭ-تاڭ بوپ، سول تۇرعان ورنىندا قاتتى دا قالدى.
ايتىپ تۇرعانىنىڭ ءبارى راس. وزىندە دە مۇنداي-مۇنداي بولماپ پا ەدى؟ ءتىپتى كۇيەۋ بالاسىنان گورى كوبىرەك بولعان شىعار، وڭتايىنا كەلگەندە ايانىپ قالعان جەرى جوق سياقتى ەدى. سونىڭ بارىندە جۇبايلىق ادالدىقتى ويلاپ پا ەدى؟ قوجالاق-قوجالاق قىزمەتشىلەرىنەن ايەلى دە ايانباعان. نەمەنە، سوندا بۇنىڭ ءوزى دە وڭباعان بوپ شىعا ما؟ ءوز ىستەگەندەرىن قىلمىس كورمەگەندە، جيۋلەندى وسىنشاما نەگە جازعىرادى؟
بارونەسسا كوزىنىڭ جاسى ءالى قۇرعاماسا دا، كۇيەۋىنىڭ كۇنالارى ايتىلعاندا، وز-وزىنەن كۇلىمسىرەپ قويدى. ول اسا سەزىمتال، كۇيرەك، اقپەيىل ادام-دى، ماحابباتتىڭ ونداي-مۇندايى تىرشىلىك بار جەردە كەزدەسپەي تۇرمايتىن ۇيرەنشىكتى شارۋا عوي دەپ ويلايتىن-دى.
جاننا سۇلدەرى قۇرىپ، السىرەپ، قولىن جايىپ ساپ، شالقاسىنان ءتۇسىپ، توبەگە قاراپ، باسىن قاتىرىپ، ويلانىپ-تولعانىپ جاتىر. ول كوكىرەگىن كۇلپارشا قىپ ءتىلىپ-تىلىپ كەتكەن روزاليدىڭ: "مەن ۇندەمەدىم، ويتكەنى ونىڭ كوڭىلى ماعان تىپتەن قۇلاپ ەدى"، — دەگەن جاڭاعى ءبىر ءسوزى ەسىنەن شىقپاي قويدى.
سوندا بۇعان كوڭىلى قۇلاماپ پا ەكەن؟ تەك سوعان بولا وزگە مۇمكىندىك، وزگە ءۇمىت، بولاشاق كۇننىڭ اڭسار-ارمانىن، الدىنان توسقان باقىتى مەن باعىن ءبارىن-بارىن قيىپ، الدى-ارتىنا كوز سالىپ قاراماستان ءبىرجولا سوعان بەرىلىپ، ءومىرىن سوعان تىلەمەپ پە ەدى؟ سوندا ول ەرتەڭ نە بولاتىنىن ويلاپ پا ەدى؟ الگى ءبىر نەكە دەپ اتالعان قۇردىم قۇزدان قۇلارمىن دەپ قورىقپاي، اسىعا-اپتىعا ۇمتىلماپ پا ەدى. ەندى مىنە بۇگىن عانا، مىناداي قاپىرىق قاسىرەتكە، تۇڭعيىق ۋايىمعا تاپ بولعاندا بارىپ، ەسىن ءبىر-اق جيىپ وتىرعان جوق پا! وندا دا كۇيەۋىنىڭ روزاليعا كوڭىلى ازىپ، بۇعان وپاسىزدىق جاساعانىن ابدەن بىلگەندە عانا ءبىر-اق قاپى سوقتى ەمەس پە؟
ەسىك سارت ەتىپ اشىلدى. سىرتتان ابدەن بۇرقان-تالقان بوپ، تۇتىگىپ العان جيۋلەن كىردى. ول ساتىدا اعىل-تەگىل ەڭىرەپ تۇرعان قىزمەتشى قىزدى كورىپ، ونىڭ مىلجىڭداپ ءبارىن ايتىپ قويعانىن، ءوزىنىڭ سىرتىنان تۇزاق قۇرىلىپ، ءىستىڭ ناسىرعا شاپقانىن بىردەن تۇسىنە قويعان-دى. سۆياششەننيكتى كورگەندە كىرەرگە جەر تاپپاي، توقتاپ قالدى.
ءتۇسىن بەرمەسە دە، داۋسى قالتىراپ:
— بۇل نەمەنە تاعى؟ مۇندا نە بولدى؟ — دەپ سۇرادى.
بارون الگىندە عانا ابدەن ىزاعا بۋلىعىپ تۇرسا دا، كۇيەۋ بالاسى دا كيۋرەنىڭ جاڭاعى ءسوزىن ايتىپ، باياعىداعى ىستەرىمدى بەتىمە سالىق قىلا ما دەي قورقىپ ۇندەمەدى. بارونەسسانىڭ كوز جاسى بۇرىنعىدان بەتەر پارلاي ءتۇستى. تەك جاننا عانا توسەگىنەن شىنتاقتاپ تۇرەگەلىپ، وزىنە وسىنشا قورلىق پەن وسىنشا ازاپتى تاپ قىلعان ادامعا قادالا قارادى. داۋسى تولقىپ كەتتى، ءۇزىپ-ۇزىپ ءتىل قاتتى.
— ءبىز ءبارىن دە ەستىدىك. ءسىزدىڭ جەكسۇرىن ىستەرىڭىزدىڭ بارلىعى دا بەلگىلى بولدى. وسى ءۇيدىڭ تابالدىرىعىنان اتتاعالى نە ىستەپ، نە قويعانىڭىز بىزگە تۇگەل ءمالىم. قىزمەتشى قىزدىڭ بالاسىنىڭ اكەسى دە سەن ەكەنسىڭ. مەنىڭ ىشىمدەگىنىڭ اكەسى دە سەن ەكەنسىڭ. ول ەكەۋى، ءسۇيتىپ، باۋىر بولىپ شىقتى.
وسىنى ايتقاندا كوكىرەگىنە شەر تولىپ، وكىرىپ جىلاپ، جاستىعىنا قۇلاي كەتتى.
جيۋلەن نە ىستەپ، نە قويارىن، نە ايتارىن بىلمەي، اڭىرىپ تۇرىپ قالدى.
سول ارادا اڭگىمەگە تاعى دا كيۋرە ارالاستى.
— جارايدى، قىزىم. مۇنشاما تاۋسىلۋدىڭ قاجەتى جوق، اقىلدى بولىڭىز.
ول ورنىنان تۇرىپ، كەرەۋەتتىڭ جانىنا كەپ، ىزادان جارىلىپ كەتە جازداپ جاتقان ايەلدىڭ بەتىنەن سيپادى. وسى ءبىر اياۋشىلىقتان جاننانىڭ كوكىرەگى جەڭىلەيىپ، ءبىر ءتۇرلى تايانىش تاپقانداي سەزىندى. وسى ءبىر كۇنا اتاۋلىنى كەشىرىپ، جانىڭا جولاپ كەتسە قاپا باسقان كوڭىلىڭدى سەرگىتىپ جىبەرەتىن قايراتتى شارۋا قولى ءبىر بەيمالىم جۇمباق جۇبانىش اكەلگەندەي بولدى.
سۆياششەننيك ونىڭ قاسىنان كەتپەي:
— حانىم، ءاردايىم كەشىرىمدى بولعان لازىم. قاسىرەتىڭىزدىڭ اۋىر ەكەنى راس. ءبىراق، ءتاڭىردىڭ ءوزىنىڭ كوڭىلى ءتۇسىپ، ءسىزدى انالىق باقىتقا بولەمەكشى. ءسابي سىزگە ۇلكەن جۇبانىش، زور مەدەت. سول ءۇشىن، سونىڭ باقىتى ءۇشىن جيۋلەندى كەشىرۋىڭىزدى وتىنەمىن. ول ءسابي سىزدەردىڭ اراڭىزداعى جاڭا قارىم-قاتىناسقا، الداعى ادالدىقتارىڭا دانەكەر بولماقشى. ءسىز قۇرساعىڭىزداعى نارەستەنىڭ اكەسىمەن بۇدان بىلاي دا بىرگە تۇرۋعا ريزاسىز با؟ — دەپ سۇرادى.
جاننادا ءۇن جوق. ونىڭ مىناۋ ازاپ پەن قورلىقتان ابدەن كۇيرەپ، ءتىپتى اشۋلانار دا دارمەنى قالماپتى. جۇلىن-جۇيكەسىن دە الدەكىم پىشاقپەن پىرت-پىرت ءۇزىپ كەتكەندەي، ءون بويىندا ءومىر نىشانى قالىپ جارىماپتى.
بىرەۋگە كەك تۇتۋدى، قابىرعاسى قايىسىپ قايعىرۋدى بىلمەيتىن بارونەسسا قىزىنىڭ قۇلاعىنا:
— ءجا، جەتەر ەندى، جاننا، — دەپ سىبىرلادى.
سول-اق ەكەن كيۋرە جاس جىگىتتى جەتەكتەپ اكەپ، ايەلىنىڭ قولىن ۇستاتتى. ەكەۋىن ەندى ماڭگى تاتۋلاستىرعانداي، ەكەۋىنىڭ قولىن دا قىسىپ-قىسىپ قويدى. مانادان بەرگى وسيەت ايتىپ تۇرعان ماڭعازدىعى بىلاي قالىپ، وز-وزىنەن ەلپىلدەي جونەلدى.
— بولار ءىس بولدى. ەندى وسىلاي ءتىل تابىسقاندارىڭ لازىم، — دەدى.
اپ-ساتتە تابىسقان ەكى قول دەرەۋ قايتا اجىراپ كەتتى. جاننانىڭ بەتىنەن سۇيۋگە قايمىعىپ تۇرعان جيۋلەن قايىن ەنەسىنىڭ بەتىنەن ءسۇيىپ، جالت بۇرىلدى دا بارلىق ءىستىڭ ءوز ورنىنا كەلگەنىنە قۋانىشى قوينىنا سىيماي تۇرعان باروننىڭ قولىن قىستى، سوسىن ەكەۋى بولمەدەن بىرگە شىعىپ سيگارەت شەكتى.
جاننا ابدەن دىڭكەلەپ، شارشاپ قالعىپ كەتتى، سۆياششەننيك پەن اناسى كۇبىرلەسىپ ءوزارا اڭگىمەگە كىرىستى.
اببات ءوز پىكىرىن ايتىپ، تاپتەشتەپ ءتۇسىندىرىپ باقتى، بارونەسسا بارىنە دە باس شۇلعۋمەن بولدى.
اببات ءسوزىن:
— دەمەك، ءبارى دە شەشىلدى. ءسىز ول قىزعا بارۆيلدەگى فەرماڭىزدى بەرەسىز. مەن يناباتتى كۇيەۋ جىگىت تابۋدى ءوز موينىما الايىن. جيىرما مىڭ فرانك جاساۋى بار قىزعا قىزىعۋشىلار قالايدا تابىلادى. قالاعانىڭىزعا قىزمەتشى قىزدى ۇزاتامىز، — دەدى.
بارونەسسا بۇعان جۇرەگى جارىلىپ قۋانىپ، جايراڭداپ سالا بەردى، بەتىندە ەكى تامشى ءالى تۇر، ايعىز-ايعىز ءىزى الدەقاشان كەۋىپ قالىپتى.
ول:
— ءيا، ءپاتۋاسى ەندى تابىلدى. ءبارۆيلدىڭ قۇنى قۇرىعاندا جيىرما مىڭ فرانك تۇراتىنى راس. ءبىراق، دۇنيە-مۇلىكتى بالانىڭ اتىنا جازدىرامىز. اتا-اناسى تەك سونىڭ ەسىمىن عانا پايدالانادى.
كيۋرە ورنىنان تۇرىپ، حانىمنىڭ قولىن قىستى:
— ەندى ەشقانداي ابىرجىماڭىز، بارونەسسا، ەكەۋمىزدىڭ الدىمىزدا قانداي زور مىندەت تۇرعانىن مەن جاقسى تۇسىنەم.
اببات ەسىكتەن شىعا بەرگەندە، ناۋقاستىڭ كوڭىلىن سۇراۋعا كەلە جاتقان ليزون اپاي قارسى ۇشىراستى. ول ءالى ەشتەڭەنى بايقاماپتى، ەشتەڭە ەستىمەپتى، ءسۇيتىپ ول بۇل جولى دا بارىنەن بەيماعلۇم قالدى.
VIII
روزالي ۇيدەن كەتىپ تىندى، ال جاننا ەكىقابات ايەلدىڭ اۋىر ازابىن تىم ۇزاق تارتتى. كوڭىلىندە انا بولام-اۋ دەگەن تيتتەي دە قۋانىش جوق، ويتكەنى، ول شەككەن شەر مەن ازاپ تىپتەن شەكتەن شىعىپ كەتكەن-دى. ول ءسابي سۇيۋگە ونشا اڭسارى اۋىپ، اسىعا قويمادى، قايتا
باسىما تاعى دا نە كۇن تۋادى دەپ قورقىپ ءجۇردى.
كوزدى اشىپ جۇمعانشا كوكتەم دە كەلدى. سيديعان-سيديعان جالاڭاش اعاشتار سۋىق جەلدىڭ وتىندە بۇرىسە تەڭسەلىپ تۇر. كۇزدى-كۇنگى سارى جاپىراقتار ءشىرىپ جاتقان جىرادا سۋ-سۋ شوپ-شوڭگەنىڭ ارا-اراسىنان العاشقى ساڭىراۋقۇلاقتار دا قىلتيا باستادى. جازىق القاپتىڭ ونە بويىنان، فەرما-فەرمانىڭ اۋلالارىنان، قارايىپ قالعان دالادان دىمقىل لەپ ەسەدى، جاڭا وسكەن، جاس بۇرشىكتىڭ ءيىسى شىعادى. قاردان ايىققان جەرلەردە شۇپىرلەپ باس كوتەرگەن كوك قىلتاناق كۇن نۇرىنا شاعىلىسىپ جىلت-جىلت ەتەدى.
ءقازىر روزاليدىڭ ورنىنا ءبىر ەتجەڭدى سەمىز ايەل قىزمەتشى بولعان-دى؛ ءالى تۇگەل كەۋىپ ۇلگىرە قويماعان ساياجولدا بۇرىنعىدان بەتەر سەمىرە تۇسكەن بارونەسسا ەكەۋىنىڭ ىزدەرى باتتيىپ-باتتيىپ جاتىر.
ال، بارون ءقازىر اياعى اۋىرلاپ، قايتا-قايتا ناۋقاستانا بەرەتىن جاننانى قولتىقتاپ قىدىرتادى؛ ەكىنشى قولتىعىنان ءوزى ءومىر باقي ماقۇرىم قالعان وسى ءبىر وقيعانى، جاننانىڭ ەكىقاباتتىعىن ويلاپ، ىلعي ۇرەيلەنەتىن دە جۇرەتىن ليزون اپاي سۇيەيدى.
ولار الدەنەشە ساعات بويى بىر-بىرىنە ءبىر اۋىز ءتىل قاتىسپاستان ارلى-بەرلى قىدىرادى دا جۇرەدى. جيۋلەن اياق استىنان ات قۇمار بولىپ، كۇن سايىن توڭىرەكتى قىدىرىپ قايتۋعا شاۋىپ كەتەدى.
ولاردىڭ وسىنداي تۇنجىراعان كوڭىلسىز تىرشىلىگىن سەرگىتەتىندەي ەلەۋلى وقيعا بولا قويعان جوق. بارون، بارونەسسا جانە ۆيكونت فۋرۆيلدەرگە بارىپ قايتتى. ءبىر قىزىعى، قاي ۋاقىتتا تانىسىپ ۇلگەرگەنىن كىم ءبىلسىن، جيۋلەن ولارمەن ابدەن سىردەستە بولىپ الىپتى. ولار بۇدان سوڭ سول باياعى مەڭىرەۋ تاس قورعاندارىنان ەشقايدا اتتاپ شىقپايتىن بريزۆيلدەرگە دە بارىپ شىقتى، ولار دا تەرەكتىگە كەلىپ كەتتى.
ءبىر كۇنى ءتۇس قايتا، ساعات تورتتەردىڭ شاماسىندا اۋلاعا بىرەۋى ەركەك، بىرەۋى ايەل ەكى سالت اتتى ەندى، جيۋلەن ابىگەر بوپ جانناعا جۇگىرىپ كەلدى.
— ويباي، تەزىرەك تۇرا كور، فۋرۆيلدەر كەلدى! ولار جاي انشەيىن سەنىڭ ءحالىڭدى سۇراعالى كەلسە كەرەك. مەنى ازىرگە ۇيدە جوق ەدى دەي تۇر. مەن بارىپ كيىم اۋىستىرىپ شىعايىن.
جاننا بۇعان ايران-اسىر قالدى. ءبىراق ەشتەڭە دەگەن جوق تومەن ءتۇستى. جالت-جۇلت ەتكەن كوزى بولماسا، اۋرۋدان جاڭا تۇرعانداي قۇپ-قۋ، ءومىر باقي كۇن نۇرىن كورمەگەندەي سولعىن اق سارى شاشتى سۇيكىمدى ايەل جيرەن مۇرتتى اربيعان ۇزىنتۇرا كۇيەۋىمەن تانىستىردى.
سوسىن:
ءبىز دە لامار مىرزامەن الدەنەشە رەت ۇشىراسقانبىز. ول كىسىدەن ءسىزدىڭ سىرقات ەكەنىڭىزدى ەستىپ، كورشى بولعان سوڭ كىرە شىعايىق دەپ سوعىپ ەدىك. جاڭا اتپەن كەلگەنىمىزدى ءوزىڭىز كورىپ تۇرسىز عوي. جاقىندا بارون مەن اناڭىز بىزگە دە توبەسىن كورسەتىپ، قۋانتىپ كەتىپ ەدى، — دەدى.
ول ەشقانداي قىلىمسۋدى بىلمەي، قاراپايىم سويلەيدى ەكەن. جاننا ونىڭ مۇنداي مىنەزىن بىردەن ۇناتىپ، قۋانىپ قالدى.
"مىنە، مەنىڭ ناعىز دوس بولاتىن ادامىم"، — دەپ ويلادى ول.
ءبىراق، ونىڭ ەسەسىنە گراف دە فۋرۆيل مىنانداي سالتاناتتى قوناقجايعا بايقاۋسىزدا كىرىپ كەتكەن ايۋ سياقتى تىم ەبەدەيسىز كىسى ەكەن. وتىرماي جاتىپ، قالپاعىن قاسىنداعى ورىندىققا تاستاي سالدى. قاپەلىمدە قولىن قايدا قويارىن بىلمەدى، اۋەلى تىزەسىن قۇشاقتادى، سوسىن كرەسلونى شىنتاقتادى، اقىرىندا دۇعا وقىپ وتىرعان كىسىشە ساۋساقتارىن تاراقتاپ الدى.
توبەدەن تۇسكەندەي بوپ، جيۋلەن كىرىپ كەلدى. جاننا ءوز كوزىنە ءوزى سەنبەدى. ساقال-مۇرتىن مۇنتازداي قىپ قىرىپتى. باياعى بۇنى ايتتىرىپ جۇرگەنىندەگىدەي كەربەز دە سىلقىم، سىلانىپ شىعىپتى. ول اۋەلى ءوزى كىرىپ كەلگەندە سەلك ەتە تۇسكەن گرافتىڭ قولىن قىستى، سوسىن گرافينيانىڭ قولىن ءسۇيىپ ەدى، ونىڭ قۇپ-قۋ جۇزىنە قان جۇگىرىپ، كىرپىكتەرى دىرىلدەپ كەتتى.
جيۋلەن مەيماندارمەن اڭگىمەلەسە جونەلدى. باياعىسىنداي اق جارقىن. شاراسى ۇلكەن كوزىندە تاعى دا مەيىرىمنىڭ نۇرى وينايدى، عاشىق بولعان ادامداي، جانارى جانىپ تۇر، جاڭا عانا كۇڭگىرت كورىنگەن قاپ-قارا شاشى تاراق تيگەسىن، جۇپ-جۇمساق بوپ، جالتىراپ، تولقىندانا قالىپتى.
اتتاندىرىپ جاتقاندا، گرافينيا وعان:
— قىمباتتى ۆيكونت، بەيسەنبىدە اتپەن بىزگە كەلەسىز بە؟ — دەدى.
جيۋلەن ءيىلىپ، "ارينە، حانىم، ارينە" دەي بەرىپ ەدى، گرافينيا جاننانىڭ قولىن الىپ، مەيىرىمدى ۇنمەن كۇلىمسىرەي ءتىل قاتتى:
— امان بولسا، ءسىز ساۋىققان سوڭ بۇل توڭىرەكتى ءالى ۇشەۋ بوپ قىدىرامىز. تاماشا ەمەس پە؟
سوسىن ول امازونكاسىنىڭ12 ەتەگىن ءسال تۇرە ۇستادى دا، ۇشقان قۇستاي لىپ ەتىپ ەرگە قونا قالدى، ال كۇيەۋى يكەمسىزدەۋ يىلىپ-بۇگىلىپ تاعزىم ەتىپ، تۇرقى بيىك نورماند جىلقىسىنا ءمىنىپ ەدى، تۇپ-تۋرا كەنتاۆردان13 اۋماي قالدى.
ولار شارباقتان اينالىپ، كوزدەن تاسا بولعاندا، جيۋلەن اۋزىنىڭ سۋى قۇرىپ:
— نەتكەن سۇيكىمدى ادامدار! بىزگە بۇلاردان ارتىق قانداي تانىس كەرەك! — دەدى.
نەگە رازى بولعانىن ءوزى دە بىلمەيدى، جاننا دا جادىراي قالىپ ەدى.
— گرافينيا، ءسوز جوق اسەم ادام، ونى جاقسى كورمەۋ مۇمكىن ەمەس، ال ەندى كۇيەۋى ءبىر بوزىم جان توي. بۇلارمەن قالاي تانىسىپ ءجۇرسىڭ؟ — دەپ سۇرادى.
جيۋلەن الدەنەگە راقاتتانىپ، قولىن ۋقالاي بەردى.
— مەن ولارمەن ويدا جوق جەردەن بريزۆيلدەردىڭ ۇيىندە تانىستىم. كۇيەۋىنىڭ قولاپايسىزداۋ ەكەنى راس. ەسىل-دەرتى اڭشىلىق، ءبىراق ناعىز اقسۇيەك.
ءبىرازدان بەرى قاراسىن كورسەتپەي، الدەقايدا تىعىلىپ قالعان باقىت، كەنەتتەن ۇيگە ءوزى كىرىپ كەلگەندەي، داستارقان باسىندا ولار ماز-مەيرام بوپ قالدى.
بۇدان سوڭ ايدىڭ اياعىنا دەيىن ەشقانداي جاڭالىق بولا قويعان جوق.
سەيسەنبى كۇن كەشقۇرىم ءبارى جوكەنىڭ تۇبىندە، ۇستىندە ەكى رومكە مەن ءبىر گرافين شاراپ تۇرعان تاقتاي ۇستەلدىڭ باسىندا اڭگىمەلەسىپ وتىر ەدى، جاننا اياق استىنان ءوڭى سارعايىپ، ايقايلاپ جىبەردى، قوس قولىمەن ءىشىن باسىپ الدى. ويدا جوق جەردە ءولىم اۋزىنان قالدى، ءبىراق، كوزدى اشىپ-جۇمعانشا ءوتتى دە كەتتى؛ ارادا ون مينۋت وتپەي جاتىپ قايتا ۇستادى، بۇل جولى ونشا ۇزاققا سوزىلمادى، ماناعىسىنداي ەمەس باسەڭ. ول ۇيگە ازەر جەتتى، اكەسى مەن كۇيەۋى كوتەرىپ اكەلگەندەي زورعا جەتكىزدى. ەكى اتتاساڭ جەتەتىن جوكە مەن ءۇيدىڭ اراسى وعان جەردىڭ تۇبىندەي بوپ كورىندى. شىداي الماي جىلاپ جىبەردى. ءىشىن كوتەرتپەي كەلە جاتقان ءزىل باتپان ازاپقا توزە الماي، قاشان ۇيگە جەتكەنشە، قايتا-قايتا وتىرايىقشى، دەم الايىقشى دەپ جالىنۋمەن بولدى. اي-كۇنى ءالى الىس، قىركۇيەكتىڭ ىشىندە بولسا دا، ءۇي ءىشى ۇرەيلەنىپ، سيمون اتايدى دەرەۋ ەكى اياقتى اربا جەگىپ، دارىگەرگە جۇمسادى.
دارىگەر ءتۇن ورتاسىندا كەلدى. ول بىردەن-اق بۇنىڭ مەزگىلىنەن بۇرىن كەلگەن تولعاق ەكەنىن بىلە قويدى.
توسەككە جاتقان سوڭ، ءىشىنىڭ اۋىرعانى باسىلعانداي بولدى؛ الايدا، جاننا ەندى كوپ ۇزاماي ولەتىنىن بىلگەن كىسىدەي، وز-وزىنەن ەڭسەسى ءتۇسىپ، ۇرەيلەنىپ، قورقا باستادى. كەيدە ءولىمنىڭ سۇپ-سۋىق لەبى جۇرەگىڭدى مۇزداتىپ، اجالدىڭ تاپ قاسىنا كەلىپ قالعانداي كورىنەتىن كەزدەرى دە بار عوي.
بولمەسىنىڭ ءىشى ىعى-جىعى ادام. بارونەسسا كرەسلوعا جانتايىپ، ەنتىگىپ ازەر دەم الىپ جاتىر. بارون دا ابدىراپ قالىپتى، بىرەسە الدەنەلەردى الىپ بەرىپ، بىرەسە دارىگەرمەن سويلەسىپ، قولدى-اياققا تۇرماي، ارلى-بەرلى جۇگىرىپ ءجۇر. وڭىنە قاراعاندا ابىرجىپ جۇرگەن سياقتى بوپ كورىنگەنمەن كوڭىلى ورنىنداعى جيۋلەن بولمەنى ەرسىلى-قارسىلى كەزىپ كەتىپتى. "توسەكتىڭ اياق جاعىندا جەسىر ايەل دانتيۋ كوپتى كورگەندىگىنە باسىپ، قاننەن-قاپەرسىز جايباراقات وتىر. ويتكەنى، ىلعي كىندىك كەسىپ، ىلعي اۋرۋ باعىپ، ىلعي ولىك كۇزەتىپ قالعان بۇل ايەل دۇنيەگە جاڭا كەلگەن جاس نارەستەنىڭ شىڭعىرعانىن جۇرتتان بۇرىن ەستىپ، ونى جۇرتتان بۇرىن ۇستاپ، ءسابي دەنەنى العاش رەت سۋعا سالىپ، العاش رەت جورگەككە ورايتىن-دى. سونداي-اق تاپ سول ءمىز باقپاي سازارعان كۇيى دۇنيەدەن كەتىپ بارا جاتقان ادامنىڭ دا اقىرعى لەبىزىن، اقتىق قورىلىن ەستىپ، اقىرعى يەك قاققانىنا دەيىن كورىپ، سوڭعى رەت كيىندىرىپ، ءولى دەنەنى سىركە قىشقىلىمەن ىسقىلاپ، جۋىندىرىپ اقىرەتىنە ورايتىن دا سول ەدى. مۇنداي-مۇندايدا ابدەن ەتى ۇيرەنىپ، ءولىم-جىتىم، تولعاق-توبىر دەگەندەردىڭ ىرعالاڭ-جىرعالاڭىنا ەشقانداي سەلت ەتپەيتىن بولىپ العان-دى.
داياشى ليۋدۆينا مەن ليزون اپاي ەسىك الدىندا سولقىلداپ جىلاپ تۇر. تولعاتىپ جاتقان كەلىنشەك اۋىق-اۋىق ىڭىرانىپ قويادى.
ەكى ساعاتتاي كۇتكەن سوڭ، تولعاعى شامالى ۋاقىتقا كەلە قويمايتىنداي بوپ كورىندى، ءبىراق تاڭ بوزارا بەرە قايتا قىستاپ، بەبەۋلەي باستادى.
جاننا قانشا تىستەنىپ باقسا دا، ەرىكسىز ايقايلاپ جىبەردى. ءسويتىپ جاتىپ، انادا روزاليدىڭ وپ-وڭاي بوسانا سالعانى، نەكەسىز بالانىڭ دۇنيەگە ەڭبەكسىز-ازاپسىز وپ-وڭاي كەلە قالعانى ويىنان كەتپەدى. ابدەن ابىرجىپ، ۋايىم بيلەپ العان كوڭىلىنىڭ ءبىر تۇڭعيىق تۇكپىرىندە ول ءوزىن روزاليمەن سالىستىرىپ، بۇعان دەيىن قارا قىلدى قاق جاراتىن ءادىل قازى ساناپ كەلگەن ءتاڭىرىسىن قارعادى، تاعدىردىڭ وسىنداي-وسىنداي الدامشى ىڭكارلارى مەن جۇرتتىڭ قايداعى ءبىر شىندىق پەن دۇرىستىقتى ايتاتىن وتىرىك ۋاعىزدارىنا ولەردەي ىزا بولدى.
ارا-تۇرا جانىن كوزىنە كورسەتىپ كەتەتىن تولعاق ونىڭ ويىن بىت-شىت ىدىراتىپ جىبەردى، وندايدا اۋىر ازاپ بار كۇش، بار جىگەرىن تاپتاپ، ءومىر نىشانى مەن وي-ساناسىن ءبىرجولاتا ءوشىرىپ تاستاعانداي كورىنەدى.
تىنىشتالعان كەزىندە كوزىن جيۋلەننەن ايىرمايدى؛ وعان قاراسا، ءدال وسى كەرەۋەتتىڭ قاسىندا قىزمەتشى قىزدىڭ قالاي قۇلاپ تۇسكەنى، وزەگىن ورتەپ، تۇلا بويىن كۇلپارشالاپ كەلە جاتقان مىنا شارانانىڭ اعاسىن قالاي تۋعانى ەسىنە ورالىپ، باسقا ءبىر اۋرۋ، كوكىرەگىن تىزىلداتىپ الىپ بارا جاتقان جان اۋرۋى قارماي الادى. سوندا ەتپەتىنەن قۇلاپ تۇسكەن قىزدى كورگەندەگى كۇيەۋىنىڭ نە دەگەنى، نە ىستەگەنى، ءوڭىنىڭ قالاي بۇزىلىپ كەتكەنى - ءبارى-بارى كوز الدىنا سايراپ كەلە قالدى؛ ونىڭ ءدال قازىرگى ءجۇرىس-تۇرىسىنان دا نە ويلاپ جۇرگەنىن -تاپ سونداعى اشۋدى، بالالى بولعاندى، اكە بولعاندى ونشا جاقتىرا قويمايتىن ءوزىمشىل وركوكىرەك ەركەكتىڭ سالعىرتتىعىن، كەرەناۋ كەسكىنىن اپ-ايقىن كورىپ جاتىر.
ءبىراق، تاپ سول ارادا ونى تاعى دا تولعاق قىستى، جانى ازاپقا ءتۇستى. "ءقازىر ولەمىن، مىنە، ءولىپ بارامىن"، — دەپ ويلادى ىشىنەن. ونى وزىنەن بەزىپ، تالكەك ەتكەن قانىپەزەر ەركەككە دەگەن ءتۇتىپ جەيتىندەي وشپەندىلىك پەن ءولىم ازابىنا سالىپ، جانىن كوزىنە كورسەتكەن ءالى دۇنيەگە كەلمەگەن سابيىنە دەگەن كۇيىنىشتى ىزا كەرنەپ الدى.
ول جاندارمەن وسىناۋ تولعاق تاۋقىمەتىنەن قۇتىلعىسى كەپ، ىشقىنا جيىرىلىپ ەدى، قۇرساق تۇسى سولق ەتىپ بوساعانداي بولىپ، شيىرشىق اتىپ جاتقان جۇيكە-جۇيكەسىنىڭ ءبارى تىنشىپ سالا بەردى.
كۇتۋشى مەن دارىگەر جۇزىنە ءۇڭىلىپ، باسىنان سيپادى. سوسىن بىردەڭەنى سۋىرىپ الدى، تۇنشىعا شىققان اششى شىرىلدى ەستىگەندە سەلك ەتە ءتۇستى، وسى ءبىر جاڭا تۋعان نارەستەنىڭ مىسىقشا مياۋلاعان جالىنىشتى ءۇنى ونىڭ جانىنا، جۇرەگىنە، اۋىر ازاپ كورىپ ۇيپا-تۇيپا بولعان بۇكىل تانىنە دارىپ بارادى، ول جالما-جان قولىن سوزىپ، ابدىراي باستادى.
قۋانىش وتى، جاڭا پايدا بولعان باقىتىنا دەگەن قۇشتارلىق قۇيىنى ونىڭ ونە بويىن ورتەپ ءوتتى. كوزدى اشىپ-جۇمعانشا-اق ول الگى ازاپتىڭ ءبارىن دە ۇمىتىپ، بۇرىن-سوڭدى كورمەگەن ءبىر شەكسىز باقىتقا قولى جەتكەندەي بوپ، دەنى جايىلىپ جۇرە بەردى. جانى دا، ءتانى دە قۇلپىرا تۇلەپ بارا جاتقانداي، ول ەندى انا بولدى!
ول بوبەگىن كورگىسى كەلدى. مەزگىلىنەن بۇرىن تۋعاندىقتان، بالاسىنىڭ ءالى شاشى مەن تىرناعى دا شىقپاپتى، ءبىراق، وسى ءبىر جىبىرلاپ جاتقان كىشكەنە قۇرت سياقتى قىزىل شاقا شاراناعا ۇمتىلىپ، ونىڭ تىرباڭداعانىڭ، جىلاعىسى كەلىپ اۋزىن كەمسەڭدەتكەنىن كورگەندە كوكىرەگىن قۋانىش كەرنەدى، مەڭ-زەڭ شەر-شەمەننەن ءبىرجولاتا سەرگىدى. ونىڭ ەندى ءوز ماحابباتىن، ىقىلاس-مەيىرىن تۇك قالدىرماي تۇگەل سارقىپ بەرەتىن ادامى بار، بۇعان ودان ارتىق باقىتتىڭ قاجەتى جوق.
تاپ سول مينۋتتەن باستاپ ونىڭ ەسىل-دەرتى تەك بالاسىنا اۋدى. اياق استىنان نارەستەنىڭ استى-ۇستىنە تۇسكەن بالاجان انا بولا قالدى. باياعى ماحابباتتا وپاسىزدىققا ۇشىراپ، ۇمىتىنەن كۇدەر ۇزگەن كۇندەرىندەگىسىنەن بەتەر كۇيگەلەك، اشۋلانشاق بولىپ الدى، بەسىكتى توسەگىنىڭ قاسىنان ەكى ەلى جىراق اكەتكىزبەيدى، بەلى قاتىپ، ورنىنان تۇرعان سوڭ ەرتەڭنەن قارا كەشكە دەيىن تەرەزەنىڭ الدىندا بالاسىن تەربەتىپ وتىرادى دا قويادى.
ول ونى ءتىپتى كۇتۋشى ايەلدەن دە قىزعانادى، اشىعىپ قالعان كىشكەنە ءسابيى ەكى قولىن ەربەڭدەتىپ، كوك تامىرلارى ادىرايىپ-ادىرايىپ، ءسۇت كەرنەپ كەتكەن ۇشى وز-وزىنەن ءدىر-دىر ەتىپ تۇرعان قوپ-قوڭىر ەمشەككە باس سالعاندا، اي-كۇنىنە جەتىپ وتىرعان باپ-بايسالدى شارۋا ايەلدى جۇتىپ جەردەي بوپ ەكى بەتى ءبىر اعارىپ، ءبىر سۇرلانىپ، الا كوزىمەن اتا قاراپ زورعا وتىرادى؛ قولىنان بالاسىن جۇلىپ الىپ، ونىڭ قوماعايلانا ەمىپ جاتقان ەمشەگىن تىرناپ-تىرناپ تاستاماي، ازەر شىدايدى. ول بالاسىنا الەكەي-كۇلەكەي كيىم تىگۋگە كىرىستى. ونى ىلعي سەلدىر كەستەمەن كولكەشتەپ قويادى، باسىنا ءارقيلى تەلپەكتى بىرىنەن سوڭ ءبىرىن كيگىزەدى، اۋزىن اشسا ايتاتىنى سول؛ جۇرت سويلەسە، جولدان كيلىگىپ، ءوزى تىككەن جورگەك، كوكىرەكشە، شاپاندارىن ماقتاي جونەلەدى. اينالاسىنداعى ادامداردىڭ نە ايتىپ، نە قويىپ جاتقانىندا اتىمەن شارۋاسى جوق، الاقانداي شۇبەرەكتى ۇستاپ aپ، كوزىن الا الماي، ايران-اسىر قاپ، ارى-بەرى جەلپىلدەتىپ كورىپ:
— قالاي ويلايسىز، بۇل وعان شاق بولار ما ەكەن؟ — دەپ سۇرايدى.
اكەسى مەن شەشەسى ونىڭ تاپ مۇنداي شالدۋارلىعىنا كوزدەرىنەن جاس اققانشا كۇلەدى دە قويادى، ال جيۋلەن ايتقانىن ورىنداتپاي قويمايتىن، ايقايشىل جاڭا ءامىرشى كەلگەلى مازاسى كەتىپ ءجۇر، ءوزى بۇرىنعى شەكسىز بيلىكتەن بىرتە-بىرتە ايىرىلىپ، ونىڭ ورنىنا بيلەپ-توستەي جونەلگەن ايەلىنە قىزعانىشپەن قاراپ، ونىڭ كەي ىسىنە ولەردەي ىزا بوپ:
— بالاسى ەكەۋى كىسىنىڭ مازاسىن كەتىرىپ ءبىتتى، — دەي بەرەدى.
بۇرىنعىسى بۇرىنعى ما، ەندى جاننا بالاجاندىلىقتىڭ دا ابدەن شەگىنەن شىعىپ، ءتۇنى بويى ۇيىقتاپ جاتقان بالاسىنان كوز الماي بەسىك كۇزەتىپ وتىراتىن بولدى. وسىنشاما شىدامسىزدىعىنان ولەردەي بەينەت شەكتى، دەمالىس دەگەندى بىلمەدى، جۇدەپ، ابدەن ءالجۋاز بوپ كەتتى، جوتەلەتىندى دە شىعاردى، دارىگەر ونى بالاسىنان ايىرۋ كەرەك دەگەن كەڭەس بەردى.
ول بۇعان اشۋلانىپ جىلاپ-سىقتادى، جالىنىپ-جالپايدى، ءبىراق ونىسىنا ەشكىم قۇلاق اسپادى. بالا ەندى تۇندە كۇتۋشى ايەلدىڭ قاسىندا ۇيىقتايتىن بولدى. ءبىراق جاننا ءبارىبىر تىنىم تاپپادى، ءتۇن سايىن ورنىنان تۇرىپ، جالاڭ اياق كۇيى بالاسى جاتقان بولمەگە جۇگىرىپ، كىلت سالاتىن ساڭىلاۋعا قۇلاعىن توسىپ، ول تىنىش ۇيىقتاپ جاتىر ما، ويانباس پا ەكەن، ەشتەڭە سۇراماس پا ەكەن دەپ تىڭ تىڭدايدى.
ءبىر كۇنى جيۋلەن فۋرۆيلدەردەن قايتىپ كەلە جاتىپ، ايەلىنىڭ ۇستىنەن شىقتى؛ سودان بەرى ونى تۇندە توسەگىنەن تۇرىپ كەتپەسىن دەپ سىرتىنان كىلتتەپ قويۋعا تۋرا كەلدى.
بالانىڭ شىلدەحاناسى تامىزدىڭ اياعىندا ءوتتى. وكىل اكەسى — بارون، وكىل اناسى — ليزون اپاي بولدى. بالاعا پەر-سيمون-پول دەگەن ات قويىلدى، اۋىزەكى اڭگىمەدە پول دەپ اتالاتىن بوپ ءپاتۋا بايلاستى.
قىركۇيەكتىڭ باسىندا ليزون اپاي كەتىپ قالدى. ونىڭ كەلگەن-كەتكەنىن ەشكىم بايقاپ جاتپايتىن.
ءبىر كۇنى كەشكى استان كەيىن كيۋرە كەلدى. ول ءبىر قۇپياسى بار ادام سياقتى، وزىنەن-وزى قىسىلىپ، قىمتىرىلىپ وتىر؛ بوس جولدىباي ۇزاق اڭگىمەدەن سوڭ بارونەسسا مەن ونىڭ زايىبىنا ءبىر نارسە جايىندا كوزبە-كوز وڭاشا سويلەسىپ الۋعا ۋاقىت بولۋلەرىن ءوتىنىش قىلدى.
ۇشەۋى الدەنە جايلى قىزىنا اڭگىمەلەسىپ، سايا جولدىڭ تۇبىنە دەيىن بارىپ قايتتى. جيۋلەن ولاردىڭ مۇنشاما قۇپياسىنا قايران قالىپ، ءارى قوبالجىپ، ءارى رەنجىپ، جاننانىڭ قاسىندا قالدى.
ول سۆياششەننيكتى شىعارىپ سالماقشى بولدى. كيۋرە ءۇي ىشىمەن قوشتاسىپ بولعان سوڭ، ەكەۋدەن-ەكەۋ، قوڭىراۋ سوعىپ جاتقان شىركەۋ جاققا بەتتەدى.
كۇن اشىق بولعانمەن، سۋىق ەدى، جيۋلەن سىرتتان ورتتەن شىققانداي تۇتىگىپ كىرگەندە، ءۇيدىڭ ءىشى قوناق جايدا قالعىپ وتىرعان-دى. جيۋلەن تابالدىرىقتان اتتاماي جاتىپ، جاننانىڭ وتىرعانىنا قاراماستان:
— ەستەرىڭىز دۇرىس پا، تۇگە؟ سول ءجۇزىقاراعا جيىرما مىڭ فرانكتى لاقتىرا سالماقسىڭدار ما؟ — دەپ سۇرادى.
ودان بۇنداي اڭگىمەنى كۇتپەگەن جۇرت ءتىل قاتپادى. ول بۇرىنعىدان بەتەر اڭگىرلەي جونەلدى.
— اقىماقتىقتىڭ دا شەگى بولۋ كەرەك قوي. مىنا كۇيلەرىڭىزبەن ءبىر كۇنى ەكى قولىمىزدى تاس توبەمىزگە قويعىزىپ قاڭعىتىپ جىبەرەرسىزدەر ءالى.
بارون ەندى بارىپ ەسىن جيدى.
— توقتاتىڭىز! ايەلىڭىزدىڭ وتىرعانىن ۇمىتپاڭىز!
ءبىراق، كۇيەۋ بالاسى ابدەن ىزالانىپ تۇر ەدى.
— وتىرسا، تۇكىرگەنىم بار ما وعان! ول ءبارىن دە بىلەدى ەمەس پە. ءسىز الدىمەن سونى جۇتاتقالى وتىرعان جوقسىز با؟
جاننا اڭ-تاڭ بوپ، كۇيەۋىنە قارادى، ءبىراق ەشتەڭە تۇسىنبەدى. اقىرى شىداي الماي:
— سونشاما نە بوپ قالدى، بۇل نە ءوزى؟ — دەپ سۇرادى.
جيۋلەن سوندا بارىپ، وعان بۇرىلدى. قۇددى ەكەۋى بىرگە جاپا كورىپ جاتقان مۇنداس ادامداي يەك ارتا سويلەدى. ول اتا-انالارىنىڭ ءروزاليدى كۇيەۋگە ۇزاتىپ، وعان ەنشىگە ەڭ كەمى جيىرما مىڭ فرانك تۇراتىن بارۆيلدەگى فەرمانى بەرگەلى جاتقان قۇپيا سىرلارىن لاق ەتكىزىپ ايتىپ سالدى.
— اتا-اناڭ ابدەن الجىپتى، دوستىم! جيىرما مىڭ فرانك! باستارى بارما وزدەرىنىڭ! نەكەسىز تۋعان شاراناعا جيىرما مىڭ فرانك ەنشى بەرەدى دەگەن نە سۇمدىق! — دەپ قايتا-قايتا قاقىلداي بەردى.
جاننا ابىرجىعان دا، اشۋلانعان دا جوق، جايباراقات تىڭدادى؛ وسىنشا سالقىنقاندىلىعىنا ءوزى دە تاڭعالدى. ءبىراق، ەندى ونىڭ ءوز سابيىنە ەشقانداي قاتىسى جوق نارسەدە شارۋاسى قانشا!
بارون اۋىر كۇرسىنىپ قويدى، قاپەلىمدە نە جاۋاپ ايتارىن بىلمەدى. اقىرى اشۋدان جارىلىپ كەتتى، ەدەندى ءبىر تەۋىپ قاپ:
— ەسىڭىزدى جيىڭىز! نە ايتىپ تۇرعانىڭىزدى بىلەسىز بە ءوزىڭىز؟ نە بەتىڭىزبەن سويلەپ تۇرسىز؟ ول قىزعا جاساۋ بەرىپ جونەلتۋگە كىنالى كىم؟ بالانى كىمنەن تاپتى ول؟ ەندى ونى كوشەگە سۇيرەپ تاستايىن دەپ پە ەڭ! — دەپ اقىردى.
باروننىڭ تاپ مىناداي تىك كەتكەنىنە قايران بوپ، جيۋلەن ونىڭ جۇزىنە قاراپ، قاتتى دا قالدى. ەندى الگىسىندەگىدەي ەمەس، جۋاسيىن دەپتى.
— وعان ءبىر جارىم مىڭ دا جەتەتىن ەدى عوي. سولاردىڭ قايسىسى كۇيەۋگە شىققانشا ءبىر بالا تاپپايدى دەيسىز. كىمنەن تاپقانىنىڭ بۇل ىسكە قانداي قاتىسى بار؟ ەگەر جيىرما مىڭ فرانك جاساۋ بەرسەڭىز، ءبىزدى جۇتاتىپ كەتەتىنىڭىز بىلاي تۇرسىن، تالاي-تالاي قاڭقۋ سوزگە ءوزىڭىز جەل بەرگەن بوپ شىعاسىز. ەڭ بولماسا ءبىزدىڭ ابىرويىمىزدى ويلاساڭىز ەتتى.
ول ءوزىنىڭ دۇرىستىعىنا، ءسوزىنىڭ راستىعىنا كامىل سەنەتىندەي راي تانىتىپ، نىق سويلەدى. بارون مۇنداي اڭگىمەنى كۇتپەپ ەدى، ابدەن ابدىراپ قالدى. ەندى ءوزىنىڭ بوي الىپ بارا جاتقانىن بايقاعان جيۋلەن:
— مەن ايتسام ابىرويدى ايتىپ تۇرمىن، ءالى دە كەش ەمەس. ول قىزعا ۇيلەنگەلى جۇرگەن جىگىتتى مەن دە ءبىلۋشى ەم. ول ءوزى ءبىر جاقسى جىگىت، ءتىل تابىسۋعا بولادى. بۇل شارۋانى ءوز قولىما الايىن، — دەپ ءبىتىردى اڭگىمەسىن.
جۇرتتىڭ ۇندەمەي قالعانىن كەلىسكەندەرى عوي دەپ ويلاپ، ءارى ەندى بىردەڭە دەسەم، داۋ قايتا ءورشىپ كەتە مە دەپ قورقىپ، جيۋلەن سول بويدا قوناقجايدان شىعا جونەلدى.
ول كوزدەن تاسا بولىسىمەن، الگى اڭگىمەگە ءارى تاڭدانىپ، ءارى ىزالانىپ تۇرعان باروننىڭ داۋسى شىعىپ كەتتى.
— جوق، بۇنىسى تىپتەن قيانات!
سول-اق ەكەن، جاننا اكەسىنىڭ ابىرجىعان جۇزىنە قارادى دا، باياعىداعى ءبىر قىزىق نارسە كورگەندەگى ادەتىمەن ساڭقىلداپ كۇلىپ جىبەردى.
ءسويتتى دە:
— پاپا، ونىڭ جيىرما مىڭ فرانكتى ايتقاندا جىلاپ جىبەرە جازداعانىن كوردىڭ بە؟— دەدى.
اناسىنىڭ كۇلۋى دە وڭاي-دى، جىلاۋى دا وڭاي-دى؛ كۇيەۋ بالاسىنىڭ ءوزى ابىرويسىزدىققا ۇرىندىرعان قىزعا قالتاسىنان شىعىپ بارا جاتقان داۋلەتتەي، بۇلاردىڭ اقشاسىن قيماي، وسىنشاما اقىرىپ-باقىرىپ اشۋلانعانى ەسىنە ءتۇسىپ، قىزىنىڭ بۇگىن كوڭىلىنىڭ كوتەرىڭكى ەكەنىنە قۋانىپ، قاراپتان-قاراپ وتىرىپ اعىل-تەگىل كۇلكى قىسىپ، ەكى يىعى سەلكىلدەي باستادى، ءتىپتى كوزىنەن جاس تا شىعىپ كەتتى. سول ارادا ول ەكەۋىنە ەلىگىپ بارون دا قارقىلداي جونەلدى، ۇشەۋى باياعى ىڭ-شىڭسىز باقىتتى كۇندەرىندەگىدەي ابدەن الدەرى قۇرىپ، ىشەكتەرى قاتا كۇلكىگە باتتى.
ۇشەۋى دە كۇلكىلەرىن تىيعان سوڭ، جاننا قايتادان قايران قالدى.
— ءبىر قىزىعى، ماعان وسى كۇنى بۇنداي نارسەلەر تىپتەن اسەر ەتپەيتىن بولىپتى. مەن ءۇشىن ءقازىر جيۋلەن دە ءبىر، جاي انشەيىن جات بىرەۋ دە ءبىر. كەيدە سونىڭ ايەلى ەكەنىمە دە سەنبەي قالام. مىنە ەندى ونىڭ الگىندەگى ەرسى قىلىعىنا ولگەنشە كۇلگەنىمدى وزدەرىڭ كورىپ وتىرسىڭدار عوي!
سول ءبىر ءتۇرلى كوڭىلدەرى بۇزىلىپ، كۇلىمسىرەگەن قالىپتارى بىر-بىرىمەن ءسۇيىستى، نەگە سۇيىسكەندەرىنە وزدەرى دە تۇسىنگەن جوق.
ارادا ەكى كۇن ءوتتى. ەرتەڭگى تاماقتان سوڭ، جيۋلەن اتىنا ءمىنىپ، اۋلادان ەندى عانا شىعىسىمەن، جەڭىندە مانجەتى بار ۇستىنە سۋ جاڭا بلۋزا كيگەن جيىرما ەكى-جيىرما بەستەر شاماسىنداعى ءبىر بەيتانىس جىگىت ساپ ەتە قالدى؛ سىڭايى، تاڭ اتقالى سىرتتاي باقىلاپ جاتسا كەرەك. الگىندە عانا كۋيارلاردىڭ دۋالىنىڭ جانىنداعى ءۇيدى وراعىتىپ ءوتىپ، كۇندەگى ادەتتەرىمەن جوكە تۇبىندە وتىرعان بۇلارعا قاراي ۇرلانا باسىپ جاقىنداي بەردى.
انادايدان باس كيىمىن الىپ، قايتا-قايتا تاعزىم ەتىپ كەلەدى. ايتقانى ەستىلەتىندەي جەرگە جاقىن كەلىپ:
— بارون مىرزاعا، حانىمعا، بارشا قاۋىمعا باسىمدى يەم، — دەدى.
ەشكىم ەشتەڭە دەگەن جوق.
— مەن سول — دەزيرس لەكوكپىن.
ونىسىنان ەشتەڭە ۇقپاعان بارون:
— سىزگە نە كەرەك ەدى؟ — دەپ سۇرادى.
كەلگەن شارۋاسىن باجايلاپ ايتۋعا تۋرا كەلىپ، جىگىت قىسىلىپ قالدى، بىرەسە قولىنداعى باس كيىمىنە، بىرەسە شاتىردىڭ جيەگىنە قاراي بەرەدى، قاپەلىمدە اۋزىنا ءسوز دە تۇسپەي، ۇستى-ۇستىنە ءمۇدىرىپ، اڭگىمەسىن باستادى.
— ماعان كيۋرە مىرزا انە ءبىر ءىس جايلى ءسوز ايتىپ ەدى...
كوپ مىلجىڭداپ كەتىپ، كەلگەن شارۋامدى ءبۇلدىرىپ الام با دەپ قورقىپ، دەرەۋ تىيىلا قويدى. بارون تاعى دا ەشتەڭە تۇسىنبەدى.
— ول قانداي ءىس ەدى، مەن دانەڭە بىلمەيمىن.
ەندى جىگىت ەستىلەر-ەستىلمەس قىپ، ءىستىڭ جايىن ايتۋعا كىرىستى.
— ءسىزدىڭ قىزمەتشى قىزىڭىز روزالي جايلى، الگى...
سول جەردە اڭگىمەنىڭ سىڭايىنا ەندى تۇسىنگەن جاننا ورنىنان تۇرىپ، بالاسىن الىپ كەتىپ قالدى. بارون جىگىتكە: "بەرى كەلىڭىز!" دەپ قىزىنىڭ بوساپ قالعان ورىندىعىن كورسەتتى.
شارۋا وتىرىپ جاتىپ:
— قۇرمەتىڭىزگە قۇلدىق، — دەپ كۇبىرلەدى.
ەندى ايتاتىن ەشتەڭەسى قالماي، اڭىرىپ وتىرىپ قالدى. ۇزاق ۇنسىزدىكتەن كەيىن زورعا باتىلى بارىپ، كوك اسپانعا ءبىر قاراپ قويىپ:
— كۇن قانداي جاقسى ەدى. ەگىسكە دە وڭدى بوپ تۇر. كۇزدىكتەر ەندى باس الا باستايدى،— دەدى دە، قايتا جىم بولدى.
باروننىڭ ابدەن شىدامى تاۋسىلعان-دى، ماسەلەگە بىردەن كوشتى.
— ءسۇيتىپ، ءسىز روزاليگە ۇيلەنەسىز عوي؟
شارۋا نورماندىقتاردىڭ ءبارىن الدىن-الا كەسىپ-پىشىپ الاتىن ادەتىنە باسپاقشى ەدى، بارون وعان مۇمكىندىك بەرمەدى، سوندىقتان ول قارسى داۋ ايتۋعا اسىقتى.
— مۇمكىن ۇيلەنەرمىز، مۇمكىن، ۇيلەنبەسپىز. ونى ەندى رەتىنە قاراي كورەمىز دە.
بۇل ءسوز باروننىڭ شامىنا ءتيدى.
— سايتان العىر، نە ءۇشىن كەلدىڭ ءوزىڭ؟ بۇلتاقتاتپاي جاۋابىڭدى ايت — ۇيلەنەسىڭ بە، جوق پا؟
ساسقالاقتاپ قالعان شارۋا اياعىنىڭ باسىنا قارادى.
— كيۋرە مىرزانىڭ ايتقانىنداي بولسا — ۇيلەنەم، جيۋلەن مىرزانىڭ ايتقانىنداي بولسا — باسىمدى بايلار جايىم جوق.
— جيۋلەن مىرزا نە دەپ ەدى؟
— جيۋلەن مىرزا ءبىر جارىم مىڭ عانا فرانك الاسىڭ دەيدى، ال كيۋرە مىرزانىڭ ايتقانى جيىرما مىڭ فرانك بولاتىن؛ جيىرما مىڭ ەكەنى راس بولسا — مەن ءازىرمىن، ال ەندى ءبىر جارىم مىڭىنا — قۇداي ساقتاسىن...
سول ارادا مانادان بەرى كرەسلوسىندا شالقايىپ ءۇن-تۇنسىز وتىرعان بارونەسسا جىگىتتىڭ شوشىنعان ءتۇرىن كورىپ، كۇلىپ جىبەردى. جىگىت ونىڭ نەگە كۇلگەنىنە تۇسىنبەدى؛ ول جاققا جاقتىرماي ءبىر كوز تاستادى دا، جاۋاپ توسىپ وتىرا بەردى.
بارون مىنانداي ساۋدالاسۋدان جۇرەگى اينىپ، تەز قۇتىلۋعا اسىقتى.
— مەن كيۋرە مىرزاعا بارۆيلدەگى فەرما كوزىڭ تىرىدە سەنىكى، سوسىن بالاعا كوشەدى دەگەنمىن. قۇنى — جيىرما مىڭ فرانك. ايتقانىم ايتقان. بۇعان كەلىسەسىڭ بە، جوق پا؟
شارۋا بىردەن قۋانىپ كەتتى، ەندى ءتىلى دە اعىتىلىپ سالا بەردى.
— ولاي بولسا، مەن دايىن، باس تارتپايمىن. كيۋرە مىرزا ايتقاندا-اق كەلىسىم بەرگەنمىن. بارون مىرزانىڭ ءبىر قىزمەتىنە جاراسام، نەسىنە باس تارتايىن. ول كىسى سوزىنەن تانا قويماس دەپ ويلاعام. ەكى ورتادا جيۋلەن مىرزا تاپ بولىپ، بار بولعانى مىڭ جارىم فرانك اقشا بەرەمىز دەدى. مەن نەدە بولسا، ءوزىم كوزبە-كوز جولىعايىن دەپ كەلگەنمىن. سەنبەگەن ەشتەڭەم جوق، تەك اقيقاتىن بىلەيىن دەگەنىم ەدى. "ەسەپتى دوس كەتىسپەس" دەسەدى عوي جۇرت.
بارون:
— قاشان نەكەلەسپەكشىسىڭدەر؟ — دەپ سۇرادى.
شارۋا تاعى دا كۇمىلجىپ قالدى. اقىرى قورقا-قورقا:
— اۋەلى قاعاز جاعىن رەتتەگەن قالاي بولار ەكەن؟ — دەپ سۇرادى.
بۇل جولى بارون اشۋدان تۇتىگىپ كەتتى.
— وي، سايتاننىڭ ساپالاعى، نەكە قاعازىن المايسىڭ با، سودان باسقا قانداي قاعاز كەرەك تاعى؟
شارۋا دا تايتالاسىپ باقتى.
— دەگەنمەن الدىمەن الگى قاعازدى رەتتەگەن دۇرىسىراق بولار ەدى. ونىڭ ىسكە ەشقانداي كەدەرگىسى جوق قوي.
بارون بۇل ماسەلەنى تەز تىندىرعىسى كەلدى.
— تاپ وسى ءقازىر جاۋاپ بەر — ۇيلەنەسىڭ بە، جوق پا؟ ەگەر اينىپ قالساڭ، تاۋىپ قويعان باسقا كىسىم بار.
ايلاكەر نورمانديالىق تاعى بىرەۋ بار دەگەندە ەسى شىعىپ كەتتى، قۇددى سيىر ساۋدالاسقانداعىداي:
— ەندەشە، بارون مىرزا، قول الىسايىق. بارىنە دە كەلىستىك. كىم سوزىنەن تانسا، كۇناكار سول بولسىن! — دەدى.
ەكەۋى قول الىستى، سوسىن بارون:
— ليۋدۆينا! — دەپ ايقايلادى. داياشى تەرەزەدەن باسىن قىلتيتتى.
— ءبىر بوتەلكە شاراپ اكەل!
بىتكەن ءىستىڭ قۇرمەتىنە شاراپ ءىشىلدى، جىگىت جەلپىنىپ، كوشەگە قاراي اياڭدادى. جيۋلەنگە بۇل جايىندا ەشتەڭە ايتىلعان جوق. شارت قاعازى جاسىرىن جاسالدى، ول جاريا بولعاننان كەيىن ءبىر دۇيسەنبى كۇنى توي ءوتتى.
نەكە قيدىرۋعا شىركەۋگە قاراي بەتتەگەندە، كورشى ايەل جاس جۇبايلارعا تاپ بولعان ون داۋلەتتىڭ كۋاسىندەي قىپ، بالانى الىپ كەلە جاتتى. وعان بۇل ايماقتاعى ەشكىم تاڭعالعان جوق. قايتا كوپ جۇرت دەزيرو لەكوكقا قىزعانىشپەن قارادى. "بۇل يت كويلەكشەڭ تۋىپتى-اۋ"، — دەپ ءاجۋا ايتقاندار بولدى، ءبىراق ونى ماسقارا ساناپ، ايىپتاپ جاتقان ەشكىم كورىنبەدى.
جيۋلەن جانجالدى ءبارىبىر شىعاردى، ەندى قايىن ەنەسى مەن قايىن اتاسىنىڭ تەرەكتىگە كەلەر جولى اتىمەن بايلاندى. جاننا اتا-اناسىنان ايىرىلعانعا ونشا قايعىرا قويمادى. ويتكەنى، ونىڭ ەندىگى قۋانىشى — كىشكەنە پول ەدى.
IX
جاننا قول-اياعىن باۋىرىنا العان سوڭ، بۇلار فۋرۆيلدەرگە سول سياقتى ماركيز دە كۋتەلەرگە دە كىرىپ-شىعاتىن بولىپ كەلىستى. جيۋلەن ايىنا ەكى رەت كورشىلەرگە قىدىرىپ قايتۋعا ءبىر اتتىق جاڭا فاەتون ساتىپ الدى.
جەلتوقساننىڭ ايناداي اشىق ءبىر كۇنىندە فاەتون جەگىلدى. ولار ەكى ساعاتتاي جۇرگەننەن كەيىن باۋرايىن ورمان جاۋىپ، ەتەگى ايدالىپ تاستالعان كەن قويناۋعا كىردى.
كوپ ۇزاماي اڭىزدىق شالعىنعا، شالعىن ابدەن قۋراپ، ۇزىن-ۇزىن جاپىراقتارىنىڭ ءبارى سارعايىپ كەتكەن قامىس وسكەن باتپاققا ۇلاستى. ال، قويناۋدان شىعا بەرىستەگى قالتارىستان اينالعاندا لا-ۆرييەت قورعانى دا كورىندى. ول ءبىر جاعىنان باۋرايداعى ورمانعا ۇشتاسسا، ەكىنشى جاعىندا ەتەكتەي ۇلكەن توعانعا تىرەلەدى ەكەن.
الدىندا سالتاناتتى قاقپاسى، ەكى بۇيىرىندە ەكى مۇناراسى بار، كىرپىشتەن سالىنعان شيفەر شاتىرلى اپ-ادەمى ەجەلگى قورعانعا كىرۋ ءۇشىن اسپالى كونە كوپىردەن XIII ليۋدوۆيك تۋىسىنان قالعان پورتالدان وتۋگە تۋرا كەلدى.
جيۋلەن جانناعا قورعاننىڭ كوركىن ايتىپ ماساتتانىپ، اۋزىنىڭ سۋى قۇرىعانشا ماقتادى، ءتىپتى ونىڭ ءاربىر ۇساق-تۇيەگىنە دەيىن وسى ءۇيدىڭ ءوز ادامىنشا تاپتىشتەپ ءتۇسىندىردى.
انە، پورتالىن ايتسايشى، قانداي ەڭسەلى ءۇي! ارعى جاقتاعى ماڭدايى تۇپ-تۋرا توعانعا ءۇڭىلىپ تۇر؛ ال ەندى باسپالداعىنان پاتشاڭ جۇرسە دە قورىنباسسىڭ، ءدال ايدىنعا بارىپ ءبىر-اق تىرەلەدى، ەڭ تومەنگى ساتىسىنا ءتورت قايىق بايلاۋلى، ەكەۋى — گرافتىڭ، ەكەۋى — گرافينيانىڭ ەنشىسى. اناۋ وڭ جاقتاعى قاز-قاتار تىزىلگەن تەرەكتەردى كورىپ كەلەسىڭ بە، توعان سول جەرگە دەيىن سوزىلادى، ار جاعىنان فەكانعا بارىپ قۇياتىن وزەن باستالادى. بۇل ارادا قۇس دەگەنىڭدە قيساپ جوق. گراف ايتۋلى اڭشى. قالاي، ناعىز شونجارعا لايىق قونىس ەمەس پە!
قاقپا ايقارا اشىلىپ، ار جاعىنان ءوڭى شولمەكتەي بوپ-بوز گرافينيا كورىندى. باياعى ورتا عاسىر تۇسىنداعى قورعان يەلەرىندەي كويلەگىنىڭ ەتەگى جەر سىزىپ، كۇلىمدەي قارسى الدى. ەرتەگىدەگىدەي تاڭعاجايىپ سارايعا لايىق جاراتىلعان ەرتەگىدە ايتىلاتىن پەرىنىڭ قىزىنىڭ ناعىز ءوزى ءتارىزدى. قوناقجايدىڭ سەگىز تەرەزەسىنىڭ تورتەۋى توعان بەتكە، تورتەۋى كوگىلدىر جوتانىڭ قاق توبەسىنە دەيىن سوزىلىپ جاتقان قارا ورمانعا قارايدى ەكەن.
اعاشتاردىڭ قارا قوڭىر تۇسىنەن توعانداعى سۋ تىم ءتۇپسىز تەرەڭ، تىم سۇستى بوپ تۇنەرىپ كورىنەدى، اۋىق-اۋىق جەل سوققاندا اعاشتاردىڭ سىبدىرى باتپاقتان شىعاتىن قامىس سىلدىرىنا ۇقساپ كەتەدى.
گرافينيا جانناعا باياعى بالا كۇنىنەن بىرگە وسكەن دوسىنداي قوس قولىن قوسا قابات ۇسىنىپ امانداستى دا، كرەسلوعا وتىرعىزدى، سوسىن قاسىنداعى ەكىنشى كرەسلوعا ءوزى وتىردى، ال سوڭعى بەس-التى ايدا باياعى زيالى ادەبىنە قايتا ورالعان جيۋلەن ەمىن-ەركىن ازىلدەسىپ، ەكى حانىمدى ماز-مەيرام قىپ وتىر.
گرافينيا ەكەۋى يت ەرتىپ قىدىرعان سەرۋەندەرىن اڭگىمەلەيدى. گرافينيا ونىڭ اتقا وتىرىسىن ءاجۋالاپ، "سۇرىنشەك شاباندوز" دەپ اتادى، ال جيۋلەن وعان "سالت اتتى ايەلدەر پاتشاسى" دەگەن اتاق تاقتى. تەرەزەنىڭ ءدال تۇبىنەن مىلتىق گۇرس ەتە قالدى. جاننا شوشىپ كەتتى. بۇل شۇرەگەي اتىپ تۇسىرگەن گراف ەدى. ايەلى ونى سول بويدا ۇيگە شاقىردى. اۋەلى ەسكەكتىڭ سىلدىرى، قايىقتىڭ تاسقا سوققان گۇرسىلى ەستىلدى، سوسىن قونىشى بەلۋارىنان كەلەتىن ساپتاما ەتىك كيگەن الىپ كىسىنىڭ ءوزى كورىندى. وعان ىلەسە تۇلا بويلارى سۋ-سۋ، گرافتىڭ وزىنەن اۋدارىپ العىسىز شيكىل سارى ەكى يت كىردى دە، سول بويدا بوساعاعا توسەۋلى كىلەمگە جاتا كەتتى.
گراف ءوز ۇيىندە تىپتەن ەمىن-ەركىن ەكەن، مەيمانداردى كورىپ، قۋانىشى قوينىنا سىيمادى. ول كامينگە وت جاعۋعا، مادەرا مەن بيسكۆير اكەلۋگە ءامىر ەتتى.
سوسىن:
— سىزدەر دە بىزبەن بىرگە تاماقتانىڭىزدار! — دەدى داۋسى ساڭقىلداپ.
وسى ۇيگە كەلگەلى بالاسىن ويلاپ ۋايىمداپ وتىرعان جاننا تاماقتان باس تارتىپ باعىپ ەدى، گراف كونبەدى، ايەلىنىڭ ول سوزىنە جيۋلەن دە رەنجىپ، "قويساڭشى ەندى" دەگەندەي ىم قاقتى. جاننا تاڭەرتەڭنەن بەرى ۇلىن كورە الماي دەگبىرى قاشىپ وتىرسا دا، كۇيەۋى كۇيىپ-پىسپە اشۋشاڭ مىنەزىن بايقاتىپ قويا ما دەپ قايمىعىپ، امالسىز كوندى.
ول كۇن وتە تاماشا ءوتتى. اۋەلى ءبارى بۇلاقتاردى كورۋگە باردى. بۇلاقتار تۇلا بويىن مۇك باسقان جاقپار-جاقپار جارتاستان شاپشىپ شىعىپ، ءاردايىم وز-وزىنەن قايناپ جاتقانداي بوپ كورىنەتىن ءموپ-مولدىر قازان شۇڭقىرعا قۇيادى ەكەن. سوسىن مەيماندار قايىققا ءمىنىپ، قۋراعان قالىڭ قامىستىڭ اراسىنداعى جىلىم-جىلىم جۇلگەلەردى ارالادى. گراف قايتا-قايتا الدەنەگە ەلەڭدەپ، تۇمسىقتارىن جەلگە توسىپ، ءيىس اڭدىپ كەلە جاتقان ەكى ءيتتىڭ ورتاسىندا ەسكەك ەسىپ وتىر. ول قۇلاشىن ءار سەرمەگەن سايىن ۇلكەن قايىق اناداي جەرگە ءبىراق ىرعىپ كەتەدى. جاننا اۋىق-اۋىق قولىن ايدىنعا مالىپ جۇرەگىنە دەيىن شىمىرلاتىپ، ساۋساعىنىڭ اراسىنان سۋسىپ كەتىپ جاتقان مۇزداي سۋعا راقاتتانىپ كەلەدى. قايىقتىڭ تۇمسىعىنا وڭاشا جايعاسقان جيۋلەن مەن جۇقا جىبەك ءشالىنى يىعىنا ايقارا جامىلعان گرافينيا ەكەۋى مۇنشاما باقىتقا ەلىتىپ، ءتىپتى تىلدەن ايىرىلىپ قالعانداي، بىر-بىرىنە ءۇنسىز كۇلىمدەيدى.
كۇن باتىپ بارادى. تەرىستىكتەن ەسكەن مۇزداي لەپ ساۋدىراپ قۋراپ قالعان قالىڭ قامىستى سىلدىراتىپ جەڭىل سىرعىپ ءوتتى. كۇننىڭ كوزى شىرشالاردىڭ تاساسىنا بارىپ تىعىلدى.
قىزىل جالقىن بويكۇيەز بۇلت ايقارا جاۋىپ كەلە جاتقان اسپانعا ءبىر قاراعانىندا-اق توڭىرەگىڭ سالقىن تارتىپ سالا بەرەدى.
ولار سەرۋەننەن سوڭ كاميندە وت لاۋلاپ جاتقان ۇلكەن زالعا قايتا ورالدى. ايناداي تازا، ءارى جىپ-جىلى ءۇي تابالدىرىقتان اتتاعان بويدا-اق، كوڭىلدى كوتەرىپ سالا بەردى. گراف ايەلىن الۋەتتى قولدارىمەن كىشكەنە بوبەكتەي قارماي كوتەردى دە، ەرنىنە اپارىپ، ەكى بەتىنەن ءشوپىتىپ-شوپىتىپ ءسۇيىپ الدى.
ال جاننا سوياۋ-سوياۋ قورقىنىشتى مۇرتىنا بولا "ادام جەگىش" اتانعان اق جارقىن الىپ ەركەككە — وسى ءبىز كىسىنى باعالاعاندا وڭشەڭ قاتەلەسە بەرەمىز ەكەن-اۋ"، — دەپ ويلاپ، ءسۇيسىنىپ كۇلىمدەي قارادى. سو بويدا جيۋلەنگە بۇرىلىپ ەدى، ول ەسىكتىڭ قىر كوزىندە بوپ-بوز بوپ، گرافتان كوزىن الماي تۇر ەكەن.
جاننا ونىڭ مىنا تۇرىسىنان ۇرەيى ۇشىپ، قاسىنا بارىپ، سىبىرلاپ:
— اۋىرىپ تۇرعاننان ساۋمىسىڭ؟ ساعان نە بولدى؟ — دەپ سۇرادى.
— ەشتەڭە ەمەس، ابىرجىماي-اق قوي، مەن توڭىپ قالدىم، — دەدى ول تۇيىلگەن كۇيى.
ءبارى تاماقتانۋعا اسحاناعا كىردى. گراف يتتەرىن بوساتۋعا رۇقسات سۇرادى. ەكى يت بىرەۋى وڭ جاعىنان، بىرەۋى سول جاعىنان كەپ، شوقيىپ وتىرا كەتتى. گراف مينۋت سايىن كەسەك-كەسەك تاماق تاستاپ، جىبەكتەي مايدا ءجۇن-جۇن قۇلاقتارىنان الما-كەزەك سيپاپ قويادى. يتتەر قيپاڭ-قيپاڭ ەتىپ، قۇيرىقتارىن بۇلعاڭداتىپ، مويىندارىن اسقا قاراي قايتا-قايتا قۇنىعا سوزادى.
تاماقتان سوڭ، جاننا مەن جيۋلەن ۇيلەرىنە قايتپاقشى بولىپ ەدى، تۇندە وتتىڭ جارىعىمەن بالىق اۋلاعاندى كورسەتسەم دەپ، فۋرۆيل مىرزا جىبەرمەي الىپ قالدى.
ولاردى گرافينيا ەكەۋى توعان جاقتاعى باستىرماعا ەرتىپ شىقتى. ءوزى ءبىر قولىنا اۋ، ءبىر قولىنا شىراق ۇستاعان قىزمەتشىمەن بىرگە قايىققا وتىردى. قايىق كەنەت كىلت بۇرىلعاندا، سوناۋ ورماننىڭ شەتىنە جارىق ءتۇسىپ، ەڭگەزەردەي الىپ كولەڭكە كورىندى. باسى تەرەكتەردەن دە اسىپ، اسپاندى تىرەپ تۇر، ال اياعى توعانعا ءسىڭىپ جوعالىپ بارادى. ءبىرازدان كەيىن الگى الىپ ادام اسپانداعى جۇلدىزدى جۇلىپ العىسى كەلگەندەي قولىن كوككە سوزدى. سول سىرىقتاي سەرەيگەن ەرەسەن قولدار ءبىر ءسات كوتەرىلە بەرىپ، قايتادان سىلق قۇلادى. سودان سوڭ سۋدىڭ ماپ-مايدا سىلدىرى ەستىلدى.
قايىق تاعى ءبىر بۇرىلىپ ەدى، الگى ەڭگەزەردەي ەلەس جارىق تۇسكەن ورماندى بويلاپ جۇگىرىپ بارا جاتقانداي بوپ كورىندى. سوسىن ءبىراز ۋاقىت كوز جەتپەيتىن تۇنەك كوكجيەككە ءسىڭىپ جىم-جىلاس جوعالدى دا، سالدەن سوڭ قايتا شىقتى. بۇل جولى ول ءۇيدىڭ ماڭدايىنا ءتۇستى، ماناعىسىنداي ەمەس، شاعىنداۋ، ءبىراق كەسكىن-كەيپى دالىرەك، انىعىراق بايقالدى، قيمىل-قوزعالىستارى دا ءباز-باياعىسىنداي تىم قولاپايسىز.
سول-اق ەكەن گرافتىڭ جۋان داۋسى گۇج ەتە قالدى.
— سەگىزىن ۇستادىم، جيلبەرتا!
سۋداعى ەسكەكتىڭ سۋسىلى ەستىلدى. الىپ كولەڭكە ءبىرازعا دەيىن قابىرعانى بويلاپ بيىكتەپ باردى-باردى دا، سوسىن بىرتە-بىرتە الاسارىپ، جىڭىشكەرە ءتۇسىپ كىلت توقتادى، قازانداي باسى سەمىپ، ەرەسەن دەنەسى جۇدەپ، ابدەن ارىپ قالعانداي؛ فۋرۆيل مىرزا سوڭىنا شىراق ۇستاعان قىزمەتشىسىن ەرتىپ، باسپالداقپەن كوتەرىلگەندە ءار قيمىلىن قالت جىبەرمەي قايتالاپ كەلە جاتقان كولەڭكەسى كىشىرەيە-كىشىرەيە ءبىر كەزدە ءدال وزىندەي بولدى.
اۋدا تايداي-تايداي سەگىز بالىق بۇلقىنىپ جاتىر.
كۇيەۋى ەكەۋى ءۇي يەلەرى بەرگەن سىرت كيىمدەرگە ورانىپ، تەرەكتىگە قايتىپ كەلە جاتىپ، جاننا:
— الگى ءداۋ قانداي جاقسى ادام ەدى! — دەپ قايران قالدى.
ات ايداپ كەلە جاتقان جيۋلەن ونى قۇپتاعان جوق.
— ءيا، تەك ءبىر ايىبى جۇرت الدىندا ءوز سەزىمىن ىركە المايتىنى بار ەكەن!
ارادا ءبىر اپتا وتكەن سوڭ ولار وسى ايماقتاعى ەڭ اتاقتى اقسۇيەك كۋتەلەگە قوناققا باردى. ولاردىڭ رەمينيل دەگەن مەكەن-جايى كاني قالاسىنا ۇشتاسىپ جاتاتىن-دى. XIV ليۋدوۆيك عۇرپىندا سالىنعان "جاڭا" تاس قورعان اينالا بيىك دۋالمەن قورشاپ تاستاعان. قالىڭ پاركتىڭ تاساسىنا جاسىرىنىپ تۇراتىن-دى. توبەنىڭ باسىندا "ەسكى" قورعاننىڭ ورنى كورىنەدى. ليۆرەيا كيگەن قىزمەتشىلەر مەيمانداردى ءبىر ادەمى زالعا اكەپ كىرگىزدى. ورتادا تۇعىردىڭ ۇستىندە سيەۆر زاۋىتى جاساعان ۇلكەن شارا تاباق تۇر. سوكولدا شىنىنىڭ استىندا كورولدىڭ ءوز قولىمەن لەوپولد-ەرۆە-جوزەف-جەرمە دە ۆارنيەۆيل دە رولبوسك دە كۋتەلەنىڭ وسى سىيدى قابىل الۋىن ءوتىنىپ جازىلعان حات جاتىر.
ماركيز بەن ماركيزا كىرگەندە جاننا مەن جيۋلەن كورولدىڭ سىيلىعىن كورىپ تۇر ەدى. ماركيزا "بەتىنە وپانى اياماي-اق جىعىپ الىپتى، ادەت بويىنشا ءوزىن سىپايى ۇستاپ، ىزەت كورسەتكەنسىپ قىلىمسي كىردى. ماركيز بۋرىل شاشىن قالاي بولسا، سولاي تاراي سالعان، جۋان كىسى؛ ءوزىنىڭ بيىك مارتەبەسىن سەزدىرگىسى كەلگەندەي، قيمىلى، ءجۇرىس-تۇرىسى، سويلەگەنى ءبارى پاڭ، ءبارى ماڭعاز.
ولار اقىلى دا، سەزىمى دە، ءسوزى دە اتقا العاش مىنگەن كىسىنىڭ وتىرىسىنداي وعاش كورىنەتىن، ادەپ-ىزەت دەگەندەردەن اتىمەن جۇرداي ادامدار بوپ شىقتى، مەيماندارىنىڭ جاۋابىن توسپاي، وزدەرى سويلەپ، وزدەرى كۇلەدى. كۇلكىلەرى دە وسى ماڭايداعى جۇزدەگەن اقسۇيەكتەردى قابىلداپ تۇرۋعا وزدەرىنىڭ بيىك مارتەبەسى جۇكتەگەن ابىرويلى پارىزدى اتقارىپ وتىرعان ادامنىڭ مىندەتسىنگەن سالعىرت كۇلكىسى.
جاننا مەن جيۋلەن سىپايىلىق ساقتاپ، ۇزاق بوگەلىپ قالماي، تەزىرەك كەتۋدىڭ رەتىن تاپپاي قىسىلىپ وتىر ەدى، ورايىن ماركيزانىڭ ءوزى كەلتىردى، قۇددى ءبىر ۋاقىتى ساناۋلى بولعان سوڭ، ساعاتىنا قاراپ اۋديەنسيانى توقتاتاتىن كوروليەۆالار سياقتى جاڭا عانا جايباراقات ايتىپ وتىرعان اڭگىمەسىن اياقتاماي كۇرت ۇزە سالدى.
قايتىپ كەلە جاتىپ جيۋلەن:
— سەن ەگەر قارسى بولماساڭ، وسىمەن قىدىرعاندى دوعارايىق. ماعان سول فۋرۆيلدەردىڭ ءوزى-اق جەتەدى، — دەدى.
وعان جاننا دا كەلىستى.
جىل ون ەكى ايدىڭ ىشىندەگى ەڭ ءبىر تۇنەرگەن كوڭىلسىزى جەلتوقسان دا باياۋ جىلجىپ ءوتىپ جاتىر. بىلتىرعى توماعا-تۇيىق ءومىر قايتا باستالدى، ءبىراق جاننا بيىل زەرىككەن جوق، ىلعي ءپولدىڭ شارۋاسىمەن كۇيبەڭدەپ ءجۇرىپ، كۇننىڭ قالاي وتكەنىن بىلمەي دە قالدى. ال جيۋلەن بالاعا ءبىر ءتۇرلى قۇلىقسىز ءتارىزدى.
جاننانىڭ كەيدە ۇلىن قولىنا ۇستاپ وتىرىپ، اناعا ءتان بالاجاندىقپەن ەمەشەگى ءۇزىلىپ، ءسۇيىپ-سۇيىپ الىپ، اكەسىنە ۇسىناتىنى بار.
— ءما، بەتىنەن ءبىر يىسكەسەڭشى، ايتپەسە جۇرت بالاسىن جاقسى كورمەيدى ەكەن دەپ جۇرەر.
جيۋلەن بالاسىنىڭ ىلعي جىبىرلاپ جاتاتىن شىرىش قولدارى ۇستىمە ءتيىپ كەتپەسىن دەپ كەكشيىپ، زورعا ءيىلىپ، اي قاسقا ماڭدايىنا ەرنىن جيرەنە-جيرەنە زورعا اپارادى. سويتەدى دە، جۇرەگى اينىعانداي. تەزىرەك كەتۋگە اسىعادى.
ارا-تۇرا مەر، دارىگەر، كيۋرە كەپ، قوناقاسى جەپ كەتەدى، ەندى-ەندى ەتەنە تابىسىپ بارا جاتقان فۋرۆيلدەر دە سوعىپ تۇرادى.
گرافتىڭ پولگە ىقىلاسى ابدەن قۇلادى. ول كەلسە، ءسابيدى تىزەسىنەن تۇسىرمەيدى: كەيدە بۇكىل كەش بويى قۇشاقتاپ وتىرادى. ەڭگەزەردەي قولىنا ەپپەن الىپ، سوياۋداي-سوياۋداي ۇزىن مۇرتىمەن بالانىڭ مۇرنىنىڭ ۇشىن قىتىقتايدى، بالاجان انالار قۇساپ، ۇستى-ۇستىنە ءشوپىتىپ سۇيەدى. ول ىشتەي ومىردەن پەرزەنتسىز وتەم بە دەپ قاۋىپتەنەتىن دە ەدى.
ناۋرىز جاۋىن-شاشىنسىز ءوتتى. ءتىپتى كۇن جىلىندى دەسە دە بولعانداي. گرافينيا ەندى تورتەۋ بوپ سالت اتپەن قىدىرايىقشى دەي بەرەتىندى شىعاردى. ءبىر وڭكەي سارىلعان ۇزاق كۇندەر مەن ۇزاق تۇندەردەن ابدەن زەرىككەن جاننا بۇل ۇسىنىسقا بىردەن قوسىلىپ، اپتا بويى وزىنە امازونكا تىكتى.
سوسىن ءبارى سەرۋەنگە شىقتى؛ ولار قاشان كورسەڭ دە ىلعي ەكەۋ-ەكەۋ بوپ جۇرەدى. گرافينيا مەن جيۋلەن ءاردايىم العا وزىپ كەتەدى دە، گراف پەن جاننا ءجۇز مەتردەي ارتتا قالىپ قويادى. ەكەۋى ابدەن سىردەستە ەسكى دوستارداي اڭگىمەدەن باس كوتەرمەيدى. ادال جاندى وسى ەكى ادامنىڭ اراسىندا ەشقانداي ايلا-شارانى بىلمەيتىن شىنايى دوستىق ورنادى. ال، الداعى ەكى ادام ىلعي سىبىرلاپ سويلەسەدى، ارا-تۇرا قارق-قارق كۇلىپ قويادى؛ اۋىزبەن ايتا الماعاندى كوزبەن ۇقتىرعىلارى كەلگەندەي بىر-بىرىنە قايتا-قايتا جاۋتاڭ-جاۋتاڭ قاراي بەرەدى. كەيدە كوزدەن تاسا بوپ، الىسىراق كەتپەكشى بوپ، اتتارىنا قامشى باسىپ، شوقىراقتاي جونەلەدى.
ءبىرازدان بەرى جيلبەرتا اشۋلانشاق بولىپ اپتى. ونىڭ شاڭقىلداعان داۋسىن جەل قاعىپ الىپ كەيىندە كەلە جاتقان ەكى اتتىعا جەتكىزەدى.
وندايدا گراف كۇلىمسىرەپ جانناعا:
— مەنىڭ ايەلىمنىڭ وسىنداي ءبىر مىنەزى بار، — دەي سالادى.
بىردە كەشقۇرىم قايتار جولدا گرافينيا بيەسىن بىرەسە ۇستى-ۇستىنە قامشىلاپ، شابا جونەلىپ، بىرەسە تىزگىنىن كىلت تەجەپ تۇرا قالىپ، ابدەن يت زىقىسىن شىعاردى.
جاننا مەن گراف جيۋلەننىڭ: — اباي بولىڭىز، اتىڭىز باسىن الىپ قاشىپ جۇرمەسىن، — دەگەنى الدەنەشە رەت ەستىلدى.
— مەيلى، ول مەنىڭ شارۋام عوي، — دەيدى جيلبەرتا.
ءار ءسوزىن نىعارلاپ ايتادى. ايتقان ءسوزى اۋاعا شەگەدەي قاعىلىپ، قاتىپ تۇرىپ قالعان ءتارىزدى.
ات ارتقى اياقتاپ، جەر تەپكىلەپ، وسقىرىنا باستادى. ەندى گراف تا ابىرجيىن دەدى، كەڭ كەۋدەسىن كەرە ايقاي سالدى:
— جيلبەرتا، ابايلا!
سول ۋاقىتتا ابدەن جەلىگىپ العان ايەل قوس قۇلاقتىڭ تۇبىنەن قۇلاشتاپ تۇرىپ قامشىمەن سىقپىرتا باستادى؛ ات تا دولىرىپ كوككە شانشىلا شاپشىپ، ورعىپ-ورعىپ ءتۇستى دە، العا قاراي قۇيعىتا جونەلدى.
اۋەلى شالعىندى كەسىپ ءوتتى، سوسىن اڭىز ايدالعان جەردەگى قۇيقالانىپ جاتقان قارا توپىراقتى تۇياعىمەن تۇيدەك-تۇيدەك لاقتىرىپ، اعىزىپ الا قايقايدى؛ ءتىپتى اتتىڭ قايسى، ۇستىندەگى ادامنىڭ قايسى ەكەنىن دە اجىراتىپ بولار ەمەس.
جيۋلەن اڭىرىپ، تۇرعان ورنىندا قاتتى دا قالدى، سوسىن كەنەت جان داۋسى شىعىپ، ايقاي سالدى.
— گرافينيا! گرافينيا!
سول-اق ەكەن گراف ءبىر جىلقىنىڭ كىسىنەگەنىندەي وقشاۋ ءۇن شىعاردى دا، استىنداعى اباجاداي اتىنا قامشى باستى. ونى ايقايىمەن ەلىكتىرمەك بوپ، ۇستى-ۇستىنە تەپكىلەپ، قامشىعا كومىپ، اتوي سالىپ بارادى. سىرتىنان قاراعاندا ءبىر ءداۋ الىپ اتتى بۇتىنىڭ اراسىنا قىستىرىپ اي، اسپانعا ۇشىپ بارا جاتقان سياقتى. ەكەۋى دە قۇيىنداي جۇيتكيدى. جاننا سوناۋ تۋ-تۋ الىستاعى ەرلى-زايىپتى ەكى ادامنىڭ ءبىرىن-بىرى قۋىپ بارىپ، كوكجيەكتىڭ ءبىر جەرىنە سۇڭگىپ ءىزىم-عايىم جوعالعانىن، اقىر سوڭىندا جۇدىرىقتاي ەكى قۇس سەكىلدى كىشىرەيە-كىشىرەيە كوزدەن ءبىر-بىر ۇشقانىن بايقاپ قالدى.
سول جەردە جيۋلەن بۇرىنعى اشۋشاڭ كۇيىنە قايتا ءتۇسىپ، مىڭگىرلەپ. جاننانىڭ جانىنا كەلدى.
— ونى نە تۇلەن ءتۇرتتى ەكەن!
ولار دا كەڭ القاپتىڭ ءبىر جۇلگەسىنە ءتۇسىپ الگى ەكەۋىنىڭ سوڭدارىنان سالىپ بەردى.
شيرەك ساعاتتان سوڭ قايتىپ كەلە جاتقان فۋرۆيلدەر دە كورىندى، كوپ ۇزاماي تورتەۋى قايتا قاۋىشتى.
گراف ابدەن تەرلەپ-تەپشىپ، كۇرەڭىتىپ كەتىپتى، وزىنە-وزى رازى، ەكى ەزۋى جيىلماي، ايەلىنىڭ دىردەكتەگەن اتىن تۇقىرتا جەتەكتەپ كەلەدى. ال جيلبەرتا ەسىمنەن تانادى ەكەم دەپ قورىققانداي بوپ-بوز، ءوڭ جوق، ءتۇس جوق الدەنەگە تاۋسىلا كۇيزەلىپ، كۇيەۋىنىڭ يىعىنا سۇيەنىپ الىپتى.
ول كۇنى جاننا گرافتىڭ ءوز ايەلىن ولەردەي سۇيەتىنىن كوردى. كەلەسى ايدا گرافينيا ءتىپتى كوڭىلدى ءجۇردى، تەرەكتىگە كەلۋدى بۇرىنعىدان دا جيىلەتتى. جاننانى دا ەمەشەگى ءۇزىلىپ بارا جاتقانداي ۇستى-ۇستىنە ءشوپىتىپ سۇيە بەرەدى. وعان تاڭعاجايىپ جاڭا ءبىر قاسيەت بىتكەندەي. كۇيەۋى دە قايران قالىپ، كوزىن الا المايدى، مينۋت سايىن قولىنان، يا كويلەگىنەن ۇستاي بەرگىسى كەپ، قۇمارتا تۇسەدى.
ءبىر كۇنى كەشقۇرىم ول جانناعا سىر اشتى.
— ءبىز ءقازىر وتە باقىتتىمىز. بۇرىن-سوڭدى جيلبەرتا مۇنداي مەيىرىمدى بولىپ كورگەن ەمەس. ول ەندى اشۋلانىپ، تورتاڭ-توسىراڭ مىنەز كورسەتپەيدى. ونىڭ مەنى سۇيەتىنىنە بۇرىن سەنە قويماۋشى ەم، ەندى ابدەن كوزىم جەتتى، — دەدى.
ەكى وتباسىنىڭ دوستىعى ەكى وشاققا دا جاراستىق اكەلگەندەي. جيۋلەن دە اياق استىنان وزگەرە قالىپتى كوڭىلدى، اشۋلانۋ دەگەندى بىلمەيدى.
كوكتەم بيىل ايرىقشا ەرتە شىقتى، كۇن بىردەن ىسي باستادى. ماي توڭعىسىز تاڭنان ماۋجىراعان تىمىق كەشكە شەيىن كۇننىڭ كوزى جەر بەتىندەگى كوك وسكىننىڭ ءبارىن قىزدىرىپ باعادى. بۇل ءبىر دۇنيەنىڭ ءبارى ادام تانىعىسىز وزگەرىپ كەتكەندەي كورىنەتىن كەيبىر ايرىقشا جاقسى جىلداردا عانا بولاتىن وركەن اتاۋلىنىڭ ءبارى قاۋلاپ ءوسىپ، وسىمدىكتەردىڭ بويىنداعى شىرىن مەن ءنار تاسىپ-توگىلىپ، تابيعاتتىڭ ەرەكشە جاسارىپ-جاڭعىرىپ جاتقان جايساڭ شاعى ەدى.
ءومىر ءنارىنىڭ وسىنشا اسىپ-توگىلىپ، شالقىپ جاتقان شاعى جاننانىڭ جانىن دا ءبىر تۇسىنىكسىز الا قۇيىنعا سالدى. ول ءشوپ باسىنان گۇل كورسە بولدى، تابان استىنان ابدىراپ قويا بەرەدى؛ تالاي ساعاتتار بويى ءتاتتى ارماندارعا باتىپ، دۇنيەنى ۇمىتىپ كەتەدى.
كەيدە ءتىپتى باياعى ءبىر العاش رەت عاشىق بوپ جۇرگەن اياۋلى شاقتارىن ەسىنە الىپ، الدەنەگە اڭسارى اۋادى؛ ءبىراق جيۋلەنگە دەگەن سول كەزدەگى ىنتىق سەزىمى قايتا ورالسا ەكەن دەپ ءتىپتى دە تىلەمەيدى؛ ول داۋرەن وتكەن، ەندى قايتىپ ونى اڭساۋ انشەيىن ماڭگىنىڭ قيالى، الايدا، نەگە ەكەنىن ءوزى بىلمەيدى، الدەقالاي كوكتەم سامالى جەلپىپ وتسە، نە جازعىتۇرعى دالانىڭ جۇپار ءيىسى اڭقىسا دا، تۇلا بويى شىمىرلاپ، ءبىر بەيمالىم نازىك سەزىمگە ەلىگىپ، قاراپتان-قاراپ ەلەگىزىپ قالادى.
ول ءبىر ءتۇرلى وڭاشاعا قۇمارتىپ، كۇن شۋاققا قىزدىرىنىپ، مىناۋ ماۋجىراعان تىپ-تىنىش دۇنيەنىڭ راقاتىنا ەمىن-ەركىن كەنەلگىسى كەلە بەرەدى.
ءبىر كۇنى تاڭەرتەڭ ۇيقىلى-وياۋ ماۋجىراپ جاتقاندا كوز الدىنا باياعى ەترەتاداعى قاپ-قاراڭعى ورماننىڭ ورتاسىندا كۇن نۇرى تۇسكەن كىشكەنە الاڭقاي ەلەستەدى. سول جەردە ءوزىن سۇيەتىن ادامنىڭ دەنەسىن العاش رەت جاقىن سەزىپ، بويىنا العاش رەت تۇسىنىكسىز ءدىرىل جۇگىرىپ ەدى. ول بۇعان جۇرەك نازىن العاش رەت سول جەردە ايتقاندى. قيالىندا ارماندى بولاشاقتىڭ جارقىن القابى جارقىراپ اشىلعانداي بولعان جەر دە سول الاڭقاي ەدى.
ول ەندى سول ارانى ءبىر كورگىسى، ومىرىنە وزگەرىس اكەپ، دەرتىنە شيپا دارىتاتىن اۋليەگە تاۋاپ ەتىپ بارعانداي، الگى الاڭقايعا ءبىر سوعىپ قايتقىسى كەلدى.
جيۋلەنگە قايدا بارا جاتقانىن ايتپاستان سارى الا تاڭنان اتقا قوندى. ول ارا-تۇرا ءوزى سەرۋەنگە مىنەتىن مارتەنداردىڭ اق بوز اتىن ەرتتەتىپ جولعا شىقتى.
جارقىراعان اشىق كۇن ەدى. توڭىرەك تۇگەل تىم-تىرىس. ءتىپتى ءشوپ باسىندا دا قىبىر جوق. جاپىراقتار دا سۇلىق. لeپ اتاۋلىعا تىيىم ءتۇسىپ، دۇنيە ەندى ماڭگى مۇلگىپ قالعان ءتارىزدى. جاندىك ەكەش جاندىكتەرگە دەيىن جىم-جىلاس. كۇن نۇرىنان كۇللى ايماققا التىننىڭ بۋىنداي بوپ مۇلگىگەن تىنىشتىق دارىپ جاتقان ءتارىزدى. جاننا اتىن جايباراقات اياڭداتىپ، قيالعا شومىپ، راقاتتانىپ كەلەدى. اۋىق-اۋىق باسىن كوتەرىپ، كوك اسپاننىڭ ورتاسىندا اداسىپ قالعانداي، جاپادان-جالعىز تۇرعان الاقانداي اقشا بۇلتقا كوز سالىپ قويادى.
ول ەترەتانىڭ قاقپاسى دەپ اتالاتىن قۇز جارتاستاردىڭ اراسىمەن تەڭىزگە قۇلايتىن كەڭ اڭعارعا ءتۇستى دە، اسىقپاي توعايعا كىردى. سەلدىر جاپىراقتاردىڭ اراسىنان كۇن نۇرى سەلدەتە قۇيىلىپتى. جاننا جىڭىشكە سوقپاققا ءتۇسىپ ءبىراز ىزدەپ كورىپ ەدى، باياعى جەردى تابا المادى.
كەنەت ايداۋ جولدى كەسىپ ءوتىپ بارا جاتىپ، توعايدىڭ تۇكپىرىندە اعاشقا بايلاۋلى تۇرعان ەكى اتتى تاني كەتتى. بىرەۋى — جيلبەرتانىڭ اتى، ەكىنشىسى جيۋلەننىڭ اتى. ول جالعىزدىقتان ەندى-ەندى جالىعا باستاعان-دى، ويدا جوق جەردەن سەرىك تابىلعانىنا قاتتى قۋاندى، اتىنىڭ باسىن ەركىنە قويا بەردى. ۇزاق كۇتۋگە ابدەن ەتتەرى ۇيرەنىپ قالعان، مۇلگىپ تۇرعان ەكى اتتىڭ قاسىنا كەلگەن سوڭ داۋىستاپ شاقىرىپ كورىپ ەدى، ەشكىم ءۇن قاتپادى.
جاپىرىلىپ قالعان ۇيپا-تۇيپا كوك ءشوپتىڭ ۇستىندە ايەلدىڭ قولعابى مەن ەكى قامشى جاتىر. دەمەك، ولار وسى اراعا دەم الىپ وتىرعان دا اتتاردى وسىندا تاستاپ، وزدەرى قىدىرىپ كەتكەن بولدى.
جاننا ولاردىڭ مۇنشا ۋاقىت نە ءبىتىرىپ جۇرگەنىن بىلە الماي اڭ-تاڭ بوپ، جيىرما مينۋت كۇتتى. اتىنان سەكىرىپ ءتۇسىپ، اعاشقا سۇيەنىپ تۇرىپ قالىپ ەدى، ونى كورمەگەن ەكى قۇس ءدال قاسىنا كەلىپ قوندى. بىرەۋى الدەنەگە الابوتەن الابۇرتىپ، ەكىنشىسىن شىر اينالا سەكەڭدەپ، قاناتىن شۇقىپ، باسىن بۇلعاڭداتىپ، شىر-شىر ەتىپ، بايىز تابا الماي ءبىراز ءجۇردى. كەنەت ەكەۋى قۇشىرلانا قاۋىشىپ، بىر-بىرىنە جابىسا كەتتى.
جاننا دۇنيەدە بۇندايدىڭ دا بولاتىنىن العاش رەت كورىپ تۇرعان كىسىشە ايران-اسىر قالدى. ءبىرازدان سوڭ بارىپ "ءقازىر كوكتەم ەكەن عوي" — دەپ ويلادى. سوسىن ىلە-شالا ەسىنە باسقا ءبىر وي ءتۇسىپ كۇدىك قاشتى. ول ۇمىت قالعان قولعاپقا، قامشىلارعا، ەكى اتقا قايتا ءبىر كوز سالدى دا، تەزىرەك بۇل ارادان كەتۋگە اسىعىپ، اتىنا قارعىپ ءمىندى.
قايتاردا ول سۋىت ءجۇردى. جول-جونەكەي تۇلا بويى قالتىراپ-دىرىلدەپ، ءار ءتۇرلى كۇدىك-كۇمانداردى ويلاۋمەن بولدى: قيلى-قيلى جاعدايلاردى سالىستىرىپ، ار جاق، بەر جاعىن ەلەپ-ەكشەپ كورىپ ەدى، بار گاپكە ەندى تۇسىنە باستادى.
ول بۇنىڭ ءبارىن بۇرىن نەعىپ بايقاماعان؟ ەشتەڭەنى كورمەگەنى قالاي؟ جيۋلەننىڭ ۇشتى-كۇيلى نەگە جوعالىپ كەتە بەرەتىنىنىڭ، باياعى سىلقىم-سەرى كۇيىنە نەگە قايتا تۇسكەنىنىڭ، اياق استىنان اشۋلانعاندى قويىپ، نەگە جادىراي قالعانىنىڭ سىرىن بۇرىن قالاي ويلاماعان؟ ول جيلبەرتانىڭ ويدا جوق جەردە شالا ءبۇلىنىپ قالاتىن مىنەز شىعارعانىن، وعان گرافتىڭ كوپتەن بەرى قۋانىپ جۇرگەنىن، ونىڭ سوڭعى كەزدە اياق استىنان وزىنە ۇيىرسەك بولا قالعانىن ەسىنە ەندى الدى.
شاپشاڭ جۇرىستەن ويى شاشىراي بەرگەن سوڭ بارلىق جايدى اسىقپاي پايىمداپ العىسى كەپ، اتىنىڭ باسىن تەجەدى.
العاشقى كەزدەگى ابىرجۋى باسىلعاسىن، جۇرەگى ورنىنا تۇسەيىن دەدى. كوڭىلىندە قىزعانىش تا، اشۋ دا جوق، تەك جەككورىنىش قانا قالىپتى. ول جيۋلەن تۋرالى ويلاعان دا جوق: ول نە ىستەسە دە، ەش تاڭعالمايتىن بولىپ العان-دى. ءبىراق، قۇربى دەپ جۇرگەن گرافينيانىڭ مىنا وپاسىزدىعى ارقاسىنا ايازداي باتتى. سوندا دۇنيەدە كىسى بىتكەننىڭ ءبارى زۇلىم، ءبارى ايار، ءبارى ەكى ءجۇزدى بولعانى ما؟ كوزىنە جاس تولىپ كەتتى. الدانعان ارمانىمەن دە ولگەن باۋىرىنداي جىلاپ قوشتاستى.
ءبىراق، ول ەندى ەشتەڭەنى كورمەگەن-بىلمەگەن بوپ، از كۇندىك الدامشى تاتۋلىقتان بويىن اۋلاق سالىپ، قالعان عۇمىرىندا پول مەن اتا-اناسىن عانا جاقسى كورىپ، بىلايعى جۇرتتىڭ قانداي قىلىعىن دا ەلەڭ قىلماۋعا بەكىندى.
ۇيىنە ورالعان بەتتە بالاسىنا باس سالىپ، ءوز بولمەسىنە اكەتتى، ەسىنەن اداسقانداي، ونى ءبىر ساعات بويى ۇستى-ۇستىنە ءشوپىتىپ سۇيۋمەن بولدى.
جيۋلەن تۇسكى تاماققا كوزدىڭ جاۋىن الاتىنداي جۇتىنىپ، بار يمانى بەتىنە شىعىپ، جايراڭداپ كەلدى.
— پاپاڭ مەن ماماڭنىڭ بيىل كەلمەيىن دەگەنى-اۋ! — دەپ سۇراپ قويدى.
ونىڭ تاپ مىنانداي ءىلتيپاتىنا اسا رازى بولعان جاننا ماناعى ورماندا كورگەن ماسقاراسىن دا ۇمىتىپ، كەشىرىم جاسادى. ول پولدەن كەيىنگى جانىنداي جاقسى كورەتىن ەكى ادامىن تەزىرەك كورگىسى كەپ كەتتى؛ بۇكىل كەش بويىنا ولارعا "كەلە كورىڭدەر" دەپ جالىنىپ-جالبارىنىپ حات جازۋمەن بولدى.
ولار جيىرماسىنشى مايدا كەلۋگە ۋادە بەرگەن-دى، ال بۇگىن بار بولعانى جەتىنشى ماي.
جاننا اتا-اناسىن كورگەنشە اسىقتى، ونى پەرزەنتتىك سۇيىسپەنشىلىكپەن قوسا ومىردەگى بارلىق قىلىقتارى مەن وي-ارمانىن، تىلەكتەرىن ەشقانداي ارامدىق، زىمياندىق شالماي، ادال بوپ وتكەن اق جۇرەك ادامدارمەن كەزدەسسەم ەكەن دەگەن الىپ-ۇشپا اڭسار بيلەپ الىپ ەدى.
جاننا مىناۋ وڭشەڭ ارامزا ورتاسىندا ءوزىنىڭ جالعىز ەكەنىن جاڭا بايقاپ جۇرگەن-دى: قانشاما تۇك كورمەگەندەي ءمۇلايىمسىپ باقسا دا گرافينيا كەلگەن سايىن، وپ-وتىرىك قۇراق ۇشىپ قارسى السا دا، كوكىرەگىندە تاس بوپ بايلانعان ادامدارعا دەگەن جيرەنىش، ءبىر ءتۇرلى وز-وزىنەن قۇلازىعان جالعىزدىق سەزىم كۇن وتكەن سايىن ءورشىپ بارادى؛ كۇن وتكەن سايىن ءۇي اراسىنداعى كۇلدى-كومەش وقيعالار ونىڭ جان دۇنيەسىندەگى زىمياندىق اتاۋلىعا، ادامداردىڭ ءالسىز دە ءازازىل تابيعاتىنا دەگەن وشپەندىلىكتى وسىرە ءتۇستى.
كۋيارلاردىڭ قىزى انە ۇزاتامىز، مىنە ۇزاتامىز دەپ وتىرعاندا بالا تاپتى. مارتەنداردىڭ قىزمەتشىسى، جەتىم قىز، ويدا جوق جەردە ەكىقابات بولىپ قاپتى، كورشىنىڭ ون بەسكە ەندى شىققان، ۋىزداي جاس قىزى تالعاق بوپ ءجۇر دەسەدى، ءۇستى-باسى ىلعي ساسىپ جۇرەتىن ناستىعىنا بولا، ەل اراسىندا "نايساپ" اتانىپ كەتكەن الگى ءبىر سالتاق ەتەك جەسىر، اقساق قاتىن دا بالا كوتەرىپتى.
بىردە الدەكىمنىڭ جۇكتى بولىپ قالعانى، ەندى بىردە جاپ-جاس قىزدىڭ، يا كۇيەۋى بار بالالى ايەلدىڭ، نە جاسى الدەقاشان جەر ورتاسىنا كەپ، توقتاسقان يناباتتى فەرمەرلەردىڭ كولدەنەڭ جۇرىستەرى جايلى ءارقيلى الىپ قاشتى وسەك قۇلاقتى ابدەن سارسىتىپ ءبىتتى.
سىڭايى، مىناۋ الا قىزبا كوكتەمدە تەك وسىمدىكتەردىڭ عانا ەمەس، ادامداردىڭ بويىنداعى ءومىر ءنارى دە ءورشي تۇسسە كەرەك.
ال، جاننانىڭ بويىنداعى باياعىدا-اق سونگەن سەزىم قايتا تۇتانبادى، تەك جارالى جۇرەگى مەن ەلگەزەك جانى عانا كوكتەمنىڭ داۋاسى مول جىلى لەبىنە ءبىر راقاتتانىپ قالدى. ول كۇيكى ءناپسىنىڭ قولىنان كەلمەيتىن نە ءبىر اسقار ارماندارعا بەرىلىپ قيالعا شومادى، توڭىرەگىندە بولىپ جاتقان حايۋاندىققا جۇرەگى اينىپ، ازا بويى قازا بولادى.
حايۋان ەكەش حايۋاننىڭ جاناسقانىنىڭ ءوزىن تابيعاتتىڭ اسىلدىعىن، ابزالدىعىن اياققا باسقانداي كورىپ، تىتىركەنە جيرەنەتىن جاننا جيلبەرتاعا كۇيەۋىمدى يەمدەنىپ كەتتى دەپ ەمەس، وسى ءبىر جارىق جالعاندى تۇگەل جايلاپ العان ىبىلىس-لاستىققا و دا بارىپ بەلشەسىنەن باتتى دەپ رەنجيتىن-دى. ويتكەنى، ول الگى ءبىر ءازازىل تۇيسىكتىڭ ايتقانىنا كونىپ، ارانداپ قالاتىن قارا توبىرعا جاتپايدى ەمەس پە؟ ەندەشە، ول سول نايساپتاردىڭ ىستەگەنىن قالاي ىستەيدى؟
ءدال اتا-اناسى كەلەتىن كۇنى جيۋلەننىڭ اۋزىنىڭ سۋى قۇرىپ ايتقان جەرگىلىكتى ناۋبايدىڭ پەشتەن سىبدىر شىققان سوڭ، ول كۇنى نان جابىلماي، ىشىنە مىسىق ءتۇسىپ كەتپەدى مە ەكەن دەپ بارسا، نان ەمەس باسقا ءبىر شارۋاسىن جايعاستىرىپ جاتقان ايەلىنىڭ ۇستىنەن شىققان حيكاياسى ودان بەتەر جۇرەگىن اينىتتى.
جيۋلەن ونىمەن شارۋاسى جوق، اڭگىمەسىن ءارى قاراي سوزا ءتۇستى.
— ناۋباي پەشتىڭ اۋزىن تاس قىپ جاۋىپ كەتەدى. ەگەر شەشەسىنىڭ پەشكە ۇستانى ەرتىپ كىرىپ بارا جاتقانىن كورگەن بالاسى كورشىلەردى شاقىرىپ اكەلمەگەندە، ولار تۇنشىعىپ ولەتىن ەكەن.
— مىنە، بۇزىقتار، بىزدەردى ماحابباتتىڭ شۇرەگىمەن اسىرايىن دەگەندەرى عوي. مۇنىڭ لافونتەن نوۆەللالارىنان نەسى كەم، — دەپ كۇلىپ قويدى جيۋلەن.
مىنا اڭگىمەدەن سوڭ جاننا اۋزىنا نان المايتىن بولدى.
ەسىكتىڭ الدىنا پوشتا كۇيمەسى كەپ توقتاپ، ىشىنەن جارقىلداپ بارون شىعا كەلگەندە جاس كەلىنشەكتىڭ جۇرەگىندە بۇرىن-سوڭدى باسىنان كەشىرىپ كورمەگەن ءبىر جۇمباق تولقىن تۋلاپ، ماحاببات داۋىلى كوتەرىلدى.
ال، ەندى اناسىن كورگەندە تۇپ-تۋرا ەسىنەن تانىپ قالا جازدادى. قىستىڭ التى ايى ىشىندە بارونەسسا تاعى ءبىر ون جىلعا قارتايىپ قالىپتى. بولجىراپ كەتكەن قابارىڭقى ءجۇزى قان شاپقانداي قارا كۇرەڭ تارتىپتى، جانارىنىڭ جىلتىلى ءوشىپتى، ەكى كىسى ەكى جاعىنان سۇيەپ جۇرمەسە، قوزعالا الماس ءتۇرى بار: دەم العاندا اۋزىنان توڭىرەگىندەگىلەردى ەرىكسىز تىجىرىنتاتىن جيرەنىشتى سىرىل شىعادى.
بارون كۇندە كورىپ جۇرگەندىكتەن ايەلىنىڭ قانشالىقتى موجاپ قالعانىن اتىمەن سەزبەيدى دە ەكەن. ايەلى تىنىسى تارىلىپ، كەۋدەسىن ماي باسىپ بارا جاتقانىن شاعىنا اڭگىمەلەسە، بارون:
— قىمباتتىم، سىزگە نە بولعان، مەن كورگەلى وسىنداي ەدىڭىز عوي، — دەپ جەڭىستىك بەرمەيدى.
ولاردى كورىپ ابىرجىپ، ابدەن جۇدەپ قالعان جاننا اتا-اناسىن ۇيىقتايتىن بولمەلەرىنە كىرگىزىپ، ءوزى بولمەسىنە بارىپ، ارمانسىز جىلاپ الدى. ءبىرازدان سوڭ اكەسىمەن سويلەسپەكشى بوپ قايتىپ ورالدى. كوزى جاساۋراعان كۇيى اكەسىنىڭ قۇشاعىنا سۇڭگىپ كەتتى.
— ءتاڭىرىم-اۋ، مامام قانداي بوپ كەتكەن؟ ايتشى، پاپا، وعان نە بولدى؟ — دەپ سۇرادى.
بۇنىسىنا اكەسى قايران قالدى.
— سەن نە دەپ تۇرسىڭ؟ كوزىڭە قوس كورىنگەن شىعار، ءسىرا. مەن كۇندە قاسىندا جۇرگەن جوقپىن با، ونىڭ ءحالى بۇرىنعىدان ەشقانداي تومەندەگەن جوق.
كەشقۇرىم جيۋلەن ايەلىنە باس جوق، كوز جوق:
— بىلەسىڭ بە، اناڭنىڭ ءحالى تىم مۇشكىل ەكەن. مەنىڭشە ونشا ۇزاققا بارا قويماس، — دەپ توبەدەن تۇسكەندەي قويىپ قالدى.
جاننا سولقىلداپ جىلاپ جىبەرىپ ەدى، ول بۇرقان-تالقان بولدى.
— قويشى، ءارى. مەن ساعان ونى ءولىم قالىندا ەكەن دەگەن جوقپىن عوي. سەن وسى بارلىق ۋاقىتتا تۇيمەدەيدى تۇيەدەي قىلاسىڭ دا جۇرەسىڭ-اۋ. بار جازعانىم، وزگەرىپ كەتكەن ەكەن، كىسى ونىڭ جاسىندا تاپ مۇنداي كۇيگە ۇشىراي بەرمەيتىن-دى دەگەنىم بە؟
ادام پاقىردىڭ وزىمشىلدىككە باسىپ، جانىنىڭ تىنىشتىعىن ويلاپ، توبەسىنەن ءتونىپ تۇرعان ءقاۋىپ پەن قاتەردى ەلەمەي، ەسىنەن شىعارعانشا اسىعىپ باعاتىن ادەتى بار ەمەس پە؟ جاننا دا ءبىر اپتادان سوڭ شاماسى، قورقىنىشىن باسقىسى كەلگەن بولار، اناسىنىڭ الگى كۇيىنە دە ەتى ۇيرەنىپ، كوڭىلى تاپ مىناۋ الدىندا جاتقان اناسى، اناجانى، ادەلايدا ماماسى ءولدى. ول ەندى تىرپ ەتپەيدى، سويلەمەيدى، كۇلمەيدى، پاپاسىنىڭ قاق الدىندا داستارقان باسىندا وتىرمايدى، ەندى قايتىپ: "سالاماتسىڭ با، جاننەتتا!" دەپ امانداسپايدى دا، — ول ءولدى! ەرتەڭ تابىتقا سالىپ، قارا جەرگە كومەدى. سونىمەن ءبارى دە تامام بولادى. ەندى قايتىپ ەشقاشان كورە المايدى. قالايشا؟ وسى ويلاپ وتىرعانىنىڭ ءبارى راس پا؟ اناسى ەندى ءبىرجولاتا عايىپ بولماق پا؟ كوزىڭدى اشقاننان بەرى سونشالىقتى تانىس، جانىڭداي جاقىن ادام، العاش رەت قۇشاعىڭدى جايعان سۇيىكتى ادامىڭ، وسىناۋ ماحابباتتىڭ ۇلى ۇياسى، جانىڭا جاھانداعىنىڭ بارىنەن جاقىن، بارىنەن قىمبات ادام — انا كەنەت ماڭگىلىككە جوعالماقشى... ونىڭ مىناۋ ءقان-سولسىز ءولى جۇزىنە ءۇڭىلىپ وتىرۋعا دا ەندى ساناۋلى-اق ساعاتتار قالدى، سوسىن بۇعان دا زار بولاسىڭ، كوكەيىڭدەگى كومەسكى ەلەستەردەن باسقا ەشتەڭە قالمايدى.
ول دۇنيەدەن ءتۇڭىلىپ، تىزەرلەي جىعىلدى؛ اق جايمادان تاس قىپ ۇستاپ اپ، توسەككە باسىن تىقتى، وزەگىن ورتەپ بارا جاتقان قايعى-قاسىرەت بوي بەرمەي:
— مامام، ماماتايىم! — دەپ ايقايلاپ جىبەردى.
سول ارادا انا جولعى جالاڭ اياق قار كەشىپ، ۇيدەن قاشقانداعىسىنداي، بۇل جولى دا ەسىنەن ايىرىلىپ الجاسىپ بارا جاتقانىن سەزدى دە، ورنىنان اتىپ تۇردى، مىناۋ توسەكتىڭ قاسىنداعى ءولىم اۋاسىنان اۋلاق كەتىپ، تازا اۋاعا جەتۋ ءۇشىن، تەرەزەنىڭ الدىنا جۇگىردى.
شابىلعان شابىندىق، اعاشتار، تەڭىز، بۇكىل القاپ اي نۇرىنا ەلىتىپ، تىلسىم تىنىشتىق قۇشاعىندا قالعىپ جاتىر. سول بەيجاي راقاتتىڭ ءبىر تامشىسى جاننانىڭ دا جۇرەگىنە دارىپ، ەگىلىپ ءۇنسىز جىلادى.
سوسىن تاعى دا توسەكتىڭ جانىنا كەلىپ، اۋرۋ كەزىندەگى باعىپ-قاققان ادەتىمەن اناسىنىڭ قولىن ۇستادى. جارىققا جۇگىرگەن ءبىر ۇلكەن قوڭىز تەرەزەدەن ۇشىپ كىردى. دوپ قۇساپ قايتا-قايتا قابىرعاعا سوقتىعىپ، ءبىر بۇرىشتان ەكىنشى بۇرىشقا ۇشىپ بارىپ، سەندەلىپ ءجۇر. جاننا ونىڭ ىزىڭداعان دىبىسىن ەستىپ، باسىن كوتەرىپ قاراپ ەدى، تەك اپپاق توبەگە تۇسكەن كولەڭكەسىن عانا كوردى.
ەندى كوڭىلى كونشىگەندەي بولدى. ساعاتتىڭ دامىلسىز تىرسىلىمەن تاعى دا ءبىر ارەڭ-ارەڭ ەستىلەتىن ءالسىز دىبىسقا قۇلاق توستى. سويتسە، ول كەرەۋەتتىڭ اياق جاعىنداعى ورىندىققا ءىلۋلى قالعان كويلەگىنىڭ قالتاسىندا ءالى ءجۇرىپ تۇرعان اناسىنىڭ ساعاتى ەكەن. ءالى اناسىنىڭ جۇرەگىمەن بىرگە توقتاماي، ءالى سوعىپ تۇرعان كىشكەنە ساعات جاننانىڭ كوكىرەگىنە ينە سۇعىپ العانداي شىم ەتكىزدى. ساعاتقا قاراپ ەدى، ون جاڭا بولىپتى. وعان سول ارادا ءتۇنى بويى وسىلاي سارىلىپ وتىرۋ كىسىنىڭ ءتوزىمى جەتپەستەي شەكسىز ازاپ بوپ كورىندى.
جادىنا وزگە ءبىر وقيعالار، ءوز ءومىرىنىڭ ءىرىلى-ۇساقتى جايلارى، روزالي مەن جيلبەرتا، الدەنەشە رەت الدانعانى ءتۇستى. دەمەك، بۇل دۇنيەدەگىنىڭ ءبارى قۇر بەينەت، قايعى-قاسىرەت، ءولىم عانا بولعانى عوي. سونىڭ ءبارى دە الداپ-اربايدى، وتىرىك كولگىرسيدى، ءبارى دە قاسىرەت تارتقىزىپ، قان جىلاتادى. سوندا مىناۋ جارىق جالعاندا زارەدەي عانا قۋانىش پەن جان تىنىشتىعىن قايدان تابۋعا بولادى؟ شاماسى، تابىلسا تەك و دۇنيەدەن عانا تابىلاتىن شىعار؛ ولار ادامعا تاپ بولسا، تەك سول شىبىن جانىڭ جەر بەتىندەگى شىرعالاڭداردان ءبىرجولاتا قۇتىلعاسىن بارىپ تاپ بولاتىن شىعار. جان دەيدى-اۋ! ول ەندى وسى ءبىر تۇڭعيىق جۇمباقتىڭ تۇبىنە جەتپەك بوپ، ادەمى ويلارعا بەرىلدى. الگى ءۇمىتىن قايداعى ءبىر بۇلدىر-بۇلىڭعىر بولجالدارمەن جوققا شىعارا باستادى. ەندەشە اناسىنىڭ جانى، وسى ءبىر قاتىپ-سەمىپ قالعان ءولى دەنەنىڭ جانى ءقازىر قايدا ەكەن؟ بالكىم، ول ەندى بۇل ارادان تىم جىراققا، كول-كوسىر كەڭىستىككە ءسىڭىپ، ءىزىم-قايىم جوعالعان بولار. ول دا قۋراعان گۇلدىڭ نارىندەي بۋ بوپ ۇشىپ كەتتى مە؟ نەمەسە توردان بوساعان زىمىران قۇستاي ءبىر جەرلەردە سامعاپ، شۇيگىپ ءجۇر مە ەكەن؟ بالكىم ءتاڭىرىنىڭ ءوز ولكەسىنە قايتىپ بارعان شىعار. الدە، وسكەلى-ونگەلى تۇرعان جاڭا ۇرپاقتىڭ تانىنە ءسىڭىپ بارادى ما؟ مۇمكىن، ءتىپتى جاقىن جەردە، ءدال قاسىندا، مىنا ءوزى تالاق ەتكەن ءولى دەنەنىڭ ماڭىندا ءالى شىرق اينالىپ شىقپاي ۇشىپ جۇرگەن شىعار. كەنەت جاننانى دەنە مەن تاننەن اتىمەن ادا كوزگە كورىنبەس ءبىر بەيمالىم رۋح جاناپ وتكەندەي بولدى. ول وسى ءبىر ۇرەيلى ويدان زارەسى ۇشىپ ءتىپتى تىرپ ەتىپ قوزعالا الماي قالدى، دەمى ءبىتىپ بارادى، اينالاسىنا قاراۋعا دا قورقادى. تۇندە جايسىز جاتىپ، باستىعىرىلعانداي، جۇرەگى اتشا تۋلادى.
تاپ سول كەزدە ماناعى كوزگە كورىنبەگەن كىشكەنە جاندىك قايتادان ۇشىپ، قابىرعاعا سوقتىعىپ، دامىلسىز ىزىڭداي باستادى. دەنەسى ءدىر ەتە قالدى. ءبىراق، ارتىنشا-اق ونىڭ نە ىزىڭ ەكەنىن تانىپ جۇرەگى ورنىنا ءتۇستى، تۇرىپ، ارتىنا بۇرىلىپ قارادى. ول ىشىندە تابارىك ساقتالعان، سفينكستەرمەن اشەكەيلەنگەن بيۋرونى كوزى شالدى. سول-اق ەكەن مىناۋ اناسىنىڭ جەر بەتىندەگى اقىرعى تۇنىندە مارقۇمنىڭ بويتۇمارداي قاستەرلەپ كەلگەن حاتتارىن وقىپ كورەيىنشى دەگەن وي ساپ ەتە قالدى. سولاي ەتسە اناسىنا پەرزەنتتىك ىقىلاسىن كورسەتەتىن ءبىر كيەلى پارىزى ورىندالىپ، ونى و دۇنيەدە دە ءبىر قۋانتىپ تاستايتىنداي بوپ كورىندى.
بۇلار اجەسى مەن اتاسىنىڭ ەرتەرەكتە جازىسقان حاتتارى بوپ شىقتى. جاننا ولاردى كورمەگەن-دى. مىنانداي ازالى تۇندە ولار دا شەر جۇتىپ، شەمەن كوكىرەك بولىپ وتىرعان بۇنى جەلەي-جەبەپ جاتقان شىعار. ەندى مىنە، ورتالارىنداعى جاڭا عانا و دۇنيەگە اۋعان مارقۇم اناسى ارقىلى باياعىدا كوز جۇمعان اتا-بابامەن بۇنىڭ اراسىندا دا وزگەشە ءبىر جۇمباق ماحاببات جەلى قۇرىپتى.
ول ورنىنان تۇرىپ، بيۋرونىڭ قاقپاعىن اشىپ، ەڭ تومەنگى قوبديشاسىنان تەكشەلەپ-تەكشەلەپ ۇقىپتاپ بۋعان، الدەقاشان سارعايىپ كەتكەن حاتتاردىڭ ونشاقتى بۋماسىن سۋىرىپ الدى. بۇلار تەك باعزى بابالاردان قالعان كونەتوز بيۋرولاردان عانا تابىلاتىن، وقىساڭ كونە زاماننىڭ ءيىسى اڭقىپ قويا بەرەتىن تىم ەسكى حاتتار ەكەن.
ءبىرىنشىسى "كىشكەنە شىبىنىم مەنىڭ"، — دەپ باستالىپ ەدى، ەكىنشىسىنىڭ ەڭ العاشقى ءسوزى: "جانىم مەنىڭ"، بولىپ شىقتى؛ سوسىنعىلارى حات جازىلعان ادامنىڭ قىز، بويجەتكەن، جاس كەلىنشەك بوپ وزگەرۋىنە بايلانىستى "بالاپانىم"، "ساۋلەتايىم"، "جان بالام"، "قىمباتتى بالام" "قىمباتتى ادەلايدا"، "قىمباتتى قىزىم" سياقتى بوپ، قىرىق قۇلپىرىپ كەتە بارىپتى.
بارىنەن دە ىستىق ماحاببات، اقپەيىل ىقىلاس كورىنىپ تۇر؛ قاي-قايسىسى دا "پاپاڭ تالىقسي بەرەدى"، "گورتەنزيا ساۋساعىن كۇيدىرىپ الدى"، "تىشقان ۇستاعىش مىسىعىڭ ۇلكەن بولدى"، "اۋلانىڭ ون جاعىنداعى شىرشانى شاپتىرىپ تاستادىق"، "ماماڭ شىركەۋدەن قايتىپ كەلە جاتىپ دۇعالىعىن جوعالتىپ اپتى، ءوزى بىرەۋلەر ۇرلاپ الدى دەپ سوعادى" ءتارىزدى، بوگدە جۇرتقا ۇساق-تۇيەك كورىنگەنمەن، وزدەرى ءۇشىن ەرەكشە ماڭىزدى ءۇي ءىشىنىڭ حابارلارىنا لىقا تولى. بۇل حاتتاردا جاننانىڭ جىعا تانىماعانىمەن، بالا كۇنىندە اتتارىن ەمىس-ەمىس ەستىگەن ادامدارى جايلى دا ءسوز بولادى. وعان سول باعزى كۇندەردىڭ ەگجەي-تەگجەيلى حابارلارى اسا ماڭىزدى جاڭالىق بوپ كورىندى. ونىڭ ءبارى سول كۇندەردىڭ ەڭ جۇمباق قۇپياسىنا، ماماسىنىڭ جۇرەك قۇپياسىنا باستاپ اپاراتىن ءتارىزدى. ول ۇزىنىنان سۇلاپ تۇسكەن ءولى دەنەگە ءبىر قاراپ الدى دا، ونىڭ كوڭىلىن جۇباتىپ، ەلىكتىرگىسى كەلگەندەي، داۋىستاپ وقۋعا كىرىستى.
ال، حاتتاردى بىر-بىرلەپ توسەكتىڭ اياق جاعىنا قويا بەردى؛ ولاردى گۇل سالعانداي قىپ، تابىتقا بىرگە سالۋ كەرەك ەكەن دەپ تە ويلادى.
جاننا تاعى ءبىر بۋمانى شەشتى. بۇل باسقا ءبىر ادامنىڭ جازۋى. وقىپ كورىپ ەدى — "مەن سەنىڭ قۇشاعىڭنان تىس جەردە ءومىر سۇرە المايمىن. سەنى جان-تانىممەن سۇيەمىن". ودان باسقا ءبىر اۋىز ءسوز جوق. كىم جازعانى دا كورسەتىلمەپتى.
ول اڭىرىپ قالدى، قولىنداعى حاتتى قىرىق اۋدارا، قىرىق توڭكەردى. سىرتىندا: "بارونەسسا لe پەرتيۋي دە ۆوگا"، — دەپ جازىلىپتى.
ول ەندى ەكىنشى حاتتى اشتى. "بۇگىن كەشكە، ول كەتكەن بويدا، كەلە قال. ءبىر ساعاتتاي بىرگە بولامىز. شەكسىز سۇيەمىن".
تاعى ءبىر حاتتا: "مەن بۇل تۇندە الجاسقانداي بوپ، ەسىمنەن تانىپ، قايتا-قايتا سەنىڭ اتىڭدى اتاپ شاقىرا بەرىپپىن. ەرنىڭ-ەرنىمە جابىسىپ، كوزىڭمەن كوزىم تابىسىپ، قۇشاعىمدا ءوزىڭ تۇرعانداي بوپ كورىندى. مەن ءسويتىپ ارپالىسىپ جۇرگەندە سەن سول الگى ءبىر نەمەڭنىڭ قاسىندا جاتىرسىڭ-اۋ، ول ساعان نە دەگەنىنىڭ ءبارىن ىستەتىپ، ءوزىمسىنىپ، وزەۋرەپ يەمدەنىپ جاتىر-اۋ دەگەن وي كەلگەندە، تەرەزەدەن سەكىرىپ، مەرتىگىپ ولگىم كەلىپ كەتتى"، — دەپ جازىلىپتى.
جاننا مىنا شىتىرماننان ەشتەڭە تۇسىنبەي قايران قالدى.
بۇل نەمەنە تاعى؟ مىنانداي ولىپ-وشكەن ماحاببات ءسوزىن كىم-كىمگە كىم تۋرالى ايتقان؟
ول وقي بەردى، وقي بەردى. بارىندە دە كۇيىپ-جانعان ماحاببات نازى جازىلىپتى، جولىعىسقا بەلگىلەنگەن ۋاقىتتى ءبىلدىرتىپ الما، ساق بول دەگەن اقىل-كەڭەستەر ايتىلىپتى. قاي-قايسىسىنىڭ سوڭىندا دا: "حاتتى ورتەپ جىبەرۋدى ۇمىتپا!" دەگەن ءتورت ءسوز تۇر.
اقىر اياعىندا ول قوناقاسىعا شاقىرىلعانى ءۇشىن العىس ايتقان انشەيىن سىپايىگەرشىلىك حاتىنا كوزى ءتۇستى. جازۋى جاڭاعى حاتتارداعى جازۋ. ءبىراق سوڭىنا "پول ەننەمار" دەپ قول قويىپتى. بارون باياعى زاماندى ەسىنە العان سايىن مەنىڭ مارقۇم دوسىم پول دەپ اۋزىنان تاستاماۋشى ەدى، سويتسە سول پول د' ەننەمار مىرزا بارونەسسانىڭ دا جانىنداي جاقىن دوسى بولىپ شىقتى عوي...
جاننانىڭ ويىنا كۇدىك قاشتى، ءبىرازدان سوڭ ول كۇدىگىنىڭ ورىندى ەكەنىنە ابدەن سەنىپ تە الدى. ول بۇنىڭ اناسىنىڭ كوڭىلدەسى ەكەن.
سول بويدا ول تىزەسىندەگى حاتتاردى جورعالاپ كەلە جاتقان ۋلى جاندىكتەي قاعىپ جىبەردى دە، ورنىنان ىرشىپ تۇرىپ، تەرەزەگە ۇمتىلدى، القىمىنا تىعىلعان اششى جابىرگە ودان ءارى شىداي الماي جىلاپ جىبەردى. سوسىن كوكىرەگىن نالا كەۋلەپ، قابىرعاعا ارقاسىن سۇيەپ، ەدەنگە وتىرا كەتتى. وكسىگەنىن ەشكىم ەستىمەسىن دەپ، تەرەزەنىڭ پەردەسىمەن اۋزىن باسىپ، سىعىلا جىلادى.
ول بۇكىل ءتۇندى سولاي وتكىزەتىن ەدى، كورشى بولمەدەن الدەكىمنىڭ اياعىنىڭ تىقىرىن ەستىپ، اتىپ تۇردى. بالكىم، بۇل اكەسى شىعار. الگى حاتتار توسەكتە دە، ەدەندە دە قوپىراپ شاشىلىپ جاتىر. ەگەر ول بىرەۋىن وقىپ كورىپ، باياعى سۇمدىقتى ءبىلىپ قالسا نە بولعانى! ول، ءسىرا، بىلە مە ەكەن بۇنى؟
ول جۇگىرىپ بارىپ، ابدەن سارعايىپ كەتكەن كونە حاتتاردى، اناسىنىڭ اتا-اناسىمەن جازىسقان حاتتارىن دا، كوڭىلدەسىمەن جازىسقان حاتتارىن دا، ءالى اشىپ وقىماعان حاتتاردى دا، بيۋرودا قالىپ قويعان حاتتاردى دا قۇشاق-قۇشاق قىپ جيىپ الىپ، كامينگە ءبىر-اق اتتى. سوسىن شىراقتىڭ بىرەۋىن تيگىزىپ وت بەردى.
لاپىلداي جونەلگەن جالىننان بۇكىل بولمە، توسەكتە جاتقان ولىكتىڭ ءجۇزى تۇگەل جارقىراپ، تەرەزەدەگى اپپاق پەردەگە اق جامىلعىنىڭ استىنداعى قاقيىپ قاتىپ قالعان زور دەنەنىڭ قىرىنان قاراعانداعى قاپ-قارا كولەڭكەسى ءتۇستى.
كاميندە تەك ءبىر ۋىس كۇل عانا قالعانىن كورگەن سوڭ، جاننا ولىكتىڭ ماڭىنا جولاعىسى كەلمەي، اشىق تۇرعان تەرەزەنىڭ الدىنا بارىپ وتىردى دا، قوس قولىمەن بەتىن باسىپ:
— اھ، ماما! ماماجانىم! بايعۇس مامام! — دەپ وكسىپ-وكسىپ جىلاپ جىبەردى.
كەنەت وعان تاعى ءبىر قورقىنىشتى وي كەلدى. ەگەر اناسى ولمەي، تەك ۇزاق ۇيقىعا كەتكەن بوپ، ءدال ءقازىر ورنىنان اتىپ تۇرەگەلىپ سويلەي جونەلسە نە بولماقشى؟ ونىڭ مىنانداي ماسقارا قۇپياسىن ءبىلىپ العانى پەرزەنتتىك ماحابباتىنا سالقىنىن تيگىزىپ جۇرمەس پە ەكەن؟ سوندا بۇل باياعىسىنشا ەركەلەپ موينىنا اسىلىپ، بەتىنەن سۇيە الا ما؟ بۇرىنعىسىنداي ونى از-اۋليە كورىپ، قۇرمەتتەي الا ما؟ جوق. باياعى كۇن ەندى قايتىپ ورالمايدى. سوعان كوزى جەتكەندە كوكىرەگى قارس ايىرىلىپ كەتكەندەي بولدى.
جۇلدىزدار بوزارىپ، تۇننەن دە بەرەكە قاشتى. تاڭعى سامال ەستى. تەڭىزگە سۇڭگىپ شىعىپ كوكجيەككە اسىلىپ تۇرىپ قالعان كۇن كوزى ايدىڭ بەتىن اق مارجانعا تولتىردى دا جىبەردى.
جاننانىڭ ەسىنە باياعىدا تەرەكتىگە كەلگەندەگى وسىلاي ۇيىقتاماي وتكىزگەن العاشقى ءتۇن ءتۇستى. ول ەندى سوناۋ الىستا قاپتى، ودان بەرى دۇنيەنىڭ ءبارى وزگەرىپ كەتىپتى، الاڭعاسار بالالىق مۇنى ابدەن جەر سوقتىرا الداپتى...
اسپان كوزدىڭ جاۋىن الاتىنداي اسا كوركەم قىزعىلت نۇرعا بويالدى. ول جەر مەن كوككە شۇعىلاسىن قاتار شاشىپ كوتەرىلىپ كەلە جاتقان جاڭا كۇنگە ءبىر كەرەمەت كورگەندەي تەلمىرە قارادى. وسىنداي نۇر-شۇعىلاعا بولەنگەن جارىق جالعاندا قۋانىش پەن باقىتتىڭ قالاي جوقتىعىنا قايران قالدى.
ەسىكتىڭ تىرسىلداعانىنا سەلك ەتە ءتۇسىپ ەدى، جيۋلەن كىرىپ كەلدى.
— ال، قالاي؟ ابدەن شارشاعان شىعارسىڭ؟ — دەپ سۇرادى ول.
جاننا جاي انشەيىن "جوق" دەي سالدى، ءبىراق جالعىزدىقتان قۇتىلعانىنا قۋانىپ تۇر.
— ەندى بارىپ، كوز شىرىمىن ال.
ول اناسىن قايعى مەن قاسىرەتتەن البىراي ورتەنىپ تۇرعان ىپ-ىستىق ەرىندەرىمەن ۇزاق-ۇزاق ءسۇيدى دە، بولمەسىنە ۇيىقتاۋعا كەتتى.
ول كۇنى ءولىم جونەلتۋدىڭ شارۋالارىمەن ابىگەر بولدى. بارون كەشقۇرىم كەلدى، ايەلىنىڭ ولىمىنە قاتتى قايعىردى.
بارونەسسا ەرتەڭىنە جەرلەندى. جاننا مارقۇمنىڭ مۇپ-مۇزداي ماڭدايىنان اقىرعى رەت ءبىر ءسۇيدى دە، جول-جورانىڭ ءبارى جاسالىپ تابىتتىڭ قاقپاعى جابىلعان سوڭ، بولمەسىنە زىتا جونەلدى. كوپ ۇزاماي جانازاعا شاقىرىلعان ادامدار دا كەلە باستادى.
جيلبەرتا ەلدىڭ ەڭ الدىمەن جەتىپ، بوتاداي بوزداپ، قۇربىسىنىڭ كوكىرەگىنە باس قويدى. تەرەزەنىڭ الدىنان كەلىپ جاتقان وزگە كۇيمەلەر دە كورىندى. ۆەستيبيۋلدەن دابىرلاسقان داۋىستار ەستىلدى. بولمەگە جاننا تاني قويمايتىن وڭشەڭ قارا جامىلعان ايەلدەر بىرىنەن سوڭ ءبىرى شۇباتىلىپ كىرىپ جاتىر. ماركيزا دە كۋتەلە مەن ۆيكونتەسسا دە بريزۆيل ونى بەتىنەن ءسۇيدى.
كەنەت تۋ سىرتىنا كەپ كەڭكىلدەپ جىلاپ تۇرعان ليزون اپايعا كوزى ءتۇستى. جاننا ونى دا ايمالاپ، بەتىنەن ءسۇيىپ ەدى، كارى قىز قاپەلىمدە ەسىنەن تانىپ قالا جازدادى. قارا كيىنىپ، جۇرتتىڭ مۇنشاما كوپ جينالعانىنا اسا رازى بولىپ جۇرگەن جيۋلەن كىردى. ءۇستى-باسى مۇنتازداي. ول ايەلىمەن سىبىرلاسىپ اقىلداسا باستادى.
قۇپيالاپ:
— زيالى قاۋىمنىڭ ءبارى جيىلدى. مارقۇمنىڭ جانازاسى اسا كەلىستى وتكەلى تۇر، — دەپ قويدى.
حانىمدارعا ماڭعاز ءيىلىپ تاعزىم ەتىپ، شىعىپ كەتتى. جانازا شىعارىلىپ جاتقاندا ليزون اپاي مەن جيلبەرتا جاننانىڭ قاسىندا بولدى.
گرافينيا ونى قايتا-قايتا بەتىنەن ءسۇيىپ:
— بەيشارا دوسىم-اي! — دەي بەردى.
ايەلىن اكەتۋگە كىرگەندە، گراف دە فۋرۆيل ءوز اناسىن جەرلەپ كەپ تۇرعانداي، كەڭكىلدەپ جىلاپ جىبەردى.
X
ەندىگى كۇندەر قايعىمەن ءوتتى. جانىنداي جاقىن ادامىڭ ماڭگىلىككە عايىپ بولىپ، ءۇيىندى قۇلازىتىپ كەتكەن تۇنجىراعان مۇڭلى كۇندەر، مارقۇمنىڭ تىرىسىندە ۇستاپ-تۇتىنعان ءار نارسەسى كوزىڭە شوقتاي باسىلىپ، جانىڭا جاراقات نايزاسىن ءبىر سۇڭگىپ الاتىن ازالى كۇندەر ازەر جىلجىپ ءوتىپ جاتىر. كەيدە قاراپتان-قاراپ وتىرىپ، وتكەن-كەتكەن ويىڭا ورالعاندا، ءىشى-باۋىرىڭ ەلجىرەپ جۇرە بەرەدى. مىنە، مىناۋ، قوناقجايدا قالىپ قويعان كرەسلوسى، قول شاتىرى، قىزمەتشى ايەل جيناماي ۇمىتىپ تاستاپ كەتكەن انە ءبىر ستاكان دا سونىكى. قاي بولمەگە كىرسەڭ دە، شاشىلىپ جاتقان سونىڭ دۇنيەلەرى؛ قايشىسى، بيالايى، بەتتەرىن تۇقىل تىرناقتارىمەن سىزعىلاپ تاستاعان كىتابى. ايتەۋىر سونىڭ قاي-قايسىسى دا قايداعى-جايداعى مايدا-شۇيدە ءبىر وقيعانى ەسىڭە ساپ وتكىزەدى دە، جانىڭدى تاعى ءبىر رەت استان-كەستەن قىپ كەتەدى.
وسى ءۇيدىڭ ونە بويىنان ونىڭ داۋسى دا ەستىلىپ تۇراتىن سياقتى. ءتىپتى وسى ۇيدەن بەتىڭ اۋعان جاققا بەزە جونەلگىڭ، ءسويتىپ، مىنا قورشاۋدان ءبىرجولاتا قۇتىلعىڭ كەلەدى. ءبىراق، جالعىز سەن عانا ەمەس، وزگەلەر دە وسىندا تاپ وسىنداي شەر جۇتىپ، زار قاۋىپ تۇرىپ جاتقان جوق پا؟ ەندەشە، سەن دە سولارداي بوپ كۇلدى-كومەش كۇن وتكىزۋىن كەرەك قوي.
ونىڭ ۇستىنە، جاننا انادا بايقاۋسىزدا اشقان ماسقارا قۇپياسىنان ءالى ەسىن جيا الماي جۇرگەن-دى. ول وعان شەشىلمەيتىن شەر-شەمەن، قاپ تاۋىنداي قاسىرەت بوپ جابىسقان-دى. سول ءبىر ماسقارا قۇپيا بۇنى بىلايعى جۇرتقا بەتتەتپەي، ىلعي شەتكە، وڭاشاعا ىعىستىرا بەردى. ادامدارعا دەگەن ىستىق ىقىلاسى، اقاۋسىز سەنىمى ەڭ سوڭعى سەنگەن ادامىمەن بىرگە ءولىپ، بىرگە كۇيرەدى.
اكەسى ءبىرازدان سوڭ مەكەن اۋىستىرىپ، اندا-مۇندا ءجۇرىپ تۇرىپ، كۇن وتكەن سايىن ەڭسەسىن ەزە تۇسكەن قايعىدان ءبىر سىلكىنىپ قايتپاق بوپ، كەتىپ قالدى.
اۋىق-اۋىق يەلەرىنىڭ ءبىرىن باقيدىڭ ۇزاق جولىنا اتتاندىرىپ ساپ تۇراتىن ۇلكەن ءۇي ۇيرەنشىكتى ميمىرت تىرلىگىنە قايتا كىرىستى.
ءبىر كۇنى پول اۋىرىپ قالدى. بۇرىنعى ما، جاننانىڭ ەسى ەندى شىقتى، ول ون ەكى كۇن بويى ۇيىقتاماي، ءنار تاتپاي قويدى.
ۇلى اۋرۋىنان الدەقاشان جازىلعانمەن، جاننا ول دا ولەدى ەكەن دەگەن ۇرەيلى ويىنان ءالى ايىققان جوق. ونداي كۇنگە دۋشار بولسا، بۇنىڭ كۇيى نە بولماق؟ ەندى ونىڭ كوڭىلىن تاعى دا قۇرساق كوتەرسەم ەكەن دەگەن كومەسكى تىلەك جايلادى. كوپ ۇزاماي قاسىمدا ءبىر ۇل، ءبىر قىزىم بولار ما ەدى دەگەن باياعى ارمانى ونى قايتادان مەڭدەپ الدى. ول ارمان ەندى جاتسا دا، تۇرسا دا ەسىنەن قالمايتىن اڭسارعا اينالدى.
ءبىراق، روزالي وقيعاسىنان كەيىن ول جيۋلەننەن ىرگەسىن اۋلاق سالىپ كەتكەن-دى. مىنە، ەندى، قازىرگىدەي جاعدايدا قايتا قاۋىشۋ تىپتەن مۇمكىن ەمەس سياقتى بوپ كورىندى. جيۋلەن بۇگىندە كولدەنەڭ ولجانىڭ سوڭىنا كوپ ءتۇسىپ ءجۇر. ونىسىن بۇل جاقسى بىلەدى. سوندىقتان دا، ول ەندى مەنى دە قۇشاقتايدى-اۋ دەگەن ويدىڭ وزىنەن عانا جۇرەگى اينىپ ازار دا بەزەر بولاتىن-دى.
دەگەنمەن ءقازىر ونىسىنا دا توزەر ءتۇرى بار. تەك انا بولسام دەگەن اڭسارى تەزىرەك ورىندالسا ەكەن. ءبىراق، ول ارالىعىنداعى باياعى جاراستىقتىڭ بۇرىنعى قالپىنا قالاي كەلەتىنىن ءتىپتى كوزىنە ەلەستەتە دە المايدى. ەگەر كۇيەۋى مۇنىڭ كوڭىلى نەگە شاۋىپ جۇرگەنىن ءوزى سەزىپ قالسا، وندا بۇل وعان جابىرلەنىپ ولەر ەدى. جوق، ونىڭ ويىنا مۇنداي نارسەنىڭ كىرىپ تە شىقپايتىنى بىردەن-اق كورىنىپ تۇر.
بۇل تىپتەن الگىندەي ارمانىنان بەزەر دە ەدى، ءبىراق ءتۇن بالاسى جوكەنىڭ تۇبىندە پولمەن بىرگە ويناپ وتىرعان كىشكەنە قىز تۇسىنەن شىقپاي قويدى. كەيدە ورنىنان اتىپ تۇرىپ، ءبىر اۋىز ءسوز ايتپاستان كۇيەۋىنىڭ بولمەسىنە كىرىپ بارعىسى كەلىپ تە كەتەدى. ءتىپتى ەكى رەت ونىڭ ەسىگىنە دەيىن ۇرلانىپ بارىپ، ار جاعىنا ۇيالىپ، جۇرەگى اتشا تۋلاپ، سول بويدا كەيىن قاراي قاشا جونەلگەنى بار.
بارون كەتىپ قالدى، ماماسى دۇنيە سالدى. جاننانىڭ ەندى سەنىپ، سىرىن ايتىپ، اقىلداسار ادامى دا جوق. ول ابات پيكوعا بارىپ، تاۋبەگە كەلىپ، الگى ويىن ايتىپ، اقىلداسپاقشى بولدى.
ول بارعاندا، اببات جەمىس اعاشتارى وسكەن كىشكەنە باقتىڭ ىشىندە دۇعالىق كىتابىن وقىپ وتىر ەكەن.
بىرەر مينۋت انانى-مىنانى اڭگىمە قىپ وتىردى دا، كەنەت جاننا قۇلاعىنا دەيىن قىزارىپ، كىبىرتىكتەپ:
— اببات مىرزا، مەن ءسىزدىڭ الدىڭىزدا تاۋبەگە كەلەيىن دەپ ەدىم، — دەدى.
ول بۇعان اڭ-تاڭ بوپ، كوزىلدىرىگىن كوتەرىپ، جۇزىنە قارادى دا، كۇلىپ جىبەردى.
— ءبىراق، ءسىزدىڭ سونشاما ارىڭىزدى قينايتىنداي اۋىر كۇناڭىز بولا قويار ما ەكەن؟
جاننا ودان بەتەر قىسىلدى.
— جوق، مەن جاي انشەيىن ايتا سالۋعا ءداتىم بارمايتىن ءبىر قيىن ماسەلەنىڭ توڭىرەگىندە كەڭەس سۇراي كەلىپ ەدىم، — دەدى.
ابباتتىڭ جۇزىندەگى اق پەيىل كۇلكى لەزدە ءدىني قايراتكەردىڭ سۇستى سابىرلىلىعىنا اۋىستى.
— ەندەشە ءجۇر، قىزىم. مەن ءسىزدى تاۋبەحانادا تىڭدايىن.
جاننا بارعىسى كەلمەي، كىدىرىپ قالدى، ول وسىنداي سۇرىقسىز اڭگىمەنى اۋليە ءۇيدىڭ كيەلى قابىرعالارىنىڭ اراسىندا وتىرىپ ايتۋعا ۇياتسىندى.
— مەن مۇندا كەلگەن شارۋامدى ءسىزدىڭ اناۋ باستىرماڭىزدىڭ استىنا بارىپ-اق ايتايىن، — دەدى.
ولار اياڭداپ باستىرماعا كەلدى. جاننا ءسوزىن نەدەن باستارىن، قالاي ايتارىن بىلمەدى. ەكەۋى دە ورىندىققا وتىردى.
سول جەردە ول تاۋبەسىنە كەلگەن ادامداي اڭگىمەسىنە كىرىستى.
— كيەلى اكەي...
سوسىن تاعى دا ءمۇدىرىپ، "كيەلى اكەي" دەپ قايتا باستاي بەرىپ، ۇيالىپ ۇندەمەي قالدى. اببات قولىن تاراقتاپ كۇتىپ وتىر. سوسىن ايەلدىڭ بىردەڭەدەن قىسىلىپ قالعانىن بايقاپ:
— سونشالىقتى ول نە جاي ەدى، قىزىم. قىسىلماڭىز، ايتا بەرىڭىز، — دەدى.
سول-اق ەكەن جاننا ولەردەي قورىققان نارسەسىمەن بەتپە-بەت كەپ، ەسى شىعىپ كەتكەن قورقاقتاي، اياق استىنان باتىل بوپ كەتتى.
— كيەلى اكەي، مەن ەكىنشى رەت پەرزەنت سۇيگىم كەلىپ ەدى.
اببات بۇل سوزىنەن ەشتەڭە ۇقپاي قاپ، جاۋاپ قايتارمادى. ەندى جاننا ودان ءارى ءسوز تابا الماي، قىسىلا-قىمتىرىلا، الگى اڭگىمەسىن تۇسىندىرۋگە كىرىستى.
— مەن ءقازىر جاپادان-جالعىز قالدىم. اكەم مەن كۇيەۋىم ءوزارا جاراسپاي ءجۇر. انام بولسا، دۇنيە سالدى. ەندى... — ول داۋسى دىرىلدەپ، سىبىرعا كوشتى —...جاقىندا ۇلىمنان دا ايىرىلىپ قالا جازدادىم. ودان ايىرىلسام، كۇنىم نە بولماق؟
جاننا سوسىن ۇندەمەدى. سۆياششەننيك اڭ-تاڭ بوپ جۇزىنە قاراپ قالىپتى.
— ال، سوندا نە تىلەيسىز؟
— مەن تاعى دا پەرزەنت سۇيگىم كەلەدى.
ءوزىنىڭ الدىندا ەشتەڭەدەن قىسىلىپ-قىمتىرىلمايتىن شارۋالاردىڭ وسپادارسىزدىعىنا ابدەن ەتى ۇيرەنىپ قالعان اببات ونىڭ بۇل سوزىنە باسىن شايقاپ، قۋاقى جىميىپ قويدى.
— مەنىڭ ويىمشا، بۇل ءوزىڭىزدىڭ قولىڭىزداعى شارۋا ەمەس پە؟
جاننا كۇنادان پاك كوزدەرىمەن ءبىر جالت ەتىپ قارادى دا، قايتادان ۇيالىپ قاپ:
— ءبىراق... ءوزىڭىز بىلەسىز عوي... اناداعى قىزمەتشى قىز وقيعاسىنان كەيىن ءبىز ەكەۋمىز ەكى بولەك تۇرامىز، — دەپ كۇبىرلەدى.
دەريەۆنيانىڭ بەتىمەن كەتكەن بەيبەرەكەت سالتىنان باسقا ەشتەڭە كورمەگەن اببات مىنانداي سىرعا قايران قالىپ، جاس ايەلدىڭ كوڭىلىندە ءبىر كۇيكى سەزىم ويانىپ ءجۇر ەكەن دەپ ويلاپ، وعان ءارى مۇسىركەپ، ءارى پەيىلى ءتۇسىپ ءبىر قاراپ الدى.
— ءسىزدىڭ اڭگىمەڭىزگە ەندى ءتۇسىندىم. الگىندەي ءتىرى جەسىر تىرشىلىگىڭىز جانىڭىزعا باتادى ەكەن عوي. ساپ-ساۋ جاس ايەلسىز. ولاي بولۋى ابدەن تابيعي نارسە.
ول تاعى دا كۇلىمسىرەپ، دەريەۆنيا ءدىن باسىسىنىڭ سايقىمازاق ادەتىمەن جاننانىڭ قولىنان سيپادى.
— شاريعات وندايعا ىقتيار ەتەدى. "نەكەلى ايەلدىڭ عانا ەركەكتى كوكسەۋگە قاقىسى بار" دەپ، كىتاپتىڭ وزىندە جازىلعان. سىزدەر باياعىدا شالقام ەگۋ ءۇشىن نەكەلەسپەگەن شىعارسىزدار. سولاي ەمەس پە؟
جاننا قاپەلىمدە ونىڭ نەگە مەڭزەپ وتىرعانىنا تۇسىنە المادى. تۇسىنگەن كەزدە ەكى بەتى ورتتەي قىزارىپ، كوزىنە جاس تولىپ كەتتى.
— كيۋرە مىرزا، ول نە دەگەنىڭىز؟ قالايشا سولاي ويلادىڭىز... جو... جوق... ءتاڭىرىم ساقتاسىن، ولاي ەمەس...
كومەيىنە وكسىك تىعىلىپ، سويلەي المادى. كيۋرە ونىسىنا اڭ-تاڭ بوپ، جۇباتۋ ايتا باستادى.
— جارايدى، جارايدى. مەن ءسىزدى جابىرلەگىم كەلگەن جوق. انشەيىن ازىلگە ايتقانىم عوي. ءوزى ادال ادامنىڭ ازىلدەي بەرەتىن ادەتى ەمەس پە؟ ەش ۋايىمداۋشى بولماڭىز، جيۋلەن مىرزامەن ءوزىم سويلەسەم.
جاننا قانداي جاۋاپ ايتارىن بىلمەدى. ەندى ول اببات مىنا تۇرىمەن بۇلدىرەدى ەكەن، ول وسى ىسكە ارالاسپاي-اق قويسا ەكەن دەپ ۇرەيلەندى. ءبىراق، ول كۇدىگىن ايتا المادى.
— راحمەت، كيۋرە مىرزا، — دەپ كۇبىر ەتتى دە، كەتۋگە اسىقتى.
ارادا تاعى دا ءبىر اپتا ۋاقىت ءوتتى. جاننا ونى سارعايا سارىلىپ ازەر وتكىزدى.
ءبىر كۇنى كەشقۇرىم داستارقان باسىندا جيۋلەن باياعى ءتاتۋ-تاتتى كۇندەرىندەگىدەي ءسال نارسەگە ءازىل ايتىپ، كۇلىپ قايتا-قايتا بۇنىڭ جۇزىنە قاراعىشتاي بەردى. ول ءتىپتى بۇنى ويىن-شىندى ايالاپ-ايمالاپ، قولپاشتاپ تا قوياتىندى شىعارىپتى.
ۇلكەن ساياجولدىڭ بويىندا قىدىرىپ جۇرگەندە، قۇلاعىنا:
— جۇرت ءبىزدى تاتۋلاسىپتى دەسىپ ءجۇر عوي، — دەپ سىبىرلادى.
جاننا جاۋاپ بەرمەدى، ءشوپ باسىپ كەتكەن جەردەگى ەسكى سۇرلەۋدىڭ كومەسكى سۇلباسىنان كوزىن الماي كەلەدى. ماماسىنىڭ اياعىنان تۇسكەن مىناۋ ءىز سياقتى ول تۋرالى ەستەلىكتەر دە بىرتە-بىرتە جوعالىپ، بۇلىڭعىر تارتىپ بارادى. جاننا جارىق جالعاندا جالعىز ءوزى قالعانداي اياق استىنان كوڭىلى قۇلازىپ قاپالانىپ كەتتى.
— ءوز باسىم بۇعان وتە قۋانىشتىمىن، — دەدى جيۋلەن. — مەن تەك تاعى دا رەنجىسىپ قالامىز با دەپ جولاماي ءجۇر ەدىم.
كۇن باتىپ بارادى. جىپ-جىلى تىمىق كەش ورنادى. جاننا جارىنىڭ ومىراۋىنا باسىن تىعىپ، قايعى-قاسىرەتىن ايتىپ، مۇڭىن شاعىپ جىلاعىسى كەلىپ الابۇرتتى. كومەيىنە جاس كەپتەلىپ، وكسىپ-وكسىپ الدى. سوسىن قۇشاعىن جايىپ، جيۋلەننىڭ باۋىرىنا تىعىلدى.
ول اعىل-تەگىل جىلاپ جاتىر، ال جيۋلەن ونىڭ جەلكەسىنە قاراپ، اڭىرىپ قالىپتى. ايەلى بەتىن بۇنىڭ كەۋدەسىنە كومىپ جىبەرىپ، ايىرىلار ەمەس. ول ايەلىم مەنى ءالى دە ءباز-باياعىسىنشا جاقسى كورەدى ەكەن-اۋ دەپ ويلاپ، مۇسىركەپ، شاشىن ءسۇيىپ الدى.
ولار ۇيگە ءۇن-تۇنسىز قايتتى. ول كۇنگى ءتۇندى ەكەۋى بىرگە وتكىزدى.
ءسۇيتىپ، ولار بۇرىنعى قالىپتارىنا ءتۇستى. جيۋلەن جاي انشەيىن ءوز موينىنداعى ءبىر پارىزدى اتقارىپ جۇرگەندەي سەزىندى، ال جاننا ونى ايتەۋىر وسىلاي بولۋعا ءتيىستى بولعان سوڭ امالسىز ىستەپ جۇرگەن شاراسىزدىقتىڭ شارۋاسى دەپ سانادى. ول قالاي ەكىقابات بولسا، سولاي مىنا قارىم-قاتىناستى قايتا تىيىپ تاستاۋعا بەكىندى.
كوپ ۇزاماي ول، قانشا ءمان بەرمەۋگە تىرىسسا دا، كۇيەۋىنىڭ ايالاپ-ايمالاعانىندا باياعىداي ەمەس، ءبىر ءتۇرلى قۇلىقسىزدىق بارىن بايقاپ قالدى. بۇل ونىڭ ىم-جىمى ءبىر، ەتەنە زايىبىنان گورى، انشەيىن ۋاقىت وتكىزىپ جۇرگەن كولدەنەڭ كوڭىلدەسى سياقتى.
جاننا وسىنىڭ ءبارىن قالت جىبەرمەي، تۇگەل اڭعاردى. شاماسى، بۇل قۇرساق كوتەرسە، ارالارىنداعى از كۇنگى ىقىلاس وز-وزىنەن ءوشىپ قالار ءتۇرى بار.
ءبىر كۇنى ول جيۋلەننەن:
— سەن باياعىداي ەمەس، ەمىرەنە سۇيمەيسىڭ عوي، — دەپ سۇرادى.
كۇيەۋى قارق-قارق كۇلدى.
— تۇسىنبەيتىن نەسى بار، سەن ەكىقابات بوپ قالماسىن دەيمىن دە.
ول شوشىپ كەتتى.
— سوندا ەندى بالالى بولعىڭ كەلمەي مە؟
جيۋلەن بۇعان شىننان دا ايران-اسىر بوپ، توقتاپ قالدى.
— سەن نە دەپ باراسىڭ ءوزىڭ؟ الجاسقاننان ساۋمىسىڭ؟ تاعى دا بالا كوتەرگىڭ كەلە مە؟ جوق، جوق. بىرەۋىنىڭ دە ەرمەك بوپ جۇرگەنى جەتپەي مە! وعان دا اقشا كەرەك. ەكىنشىسىنە نەدەن ءزارۋ بولا قالدىڭ. ءتاڭىر جارىلقاسىن، قوي ەندى.
جاننا ونى تاس قىپ قىسىپ اپ، ءشوپىتىپ سۇيە باستادى، ارا-اراسىندا ۇزدىگىپ:
— جارىعىم، جالىنامىن، مەنى تاعى دا ءبىر رەت انا قىلشى، — دەپ قيىلدى.
كۇيەۋى بۇعان جابىرلەنىپ قالعانداي، بۇرقان-تالقان بولدى.
— سەن وسى شىنىندا دا اقىلىڭنان الجاسقان شىعارسىڭ. مىناداي اقىماقتىعىڭدى قوي دەگەسىن قوي ەندى!
جاننا ودان ءارى ۇندەمەدى، كوكسەگەن باقىتىنا ايلامەن جەتكىسى كەلدى.
ەندى ول ونى قۇشاعىندا كوبىرەك ۇستاۋعا تىرىستى. ءبىر ەسسىز دۇلەي قۇشتارلىق بيلەپ العان بوپ، ونى ءولىپ-وشىپ قۇشتارلانا قۇشىپ، سۇلىكتەي جابىسىپ جىبەرمەيتىن بولدى. ءار ءتۇرلى ايلا-شارعى دا ىستەدى. ءبىراق كۇيەۋى ءبارىبىر ەلىتىپ ەلىگە قويمادى.
ەندى ول قاشان دەگەنىنە جەتپەي، بوي بەرمەيتىن بوپ، ءورشىپ بارا جاتقان قۇشتارلىق قۇساسىنان دىڭكەسى ابدەن قۇرىپ، اببات پيكوعا قايتا باردى.
اببات تاڭەرتەڭگى اسىن ەندى عانا ءىشىپ بولىپ، قىزارا ءبورتىپ وتىر ەكەن. ونىڭ جۇرەگى بۇگىندە تاماقتان سوڭ ءبىراز ۋاقىت ەنتىگىپ قالاتىن مىنەز شىعارىپ العان-دى. ءوزى اراسىندا جۇرگەن شارۋانىڭ نە بوپ تىنعانىن بىلگەنشە اسىققان ءتۇرى بار، جاننانى كورە سالا: "ال، قالاي بولىپ جاتىر؟" — دەپ سۇرادى.
جاننا دا ءقازىر بۇرىنعى ۇيالشاقتىعىن تاستاپ باتىر بوپ كەتىپتى، اڭگىمەنى بىردەن توتەسىنەن باستادى.
— كۇيەۋىم ەندى بالالى بولۋدان قاشادى.
اببات تاۋبەحانادا تالايلاردىڭ توسەك قۇپياسىن تىڭدايتىنداي، قۇنىعىپ العان مىنەزىمەن:
— قالايشا؟ — دەپ قىزىعا سۇرادى.
جاننانىڭ جاڭاعى تاۋەكەلى مۇقاپ، مىنا سۇراۋعا قالاي تۇسىنەرىن بىلە الماي ابىرجىپ قالدى.
— سول.. مەنى انا قىلۋدان باس تارتتى.
اببات مۇنداي-مۇنداي نارسەلەرگە ابدەن قانىق ەدى، بىردەن تۇسىنە قويدى؛ الايدا، ءوزى ونداي قىزىقتان ماقۇرىم قالعان ەركەكتىڭ الگىندەي اڭگىمەگە ايرىقشا قۇشتار كەلەتىن ادەتىمەن، بارلىق جايدى تاپتەشتەپ سۇراي باستادى.
سوسىن ءسال ويلانىپ العان راي تانىتتى دا، استىقتىڭ قايتكەندە بىتىك شىعاتىنىن تۇسىندىرگەن ادامشا بۇعان ەندى قانداي ايلا ىستەۋ كەرەك ەكەنىن ايتا جونەلدى.
— قىزىم، ءسىزدىڭ جالعىز-اق امالىڭىز بار، ول — ونى جۇكتى بوپ قالدىم دەپ الداۋ. سوندا ول ساقتانعانىن قويادى. بالا كوتەرگىڭىز كەلسە، سولاي ىستەڭىز.
جاننا توبەسىنە دەيىن دۋ قىزارىپ كەتتى، ءبىراق نەدەن بولسا دا تايىنباۋعا بەل بۋىپ:
— ال ونىما سەنبەي قويسا، قايتەم؟ — دەپ سۇرادى.
كيۋرە ادامدارعا قالاي ءجون كورسەتىپ، قالاي قولعا ۇستاۋدى ابدەن بىلەتىن-دى.
— ەكىقاباتپىن دەپ جۇرتقا وڭدى-سولدى جار شاشىڭىز دا ءجۇرىڭىز! سوندا ول دا سەنەتىن بولادى.
سوسىن بۇل ايلاسىنىڭ تىگىسىن جاتقىزىپ.
— ءسىزدىڭ ولاي ەتۋگە ابدەن قاقىڭىز بار. شىركەۋ ايەل مەن ەركەكتىڭ ادامزات ۇرپاعىن كوبەيتەتىن ارا-قاتىناسىنا رۇقسات ەتەدى، — دەپ قويدى.
جاننا بۇل اقىلعا قۇلاق اسىپ، جيۋلەنگە ءوزىنىڭ جۇكتىمىن بە دەگەن كۇدىگىن ايتتى: ول بىردەن ىرشىپ كەتتى.
— وتىرىك! مۇمكىن ەمەس!
جاننا نەگە كۇدىكتەنگەن سەبەپتەرىن ايتىپ كورىپ ەدى، جيۋلەن جۇرەگىن ورنىقتىرعىسى كەپ:
— ە، وندا ءالى ەشتەڭە ەمەس ەكەن. ءبىراز اڭىسىن اڭدا، — دەدى.
ەندى ول كۇن سايىن تاڭەرتەڭ:
— ءحالىڭ قالاي! — دەپ سۇراپ تۇراتىن بولدى. جاننا دا ءمىز باقپادى.
— ءازىر ونشا بىلدىرە قويعان جوق. ءبىراق ەكىقابات ەكەنىمە كوزىم ابدەن جەتەدى، — دەي سالادى.
جيۋلەن ەندى ابىرجي باستادى، وڭىندە كۇماننان گورى وكىنىش باسىمىراق.
— تۇككە تۇسىنسەم بۇيىرماسىن. قالاي بالا بولا قالعانىنا قايرانمىن، — دەي بەرەدى.
كوپ ۇزاماي جاننا بۇل جاڭالىعىن جۇرتتىڭ بارىنە جاريا قىلادى، ءبىر ءىش ەسەپتەرمەن تەك جيلبەرتاعا عانا ايتپادى.
العاشقىدا ۇرەيلى حاباردى ەستىپ الىپ، جيۋلەن ونىڭ ماڭىنا جۋىماي كەتكەن-دى. سولاي ءبىراز قاشاقتاپ ءجۇردى-جۇردى دە، ءبىر كۇنى اشۋلانىپ:
— قۇدايدىڭ كۇتپەگەن كەنشىلىگىنە تاپ بولعان ەكەنبىز، — دەپ، قولدى ءبىر-اق سىلتەپ، ايەلىنىڭ بولمەسىنە قايتادان كەلەتىندى شىعاردى.
كيۋرەنىڭ ايتقانى اۋماي-توكپەي كەلدى دە قويدى. جانناعا قۇرساق ءبىتتى.
ەندى ول وسىنشا مول قۋانىشقا كەنەلتكەن كوزگە كورىنبەيتىن قۇدىرەتكە شەكسىز ريزا بوپ، تاۋبە قىلدى، بۇدان بىلاي ەركەكتەن اۋلاق جۇرۋگە انت بەرىپ، ءتۇن سايىن ەسىگىن ىشىنەن كىلتتەپ aپ جاتاتىن بولدى.
ونىڭ قۋانىشى قوينىنا سىيمادى، اناسىنىڭ ازاسى وسىنشا تەز بىتكەنىنە ءوزى دە تاڭعالدى. ول بۇل قاسىرەتتەن ءومىر باقي جۇبانباسپىن دەيتىن ەدى، ارادا ەكى اي وتپەي جاتىپ، جان جاراسى جازىلدى دا كەتتى. كوڭىلىندە قايعىنىڭ شالقي سوققان تۇتىنىندەي بوپ، جەڭىل-جەلپى مۇڭ عانا قالىپتى. ول كەلەشەكتەن ەشتەڭە كۇتپەيدى. بالالارى ەر جەتىپ، بۇنى شەكسىز سۇيەتىن بولادى. سوسىن ول كۇيەۋىن ەشقانداي ەسىنە دە الماستان، دۇنيە اۋىپ كەتە بارادى.
قىركۇيەكتىڭ اياق كەزىندە، ءبىر اپتا كيسە دە، قىلاۋ تۇسپەگەن اپپاق سۋتاناسىن شۇبالتىپ، اببات پيكو ءوزىنىڭ ورنىنا تاعايىندالعان اببات تولبياكتى تانىستىرۋعا بۇلارعا ادەيى قوناققا كەلدى. ول الاسا، ارىق جاس سۆياششەننيك ەكەن، پاڭ سويلەيدى، توڭىرەگىن كۇڭگىرت كولەڭكە كومگەن شۇڭىرەك كوزى جان قۇشتارلىعىن جاريا قىلىپ تۇرعانداي.
بۇرىنعى كيۋرە گودەرۆيلگە دەكان بوپ اۋىسىپتى. جاننا ونىڭ بۇل ارادان كەتەتىن بولعانىنا شىنىنان قينالىپ قالدى. وسى ءبىر ەتجەڭدى جۋان كىسىمەن كۇيەۋگە شىققالى ەتەنە ارالاسىپ كەتكەن-دى. نەكەسىن قيعان دا، پولگە ات قويعان دا، بارونەسسانىڭ جانازاسىن شىعارعان دا سول ەدى. جۋان قارنىن زورعا كوتەرىپ جۇرەتىن وسى ءبىر ادامدى ەترەتا فەرمالارىنان ەندى قايتىپ كورە المايتىنى جانىنا قاتتى باتتى. ونىڭ شىنايى اق كوڭىل مىنەزىن دە ۇناتۋشى ەدى.
لاۋازىمىنىڭ كوتەرىلگەنىنە قاراماستان، ۇيرەنگەن ولكەدەن كەتەتىن بولعانىنا و دا ونشا قۋانىشتى ەمەس ەكەن.
— ۆيكونتەسسا، بۇل ارادان كەتۋ ماعان دا وڭاي ءتيىپ تۇرعان جوق. اتتاي ون سەگىز جىلىم وسىندا ءوتتى. ارينە، قاۋىمى دا تاپ پالەندەي كوپ قاۋىم ەمەس. شەتىنەن قۇدايدان حابارسىزدار. ەركەكتەر جاعى ءدىن دەگەندە، ءسىرا، سەلسوق، ايەلدەرىنىڭ دە قۇداي سۇيەر قۇلىقتارى شامالى. قىزدارى قاشان ءىشى بۇلتيعانشا، نەكە قيدىرۋعا كەلمەيدى. نەكە گ ۇلىنىڭ دە باعاسى بەس تيىن. سوعان قاراماستان وسى ولكەگە ابدەن باۋىر باسىپ كەتىپ ەم.
جاڭا كيۋرە الگى اڭگىمەگە كوپە-كورنەۋ نارازى بوپ، قىزاراقتاپ قالدى. كەنەت:
— مەنىڭ تۇسىمدا ءبارى دە وزگەشە بولادى، — دەپ دۇڭك ەتە ءتۇستى.
ۇستىنە تۇگى قىرىلعانمەن، مۇنتازداي تاپ-تازا سۋتانا كيگەن وسى ءبىر جاداۋ ادام سىرتىنان قاراعاندا اشۋشاڭ بالاقان سياقتى.
اببات پيكو كوڭىلدەنگەندە ادىرايا قارايتىن ادەتىمەن:
— بىلەسىز بە، اببات، قاراۋىڭىزداعى پەندە بىتكەننىڭ بارىنە كىسەن سالىپ قويماساڭىز، ايتقانىڭىزعا جۇرگىزىپ، ايداعانىڭىزعا كوندىرە قويۋ قيىن-اۋ. ءتىپتى سول كىسەننىڭ دە سەپتىگى تيە قويۋى ەكى تالاي، — دەپ كۇلدى.
جاس سۆياششەننيك زىلدەنە جاۋاپ قايىردى.
— ونى ءالى كورەرمىز.
ال، كارى كيۋرە ناسىبايىن يىسكەپ تۇرىپ، جىميىپ قويدى.
— ءبىراز ىستەپ كورگەسىن، بۇل ايماقتان العان تاجىريبەڭىز الگى ارىنىڭىزدى باسادى ءالى.
ايتپەسە، ەشتەڭە بىتىرە المايسىز. ونىسىن شىركەۋدىڭ ەسىگىنەن ۋاقتىلى اتتاپ تۇراتىن ازىن-اۋلاق ءدىندارلاردىڭ ءوزىن ۇركىتىپ جىبەرەسىز. بار بىتىرەتىنىڭىز سول عانا. ابايلاڭىز، مۇنداعى ادامدار قۇدايعا قۇلشىلىق ەتكەنمەن، شەتىنەن بۇزاقى كەلەدى. شىركەۋدە ناماز وقىپ جاتقاندا، قۇرساق تۇسى جۋانداپ كەتكەن قىز كورسەم، ىشىمنەن: "ە، ءبىزدىڭ قاۋىمعا تاعى ءبىر ادام قوسىلادى ەكەن" دەيمىن دە، الگى قىزدى كۇيەۋگە بەرگەنشە اسىعام. ۋاعىز ايتىپ جۇرتتى كۇنادان بەزدىرە المايسىز. ودان دا بوسقا ارام تەر بولماي، قىزدى ارانداتقان جىگىتتى تەزىرەك تاۋىپ aپ، ءوز ءسابيىنىڭ اناسىن ابىرويسىز قالدىرماۋعا كوندىرىپ باعىڭىز. ودان باسقا جولىن ويلاپ بەكەردەن-بەكەرگە باسىڭىزدى قاتىرماڭىز، اببات.
جاڭا كيۋرە ءجۇزىن سۋىتىپ:
— ەكەۋمىزدىڭ كوزقاراسىمىز كەرەعار ەكەن، داۋلاسپاي-اق قويالىق، — دەدى.
ەندى اببات پيكو دەريەۆنياسىن، شىركەۋدىڭ تەرەزەسىنەن كورىنىپ تۇراتىن كوك تەڭىزدى، كەتىپ بارا جاتقان كەمەلەرگە قاراپ، دۇعا كىتابىن وقىپ قىدىراتىن جۇلگەلەردى ايتىپ، كوڭىلى بوساپ، كوزىنە جاس الدى.
ەكى سۆياششەننيك كەتەتىن بوپ تاعزىم ەتتى. شال جىلارمان بولىپ وتىرعان جاننانىڭ بەتىنەن ءسۇيدى.
ءبىر اپتادان سوڭ اببات تولبياك قايتا كەلدى. ول ءوز مەملەكەتىنىڭ تىزگىنىن قولىنا ەندى العان جاڭا بيلەۋشىدەي-اق، جاساپ جاتقان وزگەرىستەرى جايلى جەلپىنە سويلەدى. سوسىن ۆيكونتەسسانىڭ جەكسەنبى كۇنگى نامازعا، ۇلكەن-ۇلكەن جيىنداردىڭ بارىنە قالماي قاتىسىپ تۇرۋىن ءوتىندى.
— ءسىز بەن ءبىز وسىنداعى قاۋىمدى باسقارىپ، ولارعا ەلىكتەۋگە تۇرارلىق جاقسى ونەگە كورسەتۋگە ءتيىسپىز. جۇرتقا ىقپالىمىز بولسىن دەسەك، قۇرمەتتەسىن دەسەك، اۋزىمىزدىڭ ءبىر بولعانى دۇرىس. ەگەر شىركەۋ مەن ساراي وداقتاسسا لاشىقتاردىڭ دىمى قۇريدى، — دەدى.
جاننا قۇدايعا تەك انشەيىن سوقىر سەنىممەن عانا باس يەتىن. ول دا وزگە ايەلدەردەن دىنگە قانشا ءىش تارتقانمەن، باياعى موناستىرداعى ۇيرەنگەن ادەتىمەن شاريعاتتىڭ شارتتارىن شالا-شارپى عانا ورىنداپ جۇرەتىن-دى. ويتكەنى، ەركىن ويدىڭ ادامى بارون بۇنىڭ ءدىندارلىعىنىڭ الدەقاشان كۇلىن كوككە ۇشىرىپ ەدى.
اببات پيكو ونىڭ سول از نيەتىنىڭ وزىنە دە ريزا بوپ، كوپ جازعىرا بەرمەيتىن-دى. ال، ونىڭ جاڭا ءىزباسارى ءبىر جەكسەنبىدە ونى شىركەۋدە كورە الماي قالعاندا، زىركىلدەپ ۇيىنە جۇگىرىپ كەلدى.
ول شىركەۋمەن قارىم-قاتىناسىن شيەلەنىستىرگىسى كەلمەي، العاشقى اپتالاردا جاي انشەيىن ءىلتيپات كورسەتكەن بوپ، بارىپ تۇرۋعا ۋادە بەرگەن-دى.
ءسويتىپ ءجۇرىپ ول شىركەۋگە بارىپ تۇرۋدى ابدەن ادەتكە اينالدىرىپ الدى. وسى ءبىر وكتەم دە ءاۋپىرىم جاداۋ ابباتتىڭ ىقپالىنا قالاي ءتۇسىپ كەتكەنىن ءوزى دە اڭعارماي قالدى. ول بۇنى شاماسى، ءبىر بەتكەي وجەت فاناتيزمىمەن باۋراپ السا كەرەك. جاڭا كيۋرە بۇنىڭ بويىنداعى كەز كەلگەن ايەلگە ءتان ءدىندار سەزىمدى ءدال باسا ءبىلدى. جانناعا وسى ءبىر جاس ءوسپىرىم بالانىڭ ءبىر بەتكەي وجەتتىگى، مۇقالماس قاجىرى، ءمىز باقپايتىن قاتالدىعى، سەزىم سەرگەلدەڭدەرىن ولەردەي جەك كورەتىن، كۇندەلىكتى كۇيبەڭ تىرلىككە اتىمەن مويىن بۇرمايتىندىعى، قۇدايدى ءولىپ-وشىپ سۇيەتىنى، ءتىپتى سۇستى سوزدەرى - ءبار-بارى تەك بەينەتقور ادامعا عانا ءتان ايرىقشا، ارتىقشا قاسيەتتەر بولىپ كورىندى، ءومىردىڭ تالاي تاۋقىمەتىن تاتىپ، ابدەن ءتۇڭىلىپ كەتكەن ونى ءتاڭىرى قىزمەتشىسى بوزبالا جىگىتتىڭ قاجىماس قايسارلىعى بىردەن ەلىكتىرىپ اكەتتى.
ول جاننانىڭ بارشا جان ازابىن ءدىننىڭ رياسىز ابزال ادال قۋانىشتارىمەن باسپاقشى بولىپ، ونى مۇسىركەۋشى حريستوستىڭ مۇسىنىنە ەرتىپ اپاردى. جاننا ايتقانىنا كونىپ، تاۋبەسىنە كەلىپ، ءتاڭىرىنىڭ اياعىنا باسىن ءيىپ تاعزىم ەتتى. بىلاي قاراسان ون بەستەگى جاس بالاداي بولعانمەن مىناۋ مىعىم ءدىن باسىنىڭ الدىندا ول ءوزىن تىم ءالسىز، تىم ءالجۋاز كىشكەنە ادامداي كوردى.
ءبىراق، كوپ ۋاقىت وتپەي جاتىپ، بۇكىل قاۋىم ونى ولەردەي جەك كورىپ الدى. ول وزىنە وتە قاتال بولۋمەن قوسا، وزگەلەرگە اسا كەشىرىمسىز، تىم قاتىگەز بولدى. اسىرەسە، ماحاببات دەسە بار كارىن توگىپ، شالا ءبۇلىنىپ قالادى. بىردە دۇعا وقىپ تۇرىپ، شىركەۋ ادەتى بويىنشا، ماحابباتتى جەردەن الىپ، جەردەن سالا باستادى، ايتپاعان بالاعاتى، جولداماعان قارعىسى قالمادى، دەريەۆنيا ادامدارىنا جەر جىرتۋعا قارسى ۋاعىز ايتىپ، ابدەن قۇلاقتارىن سارسىتتى؛ ءوزى يت ەتىنەن بەتەر جەك كورەتىن الگى نارسەلەردى ايتقاندا ىزاعا بۋلىعىپ، جەر تەپكىلەي جونەلەدى.
ەر جەتكەن جىگىتتەر مەن قىزدار شىركەۋدە تۇرىپ، بىر-بىرىنە ۇرلانا قاراپ قويادى، ال الگىندەي تاقىرىپقا ابدەن جەتىك ءازىلقوي شارۋالار كوك كويلەك كيگەن ۇلدارى مەن قارا شاپان جامىلعان ايەلدەرىن ەرتىپ، نامازدان قايتىپ كەلە جاتىپ، جەكسۇرىن كيۋرەنى سۇمىرەيتە سىلەيتىپ باعادى.
بۇكىل ايماق دۋىلداسىپ ءجۇر.
جۇرت ونىڭ تاۋبە ۇستىندەگى كەشىرىمسىزدىگىن، جوقتان وزگەگە اۋىر جازا كەسە سالاتىن قاتىگەزدىگىن ايتىپ سىپسىڭداۋمەن بولدى؛ ابىرويىن ساقتاي الماعان قىزداردىڭ كۇنالارىن اتىمەن كەشىرمەي قويعان جايلارى ەل اراسىندا سان ساققا قۇبىلىپ، تالاي-تالاي قالجىڭداردى تاراتتى. قۇدايعا قۇلشىلىق ەتۋ سالتاناتىندا ەلدىڭ ءبارى جۇگىنىپ جاتقاندا، يىلە الماي، ورىندىقتارىندا وتىرىپ قالاتىن قىزداردى كورگەندە جيىلعان جۇرت كۇلكىگە كەنەلەتىن بولدى.
كوپ ۇزاماي ول ۇرى قۋالاعان كۇزەتشى قۇساپ، جولىعىسقا كەلگەن عاشىقتاردى اڭديتىن مىنەز شىعاردى. اي جارىق تۇندەرى جول بويىنداعى جىرالاردان، قورالاردىڭ تاساسىنان، تاۋ جۇلگەلەرىنەن، باۋرايداعى سارعالداقتاردىڭ اراسىنان تالاي-تالاي عاشىقتاردى قۇلاعىنان تارتىپ تۇرعىزىپ، ۇركىتىپ قۋىپ ءجۇردى.
بىردە ول ءوزى كەلە جاتقاندا دا اجىراسپاي قويعان ەكى عاشىقتى كوزى شالدى. قىز بەن جىگىت تاستاق جىرانىڭ بويىندا قۇشاقتاسىپ كەلە جاتقان-دى، كەنەت بىر-بىرىنە كەنەدەي جابىسىپ، سۇيىسە قالدى.
— توقتاتىڭدار، حايۋاندار! — دەپ ايقاي سالدى اببات. جىگىت ارتىنا جالت بۇرىلىپ:
— كيۋرە مىرزا، جونىڭىزگە ءجۇرىڭىز، بىزدە شارۋاڭىز بولماسىن! — دەدى.
سول-اق ەكەن اببات جەرگە ەڭكەيىپ، تاس تەرىپ aپ، يت قۋعانداي كەسەكتەي باستادى. ولار ساق-ساق كۇلىپ قاشا جونەلدى. ەرتەڭىنە جەكسەنبى كۇنگى نامازدا ول ميحرابتان الگىلەردىڭ اتىن اتاپ، جيىلعان ەل-جۇرتتىڭ الدىندا ماسقارا قىلدى.
ەندى جىگىتتەر شىركەۋگە كەلۋدى اتىمەن قويدى.
كيۋرە بەيسەنبى سايىن قوناققا كەلىپ، سارسەنبى سايىن دىندەس قارىنداسىمەن سىرلاسۋعا سوعىپ كەتەدى. ءدىن جايىندا ءسوز بولىپ، شاريعات ايتىسقاندا جاننا دا كيۋرە سياقتى ءوزىن-وزى ۇمىتىپ كەتەتىن بولىپتى. ولار "مامامنىڭ ساياجولىندا" ەكەۋدەن-ەكەۋ قىدىرىپ ءجۇرىپ، حريستوس جايىندا، باسقا دا انبيەلەر جايىندا، اۋليە قىز بەن شىركەۋ يەلەرى جايىندا وزدەرىنىڭ ەجەلگى تانىستارىنداي قيلى-قيلى حيكايالار سوعادى. شىتىرمان ماسەلەلەر قوزعالعاندا ولار كىلت توقتاي قاپ، ءدىني قيالدارعا شومىپ كەتەدى. جاننا جىر سوزىندەي ۇستى-ۇستىنە اتىلىپ جاتقان تۇيدەك-تۇيدەك ويلارعا ەلىتىپ قالادى؛ ال كيۋرە شەڭبەردى شارشى دەپ دالەلدەپ ارام تەر بوپ تۇرعان كىسىدەي، سان قيلى دالەلدەردى بىرىنەن سوڭ ءبىرىن توعىتا بەرەدى.
جيۋلەن جاڭا كيۋرەگە زور قۇرمەت كورسەتىپ:
— مىنە، ناعىز سۆياششەننيك دەگەن وسىنداي بولۋ كەرەك. ول اناۋ-مىناۋىنا كونە قويمايدى، — دەپ وتىرادى ىلعي.
ول دا جۇرتقا "ونەگە كورسەتىپ"، شىركەۋگە بارىپ، نامازعا جىعىلىپ ءجۇردى.
ءقازىر ول فۋرۆيلدەرگە ات قۇرعاتپاي كۇن سايىن بارىپ تۇراتىن بولدى، كۇيەۋىمەن بىرگە اڭعا شىعادى. و دا بۇنى كورمەسە، وتىرا المايدى. گرافينيا ەكەۋى ءتىپتى جاڭبىر جاۋىپ تۇرعان لايساڭ كۇندەرى دە اتقا ءمىنىپ، قىدىرىسقا اتتانادى.
گراف:
— ەكەۋى دە ات دەسە ەستەرى كەتەدى، مەيلى ول ايەلىمە پايدالى بولادى،. — دەپ قويادى.
بارون قاراشانىڭ ورتا شەنىندە ورالدى. ول ابدەن قارتايىپتى، باياعىسىنداي ەمەس، تىم موماقان تارتىپ، تۇنجىراپ قاسىرەتكە باتا بەرەتىن بوپ اتىمەن وزگەرىپ قايتىپتى. جاپادان-جالعىز وتكىزگەن بىرنەشە اي ونى بۇرىنعىدان دا مەيىربان قىپ، قىزىن باياعىسىنان بەتەر ءولىپ-وشىپ سۇيەتىن بولىپتى.
جاننا وعان ءوزىنىڭ جاڭا كوزقاراسىن، دىنگە دەگەن ىقىلاسىن اببات تولبياكپەن دوس-جار ەكەنىن باتىلى بارىپ ايتا المادى. ءبىراق، بارون سۆياششەننيكتى ءبىر كورگەندە-اق جەك كورىپ كەتتى.
قىزى بىردە كەشقۇرىم:
— جاڭا ابباتتى قانداي ادام دەپ ويلايسىز؟ — دەپ سۇراعاندا:
— بارىپ تۇرعان ينكۆيزاتوردىڭ ناعىز ءوزى! سىڭايى، اسا ءقاۋىپتى ادام بولسا كەرەك،— دەدى بارون.
ءوزى دوستاسىپ كەتكەن شارۋالاردان جاس سۆياششەننيكتىڭ تىم قاتىگەز ەكەنىن، تابيعات زاڭى مەن ادامدىق ناپسىگە سونشاما شۇيىلەتىنىن ەستىگەندە بارون ونى بۇرىنعىدان بەتەر جەك كورىپ الدى.
ول فيلوسوفتاردىڭ تابيعاتتى ءاز اۋليە كورىپ، قاستەرلەپ باعاتىن ەسكى بۋىنىنىڭ وكىلى ەدى، ەكى جاندىكتىڭ قاۋىشقانىن كورسە دە ءسۇيسىنىپ، پانتەيستەردىڭ الدەقانداي جۇمباق قۇدىرەتىنە تاۋبە قىلاتىن-دى؛ ول سول ءۇشىن دە ۇلى قۇبىلىسقا - ءوزى بارشا ەرىك، بارشا ىرىق اتاۋلىدان جوعارى، بارشا اقىل-وي، سانا-سەزىمىڭنەن ورەلى بولعان سوڭ، الدىنا ەشقانداي ءمان-ماعىنا، ماقسات-مۇددە قويماي، شەك-شەكارا دەگەندى اتىمەن بىلمەي، تەك جارداي مەن الەمدى نۇر-شۇعىلاعا بولەپ تۇرعان كۇن كوزىنىڭ عانا پارمەنىنە باعىنىپ، ۇشان-تەڭىز كەڭىستىكتە سان قيلى باعىت-باعدارداعى، سان قيلى تۇلعا-تۇرپاتتاعى ءومىردى، جارىقتى، جەردى، ويدى، وسىمدىكتەردى، تاستى، ادامدى، اۋانى، حايۋاناتتى، جۇلدىزدى، ءتىپتى قۇداي مەن جاندىكتىڭ ءوزىن دە - ءبارىن بىردەي عىپ جاراتا بەرەتىن ۇلى قۇبىلىسقا، كوز اپارا ءتىل تيگىزەتىنىنە بولا تىم سۇرقيا، تىم زۇلىم، تىم قانىشەر، تىم كۇيكى كاتوليك تاڭىرىسىنە ولەردەي ىزا بولاتىن-دى.
بارشا وسكەن-وركەن اتاۋلى، ءتىپتى ءومىر مەن وي-سانا دا، اعاشتىڭ بۇتاعىنداعى گۇل مەن ميۋاداي تابيعات قۇشاعىنان ءونىپ، ءوسىپ شىعادى. سوندىقتان دا، بارون وسىپ-وركەندەۋدى، كوبەيۋدى بۇكىل الەمدىك زاڭ دەپ، ەڭ ۇلى ءامىرشىنىڭ وزىنەن باسقانىڭ ەشقايسىسىنىڭ قولىنان كەلمەيتىن قۇرمەتتى پارمەندى جۇزەگە اسىرىپ وتىراتىن اسا كيەلى، اسا قۇرمەتتى قۇبىلىس دەپ سانايدى. ەندى ول ءبىر فەرمادان كەيىن ءبىر فەرمانى ءومىردىڭ ءوزىنىڭ ىزىنە شىراق الىپ تۇسكەن الگى ءبىر اۋلەكى سۆياششەننيكتىڭ سوڭىنا سالا باستادى.
جاننا ونىڭ مىنا ىسىنەن قاتتى ۇرەيلەنىپ، قۇدايعا جالبارىنىپ اكەسىنە دە جالىنىپ-جالپايۋمەن بولدى، ءبىراق ول:
— بۇنداي ادامدارمەن كۇرەسۋ كەرەك. ول ءبىزدىڭ بورىشىمىز. وعان ءبىزدىڭ قاشان دا قاقىمىز بار. مۇنداي-مۇندايلار ادام ەمەس ازعىن، — دەپ ءمىز باقپايدى.
بۋرىل تارتقان جەبەلى مۇرتىن تىكىرەيتىپ اپ، الگى ءسوزىن ۇستى-ۇستىنە قايتالاي بەرەدى.
— بۇلار ازعاندار، ەشتەڭەنىڭ پارقىن بىلمەيدى. ولار ءبىر الجاسقان سۇمپايى اقىلعا ەرىپ ءجۇر، ايتاتىن قيسىندارى تابيعاتقا اتىمەن جات.
ونىڭ "تابيعاتقا اتىمەن جات" دەگەن ءسوزى قارعىستىڭ ەڭ جامانىنداي قاتەرلى ەستىلەدى.
سۆياششەننيك جانجالدىڭ ءيىسىن مىقتاپ سەزگەنمەن، داۋلەتتى ۇيدەگى جاس ايەلگە دەگەن ىقپالىنان ايىرىلىپ قالماۋ ءۇشىن ءبارىبىر تۇبىندە مەن جەڭەم عوي دەگەن ءىش ەسەپپەن، سىر الدىرتپاي شىداي بەردى.
ونىڭ ۇستىنە ونىڭ ءاردايىم باسىنان كەتپەي جۇرگەن ءبىر ويى بار-دى: ول كەزدەيسوقتا جيۋلەن مەن جيلبەرتانىڭ كولدەنەڭ ءجۇرىسىنىڭ ءىزىن شىعاردى، ەندى سونى ءبىر كۇنى تۇپكىلىكتى اشكەرەلەمەكشى.
بىردە ول جانناعا كەلىپ، ءدىن توڭىرەگىندەگى ۇزىنسونار اڭگىمەدەن كەيىن، ودان ءوز وشاعىنىڭ باسىنداعى كەساپاتتى قۇرتىپ، ەكى ادامدى كۇنادان قۇتقارۋ جولىنداعى كۇرەستە وزىنە جاق بولۋىن ءوتىندى.
جاننا تۇسىنە الماي، اڭگىمەنىڭ نە تۋرالى ەكەنىن بىلمەك بولىپ ەدى، كيۋرە:
— ءالى اشىپ ايتاتىن ۋاقىت بولا قويعان جوق، كوپ ۇزاماي تاعى ءبىر سوعارمىن، — دەپ كەتۋگە اسىقتى.
بۇل وقيعا دەريەۆنياداعىلار "بۇلىڭعىر قىس" دەپ اتاعان كوك سىلپىلداق قىستىڭ اياق شەنىندە بولىپ ەدى.
بىرنەشە كۇننەن سوڭ اببات تاعى دا كەلدى؛ ەل الدىندا ەشتەڭەدەن اياعىنان الدىرماي ءمىنسىز جۇرۋگە ءتيىستى الدەكىمدەردىڭ كەلىسسىز قارىم-قاتىناستارى جايلى تۇمانداتىپ بىردەڭەلەردى ايتتى.
— ال، ونداي كۇنادان حاباردار ادام بارلىق كۇشىن سولاردىڭ جولىنا بوگەت بولۋعا جۇمساۋعا ءتيىستى، — دەپ ءبىر سالدى؛ ءوزى ويىنا ءوزى ەلىگىپ، ورنىنان تۇرىپ كەتتى. سوسىن جاننانىڭ قولىن الىپ، اينالاسىنا كوز سالا ءجۇرۋىن، الگى ءسوزىن جەتە ۇعىپ، بۇعان قولعابىس جاساۋىن سۇرادى.
جاننا وعان بۇل جولى ءتۇسىندى، ءبىراق ءوزىنىڭ ىڭ-شىڭسىز ءۇيىنىڭ قانداي كەساپاتقا كيلىككەلى تۇرعانىن ۇرەيلەنە ويلاپ، ۇندەمەدى؛ ابباتتىڭ نە ايتىپ وتىرعانىن وپ-وتىرىك ۇقپاعان بولدى. ەندى اببات كۇلبىلتەنى قويىپ، توتەسىنەن سالدى.
— ۆيكونتەسسا، مەنىڭ ۇلەسىمە ءبىر اۋىر مىندەت ءتيىپ وتىر، ءبىراق ودان باس تارتۋعا قاقىم جوق. مەنىڭ قىزمەت بابىم سىزگە ءوزىڭىز كەدەرگى تۇرار ءبىر جايدى مالىمدەۋىمە ءماجبۇر ەتەدى. ءسۇيتىپ، ءسىز كۇيەۋىڭىزدىڭ دە فۋرۆيل حانىممەن كۇناكار قارىم-قاتىناستا ەكەنىن ءبىلىپ قويىڭىز.
جاننانىڭ ەندى امالى قۇرىپ، باسى سالبىراپ كەتتى. اببات ونى دا مىسە تۇتپادى.
— ال، سونىمەن نە ىستەمەكشىسىز؟ — دەپ سۇرادى.
— نە ىستەۋىم كەرەك، اببات مىرزا؟ — دەپ مىڭگىرلەدى جاننا.
— مۇنداي زاڭسىز قۇشتارلىقتىڭ جولىن بوگەۋىڭىز كەرەك، — دەپ كەسىپ-پىشتى كيۋرە.
جاننا كوزىنىڭ جاسى مولتەڭدەپ، تاۋسىلا سويلەدى:
— ول مەنى قىزمەتشى قىزعا دا ايىرباستاعان، ءقازىر مەنىمەن ءىسى جوق، جەرىنىپ كەتتى. بىردەڭە دەسەم، باقىرىپ-شاقىرىپ سويلەسپەي قويادى. وعان نە ىستەي الام؟
كيۋرە جاۋاپ قايتارۋدىڭ ورنىنا جازعىرا جونەلدى.
— دەمەك، ءسىز دە وعان باس يەسىز! كەلىسەسىز! ءسىز ءوز وشاعىڭىزدىڭ باسىندا ارامزالىققا جول بەرىپ وتىرسىز. كوز الدىڭىزدا جۇرت كۇناعا باتىپ جاتادى، ال ءسىز ايدالاعا قارايسىز. سوندا ءوزىڭىزدى ونىڭ جۇبايىمىن دەپ سانايسىز با؟ حريستيان دىنىندەمىن، انامىن دەپ ويلايسىز با؟
— سوندا ەندى ماعان نە ىستە دەيسىز؟ — دەپ سولقىلداپ جىلاپ جىبەردى جاننا.
نە ىستەسەڭىز دە ەركىڭىز، تەك مىناۋ ازعىندىققا توزبەڭىز، — دەدى كيۋرە. — مىنانداي ماسقارا ۇيدەن بەزىنىڭىز، قاشىڭىز!
— ويتۋگە مەنىڭ قاراجاتىم جوق، كۇش-قايراتىم تاعى جوق، — دەدى جاننا. — موينىنا قويىپ بەرمەي، سىلتاۋسىز تۇكسىز قالاي كەتەم؟ مەنىڭ ولاي ەتۋگە قانداي قاقىم بار؟
سۆياششەننيك قالش-قالش ەتىپ ورنىنان اتىپ تۇردى.
— حانىم، ايتىپ وتىرعانىڭىزدىڭ ءبارى قورقاقتىڭ ءسوزى. ءسىزدى مۇنداي كورمەۋشى ەم. ءسىز ءتاڭىرىنىڭ مۇسىركەۋشىلىگىنە دە تاتىمايسىز.
جاننا جەر تىزەرلەپ، اياعىنا جىعىلدى.
— جو-جوق، وتىنەمىن، مەنەن بەزىنە كورمەڭىز! ايتىڭىز ءامىرىڭىزدى!
سۆياششەننيك نىعىزدانا سويلەدى.
— دە فۋرۆيل مىرزانىڭ دا كوزىن اشىڭىز. مىنانداي كۇنانى تاس-تالقان قىلۋ تەك سونىڭ عانا قولىنان كەلەدى.
وسى ويدىڭ ءبىر وزىنەن عانا جاننانىڭ توبە شاشى تىك تۇردى.
— ول ولاردى ولتىرەدى عوي، اببات مىرزا! مەن سوندا ول ەكەۋىن ۇستاپ بەرمەكپىن بە! جو-جوق، ونى ەشقاشان ىستەي المايمىن.
ەندى كيۋرە تەرىسىنە سىيماي كەتتى، نالەت ايتقانداي، قولىن كوتەرىپ الدى.
— ەندەشە ماسقارا مەن قىلمىسقا بەلشەڭىزدەن باتىپ ءومىر سۇرە بەرىڭىز. ءسىز ولاردان كەم كۇناكار ەمەسسىز. ءسىز كۇيەۋىڭىزدى قوستاپ وتىرسىز. مەنىڭ مۇندا ەندى ەشقانداي شارۋام جوق.
ول قالش-قالش ەتىپ قايناعان كۇيى شىعا جونەلدى. جاننا اقىلىنان الجاسقان ادامداي ونىڭ سوڭىنان جۇگىردى: الگى ايتقانىن ىستەۋگە كونىپ، كۇبىرلەپ ۋادە قىپ كەلەدى. ءبىراق، ابدەن اشۋعا بۋلىعىپ العان اببات وزىنەن ۇلكەن كوك قولشاتىرىن دولدانا سەرمەي، ارتىنا قايىرىلىپ قاراماستان تايىپ وتىردى.
ول شارباقتىڭ قاسىندا اعاشتى قالاي وتاۋ كەرەك ەكەنىن ايتىپ تۇرعان جيۋلەندى كوزى شالىپ، كۋياردىڭ فەرماسىنا سوعىپ وتەتىن راي تانىتىپ، سولعا بۇرىلا بەرىپ:
— قويىڭىز، حانىم، ەندى ەشتەڭە شىقپايدى، — دەدى.
ءدال سونىڭ جولىنىڭ بويىندا، قورانىڭ قاق ورتاسىنداعى ميرزا دەگەن ءيتتىڭ كىشكەنە ۇيشىگىنىڭ قاسىندا ءبىر توپ بالا ءۇن-تۇنسىز الدەنەگە ەنتەلەسە قاراپ تۇر. ولاردىڭ اراسىندا ءمۇعالىم قۇساپ، قولىن ارتىنا قايىرىپ، بارون دا الگى جاققا قىزىقتاپ قارايدى. ءبىراق، سۆياششەننيكتى كورۋى مۇڭ ەكەن، كەزدەسىپ، ءتىل قاتىسىپ قالماس ءۇشىن تايقىپ جۇرە بەردى.
جاننا وعان:
— اببات مىرزا، بىرەر كۇن كىدىرە تۇرىڭىز، سوسىن تاعى دا كەلەرسىز. مەن سوندا نە ويلاعانىمدى، نە ىستەمەكشى ەكەنىمدى ايتارمىن. بىرگە وتىرىپ تالقىلارمىز، — دەپ جالبارىندى.
سول ەكى ورتادا ول بالالاردىڭ قاسىنا كەپ قالىپتى. ولاردىڭ نەگە ۇيمەلەپ تۇرعانىن بىلمەك بوپ، جاقىنداپ بارىپ، كيۋرە دە ءۇڭىلدى. سويتسە - كۇشىكتەپ جاتقان يت ەكەن. ۇيشىكتىڭ قاق الدىندا ەنەسىنىڭ قاسىندا جىبىرلاپ بەس كۇشىك جاتىر، ال اق تەر، كوك تەرگە ءتۇسىپ ازاپتانعان قانشىق ءبىر بۇيىرىنە اۋناپ ءتۇسىپ، الدىنداعى كۇشىكتەرىن جىلتىراتا جالاپ قويادى. سۆياششەننيك قاسىنا كەپ، ەندى ۇڭىلە بەرگەندە ول تاعى دا ءبىر ىشقىنىپ قالىپ ەدى، التىنشى كۇشىگى جارىق كوردى. بالالار الاقاندارىن شاپالاقتاپ ءماز بوپ قالدى.
— انانى قارا، تاعى بىرەۋىن تۋدى.
ولار ءۇشىن بۇل جيىركەنىشتەي ەشتەڭەسى جوق، انشەيىن ەرمەك قانا. ولار ءتىرى حايۋاننىڭ قالاي تۋعانىن اعاشتىڭ باسىنان المانىڭ قالاي ءۇزىلىپ تۇسكەنىن كورگەندەي قىزىعا قاراپ تۇرعان-دى.
اببات تولبياك اۋەلى نە ىستەرىن بىلمەي ابدىراپ قالدى؛ سوسىن زىركىلدەپ الا جونەلدى، قولىنداعى ءداۋ شاتىرىمەن بالالاردى قاق باستان تومپەشتەي باستادى. قورقىپ كەتكەن بالالار تىم-تىراقاي قاشىپ الىپ قايقايدى دا، ول ەت قىزۋىمەن ورنىنان ەندى-ەندى ازەر كوتەرىلە بەرگەن كۇشىكتەپ جاتقان قانشىقتىڭ ۇستىنە ءتونىپ كەلىپ قاپتى. ول ءيتتىڭ ورنىنان تۇرىپ كەتۋىنە دە مۇرشا بەرمەي، ءوزىن-وزى ۇمىتىپ، قۇلاشتاپ سارتىلداتىپ ۇرا باستادى. يت شىنجىرلاۋلى ەكەن، قاشىپ كەتە الماي، توبەسىنەن بۇرشاقشا جاۋعان قالىڭ سوققىنىڭ استىندا جاندارمەن بۇراتىلىپ جاتىپ، توبە قۇيقاڭدى شىمىرلاتاتىنداي جان داۋسى شىعىپ، قىڭسىلاي بەردى. ابباتتىڭ قولشاتىرى سىنىپ قالدى. ەندى ول قارۋسىز قالعاسىن ءيتتىڭ ۇستىنە سەكىرىپ شىعىپ، اياعىمەن تاپتاپ، تەپكىلەۋگە كىرىستى. تەپكىگە شىداي الماي جەتىنشى كۇشىگى دە تۋدى. سوسىن ول باۋىرىن كوتەرە الماي، ەمشەك ىزدەپ قىڭسىلاي باستاعان ءالى كوزىن اشپاعان جەتى كۇشىكتىڭ ورتاسىندا قانعا باتىپ قاپەلىمدە جانى شىقپاي، قىرىق جيىرىلىپ، قوزعالىپ جاتقان قۇر مۇردەنى وكشەسىمەن ەڭ سوڭعى رەت ءبىر تەپتى.
جاننا ەندى زىتا جونەلەم دەگەندە، بىرەۋ سۆياششەننيكتىڭ ومىراۋىنان ۇستاي الىپ، شاپالاقپەن جاعىنان سالىپ جىبەرىپ ەدى، قالپاعى اناداي جەرگە ۇشىپ كەتتى، ابدەن زىعىردانى قايناعان بارون ونى شارباقتىڭ ەسىگىنە دەيىن دىرىلداتىپ سۇيرەتىپ اپارىپ، جول بويىنا لاقتىرىپ تاستادى.
لe پەرتيۋي دە ۆو ارتىنا جالت بۇرىلىپ، كۇشىكتەردىڭ قاق ورتاسىندا تىزەرلەپ تۇرىپ الىپ، سولق-سولق جىلاپ ولاردى بىر-بىرلەپ ەتەگىنە سالىپ جاتقان قىزىن كوردى. ول قولىن ەربەڭدەتىپ، ەكى-ۇش-اق اتتاپ قىزىنىڭ قاسىنا جەتىپ باردى.
— كوردىڭ بە، سەنىڭ الگى سالپى ەتەك سايتانىڭنىڭ نە ىستەگەنىن! — دەپ اقىردى.
فەرمەرلەر جالما-جان جۇگىرىپ كەپ، مىلجا-مىلجاسى شىققان حايۋانعا ءۇڭىلدى، ال كۋيار جەڭگەي:
— ادامنىڭ دا تاپ مۇنداي تاعىسى بولادى ەكەن-اۋ! - جاننا جەتى كۇشىكتى جيىپ اپ، باقپاقشى بولدى. ولارعا ءسۇت جالاتىپ كورىپ ەدى، ۇشەۋى ەرتەسىنە ءولدى. سيمون اتاي توڭىرەكتى تۇگەل ارالاپ، جاڭا كۇشىكتەگەن قانشىق ىزدەپ ەدى تاپتىرمادى؛ سوسىن بۇعان دا ەمىزۋگە بولادى دەپ انت-سۋ ءىشىپ مىسىق اكەلدى. قالعان ءۇش كۇشىكتى تۇنشىقتىرىپ تاستاۋعا تۋرا كەلدى. ەڭ سوڭعى جەتىنشى كۇشىك باسقا حايۋاننىڭ باۋىرىنا سالىندى. مىسىق سول بويدا-اق وعان ەمىرەنىپ، ۇزىنىنان ءتۇسىپ جاتا قالىپ ەمشەگىن توستى.
ەكى اپتادان سوڭ كۇشىك وگەي اناسىن ابدەن تيتىقتاتىپ تاستاعان سوڭ جاننا ونى مىسىقتىڭ باۋىرىنان الىپ، ءوزى ەمىزىك بەرىپ باعۋعا كىرىستى. جاننا وعان "توتو" دەپ ات قويىپ ەدى، بارون قوياردا-قويماي "قاساپ" دەپ اتاپ كەتتى.
سۆياششەننيك ەندى بۇل ءۇيدىڭ ەسىگىنەن اتتاۋدان قالدى، الايدا كەلەسى جەكسەنبىدە كافەدرادان مىرزانىڭ ۇيىنە قارعىس جاۋدىرىپ بالاعاتتاپ، قورقىتىپ باقتى. مۇنداي مەرەزدى قىزدىرعان تەمىرمەن قارۋ كەرەك دەپ، جۇرت الدىندا باروننىڭ انافەماسىن دا جايىپ سالدى. وعان بارون ەشتەڭە دەگەن جوق، كۇلدى دە قويدى. جيۋلەننىڭ كولدەنەڭ ءجۇرىسىن بادىرايتىپ ايتىپ سالۋعا باتىلى بارماي، تەك ەمەۋرىنمەن ءبىلدىرىپ كەتىپتى. ۆيكونت بۇعان كۇيىپ-پىستى. ءبىراق ارتى پالەگە اينالىپ كەتەر دەپ قورقىپ، امالسىز اشۋىن باسۋعا ءماجبۇر بولدى.
سۆياششەننيك سول كۇننەن باستاپ دۇعا سايىن ونىڭ جاۋلارىنىڭ جازاسىن الاتىن زاۋالدى شاعى جاقىنداپ كەلەدى دەپ جار سالدى. جيۋلەن ارحيەپيسكوپقا تىم سىپايى بولعانمەن، ىزعارى مول حات جازدى. اببات تولبياكتىڭ ءوزى قاھارعا ۇشىرادى. ول ەندى ءۇنسىز قالدى.
ەندى ول جاپادان-جالعىز وڭاشا سەرۋەندەۋدى جيىلەتتى. جيلبەرتا مەن جيۋلەن قىدىرىسقا شىققاندا، اتتاعان سايىن سول تاپ بولادى. كەيدە جازىقتىڭ شەتىندە، نە جوتانىڭ باۋرايىندا كىپ-كىشكەنە قارا نوقات بوپ قۇلدىراپ بارا جاتادى؛ كەيدە بۇلار باعىتتاپ كەلە جاتقان قويناۋدا دۇعالىعىن وقىپ سەندەلىپ جۇرەدى. بۇلار كورگەن بويدا ونىڭ قاسىنان وتكىلەرى كەلمەي، كەيىن بۇرىلىپ كەتەدى.
كوكتەم كەلدى. ەكەۋىن ماحاببات وتى قايتا ورتەي باستادى، جول-جونەكەي قالتارىس-قالقا كەزدەسكەن جەردىڭ بارىنە دە ءبىر-بىر توقتاپ، ءسۇيىسىپ الادى.
اعاشتىڭ جاپىراقتارى ءالى سەلدىر، جەر بولسا كەۋىپ ۇلگەرگەن جوق، بىلتىرعى سارشا-تامىزداعىداي ورمانعا ءسىڭىپ كەتە المايدى. سوندىقتان ولار جاسىرىن جولىعىستى. ۆوكوت توبەسىنىڭ باسىنداعى باقتاشىلاردىڭ قوڭىر كۇزدەن قالىپ قويعان جىلجىمالى ۇيشىگىندە وتكىزەتىن بولدى.
ول قويناۋعا قۇلايتىن ەڭىس قىراننان بەس ءجۇز مەتردەي جەردە تۇراتىن-دى، استىندا دوڭگەلەكتەرى بار-دى. تاپ بۇل ارادان ەشكىم ولاردىڭ قاپيادا ۇستەرىنەن تۇسە المايدى. ويتكەنى، ودان توڭىرەكتىڭ ءبارى تۇگەل كورىنەدى، ال ەكى ات قاشان يەلەرى سۇيىسە-سۇيىسە قۇماردان شىققانشا تەرەكتە بايلانىپ تۇرادى دا قويادى.
الايدا، بىردە جاسىرىن باسپانالارىنان ەندى شىعىپ بارا جاتىپ، جاعاداعى قامىستىڭ اراسىنا تىعىلىپ اپ، ەكەۋىن اڭدىپ وتىرعان اببات تولبياكتى كوزدەرى شالدى.
— بۇدان بىلاي اتتاردى سايدىڭ بويىنا تاستاپ كەتۋ كەرەك ەكەن، ايتپەسە، اتتاردى كورەدى دە، ءبىزدىڭ مىندا ەكەنىمىزدى بىردەن بىلەدى، — دەدى جيۋلەن.
ەندى ولار اتتارىن بۇتالى سايدىڭ بويىنا بايلاپ تاستاپ كەتىپ ءجۇردى.
ءبىراق، ءبىر كۇن كەشقۇرىم ولار گراف داستارقان باسىندا كۇتىپ وتىرعان لا ۆرييەتكە قايتا ورالىپ كەلە جاتىپ، قورعاننان ەندى شىعىپ بارا جاتقان ەتۋۆاننىڭ كيۋرەسىن كوردى. ول بۇلارعا جول بەرىپ تاعزىم ەتتى دە، كوزىن تەز تايدىرىپ اكەتتى.
ولار قاتتى سەسكەنىپ قالىپ ەدى، ءبىراق كوپ ۇزاماي جۇرەكتەرى قايتادان ورنىنا ءتۇستى.
الايدا، ارادا ۇزاق ۋاقىت وتكەن جوق مايدىڭ باس شەنىندە، ءبىر جەلكەم سۋىق كۇنى جاننا كاميننىڭ جانىندا كىتاپ وقىپ وتىرعان-دى، تەرەكتىگە قاراي ەنتەلەي باسىپ كەلە جاتقان گراف دە ءفۋرۆيلدى كورىپ، الگىلەر سىزدىققا دۋشار بولعان جوق پا ەكەن دەپ، شوشىپ كەتتى.
ول دا اسىعىپ-ۇسىگىپ، الدىنان شىقتى؛ بەتپە-بەت كەلگەندە جاننا گراف اقىلىنان اداسقان ەكەن دەپ ويلادى. ۇستىندە اڭشىلىق كەۋدەشەسى، باسىندا ادەتتە ءۇيىنىڭ ىشىندە عانا كيىپ جۇرەتىن مامىق كارتۋزى؛ ءوڭىنىڭ قۋارىپ كەتكەنى سونشا، جايشىلىقتا قىزارا ءبورتىپ تۇراتىن جۇزىنەن كوپ كورىنە قويمايتىن جيرەن مۇرتى ءقازىر كۇرەڭدەنىپ بىردەن كوزگە ۇرىپ تۇر. كوزى ەشتەڭەنى كورمەي، الاقتاي بەرەدى.
— مەنىڭ ايەلىم وسىندا عوي، سولاي ما؟ — دەپ سۇرادى.
جاننانىڭ دا ابدەن ەسى شىعىپ كەتكەن-دى.
— جوق، ونى بۇگىندىككە كورۋدەن امانمىن، — دەدى. گراف سول بويدا بىرەۋ تىرسەگىنەن شالعىمەن ورىپ تۇسىرگەندەي، سىلق ەتىپ وتىرا كەتتى، كارتۋزىن الدى، ورامالىمەن بەتىن ءبىر سيپاپ ءوتتى دە، اتىپ تۇرىپ، جاننانىڭ قاسىنا جەتىپ كەلدى؛ سوسىن قولىن سوزىپ، الدەبىر شەرىن تارقاتايىن دەگەندەي بىردەڭە ايتايىن دەپ اۋزىن اشا بەرىپ، كىلت توقتاپ قالدى؛ ونىڭ جۇزىنە ءبىراز ۋاقىت تەلمىرە قاراپ تۇرىپ-تۇرىپ ساندىراقتاعان ادامشا:
— ول ءسىزدىڭ كۇيەۋىڭىز عوي، دەمەك ءسىز دە... — دەدى دە، تەڭىز جاققا قاراي جۇگىرە جونەلدى.
جاننا قۋىپ جەتپەك بوپ، سوڭىنان جۇگىردى، شاقىردى، جالىنىپ-جالپايدى؛ "ول ءبارىن ءبىلىپ اپتى! نە ىستەر ەكەن؟ تەك ولاردى تابا الماعاي دا!"، - دەگەن ءارپىل-تارپىل ويلار كەلىپ، قورىققانىنان جۇرەگى ۇشتى.
ءبىراق، ول گرافتى توقتاتا المادى. تاس ءتۇيىن بوپ ءتۇيىلىپ اپتى. نەگە دە بولسا بەلدى بەكەم بۋعان. باعىتىنا دا قانىق سياقتى، توتەلەپ تارتىپ بارادى، جىرالاردان قارعىپ ءوتىپ، قامىس وسكەن نۋ جىنىستاردى بىر-ەكى-اق اتتاپ، قىراتقا كوتەرىلدى.
جاننا ونىڭ ارتىنان قاراپ، اعاش وسكەن باۋرايدا ءبىراز تۇردى، قاشان كوزىنەن تاسا بوپ، كورىنبەي كەتكەن سوڭ بارىپ، ۇرەيلەنىپ ۇيگە قايتتى.
ال، گراف وڭعا بۇرىلىپ، جۇگىرە جونەلگەن-دى. بەيمازا تەڭىز وز-وزىنەن سۇرلانىپ، سۇس جيىپ، جال-جال تولقىنىن اسپانعا اتىپ بۋىرقانىپ جاتىر. قاپ-قارا تۇيدەك بۇلتتار باۋىرىمەن جەر سىزا جوڭكىلىپ كەلەدى، ولارعا ىلەسىپ وزگە بۇلتتار دا ۇدەرە كوشە باستاپتى، ءبارى دە جاعالاۋعا ءتونىپ كەپ، سەل نوسەردى توككەلى تۇر. جەل دە ىسقىرىنا، ىشقىنا، ۇلىپ، ءشوپتى جاپىرىپ، جاس وسكىندەردىڭ باستارىن جەرگە جەتكىزە ءيىپ، تەڭىزدىڭ اپپاق كوبىگىندەي ۇلكەن-ۇلكەن اق قۇستاردى سۇرە قۋىپ، تەڭىزدەن الىسىراققا ايداپ سالادى. نوسەر سەبەلەي جونەلدى، جەلدەتە جاۋعان وتكىر جاۋىن گرافتىڭ بەتىن وسقىلاپ، ءۇستى-باسىن مالمانداي قىلدى، مۇرتىنان شۇمەكتەپ سۋ اقتى، قۇلاعى شۋىلداپ، جۇرەگى اتشا تۋلادى. قارسى الدىنان تاپ-تار ۆوكوت اڭعارى تاپ بولدى. ماڭايدا باقتاشىنىڭ كۇركەسى مەن جەر تابانداپ جايىلىپ جاتقان ءبىر وتار قويدان باسقا ەشتەڭە كورىنبەيدى. مىنانداي لايساڭدا نەدەن قورىقسىن، دوڭگەلەگى بار جىلجىمالى كۇركەنىڭ تەرتەسىنە ەكى ات تاعى دا بايلاۋلى تۇر. ولاردى كورگەن بويدا گراف بۇعا قالدى: باسىنداعى كارتۋزىنان باستاپ تۇلا بويى تۇگەل سۋ بولعان ءبىر ەڭگەزەردەي قۇبىجىق جەر باۋىرلاپ جىلجىپ كەلەدى.
ايدالادا ادىرا قالعان لاشىققا دا جەتتى، ىشىندەگىلەر تاقتايلاردىڭ ساڭىلاۋىنان كورىپ قالماسىن دەپ، ىرگەسىنە ەكپەتىنەن ءتۇسىپ، جاتا كەتتى.
اتتار ودان ۇركىپ، قۇلاقتارىن قايشىلادى. ول ەپپەن قاستارىنا بارىپ، قولىنداعى پىشاعىمەن تىزگىندەرىن قيىپ-قيىپ جىبەردى. سول ەكى ورتادا جەل بۇرىنعىدان دا كۇشەيىپ، تاس بۇرشاق ارالاس جاۋىن دوڭگەلەكتى كۇركەنى ارلى-بەرلى سىلكىلەپ، ساتىرلاتا ساباي جونەلگەندە اتتار زارەلەرى كەتىپ، بەتتەرى اۋعان جاققا شاۋىپ الا جونەلدى.
گراف ەندى جەر تىزەلەپ، ەسىكتىڭ تۇبىندەگى ساڭىلاۋدان ىشتەگىلەرگە كوز سالدى. سول كۇيى بىردەڭەنى كۇتكەندەي ۇزاق ۋاقىت تىرپ ەتپەي قويدى. كەنەت ورنىنان تۇرىپ ەدى، باسىنان باستاپ باشپايىنا دەيىن ايعىز-ايعىز بالشىق بوپ قاپتى. ەسىكتى سىرتىنداعى كولدەنەڭ بەلدەۋ اعاشپەن تاس قىلىپ بەكىتتى دە، كۇركەنى جەتەك اعاشىنان ۇستاپ اپ، كۇل تالقانىن شىعارىپ، جاڭقالاپ تاستايتىنداي سىقىرلاتىپ سىلكىلەي باستادى. سوسىن ەڭگەزەردەي بويىن ازەر ءيىپ، اربانىڭ جەتەك اعاشىن يىعىنا اسىپ، ىرسىلداپ-كۇرسىلدەپ وگىز سياقتى تارتا جونەلدى. ونى ىشىندەگى ادامدارىمەن بىرگە قۇلاما جاردىڭ ەرنەگىنە دەيىن سۇيرەتىپ اپاردى.
ولار قاپەلىمدە نە بولىپ قالعانىن تۇسىنبەي، ەسىكتى تومپەشتەپ، ايقاي ساپ جاتىر.
جاردىڭ ەرنەگىنە جەتكەن سوڭ گراف تەرتەنى تاستاي بەرىپ ەدى، ۇيشىك تومەن قاراي قۇلديلاپ الا جونەلدى.
ول بارعان سايىن جۇيتكي ءتۇستى، جان بىتكەندەي، ورعىپ-قارعىپ بارادى، ەتەككە جەتە بەرە تەرتەسىمەن جەردى ءبىر پەرىپ ءوتتى.
جىراعا تىعىلىپ، جاۋىننان باسپانالاپ وتىرعان قايىرشى شال اعاش-كۇركەنىڭ قاق توبەسىنەن زۋلاپ وتە شىققانىن ءبىر-اق كوردى؛ ىشىنەن جان ۇشىرعان اجەپتارقى داۋىستار ەستىلدى.
كەنەت كۇركەنىڭ دوڭگەلەگى ەكى قاپتالىنا ۇشىپ ءتۇسىپ، ءوزى شىڭ باسىنان قۇلاعان ۇيگە ۇقساپ، ءبىر جانتايىپ بارىپ، دومالانا جونەلدى. ەڭ اقىرعى مۇيىستەن دوعا جاساپ، ىرشىپ كەتتى دە، قۇزدىڭ تۋ تۇبىنە بارىپ، لاقتىرىپ جىبەرگەن جۇمىرتقاداي بىت-شىت بولدى.
كۇركە تاستاق سايدىڭ تۇبىنە كەپ تۇسكەسىن، ونىڭ قالاي قۇلاپ، قالاي قيراعانىنا كۋا بولعان قايىرشى شال بۇتا-بۇتانىڭ اراسىمەن بۇقپاقتاپ قاشا جونەلدى، شارۋالاردىڭ ساقتىعىنا باسىپ كۇلپارشاسى شىققان لاشىققا جاقىنداۋعا قورقىپ، حابار ايتۋعا جاقىن جەردەگى فەرماعا تارتتى.
جان-جاقتان اندىزداپ ادامدار جۇگىرىپ كەلەدى. ولار جاڭقالاردى كوتەرىپ قاراپ، استىنداعى مىلجا-مىلجا، قان-قان ەكى دەنەنى كوردى. ەركەكتىڭ باس سۇيەگى ۋاتىلىپ، بەتىنىڭ كۇل-تالقانى شىعىپتى، ايەلدىڭ اۋىر سوققى جۇلىپ كەتكەن بەت-سۇيەگى ەتىنە زورعا ءىلىنىپ تۇر. ەكەۋىنىڭ دە قولى ەزىلىپ، مىلجا-مىلجا بوپ قالىپتى. اياقتارى اۋەلدەن سۇيەكسىز جاراتىلعانداي سالاڭ-سالاڭ ەتەدى. الايدا، جۇرت ولاردى بىردەن تانىدى؛ مىنانداي باقىتسىزدىققا قالاي ۇشىراعاندارى جايلى اركىم ءار ءتۇرلى قيسىندار ايتىپ دۋىلداستى.
— بۇلار ول لاشىقتان نە ىزدەدى ەكەن؟ — دەپ سۇرادى ءبىر ايەل.
قايىرشى شال بۇلار وعان نوسەردەن پانالايىن دەپ كىرگەندە، قۇتىرعان جەل ۇيشىكتى ۇشىرىپ كەتكەن شىعار دەگەن بولجال ايتتى؛ ءوزى دە سوندا بارىپ پانالاماقشى بولعان ەكەن ءبىراق، بايلاۋلى تۇرعان ەكى اتتى كورىپ، بىرەۋلەر يەمدەنىپ قويعان شىعار دەپ بارماپتى. ونىسىنا ەندى رازى بوپ:
— وعان كىرگەندە، مەنىڭ دە كۇل-تالقانىم شىعاتىن ەدى، — دەپ قويدى.
— سويتكەنىڭ جاقسىراق بولاتىن ەدى، — دەدى بىرەۋ جۇرت اراسىنان.
شال اشۋدان تەرىسىنە سىيماي كەتتى.
— نەگە ولاي دەيسىڭ؟ ولاردىڭ باي، مەنىڭ جارلى ەكەنىمدى ايتقانىن با؟ ەندەشە، ولارعا ءقازىر قاراشى.
ءۇستى باسى جالبا-جۇلبا، سۋ-سۋ، ساقالىنا دەيىن ۇيپا-تۇيپا بوپ، قالپاعىنىڭ جىرتىعىنان دۋدىراپ شاشى كورىنىپ تۇرعان كىر قوجالاق شال تاياعىنىڭ يمەك ۇشىمەن ەكى ولىكتى ءتۇرتىپ-تۇرتىپ قويىپ:
— شىراعىم، مىنانداي بولعاسىن، ءبارىمىز دە بىردەيمىز، — دەدى.
توڭىرەكتەگى وزگە شارۋالار دا كەلىپ جەتتى؛ ولار دا ەكى ولىككە ۇرەيلەنە، ۇركە كوز تاستادى. سوسىن ەندى نە ىستەۋ كەرەك دەپ اقىلداسا باستادى؛ بۇل ەڭبەكتەرىنىڭ ەسەسى قايتار دەپ دامەتكەن ولار ەكەۋىن دە ۇيدى-ۇيىنە اپارىپ تاپسىرۋ كەرەك دەپ ءپاتۋالاستى. بىرەۋلەرى اربانىڭ استىنا سابان سالسا دا جەتەدى دەپ، ەكىنشىلەرى جوق، توسەنىش توسەۋ كەرەك دەپ كەرىلدەستى.
ماناعى ايەل ايقايلاپ:
— توسەنىش توسەسەڭ، ولاردى سىلتىگە سالىپ تا تازارتا المايسىڭ، — دەدى.
قالجىڭباس بىرەۋ بولسا كەرەك، وعان ءتورتباق سەمىز فەرمەر قارسى شىقتى:
— ءيا، سۇيەگىن جۋعانى ءۇشىن اقشا تولەيدى عوي، نەعۇرلىم كوبىرەك شىعىندانساڭ، سولعۇرلىم كوبىرەك اقى الاسىڭ، — دەپ كۇلدى.
ونىڭ اقىلى جۇرتتىڭ ميىنا قونا كەتتى.
الگىندە عانا ءبىرىن-بىرى تاس قىپ قۇشاقتاپ، ايمالاسىپ جاتقان، ەندى ماڭگىلىككە ەكى ايىرىلعان ەكى ادامنىڭ مۇردەلەرىن ميى شىعىپ كەتكەن باتپاق جولدىڭ بويىندا سەلكىل قاقتىرىپ الىپ كەلە جاتقان ۇلكەن دوڭعالاقتى رەسسورسىز ەكى اربا ءبىراز جۇرگەن سوڭ، بىرەۋى وڭعا، بىرەۋى سولعا بۇرىلدى.
باقتاشىنىڭ لاشىعىنىڭ جاردان ۇشىپ كەتكەنىن ابدەن كورىپ العاسىن گراف قۇيىپ تۇرعان جاڭبىردىڭ استىندا وكشەسى جەرگە تيمەي بەت-الدى قۇلا دۇزگە جۇگىرە جونەلگەن-دى.
ول بىرنەشە ساعات بويى سولاي جۇگىرە بەردى، تالاي-تالاي جولداردان دا كەسىپ ءوتتى، تالاي-تالاي تومپەكتەردەن دە قارعىدى، تالاي-تالاي شارباقتى دا سىندىردى؛ اقىر اياعىندا ءىڭىر قاراڭعىدا ۇيىنە قالاي جەتكەنىن ءوزى دە بىلمەي قالدى. زارەسى ۇشىپ، ۇرەيلەنىپ جۇرگەن قىزمەتشىلەر الدىنان شىعىپ، ەكى اتتىڭ ويناقتاپ بوس كەلگەنىن ايتتى. جيلبەرتانىڭ اتىنا جيۋلەننىڭ اتى بىرگە ەرىپ كەلىپتى. دە فۋرۆيل مىرزا تالتىرەكتەپ زورعا تۇرعان كۇيى:
— كۇن بۇزىلىپ كەتتى عوي، ولار ءبىر باقىتسىزدىققا ۇشىراعان شىعار، تەزىرەك ىزدەۋشىلەر اتتاندىرىڭدار! — دەدى.
ءوزى دە بىرگە شىعىپ، ءبىراق، جۇرتتىڭ كوزىن الا بەرە، بۇتانىڭ اراسىنا تىعىلىپ اپ، ءولىپ-وشىپ سۇيگەن ايەلى يا ءولىپ، يا ءولىم حالىندە ءومىر باقي جارىمجان بوپ ورالاتىن جول جاقتى كوز ايىرماي قاراپ جاتتى.
كوپ ۇزاماي ونىڭ قاسىنان ءبىر بەيمالىم جۇك ارتقان اربا ءوتتى. ول اۋەلى ءۇيىنىڭ الدىنا توقتاپ، سوسىن اۋلاعا كىردى. ءيا، بۇل سونىڭ ءوزى. ەندى نەندەي كۇيگە ۇشىراعانىن ءوز كوزىمەن كورەم-اۋ دەگەن ۇرەيلى وي مەن اقيقاتپەن بەتپە-بەت كەلۋگە ءداتى شىداماعان قورقىنىش ەتەگىنەن ەكى جاقتاپ تارتىپ، دىمى شىقپاي، ءسال سىبدىردىڭ وزىنەن سەلك ەتە قالىپ، جەردەن باسىن كوتەرمەي، جابىسىپ اپ جاتتى دا قويدى.
ول تاپ سول قالپى ءبىر ساعاتتاي، ءتىپتى ەكى ساعاتتاي جاتتى. اربا كەتپەدى. ول ەندى ايەلىم ءولىم حالىندە ەكەن، ءقازىر ونىڭ ءجۇزىن قايتىپ كورەم دەپ ۇرەيى ۇشتى. بىرەۋلەر ۇستىمنەن شىعىپ قاپ، ۇيگە شاقىرسا، ايەلىمنىڭ جانتالاسىپ جاتقان شاعىنا تاپ بولام عوي دەپ، الىسىراققا قاشىپ، قالىڭ ورماننىڭ ىشىنە ءسىڭىپ كەتتى. كەنەت وعان جاردەم كەرەگىپ جاتقان شىعار، قاسىندا كۇتەتىن ادام دا جوق دەگەن وي ءتۇستى دە، ەس-تۇسسىز كەيىن قاراي جۇگىردى.
جولدا باعبانعا كەزىگىپ:
— نە بولدى؟ — دەپ سۇرادى.
ول ءمۇدىرىپ قالدى. ەندى دە فۋرۆيل مىرزا سۇراپ تۇرعان ادامنان گورى، جىلاپ تۇرعان ادامعا ۇقساپ:
— ول ءولىپ پە؟ — دەدى.
قىزمەتشى:
— ءيا، مارتەبەلى مىرزام، — دەپ مىڭگىرلەدى.
سول-اق ەكەن، جۇرەگى ورنىنا ءتۇستى. وعان بۇرىن-سوڭدى بايقالماعان ءبىر بايسالدىلىق ءبىتىپ، تۇرشىگىپ، شيىرشىق اتىپ العان جۇلىن-جۇيكەسىنىڭ ءبارى جازىلىپ، دەنى جايىلىپ جۇرە بەردى. ول اسپاي-ساسپاي ۇيىنە قاراي اياڭدادى.
ءدال سول شامادا ەكىنشى اربا تەرەكتىگە جەتكەن-دى. جاننا انادايدان اربانىڭ ۇستىندەگى توسەنىشتى كورىپ، ولىك اكەلە جاتقانىن بىردەن بىلە قويدى. قورىققانى سونشا، ەس-تۇسسىز ەدەنگە قۇلاپ ءتۇستى.
ەسىن جيسا، اكەسى باسىن سۇيەپ، ماڭدايىن سىركە قىشقىلىمەن ءسۇرتىپ وتىر ەكەن. باتىلى بارماي:
— سەن وندايىن ءبىلۋشى مە ەڭ؟ — دەپ سۇرادى.
— ءيا، اكە، — دەدى قىزى كۇبىرلەپ.
ورنىنان تۇرايىن دەپ ۇمتىلىپ ەدى، ونە بويى قان قاقساپ قويا بەردى.
سول كۇنى كەشكە ول تولعاتىپ، ءولى بوبەك، قىز تاپتى.
ول جيۋلەننىڭ جەرلەنۋىندە بولماعان-دى، ول تۋرالى ەشتەڭە بىلگەن دە جوق. ايتەۋىر، سودان ءبىر كۇن سوڭ با، الدە ەكى كۇن سوڭ با ۇيگە ليزون اپايدىڭ قايتىپ كەلگەنىن كوردى؛ الاس ۇرىپ، ساندىراقتاپ، ازاپقا ءتۇسىپ جاتىپ ول كارى قىزدىڭ تەرەكتىدەن قاشان كەتكەنىن، نەگە كەتكەنىن ەسىنە تۇسىرە الماي الەك بولدى.
ءبىراق، ول ابدەن ساۋىعىپ العاسىن دا، ەسىنە تۇسپەدى؛ ايتەۋىر ونى ماماسى ولگەسىن دە كورگەنىن ەمىس-ەمىس قانا بىلەدى.
XI
ول اي بويى ءوز بولمەسىنەن اتتاپ شىقپادى؛ سۇيەك-سۇيەگىنىڭ ءبارى سالدىراپ سىلىنىپ قالدى، ءوڭى دە قۇپ-قۋ؛ جۇرت ودان ەندى جازىلا قويماس، دەپ ءۇمىتىن ءۇزىپ تە ەدى، ءبىراق، كەنەت ەسىن جيىپ، ءون بويىنا ءال جۇگىرە باستادى. اكەسى مەن ليزون اپاي تەرەكتىگە ءبىرجولاتا ورنىعىپ، كۇنى-تۇنى قاسىندا بولدى. باسىنان كەشىرگەن اۋىر تاقسىرەتتەن كەيىن، ول شىتىرلاق، اشۋشاڭ بوپ كەتتى؛ ءسال نارسەگە بولا ەسىنەن تانىپ، تالىقسىپ قۇلاپ قالادى.
ول جيۋلەننىڭ ءولىمى جايلى ءلام-ميم ەشتەڭە سۇراعان جوق. وعان ەندى ءبارىبىر ەدى، ول جايدى بۇرىن دا جاقسى بىلەتىن-دى. تەك جاننادان باسقا جۇرتتىڭ ءبارى ونى كەزدەيسوق اپاتقا جورىپ ءجۇردى. سولاردىڭ الگىندەي جاسىرىن قۇپيالارىنىڭ قىرسىعىنان باقىتسىزدىققا ۇشىرايتىن كۇنگى گرافتىڭ تۇتىگىپ كەلىپ كەتكەنى ونىڭ ءالى ەسىندە.
ول ەندى كۇيەۋىنەن باياعىدا كورگەن كەمدى كۇنگى ماحاببات قۋانىشىن ءبىر ءتۇرلى مۇڭايىپ، ەلجىرەي ەسىنە الاتىن بولىپتى. سول ءبىر شاقتارى جادىنا جارق ەتىپ تۇسە قالعاندا، قاپەلىمدە ءبىر ساتكە ونە بويى تىتىركەنىپ، تۇرشىگىپ كەتكەنمەن، ارتىنشا-اق كوز الدىنا باياعىدا بۇنى ايتتىرىپ جۇرگەن كەزدەگى جيۋلەن، كورسيكانىڭ وتتاي ىستىق كۇنى استىندا قۇشتارلىق گ ۇلى قۇلپىرا شەشەك اتقان سوناۋ الىس ساناۋلى ساعاتتاردا ءوزىنىڭ ءولىپ-وشىپ سۇيگەن جيۋلەنى كەلەدى. ونىڭ ءقابىرىنىڭ توپىراعى سورىعا تۇسكەن سايىن، بار ءمىنى تۇزەلىپ، تۇرپايىلىعى دا ۇمىتىلىپ، ءتىپتى وپاسىزدىعىنا دەيىن وز-وزىنەن اقتالىپ بارا جاتقان سياقتى. جاننا ءبىر كەزدە ءوزىن ايمالاپ-ايالاعان ادامدى ۇلكەن رياسىز العىسپەن عانا ەسكە الىپ، ودان كورگەن قورلىعىن شەككەن شەر-ازابىن تۇگەل كەشىرىپتى. اي ارتىنان اي جىلجىپ، ۋاقىت وتە بەردى؛ وتكەن-كەتكەننىڭ قۋانىشى مەن قاسىرەتىن بىرتە-بىرتە ۇمىتشاقتىق پەردەسى كولەگەيلەپ، ءبارى دە ەستەن شىقتى؛ ول ەندىگى ىقىلاسىن تەك ۇلىنا عانا ارنادى.
پول ءوزىنىڭ قاسىنداعى ءۇش ادامنىڭ ۇشەۋىنىڭ دە جاتسا دا، تۇرسا دا ويىنان شىقپايتىن ناعىز قۇدايى، كەرەمەت بولىپ الدى، ۇشەۋىن دە ايتقانىنا كوندىرىپ، ايداعانىنا جۇرگىزەدى. ءتىپتى ءۇش ق ۇلى ونى بىرىنەن-بىرى قىزعانادى. ماسەلەن، جاننا جاڭا عانا ءوزىنىڭ تىزەسىنە ات قىپ ءمىنىپ وتىرعان بوبەگىنىڭ ەندى بارىپ باروندى شوپىلدەتىپ سۇيگەنىن كورىپ، شىتىنىپ، قاباعىن ءتۇيىپ الادى. ليزون اپاي مۇندايدا دا ەلەۋسىز، شەت قالادى. وعان ءالى دۇرىستاپ ءتىلى دە شىعا قويماعان كىشكەنە ءامىرشى كۇڭىنە اقىرعانداي اقىرادى. كارى قىز بولمەسىنە جۇگىرىپ بارىپ، بالانىڭ اناسى مەن بارونعا قاراعاندا، وزىنە الدەقايدا ىقىلاسسىز ەكەنىنە شالا ءبۇلىنىپ، كوزى بۇلاۋداي بوپ جىلاپ تۇرادى.
كىسى ەلەيتىندەي ەشقانداي وقيعا بولا قويماعان ىڭ-شىڭسىز ەكى جىل وسىلاي كۇنى-تۇنى كىشكەنە بالانىڭ استى-ۇستىنە تۇسۋمەن ءوتتى. ءۇشىنشى قىستىڭ باسىندا كوكتەمگە دەيىن رۋانعا بارىپ تۇراتىن بولىپ، بۇكىل ءۇي ىشتەرىمەن سوندا كوشتى. ءبىراق الدەقاشان يەسىز قالعان ەسكى ۇيگە كوشىپ كەلگەن سوڭ بالا قاقىلداپ جوتەلدەن شىقپادى. جۇرت ونى وكپە اۋرۋىنا شالدىقپاسا جارار ەدى دەپ قورىقتى. ءۇي ءىشى وعان تەك تەرەكتىنىڭ عانا اۋاسى جاعادى دەپ، بۇرىنعى قونىستارىنا قايتا كوشتى.
ءبىر وڭكەي بۇيىعىڭقى كۇندەر ءوتىپ جاتىر.
ولار قوناقجايدا وتىرسىن مەيلى، باقشادا وتىرسىن مەيلى، ءپولدىڭ بولمەسىندە وتىرسىن مەيلى، بالاعا ۇشەۋى بىردەي ەنتەلەپ، ونىڭ بىلدىرلاپ سويلەگەن كۇلدىرگى سوزدەرىنە، قيمىلى مەن قىلىعىنا ءماز بولادى.
اناسى ونى ەركەلەتىپ پول دەسە، بالاسى ءتىلى كەلمەي پۋلە دەيدى — وعان دا كوزدەرىنەن جاس اققانشا كۇلەدى. ءپولدىڭ بويى ءتىپتى تەز ءوسىپ بارادى، سوندىقتان دا، باروننىڭ تىلىمەن ايتقاندا "ءۇش مامانىڭ" ەڭ قىزىق ەرمەگى بالانىڭ بويىن ولشەۋ.
قوناقجايدىڭ ەسىگىنىڭ جاقتاۋىنا ونىڭ بويىنىڭ اي سايىن قانشا وسكەنى پىشاقپەن كەرتىپ بەلگىلەنىپ وتىردى. سول ءبىر "پۋلەنىڭ سىزىعى" دەپ اتالعان سىزىق ءۇي ءىشىنىڭ ومىرىندە ەڭ ەلەۋلى ورىن الدى.
كوپ ۇزاماي بۇل ءۇيدىڭ ومىرىنە تاعى دا ءبىر قىزىقتى كەيىپكەر، جاننا بالاسىمەن مارە-سارە بوپ جۇرگەندە تارس ەسىنەن شىعىپ كەتكەن "قاساپ" اتتى توبەت قوسىلدى. ونى ليۋدۆينا اسىراپ، ات قورانىڭ قاسىنداعى بوشكەدە كۇنى-تۇنى جاپادان-جالعىز شىنجىرلاۋلى جاتاتىن.
ءبىر كۇنى تاڭەرتەڭ پول كورىپ قالىپ، ءيتتى موينىنان سيپاپ ەركەلەتكىسى كەپ، سولاي قاراي تالپىندى دا تۇردى. ۇلكەندەر وعان قورقا-قورقا زورعا اپارىپ ەدى، يت بالانىڭ قاسىنا كەلگەنىنە ماز-مەيرام بوپ قالدى. كەتەردە بالا يتتەن بولەك كەتكىسى كەلمەي، باقىرىپ قويا بەردى. "قاساپتى" شىنجىردان بوساتىپ ۇيگە كوشىرۋگە تۋرا كەلدى.
ول ەندى كىشكەنە ءپولدىڭ ايىرىلماس دوسى بولىپ الدى. ەكەۋى كىلەمنىڭ ۇستىندە اسىر سالىپ ويناپ-ويناپ، سول ويناپ جۇرگەن جەرىندە قۇشاقتاسىپ بىرگە ۇيىقتايدى. كوپ ۇزاماي بالا ونى جانىنان شىعارعىسى كەلمەيتىن بولعاسىن، توبەت كىشكەنە دوسىمەن ءبىر توسەكتە جاتاتىن بولدى. جاننا ءيتتىڭ بۇرگەسىنەن قورىقسا، ليزون اپاي بالاعا ءوزىنىڭ وسى توبەت قۇرلى ءقادىرى بولماعانىنا كۇيىنەدى.
اندا-ساندا ولار بريزۆيل مەن كۋتەلەلەردىڭ ۇيلەرىنە بارادى، ولار دا تەرەكتىگە كەلىپ-كەتىپ تۇرادى. تەك مەر مەن دوكتور عانا مىناۋ ەسكى ءۇيدىڭ وڭاشا ءومىرىن اۋىق-اۋىق ءبىر جەلپىنتىپ كەتەدى. سۆياششەننيك باسىمەن ءيتتى قالاي ولتىرگەنىن كورىپ، ءارى جيۋلەن مەن گرافينيانىڭ ولىمىنە بايلانىستى تاراتقان قاۋەسەتتەرىن ەستىپ تاپ وسىنداي قانىپەزەر پوپتىڭ قىساستىعىنا جول بەرىپ وتىرعان قۇدايدىڭ وزىنە اشۋلانىپ، جاننا شىركەۋدىڭ ەسىگىنەن قاراماي قويدى.
اببات تولبياك كوپ ۇزاماي تۇسپالداپ سويلەيتىنىن دە تاستادى، بۇل ءۇيدى كەساپاتتىڭ، ارازدىقتىڭ، الجاسۋ مەن اداسۋدىڭ، ارسىزدىقتىڭ، كۇناكارلىقتىڭ جىن-پەرىسى جايلاپ العان دەپ جار شاشتى. ول باروندى دا جەردەن الىپ، جەردەن سالدى.
شىركەۋ بۇگىندە قاڭىراپ بوس تۇرادى؛ شارۋالار جەر جىرتىپ جاتقاندا قاستارىنان كيۋرە وتسە، اڭگىمەلەسكىلەرى كەپ جولىن بوگەمەيدى، تاعزىم ەتىپ سالەم دە بەرمەيدى. جۇرت ونى ءبىر قويانشىق ايەلدىڭ الباستىسىن قۋعان كوز بايلاۋشى سيقىرشى ەكەن دەسىپ تە ءجۇردى. ءتىپتى، ول، ءوزىنىڭ ايتۋىنشا، الباستى، ءىبىلىس اتاۋلىنىڭ بار كەساپاتىنان، ءتىل كوزدەن دۇعا وقىپ جازادى-مىس، ءسۇتى سۇيىلىپ كەتكەن سيىردى ارقاسىنان قاعىپ، نە قۇيرىعىنا ساقينا سالىپ، ءسۇتىن قويىلتاتىن كورىنەدى-مىس، جوعالىپ كەتكەن نارسەنى دۇعا وقىپ تاۋىپ بەرەدى-مىس. ايتەۋىر، ول تۋرالى ەل اۋزىندا الىپ قاشپا اڭگىمە كوپ.
ول شاريعات كىتاپتارىنان پەرىلەردىڭ جەردى مەكەندەۋى، ونداعى سان قيلى ءازازىل ارەكەتتەرى، ايلا-شارعىلارى، زۇلىمدىقتارى جايلى قۇنىعا وقۋمەن بولدى. ءوزى الگى كەساپاتتاردىڭ بارىمەن الىساتىن اببات بولعاندىقتان ءىبىلىستىڭ شالۋاتىنان ساقتاندىراتىن دۇعا-دۋادان ەشتەڭە قالدىرماي، تۇگەل جاتتاپ الدى.
ەندى ونىڭ ويىنان تۇنەك قوينىندا ءتۇرتىنىپ جۇرگەن ءار الۋان ازازىلدەر كەتپەيدى دە، اۋزىنان لاتىننىڭ: Sicut leo rubiens circuit quoerens qevart" ("ول دا ءىبىلىس، اۋزىن ارانداي اشىپ، جالماپ جىبەرەتىن جەم ىزدەۋمەن بولادى") دەگەن ءسوزى تۇسپەيدى.
ءسۇيتىپ، بۇل توڭىرەكتىڭ ادامدارى ەندى ونىڭ الگىندەي كيەسىنەن قورقىپ، ىلعي ۇرەيلەنىپ جۇرەتىندى شىعاردى. ءتىپتى ونىڭ ارىپتەستەرى، كورشى قاۋىمداردىڭ كيۋرەلەرى دە ۆەلزيەۆۋل — كۋراند سيقىر كۇشكە تاپ كەلگەندە قارسى وقىلاتىن دۇعالارعا تاق تولى بولعاندىقتان ءدىندى بالگەرلىكتەن اجىراتا الماي باستارى قاتىپ، اببات تولبياكتى كوز بوياۋشى، سيقىرشى تۇتىپ، كيەسى، ارۋاعى بار دەپ، ءولىپ-وشىپ قادىرلەسىپ جۇرەدى.
كيۋرە ەندى جاننانى كورگەندە تاعزىم ەتپەيتىن بولدى. مىنا مىنەزى ليزون اپايدى قاتتى قوبالجىتتى. كارى قىزدىڭ ۇركەك كوڭىلى شىركەۋگە بارماي كۇپىرلىك قىلۋ دەگەنگە تۇك تۇسىنە الماي-اق قويدى. ول اسا قۇدايشىل ەدى، شىركەۋدىڭ بىردە-بىر نامازىن بىردە-بىر دۇعاسىن قازا جىبەرمەيدى. ءبىراق، ونىڭ مۇنشاما ىجداھاتىن ەشكىم ەلەمەدى؛ ءتىپتى ونى ەلەگىسى كەپ جاتقان دا ەشكىم جوق ەدى.
ول وڭاشا قالعاندا، پولگە قۇداي تۋرالى كوپ اڭگىمەلەيدى. ول سوناۋ ءالىمساق، دۇنيەنىڭ قالاي جاراتىلعانى تۋرالى ادام تاڭعالارلىق اڭىزداردى ايتقاندا، بالا از-كەم قۇلاق اسادى دا، ال ەندى قۇدايعا جان-تانىمەن ۇيىپ، قۇلشىلىق ۇرۋ جايى ءسوز بولعاندا:
— ونىڭ ءوزى قايدا بولادى، اپا؟ — دەپ سۇرايدى.
سوندا اپاسى اسپاندى كورسەتىپ:
— ول اندا، كوكتە، ءبىراق سەن بۇنى ەشكىمگە ايتىپ قويىپ جۇرمە، — دەيدى.
ول باروننان قاتتى قورقاتىن-دى. ءبىراق، بىردە پۋلە ليزون اپايعا كەلىپ:
— قۇداي بارلىق جەردە دە بار، شىركەۋدە عانا جوق، — دەدى.
سىڭايى بالا اتاسىنا بارىپ، اپاسى ۇيرەتكەن شاريعاتتى ايتىپ قويسا كەرەك.
پول ون جاسقا اياق باستى، ال اناسى، كورەر كوزگە، قىرىقتاعى ايەل سياقتى. بالا توپ-تولىق، دەنە ءبىتىمى مىپ-مىعىم، تىنىم تاپپايدى، اعاشقا ورمەلەۋگە ابدەن جەتىك، ءبىراق باسىنا ەشتەڭە قونبايدى. ساباق دەسە بەتىنەن باسادى، قاشان قۇتىلعانشا اسىعادى. ەگەر بارون ونى كىتاپقا ۇزاعىراق ءۇڭىلتىپ قويسا، جاننا قاسىنا جەتىپ بارادى دا:
— جىبەرسەڭىزشى، بارىپ بوي جازىپ قايتسىن، بالانىڭ بوسقا باسىن قاتىرۋدىڭ قاجەتى قانشا! — دەيدى.
ونىڭ ويىنشا، بالاسى ءالى التى ايلىق، نەمەسە ءبىر جاسقا ەندى شىققان ءتارىزدى. ول ءتىپتى بالاسىنىڭ اسىر ساپ جۇگىرگەنىن، كىشكەنە ەركەك بوپ، كىجىنىپ سويلەيتىنىن — ەشقايسىسىن دا كوزىنە ىلمەيدى؛ ءاردايىم قۇلاپ قالماسا ەكەن، سۋىق تيگىزىپ الماسا ەكەن، اشۋلانىپ قالماسا ەكەن، ىشىنە زيانى تيەتىندەي قىپ، تاماقتى كوپ ءىشىپ قويماسا ەكەن دەپ ۇرەيلەنەدى دە وتىرادى.
بالا ون ەكىگە شىققاسىن، ونى العاش رەت نامازعا جىعۋ قاجەت بولدى.
ءبىر كۇنى تاڭەرتەڭ ليزون اپاي جانناعا كەلىپ، بالانى دىننەن، حريستياندىق پارىزدان بۇدان ءارى بەيحابار جۇرگىزە بەرۋدىڭ كۇنا بولاتىنىن ايتىپ، ۋاعىزداي جونەلدى. ول ءوز سوزىنە جەر بەتىندەگى سىلتاۋدان سىلتاۋ، دالەلدەن دالەل تاستامادى، ەڭ الدىمەن قاۋىمنىڭ اراسىندا نەشە ءتۇرلى عايبات سوزدەر تاراپ كەتۋ ءقاۋپى بار ەكەنىن باسا ايتتى.
جاننا وعان ەداۋىر قوبالجىپ قالدى، ليزون اپايدى ۋاقىتىندا كورە جاتارمىز دەپ شىعارىپ سالدى.
ءبىراق، سول اڭگىمەدەن كەيىن ءبىر اي وتەر-وتپەستە ول گرافينيا دە بريزۆيلگە بارىپ ەدى، قۇرمەتتى بايبىشە ءسوز اراسىندا:
— ءسىزدىڭ پول بيىل نامازعا جىعىلۋعا باراتىن شىعار؟ — دەپ قۇلاققاعىس قىلدى.
جاننا بۇنداي ساۋالدى كۇتپەگەن-دى.
— ءيا، حانىم، — دەي سالدى اسىپ-ساسىپ.
وسى وقيعادان سوڭ ول ليزون اپايدان ءپولدى باروننان جاسىرىپ دىنگە ساباققا اپارىپ تۇرۋىن ءوتىندى.
ءبىر اي بويى بوتەن ەشتەڭە بولا قويعان جوق ەدى، بىردە كەشكە پۋلەنىڭ تاماعى قارلىعىپ ورالدى. ەرتەڭىنە جوتەلىپ شىقتى. ۇرەيى ۇشقان اناسى ودان باس سالىپ، نە بولىپ، نە قويعانىن سۇراي باستادى. كيۋرە ونى دۇرىس وتىرمايسىڭ دەپ، قاشان ساباق بىتكەنشە ەسىكتىڭ الدىنا، جەلدىڭ وتىنە، مۇپ-مۇزداي قارا تاستىڭ ۇستىنە قاقشيتىپ تۇرعىزىپ قويىپتى.
ول ەندى بالاسىن شىركەۋگە جىبەرمەي، شاريعاتتىڭ باستاۋىش دارىستەرىن ءوزى ۇيرەتۋگە كىرىستى. ءبىراق، اببات تولبياك ليزون اپايدىڭ جالىنىپ-جالپايعانىنا قاراماستان، بالانى ءدارىس الماعان دەپ، نامازعا جىقپادى.
كەلەسى جىلى دا سولاي بولدى. بۇعان بارون بۇلقان-تالقان بوپ، بالا سول ءمانى جوق، ماعىناسى جوق قۇرعاق ۋاعىز، اڭعال نانىمعا سەنبەي وسسە دە، زيالى ادام ساناتىنا ىلىگە الادى دەدى؛ ءسۇيتىپ، ونى كاتوليكتەردىڭ قايداعى-جايداعى ادەت-عۇرىپتارىن ورىنداتىپ، الەككە سالماي-اق، حريستيان رۋحىندا تاربيەلەۋ كەرەك، وسكەسىن ءوز جولىن ءوزى تاڭداپ الار دەپ ءپاتۋالاستى.
كوپ ۇزاماي جاننا بريزۆيلدەرگە بارىپ قايتتى، ءبىراق ولار ات ءىزىن سالمادى. ىلعي كورشىلەردىڭ ىقىلاس-ىڭعايىن ەسەپكە الىپ وتىراتىن مىنەزدەرىن ابدەن جاقسى بىلەتىن بۇلار ولاردىڭ اياق استىنان ءۇنسىز قالعاندارىنا تۇسىنە الماي ءجۇردى. بۇلاردى ءبۇيتىپ قاعاجۋ قالدىرۋدىڭ سىرى مەن سەبەبىن ماركيزا دە كۋتەلە تىم اسپانداي قاراپ، اسقاقتاي سويلەپ وتىرىپ، ءتۇسىندىرىپ شىقتى.
كۇيەۋىنىڭ جوعارى لاۋازىمىنا، اۋلەتتەرىنىڭ تەكتىلىگىنە، قيساپسىز بايلىعىنا ماساتتانىپ باعاتىن ماركيزا وزدەرىن نورمانديا اقسۇيەكتەرىنىڭ پاتشاسىمىز دەپ سانايتىن دا، ىلعي سول پاديشالارشا ەركىن سويلەپ، وزگەلەردى كوڭىلى تۇسسە ءىش تارتىپ، كوڭىلى تۇسپەسە سىرتقا قاعىپ، بيلەپ-توستەپ، بۇل توڭىرەكتەگى بارلىق ىسكە ارالاسىپ، بارىنە دە يا ماقتاپ، يا داتتاپ ۇكىم ايتىپ وتىراتىن-دى. جاننانى دا سالقىن قاباقپەن قارسى الىپ، ءبىراز اڭگىمەدەن كەيىن:
— قوعام قۇدايعا سەنەتىندەر جانە سەنبەيتىندەر بوپ ەكىگە بولىنەدى. العاشقى توپقا كىرەتىندەر ءسىڭىرى شىققان كەدەي بولسا دا دوسىمىز، تەڭىمىز؛ ال ەندى ەكىنشى توپقا جاتاتىنداردى ءبىز ادام ساناتىندا سانامايمىز، — دەپ سالدى.
جاننا مىنانداي استامشىلىقتى تويتارىپ تاستاعىسى كەلىپ:
— شىركەۋگە بارماي-اق، قۇدايعا قۇلشىلىق ەتۋگە بولماي ما ەكەن؟ — دەپ سۇرادى.
— جوق، حانىم، — دەدى ماركيزا. — ءبىزدىڭ جۇرتقا كوڭىلىمىزدى كورسەتۋ ءۇشىن ۇيلەرىنە باراتىنىمىز سياقتى، دىنگە سەنەتىندەر دە قۇدايعا تاۋاپ ەتۋ ءۇشىن شىركەۋگە بارادى.
جاننا بۇعان رەنىش ءبىلدىردى.
— كىمنىڭ قۇلشىلىق قىلعانىن قۇداي قايدان دا كورەدى. مەن، ماسەلەن، ءتاڭىرىمنىڭ مەيىرىمىنە جان-تانىممەن سەنەمىن. ءبىراق، ەكى اراعا كيلىگىپ، سونىڭ ءبارىن كولەگەيلەۋگە تىرىساتىن ءدىن باسىلارى بار.
ماركيزا ورنىنان تۇرىپ كەتتى.
— ءدىن باسىسى — شىركەۋدىڭ تۋىن كوتەرۋشى، حانىم. تۋعا ەرمەيتىندەر وعان دا، بىزگە دە جات.
قالش-قالش ەتىپ ىزالانىپ، جاننا دا تۇردى.
— ءسىز تەك ءبىر توپ، ءبىر قاۋىم تابىناتىن قۇدايعا عانا سيىناسىز. ال مەن بارشا ءجونى ءتۇزۋ، يمانى تازا ادامداردىڭ ءبارى دە تابىناتىن قۇدايعا سەنەمىن.
ول تاعزىم ەتىپ شىعىپ كەتتى.
پۋلەنى نامازعا جىقپادى دەپ بۇلاردى شارۋالار دا جاقتىرماي قالدى. وزدەرىنىڭ دە شىركەۋگە بارىپ، نامازعا جىعىلىپ جارىتىپ جاتقاندارى شامالى. شاريعاتتىڭ قاتال زاڭىنا تەك پاسحا تۇسىندا عانا مويىنسۇنىپ، شىركەۋدە باس قوساتىن-دى. الايدا، ولاردىڭ ويىنشا بالالاردىڭ ءجونى بولەك. ەشكىم دە ءوز بالاسىن ورتاق زاڭ، ورتاق جوسىقتان وقشاۋلاپ وسىرمەيدى. ءدىننىڭ اتى قانشا دەگەنمەن ءدىن عوي.
جاننا شارۋالاردىڭ وزدەرىمەن ءدۇرداراز ەكەنىن سەزىپ، ولاردىڭ ەكىجۇزدىلىگىنە، اردى اياققا باسىپ، اناۋ ايتسا وعان ساق، مىناۋ ايتسا بۇعان ساق، ءار وكتەمگە ءبىر مويىنسۇنىپ، سىرت كوزگە جۇرتتىڭ بارىنە دە ادەپتى بوپ كورىنۋگە تىرىساتىن تۇرلاۋسىزدىقتارىنا، قويان جۇرەك قورقاقتىقتارىنا ىزا بولدى.
بارون ءپولدىڭ ساباعىمەن ءوزى شۇعىلدانىپ، بالانى اۋەلى لاتىن تىلىمەن باسىن كوتەرگىزبەي قويدى. جاننا: "قۇداي ءۇشىن، شارشاتا كورمەڭىزشى، — دەپ مينۋت سايىن كەلىپ، بالاسىنان قايتا-قايتا: "پۋلە، اياعىڭ توڭعان جوق پا؟"، "پۋلە، باسىڭ اۋىرعان جوق پا؟" — دەپ سۇراپ، نە مۇعالىمگە: "ونى كوپ سويلەتە بەرمەڭىز، تاماعى قارلىعىپ قالادى"، — دەپ ساباقتى توقتاتتىرىپ، الان قىلا بەرگەن سوڭ، اكەسى ونى كلاسس بولمەسىنە كىرگىزبەي قويعان-دى؛ ءبىراق، انا بايعۇس تىپىرشىپ بالاسى وقىپ جاتقان بولمەنى توريدى دا جۇرەدى.
بالا ساباقتان شىعىسىمەن باقشادا وتىرعان اناسى مەن اپاسىنا جۇگىرىپ بارادى. ولار ءقازىر باعباندىققا قۇنىعىپ الدى، ۇشەۋى جازعىتۇرىم اعاش وتىرعىزىپ، ءدان سەپتى، ولاردىڭ قالاي ءوسىپ-ونىپ جاتقانىن كوز ايىرماي باقىلاپ، ىلعي قۋانىسىپ قالادى، بۇتاقتاردى قىرقىپ، بۋكەت جاسايتىن گۇل كەسەدى.
بالا بارىنەن بۇرىن سالات ەگۋگە قىزىقتى. باعىمى كۇشتى لاتۋك، رومەن، سيكوريي، پاريج — قىسقاسى، وسى ءبىر استىڭ ۋىتىن كەلتىرەتىن ءار الۋان ءشوپ ەگىلگەن ءتورت جۇيەكتى سول باپتادى. ەكى اناسىن كۇڭشە جۇمساپ، توپىراق قوپسىتقىزدى، جەر سۋارتتى، ارام شوپتەردى وتاتتى، كوشەتتەردى كوشىرتكىزدى — ايتەۋىر، ەرتەڭنەن قارا كەشكە دەيىن باستارىن كوتەرتكىزبەدى. ءوزى دە ساعاتتار بويى تىزەسىنەن لاي كەشىپ، جۇيەكتىڭ بويىندا تۇرىپ اپ ءۇستى-باسى توپىراق-توپىراق بوپ، ساۋساقپەن شۇقىپ قازعان شۇڭقىرلارعا كوشەت وتىرعىزادى.
پۋلە تەز ەرجەتتى. ءبىراق، اقىل جاعىنان تىم مەشەۋ؛ ەكى ايەل مەن زامانى ءوتىپ كەتكەن اق كوڭىل شال تاربيەلەگەن بالا تىم ەركە توتاي، نادان، توپاستاۋ بولىپ ءوستى.
ءبىر كۇنى بارون كوللەدج جايىن ءسوز قىلدى. جاننا سول بويدا-اق اعىل-تەگىل جىلاي جونەلدى. ليزون اپاي مۇنداي جامان ىرىمنان شوشىپ، قاراڭعى بۇرىشقا قاشىپ تىعىلدى.
جاننا:
— سونشا ءبىلىم وعان نەمەنەگە كەرەك؟ ءبىز ونى دەريەۆنيادا تۇراتىن پومەششيك قىپ وسىرەمىز. ول دۆوريانداردىڭ كوپشىلىگى قۇساپ، ءوزىنىڭ جەرىن وڭدەپ، ەگىنىن ەگىپ، جۇرە بەرەدى. ءبىز دە ءومىر ءسۇرىپ، ءبىر كۇنى ءبىز دە ولەتىن وسى ۇيدە و دا ەشتەڭەدەن كەمىستىك كورمەي باقىتتى ءومىر كەشىپ قارتايادى. ودان ارتىق نە كەرەك؟
ءبىراق، بارون ونىڭ بۇل سوزىنە قوسىلماي، باسىن شايقادى.
— ال، ەگەر دە ول جيىرما بەسكە شىققاسىن ساعان كەلىپ: "سەنىڭ انالىق وزىمشىلدىگىڭنىڭ قىرسىعىنان مەن ەشتەڭە ۇيرەنە الماي، ەشتەڭەگە جاراماي قالدىم. مىنە، ەندى دانەڭەگە قابىلەتىم جوق، ومىردە تۇك تە بىتىرە الماي، ءتۇڭىلىپ ءجۇرمىن. مەن تاپ وسىنداي جىم-جىرت قوڭىرقاي دۇنيەدە، بار-جوعىڭدى ەشكىم بىلمەيتىن كۇلدى-كومەش تىرلىك كەشۋ ءۇشىن تۋعان جوق ەدىم عوي. وسىنىڭ ءبورى سەنىڭ اقىلسىز اڭعال انالىق ماحابباتىڭنان بولدى" دەسە، نە دەيسىڭ؟
جاننا اعىل-تەگىل جىلاپ وتىرعان كۇيى ۇلىنان:
— پۋلە، سەنى ءبۇيتىپ ءولىپ-وشىپ سۇيگەنىم ءۇشىن مەنى كىنالامايسىڭ عوي؟ — دەپ سۇرادى.
بالا وعان قايران قالىپ:
— جوق، ماما، — دەپ ۋادە بەردى.
— راس ايتاسىڭ عوي؟
— ءيا، ماما.
— سەنىڭ وسىندا قالعىڭ كەلەدى عوي؟
— ءيا، ماما.
بارون ەندى اشۋلانىپ، داۋسىن قاتايتتى:
— جاننا، سەنىڭ باسقا ادامنىڭ ءومىرىن بۇلاي بيلەپ-توستەۋگە قاقىڭ جوق. سەنىڭ بۇنىڭ ءجون ەمەس. مىناۋ قىلمىس. ءوز باقىتىڭا بولا ءوز بوبەگىڭدى قۇرباندىققا شالىپ وتىرسىڭ!
جاننا بەتىن قولىمەن بۇركەپ اپ، سەلك-سەلك ەتىپ:
— مەنىڭ شەككەن قاسىرەتىم، كورگەن ازابىم از با ەدى. مەنىڭ جالعىز قۋانىشىم وسى عوي، ونى دا الىپ كەتەسىڭدەر مە؟ مەن سوندا نە ىستەيمىن، جاپادان-جالعىز قالعانىم با، قۋارىپ؟ — دەدى.
اكەسى تۇرەگەلىپ، ونىڭ قاسىنا بارىپ، بەتىنەن ءسۇيدى.
— مەن بار ەمەسپىن بە قاسىڭدا، جاننا؟
قىزى اكەسىنىڭ موينىنان قۇشاقتاپ، بەتىنەن ءسۇيىپ، ءسوزىن ءۇزىپ-ۇزىپ:
— سەنىڭ ايتقانىڭ دۇرىس، پاپا. مەنىكى اقىماقتىق ەكەن، ءبىراق قانشا قاسىرەت كوردىم. كوللەدجگە بارسا، بارا قويسىن.
ءوزىن بۇلاردىڭ قايدا جىبەرىپ، نە ىستەگەلى وتىرعاندارىنا تۇسىنە الماي، ەندى پۋلە قورسىلداي جونەلدى. ءۇش "ماماسىنىڭ" ۇشەۋى دە ەندى ونىڭ بەتىنەن الما-كەزەك ءسۇيىپ، ايمالاپ جۇباتۋعا كىرىستى. ۇيقىعا جاتقاندا ءبارىنىڭ دە جۇرەگى سىزدادى؛ ۇشەۋى دە، ءتىپتى وسى كەزگە دەيىن كوزىنە جاس الماي شىداپ كەلگەن بارون دا جىلاپ الدى.
ءسويتىپ، كانيكۋل بىتكەسىن بالانى گاۆر كوللەدجىنە بەرەتىن بولىستى، ازىرگە جاز بويى ونى ەشكىم بەتىنەن قاقپاي، ەركەلەتىپ باقتى.
ەندى ەكى اجىراپ كەتەمىز-اۋ دەگەن وي ەسىنە تۇسكەندە، اناسىنىڭ كوكىرەگى قارس ايىرىلادى. وعان بەينە ون جىلعا جيھانكەزدىككە كەتىپ بارا جاتقانداي كيىم-كەشەك، قۇرال-جابدىق ازىرلەندى. اقىرى. قازان تاڭىنىڭ بىرىندە ءتۇنى بويى ۇيقى كورمەگەن ەكى ايەل جانە بارون بالامەن بىرگە كۇيمەگە ءمىندى، ەكى ات جەلە جونەلدى. بۇل ساپاردا وعان الدىن الا دورتۋستان جانە كلاستان ورىن تاڭدالدى. ەندى جاننا ليزون اپاي ەكەۋى پۋلەنىڭ زاتتارىن كىشكەنە جاشىككە سالىپ اۋرە بولدى. وعان اكەلگەن زاتتارىنىڭ شيرەگى دە سىيماعان سوڭ، جاننا ەكىنشى جاشىك سۇراپ ديرەكتورعا باردى، ديرەكتور ەكونومدى شاقىرىپ ەدى، ول مۇنشا كوپ زاتتىڭ زيانى بولماسا، پايداسى جوق دەپ، ەرەجەنى بۇزىپ، ەكىنشى جاشىك بەرۋدەن ۇزىلدى-كەسىلدى باس تارتتى. جاننا سوعان ەرەگىسكەسىن كورشى مەيمانحانادان بولەك بولمە الىپ، قوجاسىنا پۋلە نە سۇراسا دا، ەكى ەتپەي اكەلىپ بەرىپ تۇرىندار دەپ تاپسىردى.
سوسىن ولار كەمەلەردىڭ قالاي توقتاپ، قالاي اتتانىپ كەتىپ جاتقانىن قىزىقتاۋعا قايراڭعا كەتتى.
شامدارىن ەندى جاعا باستاعاندا قالانىڭ ۇستىنە تۇنجىراپ ىمىرت ءتۇستى. ولار تاماقتانۋعا مەيرامحاناعا كىردى. ەشقايسىسىنىڭ اسقا تابەتى شاپپادى؛ تەك بىرىنە-بىرى جالتاق-جۇلتاق ەلجىرەي قاراپ وتىر؛ تاماقتار بىرىنەن سوڭ ءبىرى مۇرتى شاعىلماستان قايتا جيىلىپ الىنىپ جاتىر.
سوسىن ولار جايلاپ باسىپ كوللەدجگە بەتتەدى. جان-جاقتان اتا-انالارىنا، يا كۇتۋشىلەرىنە ەرىپ بالالار اعىلىپ كەلىپ جاتىر، كوبىسى كوزى بىلاۋداي بوپ جىلاپ كەلەدى. كۇڭگىرت ۇلكەن اۋلادا انە جەردە دە، مىنە جەردەن دە مىرس-مىرس دىبىس شىعادى.
جاننا مەن پۋلە ءبىرىن-بىرى جابىسا قۇشاقتاپ اپ، جىبەرمەي ۇزاق تۇردى. جۇرتتىڭ ەسىنەن شىعىپ كەتكەن ليزون اپاي ارت جاقتا اۋزىن ورامالمەن باسىپ aپ، تۇنشىعا جىلايدى. ءبىر ۋاقىتتا بارون بوساپ بارا جاتقان كوڭىلىن ازەر ىركىپ، قوشتاسۋدى كوپكە سوزدىرماي قىزىن ايىرىپ الىپ كەتتى. قاقپا الدىندا كۇيمە كۇتىپ تۇرعان-دى. ۇشەۋى تۇندەلەتىپ تەرەكتىگە قايتتى.
قاراڭعىدا كەڭك-كەڭك جىلاعان دىبىس ەستىلەدى. جاننا ەرتەڭىنە دە كەشكە دەيىن اعىل-تەگىل جىلاۋمەن بولدى. كەلەسى كۇنى فاەتون ازىرلەتىپ، گاۆرگە قايتا اتتاندى.
پۋلە قالاعا الدەقاشان ۇيرەنىسىپ الىپتى. ول ومىرىندە ءبىرىنشى رەت بالالارعا ارالاسىپ وتىرعان ەدى. سىرتقا بارىپ ويناعىسى كەپ، الاڭداپ، قابىلداۋ بولمەسىنە اناسىمەن دۇرىستاپ سويلەسە دە المادى.
جاننا وعان كۇن ارا بارىپ تۇرادى، جەكسەنبى سايىن ۇيگە الىپ قايتادى. بالاسىمەن كەزدەسكەنشە اسىعىپ، كەتىپ قالۋعا ءداتى بارماي، قابىلداۋ بولمەسىنە ەكى قولى الدىنا سىيماي، سارعايىپ وتىرادى دا قويادى. ديرەكتور ونى شاقىرىپ اپ، بالاسىمەن سيرەگىرەك ۇشىراسىپ تۇرۋىن ءوتىندى. ول بۇل كەڭەسكە ءبارىبىر قۇلاق اسقان جوق.
ەندى ديرەكتور وعان ەگەر بالاسىن ساباقتان بوس كەزىندە قىدىرتىپ، سەرۋەندەتىپ، ساباعىنان الاڭداتا بەرەتىن بولسا، ۇيىنە قايتارىپ جىبەرەتىندىكتەرىن ەسكەرتۋگە ءماجبۇر بولدى؛ بارونعا دا حات جازىپ، ەسكەرتىپ قويدى. بۇدان سوڭ ول جاننانى تەرەكتىدەن ەشقايدا جىبەرمەي تۇتقىنداپ ۇستادى.
ول ءار مەرەكەنى ۇلىنان گورى ءوزى اسىعا كۇتەدى؛ كوڭىلى قۇلازىپ، قوبالجيدى دا وتىرادى. ول قاسىنا "قاساپتى" ەرتىپ الىپ، نەشە الۋان قيالعا شومىپ، توڭىرەكتى ەرسىلى-قارسىلى كەزەدى دە جۇرەدى. كەيدە تال تۇسكە دەيىن قىراننىڭ توبەسىنە شىعىپ اپ، تەڭىزگە قاراپ وتىرادى، كەيدە ءالى كۇنگە ەسىنەن كەتپەي قويعان باياعى ءبىر سەرۋەندەرى جادىنا ورالىپ، يپورعا دەيىن ورماندى ارالاپ، قىدىرىپ قايتادى، وسى ماڭايدىڭ ءبارىن قيالعا، ارمانعا ماس بوپ ءجۇرىپ ارالاعان باياعى قىز كۇندەرى قانداي الىستاپ كەتكەن.
ۇلىن ءار كورگەن سايىن، ونىمەن ون جىل بويى كەزدەسپەگەندەي بوپ تاڭىرقاپ قالادى. ول اي ساناپ ەر جەتىپ، ءوسىپ بارادى، ال بۇل اي ساناپ قارتايا تۇسكەن. ءقازىر كورگەن جۇرت بارون ونىڭ اكەسى ەمەس اعاسى، ال سوناۋ جيىرما بەستەن باستاپ سولىپ، قۋراپ قالعان ليزوندى اراسى بىر-ەكى-اق جاس، تىپتەن تەتەلەس اپاسى ەكەن دەپ قالاتىنداي.
پۋلە وقىپ جارىتپادى. ەكىنشى سىنىپتا ەكى جىل وتىردى، ءۇشىنشى سىنىپتى ءولىپ-تالىپ زورعا ءبىتىردى، ول ءتورتىنشى سىنىپتا تاعى دا ەكى جىل وقىدى، ءسۇيتىپ اتتاي جيىرماعا كەلگەندە ريتوريكا كلاسىنا زورعا ءوتتى.
ول شاشى اپ-ادەمى، مۇرتى ەندى تەبىندەگەن اق ۋىز جىگىت بولدى. ەندى جەكسەنبىدە تەرەكتىگە ءوزى-اق كەلىپ تۇراتىن كۇيگە جەتتى. بالا جاسىنان سالت جۇرىسكە ۇيرەنىپ العان پول قالادان ات جالداپ aپ، ەكى ساعاتتا تەرەكتىگە جەتىپ كەلەدى.
جاننا وندايدا سارى الا تاڭنان اپاسىن، بارعان سايىن بەلى بۇكىرەيىپ، تۇمسىعىمەن جەر سۇزە قۇلاماۋ ءۇشىن شالدارشا ەكى قولىن ارتىنا ساپ جۇرەتىن بوپ، ابدەن قارتايىپ كەتكەن باروندى قاسىنا ەرتىپ الىپ، ۇلىن قارسى الۋعا شىعادى.
ولار اۋىق-اۋىق جولدىڭ جيەگىنە وتىرىپ، تىنىعىپ اپ، ىلگەرى قاراي ءىلبىپ جۇرە بەرەدى، سالت اتتى ادام كورىنبەس پە ەكەن دەپ كوكجيەكتەن كوز المايدى. اپپاق جولدىڭ ۇستىنەن قىلت-قىلت ەتىپ اتتى كىسى كورىنگەننەن-اق ۇشەۋى بىردەي ورامالدارىن بىلعالاي باستايدى؛ ال پول ولاردى تانىپ، تەكىرەكتى قويىپ، قۇيىنداتىپ شاۋىپ جەتىپ كەلەدى. جاننا مەن ليزون كوزدەرى اتىزداي بوپ شوشىپ قالسا، اتاسى داۋسى قالتىراپ؛ "پۋلە مىنە جىگىت!" دەپ ايقايلاپ، ءماز بولادى. تەكىرەكتى قويىپ، قۇيىنداتىپ شاۋىپ جەتىپ كەلدى. جاننا ودان: "اياعىڭ توڭعان جوق پا، پۋلە؟" دەپ سۇرايدى؛ ۇلى تاڭەرتەڭگى تاماقتان سوڭ تەمەكى تارتىپ، ەسىك الدىندا قىدىرىپ جۇرسە، اناسى اينەكتى اشىپ: "قۇداي ءۇشىن جالاڭ باس جۇرمەشى، تىماۋراتىپ قالاسىڭ"، — دەپ جالىنادى.
ول اتپەن قاراڭعىدا كەيىن قايتسا، جاننا قالتىراپ-دىرىلدەپ: — "پۋلە، قارعاشىم، جايىراق ءجۇر، كوزىڭە قارا، اناڭدى ايا. سەن الدا-جالدا كەسەپاتقا ۇشىراساڭ، مەن شىداي الماي ءولىپ كەتەم"، — دەپ قورقىتادى.
بىردە سەنبى كۇنى تاڭەرتەڭ پولدەن حات كەلدى، ول تانىستارىم سەيىلگە شاقىرىپ ەدى، ەرتەڭ بارا المايمىن دەپ حابارلاپتى.
جاننا جەكسەنبىدە كۇنى بويى ءبىر جامانات حابار كۇتكەندەي تاعات تاپپاي سەندەلدى دە ءجۇردى؛ بەيسەنبى كۇنى شىداي الماي گاۆرگە قاراي جولعا شىقتى.
ۇلى ءبىر ءتۇرلى وزگەرىپ كەتكەن سياقتى، ءبىراق ونىڭ قانداي وزگەرىس ەكەنىن ول انىق ايىرا المادى. ول پىسىپ-شيراپتى، داۋسى دا بۇرىنعىداي ەمەس، قاتقىل ەستىلەدى.
كەنەت اناسىنا جايباراقات:
— بىلەسىڭ بە، ماما، بۇگىن ءوزىڭ كەپسىڭ عوي، كەلەسى جەكسەنبىدە دە بارا المايىن دەپ تۇرمىن، تاعى دا سەرۋەنگە شىعاتىن ەدىك، — دەدى.
ول ۇلىنىڭ بۇل سوزىنە: "امەريكاعا كەتەم"، — دەپ تۇرعانداي اڭىرىپ قالدى، ءبىر ۋاقىتتاردا بارىپ، ەسىن جيىپ:
— قۇدايىم-اۋ، ساعان نە بولعان، پۋلە؟ ايتشى، نە بوپ ءجۇر؟ — دەپ سۇرادى.
پۋلە كۇلىپ، اناسىنىڭ بەتىنەن ءسۇيدى.
— ءتايىرى، ەشتەڭە بولعان جوق، ماما. مەن دوستارىممەن بىرگە بولىپ بوي جازباقشىمىن. نەمەنە، ونىم دۇرىس ەمەس پە؟ — دەدى.
جاننا نە دەپ جاۋاپ بەرەرىن بىلمەدى، كۇيمەگە جالعىز مىنگەندە كوڭىلىنە نەشە ءتۇرلى قورقىنىشتى وي قاشتى. ونىڭ ەر جەتكەنىن، ەندى بۇل قوجا بولا المايتىنىن، قارتتارعا قاراماي ءوز بەتىنشە ءومىر سۇرۋگە كوشكەنىن اناسى العاش رەت ەسىنە الدى. وعان ۇلى ءبىر-اق كۇننىڭ ىشىندە وزگەرىپ شىققان سياقتى. جاڭاعى ءوز دەگەنىن قىلىپ تۇرعان بويلى-سويلى ەركەك — بۇنىڭ بالاسى ما، ءبىر كەزدە سالات ەكتىرگەن كىپ-كىشكەنە بوبەگى مە؟!
بۇدان سوڭ ءۇش ايداي ۋاقىت پول اتا-اناسىنا اندا-ساندا ءبىر سوعىپ كەتىپ تۇردى؛ وندا دا قاشان كەتە-كەتكەنشە اسىعادى دا تۇرادى. جاننا ونىسىنا قوبالجىپ، ۋايىمداي باستاسا، بارون ءىستىڭ جايىنا بىردەن ءتۇسىنىپ:
— بالانى جولىنان قالدىرما، ول ەندى جيىرماعا شىقتى عوي، — دەيدى.
ءبىراق، ءبىر كۇنى تاڭەرتەڭ جۇپىنى كيىنگەن نەمىس اكسەنتىمەن سويلەيتىن ءبىر قارت كىسى ۆيكونتەسسا حانىمدى سۇرادى.
شەتسىز-شەكسىز يىلىپ-بۇگىلىپ تاعزىم ەتىپ بولعاسىن، ول قالتاسىنان ماي-ماي ءاميانىن سۋىرىپ اپ:
— مىناۋ قاعاز سىزگە جازىلىپ ەدى، — دەپ ءبىر جاپىراق قاعاز ۇسىندى. جاننا اۋەلى ءبىر وقىپ شىعىپ، ءوز كوزىنە ءوزى سەنبەي قايتادان وقىدى. ەۆرەيدىڭ بەتىنە قاراپ اپ، تاعى دا ءبىر رەت وقىپ شىقتى. سوسىن بارىپ:
— سوندا بۇل قالاي بولعانى؟ — دەپ سۇرادى. شال مايموڭكەلەپ، تۇسىندىرە جونەلدى.
— ءقازىر، ءقازىر، ءوزىم ايتىپ بەرەيىن. ءسىزدىڭ ۇلىڭىز از عانا اقشا كەرەگىپ قالىپ قارىز سۇراي كەلدى. مەن ءسىزدىڭ اقپەيىل انا ەكەنىڭىزدى ەستىگەسىن، ءوتىنىشىن قابىل الدىم. ءوزى ءبىر بولماشى-اق شارۋا.
جاننا قالشىلداپ كەتتى:ول حاتتى وقىپ شىققاسىن، ۇزاق ۋاقىت ءۇنسىز وتىرىپ قالدى. بالكىم، سۆياششەننيكتىڭ ايتقانى دا راس شىعار. ءدىني كۇدىك-كۇمان ونىڭ ار-ۇجدانىن قايتا ازاپتاي باستادى. سوندا قۇدايدىڭ دا جۇمىر باستى پەندەلەرى ءتارىزدى كەكشىل، ءىشى تار قىزعانشاق، قىتىمىر بولعانى ما؟ ءبىراق، ول كەك تۇتپاسا، جۇرت ءتاڭىردى تانىماي، بەت-بەتىنە لاعىپ كەتپەي مە؟ مۇمكىن، ول ءتۇبى ءبىر ولەتىن پەندەلەرىنە ءتان الگىندەي مىنەزدى ءبىز ونىڭ قۇپيالارىن نەعۇرلىم جىتىرەك بىلىڭكىرەي ءتۇسۋ ءۇشىن ىستەيتىن شىعار. قاشان دا الدەنەگە ابىرجىعان، قوبالجىعان ادامداردى شىركەۋگە قاراي سۇيرەيتىن قورقاق وي ونى دا شىر اينالا شىرماپ اپ، ءبىر كۇنى كەشكە ىمىرت تۇسە شىركەۋگە جۇگىرتىپ، جاداۋ ابباتتىڭ اياعىنا جىعىپ، كۇنامدى كەشە گور دەپ جالبارىندىردى.
اببات بارون سياقتى كىسى وتىرعان ۇيگە قۇدايدىڭ مەيىرىمى تۇگەل تۇسپەيدى دەپ، تەك جارىم-جارتىلاي عانا كەشىرىم قىلۋعا ۋادە بەردى.
— كوپ ۇزاماي ءتاڭىرىمىز ءوزى جولىڭىزدى وڭعارادى، — دەپ سەندىردى.
شىنىندا دا، ارادا ەكى كۇن وتپەي جاتىپ، ۇلىنان حات الدى؛ قايعى باسىپ، قاعاجۋ كورىپ قالعان ول بۇنى اببات ايتقان جاقسىلىققا جورىدى.
"قىمباتتى ماما، مەنى ۋايىمداما. مەن لوندوندامىن، مۇزداي امانمىن، تەك ازداپ اقشادان تارىعىپ ءجۇرمىن. كوك تيىنىمىز قالمادى، كۇن سايىن ءبۇيىرىمىز شىعىپ، تويا تاماق تا ىشە المايمىز. جان-تانىممەن سۇيەتىن سەرىگىم مەن ءۇشىن قولىنداعى بەس مىڭ فرانك قاراجاتىن تۇگەل شاشتى. مەنىڭ ەركەكتىك نامىسىم ەندى وعان سول اقشاسىن قايتارىپ بەرۋدى تالاپ ەتەتىنىن ءوزىڭىز دە تۇسىنەسىز عوي. سوندىقتان مارحابات ەتىپ، پاپام قالدىرعان مۇرادان ماعان ازىرگە ون بەس مىڭ فرانك بەرە تۇرىڭىز. ءبارىبىر كوپ ۇزاماي مەن دە كامەلەتكە تولامىن عوي. مەنى مىناۋ قيىن جاعدايدان قۇتقارىڭىز.
ال، ماما، ساۋ تۇرىڭىز. اتامدى جانە ليزون اپايدى دا شىن جۇرەكتەن قۇشىپ، بەتتەرىنەن سۇيەمىن. كوپ ۇزاماي كورىسەرمىز دەپ ويلايمىن. ۇلىڭىز ۆيكونت پول دە لامار".
ول حات جازىپتى، دەمەك بۇنى ۇمىتپاعانى! ونىڭ اقشا سۇراعانىنا ەلەڭ قىلعان جوق. كوك تيىنى قالماسا دا، كىدىرتپەي اقشا سالۋ كەرەك. اقشا دەگەن نەمەنە سونشا! ول بۇعان حات سالىپتى عوي!
ول حاتتى الىپ، جۇگىرىپ بارونعا باردى. ليزون اپايدى دا شاقىردى. ۇشەۋى حاتتىڭ ءار سوزىنە قايتا-قايتا ءۇڭىلىپ، الدەنەشە رەت وقىپ شىقتى.
جاننا تابان استىندا سەرپىلىپ، جاقسى ۇمىتكە كۇپتى بوپ، بالاسىن جاقتاپ سويلەدى.
— حات سالعانىنا قاراعاندا، ول كوپ ۇزاماي قايتىپ كەلەدى.
ءبىراق، بايىپتى بارون ونىسىنا يلانا قويمادى.
— ءبارىبىر ول نەمە الگى ءبىر نايساپتىڭ سوڭىنان ەرىپ، ءبىزدى تاستاپ كەتكەن جوق پا! مۇنداي قىلىققا وپ-وڭاي بارعانىنا قاراعاندا، بىزدەن گورى ونى كوبىرەك سۇيگەنى ەمەس پە!
جاننانىڭ جۇرەگىنە جاڭا شەمەن جابىستى؛ سول بويدا ونىڭ كوكىرەگىن قىزعانشاق انانىڭ پەرزەنتىن ءوز باۋىرىنا تارتىپ اكەتكەن عاشىق ايەلىنە دەگەن ولەردەي وشپەندىلىك وتى ورتەي جونەلدى. بۇعان دەيىن ول ەسىل-دەرتى بالاسى بولىپ، ونى جادىلاپ جۇرگەن ايەلدى ويىنا دا الىپ كورمەگەن-دى. باروننىڭ جاڭاعى ءسوزى سول ءبىر بەيتانىس كۇندەسىنىڭ وكتەم وزبىرلىعىن ەسىنە ءتۇسىردى. ول الگى ايەل ەكەۋىنىڭ ورتاسىندا قيان-كەسكى كۇرەس باستالعالى تۇرعانىن سەزدى، جالعىز بالاسىنىڭ ىقىلاسىن سونىمەن بولە-جارعانىنان گورى، ودان ءبىرجولاتا ايىرىلۋعا پەيىل ەكەنىن ۇقتى.
جاڭاعى قۋانىشى جەلگە ۇشتى.
ونىڭ سۇراعان ون بەس مىڭ فرانكىن جىبەردى؛ سوسىن بەس ايعا دەيىن حابار-وشار بولمادى.
كوپ ۇزاماي جيۋلەننەن قالعان مۇرانى بولىسۋگە كەپىلدىك العان ادام كەلدى. جاننا مەن بارون ءبىر اۋىز تىلگە كەلمەستەن، بارلىق ەسەپتى ونىڭ قولىنا ۇستاتا سالدى، ءتىپتى ول اتا داۋلەتتى ولە-ولگەنشە پايدالانۋعا قاقىسى بار انالىق قۇقتان دا باس تارتتى. پول پاريجگە ورالىسىمەن ءجۇز جيىرما مىڭ فرانك مۇراعا يە بولدى.
بۇدان سوڭ اراسىنا التى ايدان سالىپ، تىرلىگىن، پەرزەنتتىك پەيىلىن ءبىلدىرىپ، ءۇش-تورت حات جولدادى.
"مەن جۇمىس ىستەپ ءجۇرمىن، بيرجادان قىزمەت الدىم. ءساتى تۇسسە، تەرەكتىگە بارىپ، بەتتەرىڭنەن ءسۇيىپ قايتپاقشىمىن"، — دەپ تە قويادى.
ول ءوز عاشىعى جايلى ءبىر اۋىز ءسوز جازبايدى. بۇل ۇنسىزدىك اناسىن ول جايىندا جازىلعان حاتتاردان دا كوبىرەك قوبالجىتتى. وسىناۋ ساپ-سالقىن سابىرلى سويلەمدەردىڭ ار جاعىندا ءوزىنىڭ قاس جاۋى، الگى ءبىر ازعىن ءازازىل ايەلدىڭ تاعى دا ءبىر جىمىسقى قۋلىعى، ازازىلدىگى جاتقانىن جاننا بىردەن سەزدى.
ءۇش ءدارۋىش ءپولدى قايتسەك قۇتقارامىز دەپ، قانشا اقىلداسسا دا، ەش ايلاسىن تابا المادى. الدە پاريجگە بارىپ قايتقاندارى ءجون بە ەكەن؟ ءبىراق، ودان نە بىتەدى.
— مەيلى، ابدەن قۇمارىنان شىقسىن، سوسىن ءوزى-اق ورالادى، — دەيدى بارون.
ولار ولمەشى ومىرلەرىن وتكىزە بەردى.
جاننا مەن ليزون اپاي باروننىڭ كوزىن الا بەرە شىركەۋگە بارىپ قايتادى.
ۇزاق ۋاقىت پولدەن حابار بولماعان-دى. ءبىر كۇنى تاڭەرتەڭ ونىڭ ومىردەن ابدەن ءتۇڭىلىپ جازعان حاتىن وقىپ، ۇشەۋى دە ەسەڭگىرەپ قالدى. "ءقادىرلى ماما، مەن قۇرىدىم. ەگەر ءوزىن قول ۇشىڭدى بەرمەسەڭ، وندا ماڭدايدان تارتىپ جىبەرەتىن ءبىر وق جالىنسىن. كوپ ولجا تابام با دەگەن ايلا-شارعىمنىڭ كۇل تالقانى شىقتى، سەكسەن مىڭ فرانكقا بورىشتانىپ قالدىم. تولەمەسەم، ابىرويىم ايرانداي توگىلگەلى تۇر. ابدەن جۇتاپ، بولاشاقتا ىستەيتىن بارلىق ايلا-امالىمنان ماقۇرىم قالماقپىن. مەن قۇرىدىم. قايتالاپ ايتامىن، ءبۇيتىپ ماسقارا بولعانشا، ءبىر جولا اتىلىپ ولۋگە پەيىلمىن. بۇعان دەيىن ەش حاتىمدا جازباسام دا، وسىنداي قيىن-قىستاۋ كۇندە جالعىز مەدەتىم بولعان ايەل جاردەمدەسپەگەندە ءوزىمدى-وزىم الدە-قاشان مەرت قىلعان دا بولار ەدىم. شىن جۇرەكتەن بەتىڭنەن سۇيەمىن؛ بۇل مەنىڭ ەڭ سوڭعى رەت سۇيگەنىم بولىپ قالۋى دا مۇمكىن، ءقادىرلى انا. قوش. پول".
حاتقا ول ۇشىراعان پالەنى ەگجەي-تەگجەيلى تۇسىندىرەتىن ءبىر بۋما ءىس قاعازى تىركەلىپتى.
بارون ءبارىن دە رەتتەۋگە تىرىسامىز دەپ پوشتامەن حابار جىبەردى. سوسىن ءوزى گاۆرگە بارىپ، ءىستىڭ ءمان-جايىن انىقتاپ، پولگە جىبەرەتىن قاراجات ءۇشىن كەپىلگە جەر سالدى.
جاس جىگىت شەتىنەن شەكسىز العىسقا، ەلجىرەگەن سەزىمگە، جۋىق ارادا تەرەكتىگە كەلىپ، بەتتەرىنەن ءسۇيىپ كەتەم دەگەن ۋادەگە تولى ءۇش حات جولدادى.
ءبىراق، ءوزى كەلمەدى.
ارادا تاعى دا ءبىر جىل ءوتتى.
جاننا مەن بارون اقىرعى رەت ارەكەت قىلىپ، اقىلىنا كەلتىرىپ تەرەكتىگە قايتارىپ اكەلۋ ءۇشىن پاريجگە جۇرگەلى جاتقاندا پوشتا تابىس ەتكەن كىشكەنە حاتتان ونىڭ تاعى دا لوندونعا بارىپ، پول دە لامار جانە ك "و" دەگەن فيرما، پاروحود كومپانياسىن اشقالى جاتقانىن ءبىلدى.
ول: "بۇل تاپقان بىردەن ءبىر دۇرىس امالىم. تۇبىندە شىلقىعان باي بوپ كەتۋىم دە عاجاپ ەمەس. بۇل جولدا مەن ەشتەڭەمدى جوعالتپايمىن. نەگە پايدالى ەكەنى وسىدان دا تۇسىنىكتى شىعار. كەلەسى كەزدەسكەنىمىزدە مەن قاۋىمداعى ەڭ مارتەبەلى ادامداردىڭ ءبىرى بولام. ءبىزدىڭ عاسىرىمىزدا تەك وسىنداي امال-ايلامەن عانا اياعىڭنان تىك باسىپ كەتە الاسىڭ" دەپ جازىپتى.
ءۇش اي وتپەي جاتىپ، پاروحود كومپانياسى بانكروتقا ۇشىراپ، ديرەكتورى ەسەپتى دۇرىس جۇرگىزبەگەنى ءۇشىن جاۋاپقا تارتىلدى. جاننا بىرنەشە ساعات بويى جۇيكەسى شامىرىعىپ، تالىپ قالدى. ەسىن جيعان سوڭ توسەگىنە جاتتى.
بارون تاعى دا گاۆرگە اتتاندى، ادۆوكاتتارمەن، كەپىلدى وكىلدەرمەن، سوت ورىنداۋشىلارىمەن اقىلداسىپ، كەڭەستەر الدى. كومپانيانىڭ شىعىنى ەكى ءجۇز وتىز بەس مىڭ فرانك ەكەن؛ ەندى ەڭ اقىرعى داۋلەتىن دە كەپىلگە سالدى. تەرەكتىدەگى مەكەن-جاي مەن كورشى ەكى فەرماعا اۋىر سالماق تۇسەتىن بولدى.
كەپىلدى وكىلدىڭ كەڭسەسىندە ەڭ سوڭعى قۇجاتتارعا قول قويىلىپ بولعان سوڭ، كەشقۇرىم بارون وقىس پاركەتكە ەتپەتىنەن قۇلاپ ءتۇستى، ميىنا قان قۇيىلىپتى. جانناعا حابارشى جىبەرىلدى. ول كەلگەنشە بارون بۇ دۇنيەدەن ءجۇرىپ كەتىپتى.
ابدەن ەسەڭگىرەگەن جاننا اكەسىن تەرەكتىگە ازەر اكەلدى. ول بۇل جولعى قاسىرەتتەن سوڭ ومىردەن تۇڭىلگەن كۇيىكتى ادامنان گورى سىرەسپە سوققان كىسىگە كوبىرەك ۇقساپ قالىپتى.
ەكى ايەل قانشا جالىنىپ-جالبارىنسا دا، اببات تولبياك ايتقانىنان ءمىز باقپاي، باروننىڭ مۇردەسىن شىركەۋگە جولاتپاي قويدى.
كەشقۇرىم بارون ەشقانداي ءدىني جول-جورالعىسىز جەرلەندى.
پول بۇل باقىتسىزدىقتى ءوز ۇيىمىن تاراتقان ادامداردىڭ بىرەۋىنىڭ اۋزىنان ەستىدى. ول ءالى انگليادا جاسىرىنىپ جۇرگەن-دى. ول حات جازىپ، حاباردى تىم كەش ەستىپ، كەلە الماعانىنا كەشىرىم سۇرادى. ول حاتىن: "سەن قۇتقارعان سوڭ، قىمباتتى ماما، مەن فرانسياعا ورالىپ، ءوزىڭدى قايتا قۇشا الامىن"، — دەپ اياقتاپتى.
جاننا ابدەن دەل-سال، ەشتەڭەنى ۇعىپ جاتۋعا حالى جوق-تى.
قىستىڭ اياق شەنىندە ليزون اپاي الپىستىڭ سەگىزىنەن ەندى اسا بەرگەندە برونحيتكە ۇشىراپ، ونىسى از بولعانداي وكپەسىنە سالقىن ءتيىپ:
— جاننا، بەيشارام، مەن قۇدايدان ساعان راقىم قىل دەپ جالبارىنام، — دەپ جاتىپ، تىپ-تىنىش كوز جۇمدى.
جاننا ونى زيراتقا دەيىن شىعارىپ سالعان-دى؛ تابىتتى توپىراق ەندى-ەندى جاسىرعان كەزدە، ەندى قايتىپ ەشقانداي ازاپ شەكپەيتىن، ەشتەڭە ويلامايتىن بوپ، مەن دە تەزىرەك ولسەم ەكەن دەگەن ءبىر عانا تىلەك تىلەپ، دارمەنى قۇرىپ، سىلق قۇلاپ بارا جاتىر ەدى، ءبىر بويشاڭ شارۋا ايەل ۇستاي الدى دا، ونى الۋەتتى قولىنا ساپ، كىشكەنە بالا ۇقساتىپ، كوتەرىپ اكەتتى.
ۇيگە ورالعاسىن كەيىنگى بەس ءتۇندى كارى قىزدىڭ توسەگىنىڭ قاسىندا وتكىزىپ، قالجىراپ قالعان جاننا الگى بەيتانىس شارۋا ايەلدىڭ ءارى ايالى، ءارى وكتەم قولىنىڭ ىرقىنا بىردەن كونىپ، توسەككە جاتقىزعان بويىندا ازاپ پەن قايعىدان ابدەن سىلەسى قاتىپ، شىرت ۇيقىعا كەتتى.
ءتۇن ورتاسىندا ءبىر-اق وياندى. كاميندە وت جانىپ جاتىر. كرەسلودا ءبىر ايەل وتىر. بۇل ايەل كىم بولدى ەكەن؟ جاننا تاني الماي، شىنى ستاكانعا قۇيىلعان مايدىڭ بەتىندە ءجۇزىپ جۇرگەن شىراعدانىڭ جىلتىراعان سولعىن جارىعىنان ونىڭ ءجۇزىن كورمەكشى بوپ، كەرەۋەتتىڭ باسىنا موينىن سوزىپ قارادى.
ءبىر كورگەن ادامى سياقتى. ءبىراق قاشان، قايدا كورىپ ەدى. ايەل جايباراقات ۇيىقتاپ كەتىپتى، باسى يىعىنا اسىلا قۇلاپتى، باس كيىمى ەدەندە جاتىر. وڭىنە قاراعاندا جاسى سول قىرىق، قىرىق بەستەر شاماسىندا، بويلى-سويلى بەتىنىڭ قانى تامعان، قايراتتى شارۋا ايەلى. ەكى قولى كرەسلونىڭ ەكى جاقتاۋىنان سالبىراپ كەتىپتى. جانى كۇيزەلىپ، شىتىرمان تۇستەر كورىپ، ەسىن ەندى جيىپ، ويىن ەندى بيلەپ العان جاننا ايەلگە تەسىلە قارادى.
يە، مىناۋ ءبىر كورگەن ادامى. ەرتەرەكتە كوردى مە، جوق وسى جۋىردا عانا كوردى مە، ول اراسى ەسىنە تۇسپەدى. ءوزىنىڭ وسىنشاما ۇمىتشاقتىعىنا ابدەن زىعىردانى قاينادى. ۇيىقتاپ جاتقان ايەلدى قاسىنا كەلىپ كورمەك بوپ، اياعىنىڭ ۇشىنان باسىپ جاقىنداي بەردى. جاناعى كوتەرىپ اكەپ توسەگىنە جاتقىزعان ايەل. ەمىس-ەمىس ەسىنە تۇسە باستادى.
بۇل ونى بۇرىندا ءبىر جەردە كورگەن جوق پا ەدى، وسى؟ ءبىراق، قاشان، قايدا كورىپ ەدى؟ ول مۇنىڭ جاتاتىن بولمەسىنە قالاي كەلىپ ءجۇر؟
ايەل كوزىن اشتى دا، جاننانى كورىپ، ورنىنان اتىپ تۇردى. بەتپە-بەت تاقاۋ كەپ قالعانى سونشا، ەكەۋىنىڭ كوكىرەگى بىر-بىرىنە تىم جاقىنداپ كەتىپتى.
بەيتانىس ايەل:
— تاعى نە بوپ قالدى؟ ءسىز نەگە تۇردىڭىز؟ اۋىرىپ تۇرعانىڭىزدى بىلەسىز بە؟ تەزىرەك توسەككە جاتىڭىز! — دەپ اقىردى.
— ءسىز كىمسىز ءوزىڭىز؟ — دەپ سۇرادى جاننا.
ءبىراق، ايەل ونى كوتەرىپ اپ، قايتادان كەرەۋەتىنە اكەلدى. توسەگىنە جاتقىزىپ كەۋدەسىنە باسىن تاقاپ، كەنەت كەڭكىلدەپ جىلاپ جىبەردى، سوسىن بەتىنەن، شاشىنان، كوزىنەن ءشوپىتىپ سۇيە جونەلدى.
— بەيشارا بيكەشىم، مادمۋازەل جاننا، مەنى تانىماي قالعانىڭ با؟
— روزالي، كوگەرشىنىم! — دەپ ايقايلاپ جىبەردى جاننا.
بىلەگىن موينىنا وراپ اپ، باۋىرىنا تىعىلىپ، سۇيە بەردى، تاس قۇشاقتاسىپ اپ، ءبىرىنىڭ كوز جاسى، بىرىنىكىنە ارالاسىپ، ەكەۋى دە جىلادى.
الدىمەن روزالي جۇباندى.
— ال، ەندى اقىلدى بولىڭىز، ايتپەسە سالقىن تيگىزىپ الاسىز.
ول توسەكتى تۇزەپ، كورپەسىن قىمتاپ، وتكەن-كەتكەن ەسىنە ءتۇسىپ كوڭىلى بوساپ وكسىگىن باسا الماي ءجۇرىپ، بۇرىنعى حانىمنىڭ باسىنا جاستىق سالدى.
— كوگەرشىنىم، سەن قالايشا قايتىپ ورالدىڭ؟ — دەپ سۇرادى جاننا.
— ءتايىرى-اي، ءسىزدى ەندى جاپادان-جالعىز قالاي تاستايىن، — دەدى روزالي.
— شىراقتى جاقشى، مەن سەنى كورگىم كەپ وتىر، — دەپ ءوتىندى جاننا.
تۇنگى ۇستەلگە شىراق قويىلعان سوڭ، ەكەۋى بىر-بىرىنە تەلمىرە قارادى.
سوسىن جاننا بۇرىنعى قىزمەتشىسىنىڭ قولىن الىپ:
— مەن سەنى تانىماي قاپپىن، كوگەرشىنىم. ارينە، مەندەي ەمەسسىڭ، ءبىراق سەن دە قاتتى وزگەرىپ كەتىپسىڭ، — دەپ سىبىرلادى.
روزالي ءبىر كەزدە ءوزى ايىرىلىسقاندا جاپ-جاس، قۇلپىرىپ تۇرعان سۇلۋ، ال ءقازىر ابدەن قۋراپ، قاتىپ-سەمىپ قالعان اق شاشتى ايەلدىڭ جۇزىنەن كوزىن الماي:
— راس، مادام جاننا، جاسىڭىزعا جەتپەي قارتايىپ كەتىپسىز. ويلاپ وتىرسام، ءبىز كەزدەسپەگەلى دە جيىرما ءتورت جىل بولىپتى، — دەدى.
ولار تاعى دا ويعا شومىپ، ءۇنسىز قالىستى.
— سەن باقىتتى بولا الدىڭ با؟ — دەپ سىبىرلادى جاننا. روزالي باياعى ءبىر قولايسىز جاعدايدى ەسىنە ءتۇسىرىپ المايىن دەپ ساقتانا سويلەدى.
— ءيا، ول جاعىنان وكپەم جوق. سىزگە قاراعاندا باقىتتىراق بولعانىم راس. ءبىراق، باياعىدا نەگە وسىندا قالا بەرمەدىم دەپ كوپ وكىندىم.
ول بايقاۋسىزدا جاننانىڭ جاندى جەرىنە ءتيىپ كەتتىم بە دەپ، كىلت توقتاي قالدى.
— نە ىستەرسىڭ، كوگەرشىنىم. ويلاعان نارسەڭ بارلىق ۋاقىتتا بولا بەرە مە! سەن دە جەسىر قالعانسىڭ عوي، ءسىرا؟ — دەدى جاننا اڭگىمەنى ودان ءارى جالعاستىرىپ.
سوسىن داۋسى قالتىراپ، ازەر ءۇن قاتتى.
— سەن تاعى دا بالالى بولدىڭ با؟
— جوق، حانىم.
— ال، ۇلىڭ قالاي؟ كىم بولدى؟ وعان ريزامىسىڭ؟
— ءيا، حانىم. ول جايساڭ جىگىت بوپ ءوستى. شارۋاسىنا مىعىم. ۇيلەنگەنىنە جارتى جىل بولدى. مەن سىزگە قايتىپ كەلگىم كەلگەن سوڭ، ول فەرمانى ءوز قولىنا الىپ قالدى.
جاننا تولقىپ كەتتى.
— ەندى سەن مەنى تاستاپ كەتپەيسىڭ عوي، كوگەرشىنىم؟ — دەپ سىبىرلاپ سۇرادى.
— ارينە، حانىم، بۇل جونىندە ابدەن ويلانعانمىن، — دەدى روزالي ءبىر دورەكىلەۋ ۇنمەن.
ولار ءبىراز ۋاقىت ءۇنسىز وتىردى. جاننا تاعدىردىڭ ادىلەتسىز قاتىگەزدىگىنە ءبىر جولا مويىنسۇنىپ، ەشقانداي كۇيىنبەي-كۇيزەلمەي ەكەۋىنىڭ ومىرلەرىن ويشا سالىستىرىپ شىقتى.
— كۇيەۋىڭ سەنى رەنجىتكەن جوق پا؟ — دەپ سۇرادى.
— جوق. ول ءبىر جاقسى شارۋاجاي ادام ەكەن. داۋلەت تە جيا ءبىلدى. قۇرت اۋرۋدان ءولدى.
جاننا تۇرەگەلىپ وتىردى، كەنەت ءبارىن دە ءبىلىپ العىسى كەلىپ كەتتى.
— كوگەرشىنىم، سەن ماعان ومىرىڭدە نە كورىپ، نە قويعانىڭدى تۇگەل ايتىپ شىقشى. ونى ءبىلۋ ماعان بۇگىن وتە-موتە قاجەت.
ءحىى
روزالي ءبىر اپتانىڭ ىشىندە ءۇيدىڭ شارۋاسىن، بارلىق قىزمەتشىلەردى مىقتاپ قولعا الدى. تاعدىرعا ابدەن كونبىس بوپ العان جاننا وعان ءۇن-تۇنسىز باعىنىپ باقتى. ونە بويىنان ءال كەتىپ، اياعىن ازەر الىپ، اناسى مارقۇم قۇساپ، قىزمەتشىسىنە سۇيەنىپ، سىرتقا شىعادى. قىزمەتشىسى ونى ناۋقاستانعان بوبەكتەي ماپەلەپ، اقىل ايتىپ، دورەكىلەۋ بولعانمەن، نيەتى دۇرىس جىلى سوزىمەن جىگەرلەندىرىپ قويادى.
اڭگىمەلەيتىندەرى — ىلعي باياعىدا ءوتىپ كەتكەندەر. جاننانىڭ كوزىنەن جاس توقتامايدى، ال روزالي شارۋا ايەلدەرى سياقتى، ەشقانداي تولقۋ، تەبىرەنۋ دەگەندى اتىمەن بىلمەيدى. ول تۇسىمدەگى كىدىرىستەر جايىنا الدەنەشە رەت ورالىپ سوعىپ، شارۋاعا شورقاق جاننادان ۇلىنىڭ قىلىقتارىنان ۇيالىپ، بۇعان كورسەتپەي جۇرگەن ءىس قاعازدارىن بەرۋدى تالاپ ەتتى.
سوسىن روزالي ءبىر اپتا بويى تانىس نوتاريۋستىڭ جاردەمىمەن ءىستىڭ ەگجەي-تەگجەيىنە جەتۋ ءۇشىن كۇن سايىن فەكانعا بارىپ تۇردى.
ءبىر كۇنى كەشقۇرىم حانىمدى توسەگىنە جاتقىزىپ، ءوزى قاسىنا وتىرىپ، اڭگىمەنى توتەسىنەن باستادى:
— مىنە، ەندى حانىم، دۇرىستاپ سويلەسەيىكشى، — دەدى دە ءىستىڭ ءمان-جايىن ءتۇسىندىرىپ شىقتى. ەسەپتەپ-ەسەپتەپ كەلگەندە، بار بولعانى جەتى-سەگىز مىڭ فرانكتەي عانا تابىس قالىپتى.
— ونىڭ نەسىنە ابىرجيسىڭ، كوگەرشىنىم؟ بۇل دۇنيەدە ەندى ۇزاق تۇرماسىمدى ءوزىم دە سەزىپ ءجۇرمىن. قالعان عۇمىرىما سو دا جەتەر، — دەدى جاننا.
وعان روزالي قاتتى اشۋلاندى.
— بالكىم، ول قارجى ءسىزدىڭ عۇمىرىڭىزعا جەتسە جەتەر، ال ەندى سوندا پول مىرزاعا ەشتەڭە تاستامايىن دەپ پە ەدىڭىز؟
جاننا قالتىراپ قويا بەردى.
— وتىنەمىن، ەندىگارى ول تۋرالى ەشتەڭە ايتۋشى بولما. ماعان ونى ەسكە الۋ وتە اۋىر.
— كەشىرەرسىز، مەن ەندى تەك سونى عانا ايتاتىن بولامىن. ءسىز ءويتىپ جۇرەكسىز بولماڭىز، مادام جاننا. ونىڭ قازىرگى ىستەپ جۇرگەندەرىنىڭ ءبارى ەسۋاستىق ەكەنى راس، ءبىراق ءالى-اق ەس توقتاتىپ، ۇيلەنەدى، بالالى بولادى. ولاردى اسىراۋعا اقشا كەرەك ەتەدى. سوندىقتان ەندىگى اڭگىمە مىناۋ: تەرەكتىنى ساتىڭىز.
جاننا ورنىنان اتىپ تۇرىپ، قايتادان توسەگىنە وتىرا كەتتى.
— تەرەكتىنى سات دەيسىڭ بە؟ ساعان نە كورىنگەن سونشا! جوق، جوق، ونى ەشقاشان دا ساتپايمىن.
ءبىراق، روزالي ءمىز باقپادى.
— ال، مەن ايتام، ءسىز ونى ساتاسىز. ويتكەنى، ونى ساتپاي بولمايدى!
سوسىن ءوز ەسەبىن، جوسپارلارىن، ويلارىن ايتا جونەلدى.
تەرەكتى مەن ونىڭ ىرگەسىندەگى ەكى فەرمانى قۋانا-قۋانا ساتىپ الاتىن كىسى دە تاۋىپ قويىپتى. ولاردى ساتقاسىن بۇلاردىڭ قولىندا لەونارداعى ءتورت فەرما قالادى.
ولاردىڭ ءوزى بورىشتان قۇتىلعان سوڭ، جىلىنا سەگىز مىڭ ءۇش ءجۇز فرانك تابىس تۇسىرەدى. مىڭ ءۇش ءجۇزىن فەرمالاردى جوندەۋگە، بولاشاق باسپانانىڭ قامىنا جۇمساعاننىڭ وزىندە ار جاعىندا جەتى مىڭ فرانك ارتىلادى ەكەن، ونىڭ بەس مىڭى جىل سايىنعى شىعىنعا كەتەدى، قالعان ەكى مىڭى جامان ايتپاي جاقسى جوق دەپ، كەيىنگە ساقتالادى.
— باسقا جول جوق، وتكەن داۋرەن ەندى قايتىپ كەلمەيدى. اقشانىڭ كىلتى مەندە بولادى، ايتپەسە پول مىرزاعا كوك تيىن دا اۋىسپايدى. ول ءسىزدى جىلان جالاعانداي جۇتاتىپ كەتەدى.
مانادان بەرى ءۇن-تۇنسىز جىلاپ وتىرعان جاننا:
— ەگەر ونىڭ ىشىپ-جەيتىن ەشتەڭەسى بولماسا قايتەمىز؟ — دەپ سىبىرلادى.
— ەگەر ول اشىعىپ بىزگە كەلسە، اسىرايمىز. وعان ىشىپ-جەيتىن تاماق، تۇنەپ شىعاتىن توسەك قاشاندا تابىلادى. ءوزىڭىز قالاي ويلايسىز، ونى اۋەلدەن تىزگىنىن تەجەپ ۇستاعاندا، وسىنشا اقىماقتىقتى ىستەر مە ەدى؟
— ول قارىزدانىپ قالىپ، ابىرويى ايرانداي توگىلە جازدادى عوي.
— ەگەر سىزدە ەشتەڭە بولماسا، ول قارىزدانۋىن قوياتىن با ەدى. جارايدى، ءسىز ءبىر رەت تولەگەن ەكەنسىز، ەندى قايتىپ تولەمەيتىن بولاسىز. ول ءۇشىن سىزگە جاۋاپتى مەن بەرەتىن بولام. ال، ەندى جاقسى جاتىپ، جاي تۇرىڭىز، حانىم.
روزالي كەتىپ قالدى.
ال، جاننا بۇكىل ءومىرىن وتكىزگەن ۇيىمەن ءبىرجولا قوشتاساتىنىن، كەتەتىنىن، تەرەكتىنى ساتاتىنىن ويلاپ، كوز جۇما الماي جاتتى دا قويدى.
ەرتەڭىنە تاڭەرتەڭ ەسىكتەن روزالي كورىنگەندە:
— قالاي دەسەڭ دە، كوگەرشىنىم، مەن بۇل جەردەن كەتە المايمىن، — دەدى.
ءبىراق، قىزمەتشىسى بۇعان بۇرقان-تالقان بولدى.
— باسقا امالىمىز قالماسا، قىلار قايرانىمىز قايسى! كوپ ۇزاماي نوتاريۋستى ەرتىپ. تەرەكتىنى ساتىپ الاتىن كىسى كەلەدى. ايتپەسە، حانىم، ءتورت جىلدا تامتىعىڭىز دا قالمايدى.
جاننا تۇنجىراپ:
— ءبارىبىر كەتە المايمىن، كەتە المايمىن، — دەي بەردى.
ءبىر ساعاتتان سوڭ پوشتاشى وعان ءپولدىڭ تاعى دا ون مىڭ فرانك سۇراعان حاتىن اكەلىپ بەردى. نە ىستەۋ كەرەگىن بىلە الماي دال بولدى، اقىل سۇراپ روزاليگە جۇگىردى. ول قولىن جايىپ:
— كەشە نە دەپ ەم، حانىم، مىنە ەندى كوردىڭىز عوي! مەن كەلمەسەم، ەكەۋىڭىزدىڭ ابدەن جۇتاپ بىتەتىن ءتۇرىڭىز بار ەكەن، — دەدى.
جاننا امالسىز قىزمەتشىسىنىڭ ايتقانىن تىڭداپ، پولگە حات جازدى.
"قىمباتتى ۇلىم، مەنەن ەش قايران جوق. سەن مەنى ابدەن جۇتاتىپ ءبىتتىڭ. ەندى تەرەكتىنى ساتۋعا تۋرا كەپ تۇر. ءبىراق، ەسىڭدە بولسىن: ءوزىن از ازاپقا سالماعان كارى اناڭنان پانا ىزدەپ كەلسەڭ، باسپانا. جىلى ورىن ءارقاشان دا تابىلادى. جاننا".
بۇرىنعى قانت زاۆودىنىڭ قوجاسى جوفرەن مىرزانى ەرتىپ، نوتاريۋس كەلگەندە، ول ءوزى قارسى الىپ، ءۇيدىڭ ۇڭعىل-شۇڭعىلىنا دەيىن تۇگەل كورىپ شىعۋىن ءوتىندى.
ءبىر اپتادان سوڭ ول ساتىلعان ءۇيدىڭ قاعازىنا قول قويىپ، سو بويدا گودەرۆيلگە تاقاۋ جەردە ۇلكەن مونتيۆيلەر جولىنىڭ ۇستىندەگى باتۆيل سەلەنىنەن شاعىن ءۇي ساتىپ الدى.
سوسىن ەرتەدەن قارا كەشكە دەيىن جاپادان-جالعىز، "ماماسىنىڭ ساياجولىن" كەزىپ ءجۇردى دە قويدى؛ كوز ۇشىنداعى كوكجيەككە، اعاشتارعا، جوكەنىڭ تۇبىندەگى قۇرت كەمىرىپ، ءمۇجىلىپ قالعان ورىندىققا جانىنان جاقىن تۇتىپ، اناسىنا ابدەن ءسىڭىستى بولىپ قالعان نارسەلەردىڭ بارىنە دە، توعايعا، ءوزى كوپ قىدىرعان، جيۋلەن ولەتىن كۇنى گراف دي ءفۋرۆيلدىڭ سوڭىنان قاراپ تۇرعان قىرقانىڭ باسىنداعى جولدىڭ جيەگىنە، ءوزى تالاي سۇيەنگەن، بۇگىندە سىنىپ بىتۋگە اينالعان كارى شەگىرشىنگە، كوزىنە وتتاي باسىلاتىن ب ا ق ىشىنە جانارىنا جاس تولىپ، اقىرعى رەت قوشتاسا قاراعاندا كوكىرەگى قارس ايىرىلىپ، كوڭىلى بۇزىلىپ جۇرە بەردى.
روزالي كەلىپ قولىنان جەتەكتەپ ۇيگە الىپ كەتتى. ەسىك الدىندا جاسى جيىرما بەستەردەگى بويشاڭ شارۋا جىگىت كۇتىپ تۇر ەكەن. جاننامەن ەسكى تانىسىنداي جىلى ۇشىراپ سالەمدەستى.
— سالاماتسىز با، مادام جاننا، قالاي تۇرىپ جاتىرسىز؟ انام كەلىپ، كوشى-قون جايىندا سويلەسىپ كەت دەپ ەدى. ءسىز ماعان بۇل ۇيدەن نەنى الىپ كەتەتىنىڭىزدى كورسەتسەڭىز، مەن ەگىن باسىنداعى شارۋامدى دا توقتاتپاي، ءىس اراسىندا ءسىزدىڭ نارسەلەرىڭىزدى دە بىرتىندەپ تاسي بەرەر ەدىم.
بۇل جىگىت قىزمەتشىسىنىڭ بالاسى، جيۋلەننىڭ ۇلى، ءپولدىڭ اعاسى بولىپ شىقتى. ءبىر ءسات جۇرەگى توقتاپ قالعانداي كورىندى وعان؛ سۇيتە تۇرا، مىنا جىگىتتىڭ بەتىنەن سۇيگىسى كەلىپ كەتتى.
ول ونىڭ جۇزىنە تەسىلە قاراپ، ۇلىنا، كۇيەۋىنە ۇقساستىق ىزدەي باستادى. ول، ءبىراق ءجۇزى قاندى، اققۇبا، كوزى كوگىلدىر، ءتۇلعا-بىتىمى، قايراتتى — اناسىنان اۋماي تارتىپتى. ءبىراق، جيۋلەندى دە ەسكە سالاتىن سياقتى. وعان نەندەي ۇقساستىعى بارىن بىلە المادى، الايدا بەت الپەتىندە ونى ەلەستەتەتىن بىردەڭەلەر بار ءتارىزدى.
— ءسىز زاتتاردى ءقازىر كورسەتىپ قويساڭىز، تىپتەن جاقسى بولار ەدى، — دەپ قايتالادى جىگىت.
ءبىراق جاڭا ءۇيى تىپتەن كىشكەنتاي-دى، وعان كوپ دۇنيە سىيمايتىن بولعان سوڭ، نەنى تاستاپ، نەنى اكەتەتىنىن ءالى ءوزى دە بىلمەيتىن-دى، سوندىقتان اپتانىڭ اياعىنا قاراي قايتا سوعۋىن ءوتىندى.
سوسىن ءوزىنىڭ تومسارعان كۇيكى تىرلىگىنە تاعى دا ءبىر كوڭىلسىز ەرمەك تابىلىپ، كوشى قوندىمەن اۋرە بولدى.
بولمەدەن بولمەگە كىرىپ، ءارقايسىسى ءبىر وقيعانى ويىنا تۇسىرەتىن، تىرشىلىگىنە، ءتىپتى وزىنە دە ابدەن ەتەنە ءسىڭىسىپ كەتكەن، جاس شاعىنان بەرى قۋانىشىنا دا، قايعىسىنا دا كۋا بوپ، ءومىرىنىڭ بارلىق بەلەستەرىندە وزىمەن بىرگە بولعان دۇنيە-مۇلىكتەن نە الىپ كەتەتىنىن ىرىكتەۋگە كىرىستى. ەندى، مىنە، سول شات-شادىمان شاعىندا دا، قايعى مەن قاسىرەت كورگەن شاعىندا دا ءۇنسىز جولداس بولعان بۇيىمدار شەتىنەن جاپقىشتارى شۇرق-شۇرق تەسىلىپ، استارلارى سوگىلىپ، جىپتەرى ايىرىلىپ، قاڭسىپ، بوياۋلارى وڭىپ، قاسىندا قاراپ تۇرىپ توزىپتى.
ول ءار زاتتى كورگەن سايىن كوڭىلى بۇزىلىپ، كۇيبەڭدەپ ءجۇرىپ الدى؛ ءبىر اسا ماڭىزدى ماسەلەنى قالاي شەشەرىن بىلمەي داعدارىپ تۇرعانداي قايتا-قايتا ابدىراي بەرەدى؛ بىرەسە ەكى كرەسلونىڭ قايسىسىن الارىن بىلمەي قينالادى، بىرەسە سيرەك كەزدەسەتىن بيۋرو مەن ەسكى ۇستەلدىڭ قايسىسىن اكەتەرىن بىلمەي، باسى قاتادى.
ول ءبارىن دە اۋدارىپ-توڭكەرىپ وتكەن-كەتكەن جايلاردى ەسىنە ءتۇسىرىپ، اقىرى "مەن وسىنى الام" دەپ بەكىنگەن نارسەلەرىن اسحاناعا شىعاردى.
ول ءوز بولمەسىنىڭ توسەگىن، قابىرعاعا ۇستايتىن اشەكەي قاعازدى، ساعاتتى، تۇپ-تۇگەل قاز قالپىندا ساقتاعىسى كەلدى. قوناقجايدان بالا كۇنىنەن ءسۇيىپ كەتكەن تۇلكى مەن تىرنانىڭ، تۇلكى مەن قارعانىڭ، قۇمىرسقا مەن شەگىرتكەنىڭ، قاسىرەتتى كوك قۇتاننىڭ سۋرەتتەرى سالىنعان كرەسلولاردى عانا الاتىن بولدى.
ءسويتىپ، ەندى ماڭگى-باقي تاستاپ كەتەتىن تۋعان ءۇيىنىڭ بۇرىش-بۇرىشىن تۇك قالدىرماي تۇگەل ءتىنتىپ شىعىپ، شاتىرعا كوتەرىلدى.
ونداعى ىبىرسىپ، ءۇيىلىپ جاتقان ءار الۋان زاتتاردى كورىپ، اڭىرىپ تۇرىپ قالدى. بىرەۋلەرى سىنعان، بىرەۋلەرى انشەيىن كىرلەگەن، ەندى بىرەۋلەرى كۇندە-كۇندە كورە-كورە ابدەن جالىقتىرىپ، باسقالارىمەن الماستىرىلعان، ايتەۋىر ءبىر كەزدە ءارقايسىسى ءار قيلى سەبەپتەرمەن وسىندا كەلىپ قالعان، - نە كەرەك، بۇرىن تالاي كورىپ، ءبىر كۇندەرى كەزىنەن ءبىر-اق عايىپ بولعان، سوسىن ەسىنەن ءبىرجولاتا شىققان كوز تانىس كوپ دۇنيە الدىنان سامساپ شىعا كەلدى.
وعان جاڭاعى ءوزىنىڭ ەتى ۇيرەنىپ كەتكەن جيھازدارىنداي وسى ءبىر قوقىر-سوقىر دا ءبىر كەزدە ەسىنەن شىعىپ، ەندى قايتا ۇشىراسىپ وتىرعان ەسكى دوستارىنداي كوزىنە شوقتاي باسىلدى. جانناعا ولار قانشا كورسە دە كوزىڭە ىلىكپەي ءجۇرىپ-جۇرىپ، ءبىر كۇندەرى الدەقانداي ءسال نارسەنىڭ ۇستىندە ەشكىم كۇتپەگەن ءبىر كەرەمەت سىرىن جارقىراتىپ جايىپ سالعاندا بارىپ، ءبىر-اق ەلەنەتىن ەلەۋسىز كىسىلەر سياقتى بوپ كورىندى.
جاننا ولاردى بىرىنەن سوڭ ءبىرىن ۇستاپ كورىپ: "ە، مىناۋ تويدىڭ الدىندا سىندىرىپ العان قىتايى شىنى اياق قوي! ال، مىناۋ مامامنىڭ فونارى، انەبىرەۋ پاپام جاڭبىردا سۋ ءتيىپ، ءىسىنىپ كەتكەن تەرەزەنىڭ جاقتاۋىن اشام دەپ سىندىرىپ الاتىن قولشاتىرى"، — دەپ. قايسىسىنىڭ مۇندا قالاي كەلگەنىن ەسىنە الدى.
شاتىردا، شاماسى، ارعى بابالارىنىڭ ۇستاعان دۇنيەلەرى بولسا كەرەك، بۇرىن-سوڭدى بۇنىڭ اتىمەن كوزىنە تۇسپەگەن، وزدەرىن ۇناتىپ ساتىپ العان، تالاي-تالاي كوز الا الماي قىزىقتاپ قاراعان يەلەرىنەن الدەقاشان ايىرىلىپ، قادىر-قاسيەتى دە ەستەن شىعىپ، ادىرا قالعان، زامانى ءوتىپ، توزاڭ باسقان زاتتار دا كوپ-اق ەكەن.
جاننا ولاردى دا ۇستاپ كورىپ، بەس ەلى بوپ جايلاپ قالعان شاڭ-توزاڭعا قولىنىڭ ءىزىن تاستاپ كەلەدى؛ شاتىردىڭ شاعىن شارشى تەرەزەسىنەن تۇسەتىن كۇڭگىرت جارىقتا ەسكى-قۇسقىلاردى كورىپ كوپ ءجۇردى.
ول قيراعان ورىندىققا ءبىر ءتۇرلى تانىس سياقتى بوپ كورىنگەن سىنىق تاباعا تۇتىنۋدان قالعان تاعى سونداي ۇساق-تۇيەكتەردىڭ ءارقايسىسىنا ەرىنبەي-جالىقپاي شۇقشيا قارايدى.
وزىمەن بىرگە اكەتەتىن زاتتاردى ىرىكتەپ ءبىر بولەك قويدى دا، بولمەسىنە قايتىپ ورالعاسىن، سولاردى الىپ كەل دەپ روزاليدى جوعارىعا جۇمسادى. قىزمەتشى ايەل سونداي تۇككە قاجەتى جوق قوقىر-سوقىردى ماشاقاتتانىپ نەسىنە الىپ جۇرەمىز دەپ باس تارتىپ كورىپ ەدى، انشەيىندە نە ايتسا دا باس يزەي بەرەتىن جاننا بۇل جولى قاسارىسىپ وتىرىپ الدى، امالسىز كونۋگە تۋرا كەلدى.
ءبىر كۇنى تاڭەرتەڭ جيۋلەننىڭ ۇلى، جاس فەرمەر دەني لەكوك العاشقى ساپارعا شىقپاق بوپ ارباسىن اكەلدى. جۇكتى ءتۇسىرىپ، جيھازدى جايعاستىرۋعا كومەكتەسەيىن دەپ، روزالي دا ەرە كەتتى.
جالعىز قالعان جاننا قايتادان قايعىعا باتىپ، ءۇي ىشىندە ەرسىلى-قارسىلى سەندەلۋمەن بولدى. وزىمەن بىرگە الىپ كەتە المايتىن نارسەلەردى - قوناقجايعا ۇستالعان اشەكەي قاعازداعى اق قۇستاردى، ەسكى ۇلكەن شامدالدى، كوزىنە كورىنگەننىڭ ءبارىن ەت-باۋىرى ەلجىرەپ، ءشوپ-شوپ ءسۇيىپ شىقتى. كوزىنىڭ جاسى كەپپەي، نە بولىپ، نە قويعانىن بىلمەي، بولمەدەن بولمەگە جۇگىرىپ، ءبىراز جۇرگەن بوپ، سىرتقا شىعىپ، قوشتاسپاق ءۇشىن تەڭىزگە بەتتەدى.
قىركۇيەكتىڭ اياق كەزى ەدى. اپ-الاسا سۇرعىلت اسپان تەڭىز توبەسىنە ءتونىپ الىپتى؛ تۇنجىراڭقى سارعىش تولقىندار تەڭىز جازيراسىنا ءسىڭىپ جوعالىپ جاتىر. ول جارقاباقتىڭ باسىنا شىعىپ، قاي-قايداعى ويلارعا شومىپ، ۇزاق تۇردى. ىمىرت تۇسە ۇيگە ورالدى. جاننا ول كۇنى باسىنا نە ءبىر ءزىل باتپان باقىتسىزدىق تۇسكەن كۇندەرىنىڭ قاي-قايسىسىنان دا كەم قامىققان جوق ەدى.
روزالي قايتىپ كەلىپ، كۇتىپ وتىر ەكەن. جاڭا ءۇيدى اۋزىنىڭ سۋى قۇرىپ ماقتاي بەرەدى، ول ءۇي ماڭايىنا جول ەكەش جول دا سوقپايتىن وسى ءبىر ەسكى مولادان الدەقايدا جاقسى دەپ وزەۋرەيدى.
جاننا كەش بويى جىلادى دا وتىردى.
مەكەن-جايدىڭ ساتىلعانىن ەستىگەلى فەرمەرلەر وعان انشەيىن قۇر مەزىرەت قىپ، ىزەت كورسەتكەن بوپ، ءبىر-بىر كىرىپ شىققان-دى. ولار بۇنى ىلعي قاباعى سالبىراپ جۇرەتىن سەزىمتالدىعىنان با، الدە جوق نارسەگە الاس ۇرا بەرەتىن ارمانشىلدىعىنان با، جوق ابدەن باقىتسىزدىقتى كورە-كورە زاپى بوپ، جوقتان وزگەگە قوبالجي بەرەتىن ۋايىمشىلدىعىنان با، ايتەۋىر، نەگە ەكەنىن وزدەرى دە تۇسىنبەي سىرتىنان "دەلق ۇلى" دەپ اتايتىن-دى.
كوشەر قارساڭدا ول كەزدەيسوق ات قوراعا باس سۇعىپ ەدى، قىڭسىلاعان داۋىس ەستىپ، تۇلا بويى تۇرشىگىپ كەتتى. ول سوڭعى اپتادا تارس ەسىنەن شىعىپ كەتكەن "قاساپ" توبەت بوپ شىقتى. كوزى بايلانىپ، مەرەزگە جەم بولعان كارى توبەت ابدەن الجىپ، قالعان عۇمىرىن ساباننىڭ ۇستىندە وتكىزىپ جاتقان-دى. ليۋدۆينا ونى ءالى ماپەلەيتىن. جاننا بەيشارا توبەتتى كوتەرىپ اپ ءسۇيىپ، ۇيگە اكەلدى. توبەت كۇبىدەي بوپ ءىسىپ، يكەمگە كەلمەي اياقتارىن زورعا قوزعايدى، داۋسى دا ويىنشىق اعاش ءيتتىڭ ۇرگەنى سياقتى بوپ قالىپتى.
ءسويتىپ جۇرگەندە، ۇيىمەن ءبىرجولا قوشتاساتىن كۇن دە جەتتى. ءوز بولمەسىنىڭ بارلىق جيھازى الىنىپ كەتكەن سوڭ، جاننا جيۋلەننىڭ بولمەسىنە تۇنەپ شىقتى.
ول ۇيقىدان ۇزاق ساپاردان ورالعان كىسىشە ابدەن تيتىقتاپ، شارشاپ وياندى. ەندىگى قالعان جيھازدىڭ ءبارى تيەلگەن اربا الدەقاشان ءازىر بوپ، قورادا تۇرعان-دى. قوجايىن ايەل مەن قىزمەتشىسىنە ەكى دوڭعالاقتى بولەك اربا جەگىلگەن-دى.
سيمون اتاي مەن ليۋدۆينا جاڭا قوجايىن كەلگەنشە وسىندا قالادى، سوسىن تۋىستارىنا كەتەدى، جاننا ەكەۋىنە ارناپ ەنشى تاستادى. ونىڭ ۇستىنە وزدەرىنىڭ دە ازىن-اۋلاق قورا-قورالارى بار ەدى. ولار بۇگىندە ابدەن ەشتەڭەگە جاراماستاي بوپ، موجاپ قالعان-دى. ال، ماريۋس ۇيلەنىپ، بۇل ءۇيدى باياعىدا-اق تاستاپ كەتكەن-دى.
ساعات سەگىزگە تامان تەڭىز جاقتان سامال جەل قۋىپ اكەلگەن سۇپ-سۋىق جاڭبىر توگە جونەلدى. جۇكتى جابۋمەن بۇركەۋگە تۋرا كەلدى. اعاشتاردىڭ جاپىراقتارى ۇشىپ ءتۇسىپ جاتىر.
اس ۇيدەگى ۇستەلدە بۋى بۇرقىراپ، كوفە قۇيعان شىنى اياقتار سامساپ تۇر. جاننا ءوز شىنى اياعىن الىپ، كوفەسىن سوراپتاپ ءىشىپ بولدى دا، ورنىنان تۇرىپ:
— ال، ەندى جونەلەيىك، — دەدى.
ول قالپاعىن، ءشالىسىن الدى، روزالي اياعىنا كەبىسىن كيگىزىپ، جاتقاندا:
— ەسىڭدە مە، قىمباتتىم، باياعىدا ءبىز رۋاننان وسىلاي قاراي شىققاندا جاۋىن قالاي قۇيىپ ەدى، — دەدى.
سول-اق ەكەن، جۇرەگىنىڭ تالماسى ۇستاپ، قولىن كوكىرەگىنە اپارا بەرگەندە، ەس-تۇسسىز قۇلاپ ءتۇستى.
ءبىر ساعاتتاي سەرەيىپ جاتىپ، كوزىن اشتى؛ سوندا دا كوزىنىڭ جاسى اعىل-تەگىل بۇرشاقتاپ، ىشقىنىپ، اياق-قولىن جيناي الماي قويدى.
ءبىراز تىنىققان سوڭ دا تۇرعىسى كەپ، ۇمتىلىپ كورىپ ەدى، ابدەن قالجىراپ قالعانى سونشا، ورنىنان تۇرا المادى. روزالي اتتانۋدى كەيىنگە قالدىرعانمەن ول تاعى دا تالماسى ۇستاپ قالار دەپ قورقىپ، ۇلىن شاقىرىپ اپ، ەكەۋلەپ ارباسىنا اپارىپ، كلەنكا جابىلعان ورىندىققا وتىرعىزدى. كارى قىزمەتشىسى جاننانىڭ قاسىنا جايعاسىپ، اياق-قولىن قىمتاپ، يىعىنا جىلى شاپان جاۋىپ، توبەسىنە قولشاتىر تىكتى دە:
— ال، قوزعال ەندى، دەني! — دەپ ايقايلادى.
جاس جىگىت اناسىنىڭ قاسىنا كەپ، ورىن تار بولعان سوڭ ءبىر قىرىن وتىرىپ، دەلبەنى قولىنا الدى. اتتار ەكى ايەلدى ارلى-بەرلى بۇلعاڭداتىپ، ءبىر جايسىز جورتاققا كوشتى.
اربا بۇرىشتان اينالىپ، دەريەۆنيانىڭ سىرتىنا شىققاندا، ەرسىلى-قارسىلى سەندەلىپ جۇرگەن ءبىر ادام كورىندى. ول - اببات تولبياك ەدى، سىڭايى بۇلاردىڭ جولىن توسىپ جۇرسە كەرەك.
ول اربانى وتكىزىپ جىبەرمەك بوپ، جولدىڭ ءبىر جيەگىنە كىدىرىپ قالدى. شالشىق شاشىراماسىن دەپ، سۋتانا ىشىگىنىڭ ءوڭىرىن ەكى قولىمەن قىمتاپ ۇستاپ الىپتى، ەتەگىنىڭ استىنان بالشىق-بالشىق باشماق پەن قارا شۇلىق كيگەن سيديعان ارىق سيراعى كورىنەدى.
جاننا ونىڭ جۇزىنە قاراماۋ ءۇشىن كوزىن تومەن سالدى؛ ال ونىڭ بار قياناتىن ەستىگەن روزالي قالش-قالش ەتىپ، قانىنا قارايىپ: "بۇل ناعىز ارامزانىڭ ءوزى!" — دەپ، بالاسىنىڭ بىلەگىنەن ۇستاي الدى.
— مىنانى قامشىمەن ءبىر جوسىتىپ ءوتشى، — دەپ بۇيىردى.
ءبىراق، جاس جىگىت سۆياششەننيكتىڭ تۇسىنا كەلە بەرگەندە، اتتاردى بارىنشا ارىنداتا ايداپ، جول جيەگىندەگى ورعا قويدى دا كەتتى، ءتاڭىرىمنىڭ كيەلى قىزمەتشىسىنىڭ ونە بويىن لاي شالشىق جۋىپ ءوتتى.
ول ەتەكتەي ورامالىن الىپ، بەتىن سۇرتكەنشە، روزالي جالت بۇرىلىپ، جۇدىرىعىن ءتۇيىپ قورقىتتى.
ولار شاماسى بەس مينۋتتەي ۇزاپ شىعا بەرگەندە، جاننا كەنەت ايقايلاپ جىبەردى.
— ءبىز "قاساپتى" ۇمىتىپ كەتىپپىز عوي!
دەني اربانى توقتاتىپ، يتكە جۇگىرىپ كەتتى. روزالي ول كەلگەنشە دەلبەنى ءوزى ۇستادى.
جاس جىگىت قايتىپ ورالىپ، ءجۇنى ءجيدىپ، سىقپىتىنان ايىرىلعان ءيتتى اكەپ، ايەلدەردىڭ اياعىنىڭ استىنا تاستاي سالدى.
ءحىىى
ەكى ساعات جۇرگەن سوڭ اربا ءدال جولدىڭ جيەگىندە وڭشەڭ بۇتاقتارىن تەگىستەپ قىرقىپ تاستاعان المۇرت اعاشتارى وسكەن جەمىس باۋىنىڭ ورتاسىنداعى كىرپىش ءۇيدىڭ الدىنا كەپ توقتادى.
ىرعاي مەن شىرماۋىق كومىپ كەتكەن تور-تور ءتورت باستىرما جۇيەك-جۇيەككە ءبولىنىپ، ارا-اراسىندا ەكى جاعىن جەمىس اعاشتارى كومكەرگەن تار سوقپاقتارى بار اياداي باقتىڭ ءتورت بۇرىشىنا قويىلىپتى.
ۋسادبانى جان-جاعىنان بيىك-بيىك اعاشتار قورشاپتى. كورشى فەرمادان ەگىستىك دالا ءبولىپ تۇرادى ەكەن. قارسى الدىندا ءجۇز مەتردەي جەردە، جولدىڭ ءدال ۇستىندە ۇستا دۇكەن بار. بۇل توڭىرەكتە ءبىر شاقىرىمنان بەرگى جەردە ودان باسقا مەكەن جاي جوق.
ءۇيدى تەرەزەسىنەن جان-جاعىن ەكى قاتار بوپ جەمىس اعاشتارى قورشاعان فەرمالار شاشىراپ جاتقان كەڭ جازيرا القاپ تۇگەل كورىنەدى.
جاننا كەلە سالا جاتقىسى كەلىپ ەدى، روزالي ول تاعى دا قايداعى-جايداعىنى ويلاپ قامىعىپ قالا ما دەپ، جاتقىزباي قويدى.
گودەرۆيلدەن اعاش ۇستاسى شاقىرىلدى؛ ول كەلەسى اربا كەلگەنشە، اكەلىنگەن جيھازداردى ورنالاستىرۋعا كىرىستى. ول دا وپ-وڭاي جۇمىس ەمەس-تى، ءبارىن الدىن-الا ويلاپ، ولشەپ-پىشىپ الۋدى قاجەت ەتەدى. ءبىر ساعاتتان سوڭ تەرەكتىدەن ەڭ سوڭعى اربا كەلىپ جەتتى، ونى جاۋىن استىندا تۇسىرۋگە تۋرا كەلدى.
كۇن كەشكىردى، ءۇي ءىشى ابىر-سابىر. زاتتار قالاي بولسا سولاي ءۇيىلىپ جاتىر. جاننا ابدەن دىڭكەسى قۇرىپ، جاستىققا باسى تيىسىمەن كوزى ۇيقىعا كەتتى.
بىرنەشە كۇن بويى ونىڭ ەشتەڭەنى ويلاپ جاتۋعا مۇرشاسى بولمادى، ءۇيدىڭ شارۋاسىنان قولى تيمەدى. ول ءتىپتى پول كەلىپ قالا ما دەپ ويلاپ، جاڭا باسپاناسىن جايعاستىرۋعا قىزىعا كىرىستى. بۇرىنعى ءوزى جاتاتىن بولمەنىڭ اشەكەي قاعازى ەندى ءارى قوناقجاي رەتىندە دە پايدالانىلاتىن اسحاناعا ۇستالدى. ول اسىرەسە ەكىنشى قاباتتاعى ءوزى "پۋلەنىڭ بولمەسى" دەپ ۇلىنا ەنشىلەگەن بولمەسىنىڭ اشەكەي-جيھازىنا بار ىنتاسىن سالدى.
ەكىنشى قاباتتاعى ەكىنشى بولمەگە ءوزى ورنالاستى، ال روزالي شاتىرداعى جوعارعى بولمەگە جايعاستى. جىپ-جيناقى شاعىن ءۇي جانناعا باستاپقى كەزدە وتە ۇنادى. دەگەنمەن، بىردەڭەسى جەتىسپەيتىن سياقتى. ونىڭ نە ەكەنىن ءوزى دە بىلمەيدى.
ءبىر كۇنى تاڭەرتەڭ فەكان نوتاريۋسىنىڭ وكىلى كەلىپ، تەرەكتىدە قالعان جيھازدارىنىڭ مەبەلشى كەپ باعالاعان قۇنى ءۇش مىڭ التى ءجۇز فرانكتى اكەلىپ بەردى. ول اقشانى الىپ جاتقاندا قۋانعانىنان قولى قالتىراپ كەتتى. وكىل ۇيدەن شىعار-شىقپاستا جالما-جان قالپاعىن كيىپ، مىناۋ كەزدەيسوق ولجانى پولگە جىبەرۋگە گودەرۆيلگە جونەلدى.
ءبىراق. اسىعىپ-اپتىعىپ گودەرۆيلگە بارا جاتقاندا، بازاردا قايتىپ كەلە جاتقان روزالي قارسى جولىقتى. قىزمەتشى ايەل مۇنىسىنا تۇسىنبەسە دە بىردەڭەدەن كۇمان الىپ قالدى. ەشتەڭەنى جاسىرىپ، جالتارا المايتىن جاننادان بار شىندىقتى ءبىلىپ، ءبىراز ۇرسىپ الماق ءۇشىن، قولىنداعى سەبەتكەسىن جەرگە قويدى.
ەكى ءبۇيىرىن تايانىپ، جۇدىرىعىن ءتۇيىپ، ارى-بەرى باجىلداپ الدى دا، ءبىر قولىنا كارزەڭكەنى ۇستاپ، ەكىنشى قولىمەن جاننانى جەتەكتەپ، بۇرق-سارق اشۋلانعان كۇيى ۇيگە قاراي اياندادى.
تابالدىرىقتان اتتاماي جاتىپ، روزالي اقشانى سۇرادى. جاننا شەتىنەن التى ءجۇز فرانكتى جىرىپ قاپ، روزاليگە بەردى. الايدا، قىزمەتشىسى اسا ساق ەدى، قوجاسىنىڭ ۇرلىعى بىردەن اشىلىپ قالىپ اقشانى تۇگەل بەرۋگە تۋرا كەلدى.
ءبىراق روزالي الگى التى ءجۇز فرانكتى پولگە جىبەرۋگە كەلىستى.
بىرنەشە كۇننەن كەيىن پولدەن: "ءبىز ابدەن ءشيىمىز شىعىپ وتىر ەدىك، سەن ۇلكەن جاقسىلىق جاسادىڭ، قىمباتتى ماما"، — دەپ العىس ايتقان حات كەلدى.
جاننا ءالى دە بولسا باتۆيلگە ۇيرەنىسىپ كەتە الماي ءجۇر، بۇرىنعىداي ەمەس، جاپان دالادا جالعىز قالعانداي بولادى دا تۇرادى. سەرۋەنگە شىققاندا ۆەرنەيل سەلەنىنە دەيىن بارىپ، ترۋا-ماردىڭ ۇستىمەن كەيىن قايتادى. ءبىراق، كەلە سالا، بارام دەگەن جەرىنە بارماي، باسقا ءبىر جاققا بارىپ كەلگەن كىسىشە، تاعى دا ءبىر جاققا جۇرگىسى كەپ ەلەگىزەدى.
كۇن سايىنعى ادەتى سول. ول بۇل ەلەگىزۋدىڭ مانىنە ءوزى دە تۇسىنە الماي ابدەن باسى قاتتى. ءبىراق، بىردە كەشقۇرىم بۇل جۇمباقتىڭ شەشۋى اڭداۋسىزدا ءوز اۋزىنان شىعىپ كەتتى. ول داستارقان باسىنا وتىرىپ جاتىپ:
— Eh، شىركىن، تەڭىزدى كورەر مە ەدى، — دەپ قالدى.
وعان جەتپەي تۇرعان نارسە جيىرما بەس جىل بويعى ۇلى كورشىسى — تەڭىز، ونىڭ تۇزدى اۋاسى، بۇرقىراعان اشۋى، وكتەم جەلى، كۇركىرەگەن داۋسى بولىپ شىقتى. ول سويتسە، تەرەكتىدە تۇرعاندا كۇندە تاڭەرتەڭ ۇيقىدان ويانا سالا تەرەزەدەن كورىپ، كۇنى-تۇنى اۋاسىن جۇتىپ، ءاردايىم قاسىندا بوپ، ءتىرى ادامداي باۋىر باسىپ كەتكەن تەڭىزدى جوقتايدى ەكەن.
يت ەكەش يت "قاساپ" تا وزىنەن-وزى الدەنەگە ەلەگىزىپ ۇرەيلەنە بەرەدى. العاشقى كۇننەن باستاپ اس ءۇي شكاپىنىڭ استىڭعى بولەگىنە جايعاسىپ الدى. ەندى ودان قۋساڭ دا شىقپايدى، كۇنى بويى تىرپ ەتپەي جاتا بەرەدى، اندا-ساندا ءبىر اۋدارىلىپ ءتۇسىپ، ىرىلداپ قويادى. قالاي كۇن كەشكىرۋى مۇڭ ەكەن، قارعىپ ءتۇسىپ، قابىرعاعا الما-كەزەك سوقتىعىپ، سىلتىپ باسىپ، باققا قاراي شىعىپ بارا جاتادى. سودان ابدەن قۇمارىنان شىققانشا قىدىرىپ قايتادى دا، ءالى سۋي قويماعان ىستىق پەشتىڭ الدىنا كەپ شوقيىپ وتىرادى، ەكى يەسى بولمەلەرىنە كەتكەن سوڭ قىڭسىلاپ ۇلي باستايدى.
ول بۇكىل ءتۇن بويى زارلانا ۇلىپ شىعادى، اندا-ساندا ءبىر ساعاتتاي كىدىرىپ الىپ، تاعى دا كوكىرەگى قارس ايىرىلىپ، زارلاي جونەلەدى. ونى ءۇيدىڭ الدىنداعى كۇبىگە اپارىپ قاماپ ەدى، ەندى تەرەزەنىڭ تۇبىنەن ۇليتىن بولدى. قۇر سۇلدەسىن سۇيرەتىپ، ءازىر ءتىرى جۇرگەسىن اياۋشىلىق جاسالىپ، قايتادان اس ۇيگە اكەلىندى.
جاننا ۇيقىدان ءبىرجولاتا ايىرىلدى. ول كارى توبەتتىڭ بۇرىنعى مەكەنىنەن ايىرىلعانىن ءبىلىپ، جات باسپانانى وگەيسىپ قىڭسىلاعانىن ءتۇنى بويى ەستىپ جاتادى.
0نى تىنشىتۋ تىپتەن مۇمكىن بولمادى. ءتىرى ماقۇلىقتىڭ ءبارى ابىر-سابىر بوپ جاتقاندا، ءوزىنىڭ قوزعالا المايتىنىن ءبىلىپ، سەنىپ قالعان جانارىن اشپاي قالعيدى دا جاتادى، ال ەندى ىمىرت ءتۇسىپ، توڭىرەگىنە تۇنەك ورناي باستاسىمەن جانى قىدىرىپ، تىنشۋ تابا المايدى.
ءبىراق، ءبىر كۇنى تاڭەرتەڭ جۇرت توبەتتىڭ ءولىپ جاتقانىنىڭ ۇستىنەن شىقتى. بۇل كوڭىلگە ۇلكەن جەڭىلدىك بولدى. قىس تا تاياپ قالدى. جاننانى ءبىر ايىقپاس مۇڭ باستى.
جانىڭدى تىزىلداتقان شەر-شەمەن ەمەس، بويىڭدى دەل-سال قىپ، ەڭسەڭدى ەزىپ بارا جاتقان بۇيىعى مۇڭ.
ونى سەيىلتە الار ەشتەڭە جوق. جاننانى ەسىنە الىپ ەسىركەيتىن ادام دا قالماپتى. ونىڭ جاڭا ءۇيىنىڭ قاق الدىندا اقسيىپ ۇلكەن جول جاتىر. ءبىراق ونىڭ بويى دا قۇلازىپ بوس جاتادى. ارا-تۇرا كۇنگە توتىققان ات ايداۋشى قىزدىڭ كوك كويلەگىن جەلپىلدەتىپ، جەلە-جورتىپ قوس دوڭعالاقتى اربا وتەدى. ەندى بىردە جۇك ارتقان اربالار ىرعالىپ-جىرعالىپ، ءىلبىپ باسىپ بارا جاتادى. تاعى بىردە كوكجيەكتەن قىلت-قىلت كورىنىپ ەرلى-زايىپتى شارۋالار كەلە جاتادى؛ ولاردىڭ كوز ۇشىنان ەمىس-ەمىس كورىنگەن تۇلعالارى بىرتە-بىرتە زورايىپ، ءۇي تۇسىنان وتە بەرە قايتا كىشىرەيىپ، بىرەسە بەلەسكە كوتەرىلىپ، بىرەسە ەڭىسكە قۇلاپ بۇرالاڭداپ وتىراتىن، كوز جەتپەس قيىرعا سوزىلىپ جاتقان اپپاق جولاقتىڭ ەڭ شەتىنە بارعاندا قۇمىرسقاداي بوپ ءبىرجولا قۇلدىراپ، قۇردىم كورىنەدى.
كوك ءشوپ قايتادان قاۋلاي باستادى. كۇن سايىن تاڭەرتەڭ شارباقتىڭ قاسىنان شولاق يۋبكالى كىشكەنە قىز ەرتەدەن قارا كەشكە دەيىن جول بويىنداعى جىرالاردى قۋالاپ جايىلاتىن ەكى ارىق سيىرىن ايداپ وتەدى. كەشكە سالىپ ول ۇيىقتاپ كەلە جاتقانداي سيىرلارىنىڭ ارتىندا ازەر ءىلبىپ بارا جاتادى.
جاننا كۇن سايىن ءتۇس كورەدى، تۇسىندە ىلعي اكەسىمەن، اناسىمەن، ءتىپتى ليزون اپايىمەن بىرگە تەرەكتىگە الدەقاشان ەستەن شىققان ءبىر شارۋالارمەن اينالىسىپ، مادام ادەلايدانى ءوز ساياجولىندا قىدىرتىپ جۇرەدى. كۇن سايىن ۇيقىدان جىلاپ ويانادى.
ول ءپولدىڭ جايىن دا كوپ ويلايدى. "نە ىستەپ ءجۇر ەكەن؟ قايدا بولدى ەكەن؟ اندا-ساندا بولسا دا مەنى ەسىنە الا ما ەكەن؟" دەگەن سياقتى ساۋالداردان شاقشاداي باسى شاراداي بولادى. فەرمالاردىڭ اراسىنداعى تاپتالىپ قالعان كونە سۇرلەۋلەردى قۋالاپ قىدىرىپ كەلە جاتىپ، الگى ساۋالداردى شەتىنەن ءبىر-بىر ويلاپ شىعادى، اسىرەسە، ۇلىن يەمدەنىپ كەتكەن بەيتانىس ايەل ەسىنە تۇسكەندە، قىزعانىشتان جارىلىپ كەتە جازدايدى. ۇلىنىڭ سوڭىنان ىزدەپ بارىپ، بىرگە تۇرايىن دەسە الگى ءبىر ءازازىل وشپەندىلىك اياعىن تۇساي بەرەدى. وعان ۇلىنىڭ كوڭىلدەس ايەلى ەسىك الدىنان قارسى الىپ: "سىزگە نە كەرەك ەدى، حانىم؟" دەپ سۇرايتىنداي بوپ كورىنەدى دە تۇرادى. شىنىندا، وسىلاي قارسى الۋى ابدەن مۇمكىن عوي دەپ، انا نامىسى بۇرىنعىسىنان بەتەر شيرىعا تۇسەدى. ومىرىندە ءبىر رەت جاڭساق باسپاي، ارىن تازا ۇستاپ كەلگەن ادال ايەلدىڭ پاڭدىعىنا باسىپ، جۇرەكتى دە ارامداپ كەتەتىن لاس، ناس كاسىپتىڭ ق ۇلى ەركەكتىڭ ازعىندىعىنا ازا بويى قازا بولىپ، ىزالانادى. ول قۇمارلىقتىڭ نايساپ قۇپيالارىن، باتپاققا باتىراتىن ارامزا ايمالاسۋلاردى، ءوزى تەك ويشا عانا بىلەتىن ادامدار اراسىنداعى تالاي بايلانىسقا دانەكەر بوپ جۇرگەن اشكوزدىكتى ويلاعاندا كۇللى ادامزاتتان جيرەنىپ شىعا كەلەدى.
تاعى دا ءبىر كوكتەم مەن ءبىر جاز ءوتتى. كۇنى-تۇنى جاڭبىرى سورعالاپ، باۋىرىمەن جەر سىزعان الاسا بۇلتتار اينالانى قىمتاپ، تاعى دا كۇز كەلگەنىن كورگەندە، ول بۇل ومىردەن ابدەن ءتۇڭىلىپ، پۋلەنى كەرى قايىرىپ الۋعا سوڭعى رەت ارەكەت قىلماققا كوڭىلى اۋدى.
ۇلى ەندىگى قۇمارىنان شىققان شىعار دەپ ويلاپ، كوز جاسىن كولدەتىپ وتىرىپ، حات جازدى:
"قىمباتتى پەرزەنتىم، وزىڭە كەلە گور دەپ جالبارىنام. مەنىڭ قارتايعانىمدى، ناۋقاستىعىمدى، قىسى-جازى قاسىمدا قىزمەتشىدەن باسقا ەشكىم جوق جالعىزدىعىمدى ەسكەر. مەن ءقازىر جولدىڭ بويىندا ءبىر كىپ-كىشكەنە ۇيدە تۇرام. بۇل ونشا كىسى قۋاناتىن جاعداي ەمەس. ءبىراق، سەن قايتا ورالساڭ، بۇل ءومىر اتىمەن باسقاشا بولار ەدى. مەنىڭ جارىق جالعاندا سەنەن باسقا ەشكىمىم دە جوق، ال ەكەۋمىزدىڭ كەزدەسپەگەنىمىزگە اتتاي جەتى جىل بولىپتى. سەن مەنىڭ قانشالىقتى قارتايعانىمدى، سەن ءۇشىن قانداي قاسىرەت شەككەنىمدى كوزىڭە دە ەلەستەتە المايسىڭ. مەنىڭ ەندىگى عۇمىرىمدا ارمانىم دا، جۇبانىشىم دا، سۇيەنىشىم دە جالعىز سەن عانا ەدىڭ. سەن دە الىستاسىڭ. سەن دە بەزىپ كەتتىڭ.
مەنىڭ كىشكەنە پۋلەم، تەزىرەك قايتا ورالسايشى، قاسىرەت شەگىپ، قالجىراپ، ءبىر وزىڭە قولىن جايعان كارى اناڭدى قايتا ايمالاسايشى.
جاننا.
ارادا بىرنەشە كۇن وتكەن سوڭ، ۇلىنىڭ جاۋاپ حاتى كەلدى.
"ءقادىرلى ماما، سەنىمەن كورىسۋدى مەن دە وزىمە شەكسىز باقىت سانايمىن، ءبىراق، قالتامدا كوك تيىنىم جوق. ماعان جولعا ازعانا اقشا جىبەرسەڭ، بارايىن. ساعان بارىپ، سەنىڭ تىلەگىڭدى ورىنداۋعا سەبەپشى بولاتىن ءبىر ماقساتىم تۋرالى اقىلداسىپ قايتۋدى ءوزىم دە ويلاپ ءجۇر ەدىم.
مەن باستان كەشىرگەن قيىن كۇندەردە قاسىمدا بولعان ايەلدىڭ ماعان دەگەن ىقىلاسى مەن جان قيار قيماستىعىندا شەك جوق. ونىڭ ادال ماحابباتى مەن شەكسىز بەرىلگەندىگىن اشىق مويىنداپ، پاش ەتپەسكە بۇدان ءارى مەنىڭ دە قاقىم جوق. ول ءازى اسا قىلىقتى ادام، كورسەڭ، بىردەن ۇناتاتىنىڭا مەن كەپىل ونىڭ ۇستىنە وتە ءبىلىمدى، كوپ وقيدى. ال بارىنەن بۇرىن ماعان قانداي قىزمەت كورسەتەتىنىن سەن ءتىپتى بىلمەيسىڭ. سونىسى ءۇشىن قارىزدار ەكەنىمدى ۇقپاسام، وندا مەنىڭ جەكسۇرىن بىرەۋ بولعانىم دا. ءسويتىپ، سەنىڭ ونىمەن نەكەلەسۋىمە رۇقسات ەتۋىڭدى سۇرايمىن اۋەلى سەن مەنىڭ قاتەلىكتەرىمدى كەشىرسەڭ، سوسىن ۇشەۋىمىز سەنىڭ جاڭا ۇيىڭدە بىرگە تۇراتىن بولامىز.
ەگەر سەن ونىڭ قانداي جاقسى ادام ەكەنىن بىلگەن بولساڭ كەلىسىمىڭدى بىردەن بەرە سالار ەدىڭ. مەن ونىڭ ينابات پەن دۇرىس تاعلىمنىڭ شىن ونەگەسى ەكەنىنە انت-سۋ ىشە الام. ونى سەنىڭ دە ءسۇيىپ كەتەتىنىڭە سەنىمىم كامىل ال، ەندى ماعان كەلەتىن بولساق، مەن ونسىز ءومىر سۇرە المايمىن.
جاۋابىڭدى اسىعا كۇتەمىن، ازىرگە ەكەۋمىز دە بەتىڭنەن قۇشىپ-قۇشىپ سۇيەمىز.
ۇلىڭ ۆيكونت پول دە لەمار.
جاننا ءبىرجولا كۇيرەپ قالدى. ول حاتتى وقىعان سوڭ، تىرپ ەتپەي مەلشيىپ وتىرا بەردى. وعان الگى بەيباقتىڭ بار ويى ەندى ايان بولدى. ول بۇنىڭ ۇلىنىڭ اياق-قولىن ماتاپ ۇستاپ، كارى اناسىنىڭ ابدەن شىدامى تاۋسىلىپ، ءوز پەرزەنتىن كورىپ، بەتىنەن سۇيسە، بارىنە دە پەيىل بوپ جۇمساراتىن، بارىنە دە كونە سالاتىن كەزىن كۇتىپ، قاسىنان شىعارماي قويىپتى.
ءپولدىڭ سونداي نايساپقا وسىنشاما ءولىپ تالعانىنا ىزا بولىپ، كوكىرەگى قارس ايىرىلدى. ول:
— ۇلىم مەنى سۇيمەيدى ەكەن، — دەي بەردى.
روزالي كىرىپ ەدى:
— ول الگى بىرەۋگە ۇيلەنبەكشى، — دەدى جاننا. قىزمەتشى ايەل ىرشىپ ءتۇستى.
— حانىم، ريزاشىلىعىڭىزدى بەرە كورمەڭىز. پول مىرزانىڭ باسقا كىسى تاپپاعانداي، سونداي ءجۇزى قاراعا ۇيلەنەم دەگەنى نەتكەن سۇمدىق ەدى!
ابدەن سىلەسى قۇرىپ، شارشاسا دا ىزاعا بۋلىعىپ وتىرعان جاننا:
— كوگەرشىنىم، ساسپا، مەن بۇعان جول بەرمەيمىن. ءوزى كەلمەيدى ەكەن، ءوزىم ىزدەپ بارام، كىمنىڭ ايتقانى بولاتىنىن سوندا كورەرمىز، — دەدى.
ول دەرەۋ پولگە حات جازىپ، بارايىن دەپ جاتقانىن، ونىمەن الگى نايساپتىڭ ۇيىنەن باسقا ءبىر جەردە جولىعىسقىسى كەلەتىنىن حابارلادى.
جاۋاپتى كۇتە ءجۇرىپ، جولعا ازىرلەنە بەردى. روزالي حانىمنىڭ كيىمدەرىن سالىپ جاتىپ، ونىڭ كونەتوز جاز كويلەگىن كورىپ:
— ءسىزدىڭ يىققا ىلەتىن دە ەشتەڭەڭىز قالماپتى عوي! مىنا كۇيىڭىزدە جىبەرە المايمىن! كىسى كورەر ءتۇرىڭىز جوق، پاريج ايەلدەرى ءسىزدى قىزمەتشى كۇن ەكەن دەپ قالار، — دەپ ايقايلاپ جىبەردى.
جاننا ول سوزىنە امالسىز مويىنسۇندى، ەكەۋى گودەرۆيلگە بارىپ تور كوز جاسىل ماتا الىپ، جەرگىلىكتى تىگىنشى ايەلگە بەردى. سوسىن جىل سايىن ەكى اپتاعا پاريجگە بارىپ تۇراتىن نوتاريۋس، مەر رۋسسەلگە جولىعىپ، اقىل-كەڭەس الدى. جاننانىڭ پاريجگە بارماعانىنا جيىرما سەگىز جىل بولعان-دى.
نوتاريۋس كۇيمەنى قالاي جالداۋ، ۇرىلاردان قالاي ساقتانۋ كەرەكتىگىن تاپتىشتەپ ءتۇسىندىرىپ، اقشانى كويلەگىنىڭ ىشىنە تىگىپ الىپ، قالتاعا تەك كۇندەلىكتى ۇساق-تۇيەككە جۇمسايتىن ازىن-اۋلاق تيىن-تەبەن قالدىرۋعا كەڭەس بەردى. ول باعاسى ارزانداۋ رەستورانداردان ايەلدەر باراتىنداي ەكى-ۇشەۋىن عانا اتادى؛ سوسىن ءاردايىم ءوزى تۇسەتىن ۆوكزالدىڭ قاسىنداعى "نورمانديا" مەيمانحاناسىنا تۇسكەنىن ماقۇل كوردى. وندا بارعان سوڭ ءوزى جىبەرگەنىن ايتۋدى ەسكەرتتى.
پاريج بەن گاۆردىڭ اراسىنا تەمىر جول سالىنعانىنا التى جىل بولعان-دى، ول جايىندا ەل اۋزىندا الىپ ۇشپا اڭگىمە كوپ-تى. ءبىراق، قاسىرەتتەن ەسى تانىپ، دۇنيەدەن قول ءۇزىپ قالعان جاننا بۇكىل وسى ءوڭىر اۋزىنان سۋى اعىپ اڭگىمەلەيتىن لوكوموتيۆتى ءالى كورمەگەن-دى.
پولدەن جاۋاپ كەلمەدى.
ول ءبىر اپتا كۇتتى، ەكى اپتا كۇتتى، كۇن سايىن جولعا بارىپ، پوشتاشىنىڭ الدىنان شىعىپ، دىردەكتەپ تۇرىپ:
— ماعان ەشتەڭە جوق پا، مالاندەن اتاي؟ — دەپ سۇرادى.
پوشتاشى اۋمالى-توكپەلى اۋا رايىنان قىرىلداپ، قارلىعىپ قالعان داۋسىمەن:
— ازىرگە ەشتەڭە جوق، حانىم، — دەيدى.
ارينە، الگى ءازازىل ايەل پولگە حات جازعىزباي قويدى.
ەندى جاننا جاۋاپقا قاراماي-اق اتتاناتىن بولدى. ءروزاليدى ەرتە كەتكىسى كەلىپ ەدى، جول قاراجاتقا اقشا كوپ كەتەدى دەپ، قىزمەتشى ايەل كونبەي قويدى.
ونىسىمەن قويماي، حانىمىنا ءۇش ءجۇز فرانكتان ارتىق اقشا بەرمەدى.
— ەگەر تارىعىپ قالساڭىز، حات جازىڭىز، نوتاريۋسكە جولىعىپ، اقشا سالارمىن. ايتپەسە، پول مىرزا ءبارىن ءوزى الىپ الادى، — دەيدى.
روزالي ونى تەمىر جولعا دەيىن شىعارىپ سالاتىن بولدى. ءبىر كۇنى جەلتوقساننىڭ تاڭىندا ەكەۋى دەني لەكوكتىڭ ەكى اياقتى ارباسىنا وتىرىپ، ستانساعا اتتاندى.
اۋەلى ولار بيلەتتىڭ قۇنىن سۇراپ ءبىلدى، سوسىن شارۋالارىنىڭ ءبارى رەتتەلگەن سوڭ، جۇكتەرىن باگاجعا تاپسىرىپ، مۇنداي نارسەنىڭ قالاي ءجۇرىپ، قالاي قوزعالاتىنىن كورمەكشى بوپ، تەمىر جولعا ءۇڭىلىستى؛ وعان ەستەرى كەتىپ، قايران قاپ تۇرعاندا نە ءۇشىن جولعا شىعىپ كەلە جاتقاندارىن دا ۇمىتىپ كەتتى.
ءبىر ۋاقىتتا الىستان گۋدوك ەستىلدى. ولار جالت بۇرىلىپ قاراپ ەدى، جاقىنداعان سايىن زورايا تۇسكەن قاپ-قارا ماشينەنى كوردى. الگى كەرەمەت قۇلاعىڭدى بىتىرە ءدۇرس-دۇرس ەتىپ، الدەقانداي ءبىر تىزبەك دوڭعالاقتى ۇيلەردى سۇيرەتىپ، ءدال جاندارىنان وتە شىقتى.
كوندۋكتور ەسىك اشتى. جاننا كوزىنەن جاسى بۇرشاقتاپ ءروزاليدىڭ بەتىنەن ءسۇيدى، سوسىن پويىزعا وتىرىپ، ءبىر توردان باسىن قىلتيتتى.
روزالي كوڭىلى بۇزىلىپ، ايقاي سالدى:
— ال حانىم، جولىڭىز بولسىن، تەزىرەك كورىسەيىك...
— قوش تۇر، كوگەرشىنىم.
گۋدوك قايتا اقىردى، ۇيشىكتەردىڭ استىنداعى دوڭعالاقتار اۋەلى جايلاپ قوزعالىپ ەدى، بىرتە-بىرتە جەدەلدەپ، اقىر اياعىندا كوز ىلەستىرمەي كەتتى.
جاننا مىنگەن كۋپەدە ەكى بۇرىشتا ەكى مىرزا قالعىپ وتىر.
ول بۇلدىراپ قالىپ بارا جاتقان دالاعا، اعاشتارعا، فەرمالارعا، مەكەن جايلارعا قاراپ، ءدال مىنانداي ۇشقىر جىلدامدىققا ايران-اسىر بوپ تۇر. ول ونى بەيجاي جىم-جىرت جاستىق شاعىنا، ءبىر وڭكەي ابە قوڭىر تىرشىلىگىنە اتىمەن ۇقسامايتىن ءبىر سونى ومىرگە باستاپ بارا جاتقانداي.
پويىز پاريجگە كەلگەندە الدەقاشان ىمىرت ءۇيىرىلىپ كەتكەن-دى. جاننانىڭ باگاجىن جۇك تاسۋشى الدى. ىعى-جىعى حالىق. مىنانداي قالىڭ دۇرمەكتىڭ ىشىندە جۇرۋگە ۇيرەنبەگەن ول جۇك تاسۋشىدان كوز جازىپ قالمايىن دەپ، جۇگىردى دە وتىردى.
مەيمانحانانىڭ كەڭسەسىنە كىرمەي جاتىپ:
— مەنى سىزگە رۋسسەل مىرزا جىبەردى، — دەپ مالىمدەدى.
مەيمانحانانىڭ يەسى سازارعان، ەتجەڭدى ايەل:
— رۋسسەل مىرزا دەگەنىڭىز كىم؟ — دەپ سۇرادى.
— گودەرۆيلدىڭ نوتاريۋسى. ول جىل سايىن وسىندا توقتايتىن كورىنەدى، — دەدى جاننا ساسقالاقتاپ.
— ابدەن مۇمكىن. ءبىراق مەن ونداي كىسىنى بىلمەيمىن، — دەدى الگى سەمىز ايەل. — سىزگە بولمە كەرەك پە؟
— ءيا، حانىم.
قىزمەتشى ونىڭ جۇگىن الىپ، الدىنا ءتۇسىپ، ساتىمەن جوعارى كوتەرىلدى. ونىڭ جۇرەگى سۋىرىپ قويا بەردى. كىشكەنە ۇستەلدىڭ قاسىنا وتىرا قاپ، ءبىر اياق سورپا مەن ءبىر كەسەك تاۋىق ەتىن اكەلۋدى ءوتىندى. تاڭنان بەرى ءنار سىزعان جوق-تى.
جالعىز شىراعداننىڭ جارىعىندا ءار ءتۇرلى ويعا شومىپ، باياعىدا ۇيلەنۋ ساياحاتىنان قايتىپ كەلە جاتىپ سوققاندا بۇل قالانىڭ قانداي ەكەنىن، جيۋلەننىڭ العاش رەت وسى پاريجدە جۇرگەندە مىنەز شىعارا باستاعانىن ەسىنە الىپ، كوڭىلسىز تاماقتاندى. ءبىراق، ول كەزدە بۇل جاپ-جاس، سەرگەك، شات-شادىمان ەدى. ال ءقازىر ابدەن قارتايىپ، يكەمسىز تارتىپتى، كەز كەلگەن ۇساق-تۇيەككە ابدىراپ سالا بەرەتىن قورقاق بولىپ الىپتى. تاماقتانىپ بولعاسىن، تەرەزەنىڭ الدىنا كەلىپ، ەرسىلى-قارسىلى كىسى شۇبىرىپ جاتقان كوشەگە قارادى. مەيمانحانادان سىرتقا شىققىسى كەلىپ ەدى، اداسىپ كەتەرمىن دەپ قورىقتى. توسەگىنە جاتىپ، شىراقتى ءسوندىردى.
ءبىراق، بوتەن قالانىڭ ىڭ-شىڭى، جولداعى قۇلاعىنا ءسىڭىپ قالعان تارس-تۇرس دىبىس ونى ۇيىقتاتپادى. ساعاتتار جىلجىپ ءوتىپ جاتىر. كوشەنىڭ شۋى تىيىلا باستادى. ول دا بىرتە-بىرتە سەرگي ءتۇستى. ۇلكەن قالانىڭ ۇيقىلى-وياۋ تۇنىندە كوزىنە ۇيقى ورالار ءتۇرى جوق. ول جان-جانۋاردى، وسىمدىكتى، ادامداردى، كۇللى ماڭايدى، تۇگەل ماۋجىراتقان دالانىڭ مۇلگىگەن جىم-جىرت تۇنىنە ۇيرەنگەن-دى. ال ءقازىر، ماڭايى ىبىر-جىبىر قوزعالىس، تارسىل-تۇرسىل ۇنگە تولىپ كەتكەن سياقتى. قايداعى-جايداعى ەمىس-ەمىس دىبىستاردىڭ ءبارى سونىڭ قۇلاعىنا كەلەدى. بىرەسە ەدەن سىقىرلايدى، بىرەسە ەسىك تارس ەتە قالادى، ءبىر كەزدە قوڭىراۋ شىلدىرايدى.
تۇنگى ەكىنىڭ تۇسىندا ەندى كوزىن جۇما بەرگەندە، كورشى بولمەدەن ايەل داۋسى قاڭق ەتە قالدى. جاننا اتىپ تۇرىپ، تۇرەگەلىپ وتىردى. ەندى ءبىر ەركەك ادامنىڭ كۇلكىسى ەستىلدى.
وسى ارادا ويىنا پول ءتۇستى. بولمەنىڭ ءىشى الا-كوبەڭ بولا باستاسىمەن، ورنىنان تۇرىپ كيىندى. ولار سيتەداعى سوۆاج كوشەسىندە تۇراتىن-دى. روزاليدىڭ اقشاڭدى ۇنەمدەپ جۇمسا دەگەنىن ەسىنە الىپ، جاياۋ تارتتى. كۇن شايداي اشىق. اياز ەكى بەتىڭدى تىزىلداتىپ بارادى. الدەقانداي شارۋالارىنا اسىققان ادامدار تروتۋاردىڭ بويىمەن ەنتەلەي باسادى. ول جاڭا جۇرت ەڭ شەتىنە بارعان سوڭ اۋەلى وڭعا، سوسىن سولعا بۇرىل دەپ سىلتەپ بەرگەن كوشەمەن جۇرەگى الىپ-ۇشىپ، اسىعا اياڭداپ كەلەدى.
الاڭعا جەتكەن سوڭ، ارمەن قاراي قالاي جۇرەتىنىن تاعى دا سۇراپ الۋى قاجەت. ول الاڭدى تابا الماي، نان ساتۋشىدان سۇراپ ەدى، اتىمەن باسقا جاققا سىلتەپتى. جاننا سونىڭ ايتقانىن تىڭدايمىن دەپ، باعىتىنان ايىرىلىپ قالدى، تاعى دا تالاي جۇرتقا جول سىلتەتىپ، باس قاتىرار شىتىرمانعا ءتۇستى، اقىرى ابدەن اداستى.
ءتىپتى كۇدەرىن ءۇزىپ، بەتى اۋعان جاققا جۇرە بەرمەي، فياكردى توقتاتپاقشى بولىپ ەدى، سەنانى كوردى. سوسىن جاعالاۋ كوشەنى بويلاپ تارتا بەردى.
شاماسى ءبىر ساعاتتاي جۇرگەن ول تاپ-تار قاراڭعى ورالىمعا، سوۆاج كوشەسىنە ءتۇستى. ەسىگىنىڭ الدىنا كەپ، ودان ءارى ءبىر ادىم اتتاۋعا دارمەنى جەتپەي، ابدىراپ تۇرىپ قالدى.
وسىندا، تاپ وسى ۇيدە پول تۇرادى!
تىزەسى دە، قولى دا ءدىر-دىر ەتەدى. اقىرى بويىن جيىپ، دالىزگە ءوتتى، شۆەيساردىڭ ۇيشىگىن كورىپ، تەڭگەسىن ۇسىندى:
— ءسىز جوعارىعا كوتەرىلىپ، پول دە لەمار مىرزاعا اناسىنىڭ ءبىر قۇربىسى كەپ، توسىپ تۇرعانىن حابارلاي المايسىز با؟
— ول بۇل جەردەن كەتىپ قالعان، — دەدى شۆەيسار.
تۇلا بويى تۇرشىگىپ، دىرىلدەپ الا جونەلدى.
— ال ءقازىر قايدا تۇرادى؟
— بىلمەيمىن.
جاننا باسى شىر كوبەلەك اينالىپ، قۇلاپ كەتپەي شاققا تۇر. كوپكە دەيىن ءبىر اۋىز تىلگە كەلە المادى. اقىرى، جاندارمەن ەسىن جيىپ:
— كەتكەنىنە كوپ بولدى ما؟ — دەپ سىبىرلادى.
شۆەيسار ءسوزۋار كىسى ەكەن.
— ءدال ەكى اپتا بولدى. ءبىر كۇنى كەشقۇرىم ەكەۋى تەك ۇستىندەگى كيىمدەرىنەن باسقا ەشتەڭە الماي، كەتتى دە قالدى. وسى كۆارتالعا تۇگەل قارىزدار بوپ بىتكەن-دى. سوسىن ماعان ادرەسىن قالاي تاستاسىن!
جاننانىڭ ءدال ماڭداي الدىنان مىلتىق اتىلعانداي، كوزىنىڭ وتى جارق ەتە قالدى. سىر الدىرىپ قويمايىن دەگەن وي عانا ەكى اياعىنان تىك باستىرىپ تۇر. ول پۋلەنى قالاي تاباتىن جولدى ءبىلىپ العىسى كەلدى.
— كەتەرىندە ەشتەڭە دەمەدى مە؟ — دەپ سۇرادى.
— ءبىر اۋىز ءسوز ايتقان جوق. قارىزدارىن تولەۋدەن جالتارىپ، قاشىپ بارا جاتقان ادام نە دەيتىن ەدى؟
— ءبىراق، حاتتارىن الۋ ءۇشىن بىرەۋدى جۇمسار؟
— قايداعى حاتتى ايتاسىز. ولارعا ەشكىمنەن حات تا كەلمەيدى. الايدا كەتەرىنەن ەكى كۇن بۇرىن ءبىر حات اپارىپ بەرگەنىم بار.
ول، ارينە، بۇنىڭ حاتى. جاننا جالما-جان اقتارىلا جونەلدى.
— مەن ونىڭ اناسى ەدىم. ىزدەپ كەلدىم. مىنە، سىزگە ون فرانك. ەگەر ول تۋرالى بىردەڭە ەستىسەڭىز، ماعان، گاۆر كوشەسىندەگى "نورمانديا" مەيمانحاناسىنا حابارلاڭىز. ەڭبەگىڭىزدىڭ اقىسىن جاقسىلاپ قايتارامىن.
— ماقۇل، حابارلايىن، حانىم، — دەدى شۆەيسار. ءسويتتى دە جاننا جۇگىرە جونەلدى.
ول ءتىپتى قايدا كەلە جاتقانىن دا بىلگەن جوق. ايتەۋىر، ءبىر ماڭىزدى شارۋاسى بارداي اسىعىپ كەلەدى، قارسى جولىققان قولىندا بۋىنشاق-تۇيىنشەك بىردەڭەلەرى بار ادامدارعا سوقتىعا-مىقتىعا، تاپ-تار كوشەدەن سىتىلىپ شىقتى. كۇيمەلەردى باسا-كوكتەپ، كوشەنى كەسىپ ءوتىپ بارادى. كوشىرلەر بالاعاتتاپ جاتىر. ول ءتىپتى تروتۋاردى دا دۇرىس كورمەي، ەسىنەن اداسقانداي، ءسۇرىنىپ-قابىنىپ تارتىپ كەلەدى. كەنەت الدىنان ب ا ق تاپ بولدى، ول ءوزىنىڭ ابدەن شارشاعانىن ەندى سەزىپ ورىندىققا وتىرا كەتتى. شاماسى، سول ارادا، ۇزاق وتىرىپ، اعىل-تەگىل جىلاپ السا كەرەك، ارلى-بەرلى ءوتىپ جاتقاندار بۇعان قاراپ توپىرلاسا قالىپتى، ول سوندا بارىپ، توڭىپ قالعانىن بايقاپ، ورنىنان تۇردى. تيتىعى قۇرىپ شارشاعان، اياعىن جەردەن زورعا ازەر كوتەرەدى. جاننا ءبىر اياق سورپا ىشكىسى كەلدى، ءبىراق بۇل كۇيىمدە جۇرت قاسىرەتىڭدى بىردەن ءبىلىپ قالادى عوي دەپ يمەنىپ، مەيرامحاناعا كىرە المادى. بىرەۋىنىڭ تابالدىرىعىنىڭ الدىنا كەپ توقتاپ، ىشكە ءۇڭىلىپ قارادى، تاماقتانىپ وتىرعان ادامداردى كورىپ، "قوي، باسقاسىنا بارايىن" دەپ ويلاپ بەزە جونەلدى. ءبىراق، كەلەسى مەيرامحاناعا دا كىرۋگە باتىلى بارمادى.
اقىرى نان ساتاتىن دۇكەننەن تاعا سياقتى توقاش ساتىپ اپ، جول-جونەكەي ۇيپاي باستادى. شولدەپ تە كەتتى، ءبىراق، قايدا بارىپ سۋسىن ىشەرىن بىلمەي، شىداپ باقتى.
ول ءبىر مۇنارادان ءوتىپ، اينالا اركالارمەن قورشاپ تاستاعان تاعى ءبىر باققا كەلىپ تىرەلدى، ونىڭ پالە-رويال ەكەنىن بىردەن تانىدى.
كۇننىڭ ىستىعى مەن تاڭ اتقالى ءجۇرىس ءبىراز بۋسانتىپ تاستاپتى. سول ارادا ءبىر ساعاتتاي ما، ەكى ساعاتتاي ما وتىرىپ تىنىقتى.
باقتىڭ ءىشى سەڭدەي سوعىلىسقان حالىق؛ الدەنەلەردى ايتىپ اڭگىمەلەسىپ، كۇلىمدەسىپ، سالەمدەسىپ جاتقان الەكەي-كۇلەكەي كيىنگەن ءسانقوي توبىردان اياق الىپ جۇرگىسىز؛ ەركەكتەرى باي، ايەلدەرى باقىتتى، ايتەۋىر شەتىنەن نە ىشەم، نە كيەمگە تارىقپاي، توگىپ-شاشىپ ءومىر ءسۇرىپ جۇرگەندەي شات-شادىمان كورىنەدى.
جاننا مىنانداي قىزىلدى-جاسىلدى دۋماندى كورگەندە، قاشا جونەلمەكشى بوپ، ورنىنان تۇرەگەلدى دە، كەنەت بالكىم وسى ارادا پولگە ۇشىراسىپ قالارمىن دەگەن وي ءتۇسىپ، جۇرتتىڭ بەت-جۇزىنە قاراپ، ءبىراز ۋاقىت قىدىرا تۇرۋعا بەل بۋدى، سەرۋەنشىل توبىرعا ىلەسىپ، و دا قىسىلا-قىمتىرىلا باقتىڭ ءبىر شەتىنەن ءبىر شەتىنە ارلى-بەرلى سەندەلۋمەن بولدى.
جۇرت وعان جالت-جالت قاراپ قويىپ، بىرىنە-بىرى الدەنەلەردى ايتىپ، كۇلىسىپ جاتىر. جاننا ولارىن بايقاپ قالىپ، ءوزىنىڭ سىقپىتىنا، ۇستىندەگى ءروزاليدىڭ تاڭداۋىمەن گودەرۆيل تىگىنشىسى تىككەن تور كوز جاسىل كويلەگىنە كۇلىپ جاتقان بولار دەپ قۋىستانىپ، سىتىلىپ شەتكە شىعا بەردى.
ول ەندى كوشەدەگى ادامداردان جول سىلتەتىپ الۋعا دا قايمىقتى. ءبىراق، اقىرى ءولىپ-تالىپ مەيمانحاناسىنا دا جەتتى.
كەشكە دەيىن توسەگىنىڭ اياق جاعىنداعى ورىندىقتا تىرپ ەتپەي وتىردى دا قويدى. سوسىن كەشەگىدەي ءبىر اياق سورپا مەن ءبىر كەسەك ەت جەپ، تاماقتانىپ aپ توسەگىنە جاتتى. ول بۇنىڭ ءبارىن ۇيرەنشىكتى ادەتپەن اپىل-عۇپىل تەز ىستەدى.
ەرتەڭىنە تاڭەرتەڭ پوليسياعا بارىپ جولىعىپ، ۇلىنا ىزدەۋ سالدى. ونداعىلار قۋانتاتىنداي ەشتەڭە ايتپاسا دا، ىزدەپ كورۋگە ۋادە بەردى.
ەندى ول ءپولدى كەزىكتىرىپ قالارمىن دەپ، كوشە ارالاۋعا شىقتى. مىنانداي ابىر-سابىر حالىقتىڭ اراسىندا جاننا جاپان دالادا قالعانداي جالعىزسىراپ كەلەدى.
كەشكە مەيمانحاناعا قايتقاندا، وعان پول مىرزا جىبەردى دەپ ءبىر كىسىنىڭ كەلىپ كەتكەنىن، ەرتەڭ تاعى دا كەلمەك ەكەنىن ايتتى. ءتۇنى بويى جۇرەگى الىپ ۇشىپ، ۇيىقتاي المادى. بۇل شىنىندا دا ول بولماي شىقسا قايتپەكشى. ءبىراق، ايتقان كىسىنىڭ سۋرەتتەۋىنە قاراعاندا، ۇلىنا اتىمەن ۇقسامايتىن سياقتى كورىنسە دە، ول "ارينە، سونىڭ ءوزى عوي" دەپ ويلادى.
تاڭەرتەڭ ساعات توعىزداردىڭ شاماسىندا بىرەۋ ەسىك قاقتى. ول قۇشاعىن جايا ۇمتىلماقشى بوپ، "كىرىڭىز!" دەپ ايقايلادى. ەسىكتەن بەيتانىس بىرەۋ كورىندى. ول عافۋ ءوتىنىپ پولگە بەرگەن قارىزىن سۇراي كەلگەنىن ايتتى. جاننا ول كەلگەن شارۋاسىن ايتىپ تۇرعاندا ءوزىنىڭ جىلاپ وتىرعانىن سەزىپ كوز جاسىن كورسەتپەۋگە تىرىسىپ القىمىنا تىعىلىپ، اقتارىلىپ كەتكەلى تۇرعان اششى جاستى كىرپىگىنەن قايتا-قايتا ساۋساعىمەن سىلكىپ تاستاي بەردى.
ول جاننانىڭ كەلگەنىن سوۆاج كوشەسىندەگى شۆەيساردان ەستىپتى دە، ۇلىن تابا الماعاسىن، اناسىنا كەلىپتى. ءبىر قاعاز ۇسىنىپ ەدى، جاننا ويلانباستان الا سالدى. توقسان فرانك دەگەن جازۋدى وقىپ، قالتاسىنان ءاميانىن الىپ، اقشاسىن تولەدى. بۇل كۇنى ول كوشەگە شىقپادى.
ەرتەڭىنە باسقا ءوسىمقورلار كەلدى. ول وزىنە جيىرما فرانك قانا قالدىرىپ، بالاسىنىڭ قارىزدارىنان قۇتىلدى، جاعدايىن ايتىپ روزاليگە حات جازدى.
تالاي كۇن، تالاي ءتۇن نە ىستەپ، نە قويارىن، مىناۋ سارىلعان سارى ۋايىم كۇندەردى قايدا وتكىزەرىن، كىممەن سويلەسىپ، شەرىن تارقاتىپ شاعىنارىن بىلمەي، قىزمەتشىسىنىڭ جاۋاپ حاتىن كۇتىپ، قالانى كەزىپ ءجۇردى دە قويدى. باسى اۋعان جاققا سەندەلە-سەندەلە ەندى وسى قالادان تەزىرەك كەتىپ، يەسىز جولدىڭ بويىنداعى ۇيشىگىنە ورالعانشا اسىعا باستادى.
وسىدان از عانا ۋاقىت بۇرىن جاننا قۇسا بوپ، جاڭا ۇيىنە تۇرا الماپ ەدى، ەندى بۇدان بىلايعى ابە قوڭىر از عانا عۇمىرىمدى سودان باسقا ەش جەرگە تۇمسىعى باتپايتىنىن وسى جولى ابدەن ءتۇسىندى.
اقىرى، ءبىر كۇنى كەشقۇرىم مەيمانحاناعا ورالىپ كەلە جاتىپ، حات پەن ەكى ءجۇز فرانك اقشا الدى.
روزالي:
"مادام جاننا، تەزىرەك ورالىڭىز، ەندى قايتىپ اقشا سالمايمىن. ال، پول مىرزانىڭ ءبىر حابارى شىقسا، ونى ءوزىم ىزدەپ بارامىن. سىزگە باس ءيىپ تاعزىم ەتەمىن.
قىزمەتشىڭىز روزالي"، — دەپ جازىپتى.
ەرتەڭىنە تاڭەرتەڭ جاننا باتۆيلگە اتتانعاندا، قار جاۋىپ كۇن سۋىتىپ كەتتى.
سودان بىلاي ول ورنىنان قوزعالۋدى، سىرتقا شىعۋدى قويدى. تاڭەرتەڭ بەلگىلى ءبىر ساعاتتا تۇرىپ، اۋا رايىنىڭ قانداي ەكەنىن بىلمەكشى بوپ تەرەزەگە قارايدى، سوسىن تومەندەگى اسحاناعا ءتۇسىپ، كاميننىڭ الدىنا بارىپ جايعاسادى.
كۇنى بويى مۇڭلى ويلارعا شومىپ، وتتىڭ جالىنىنان كوزىن ايىرماي، قىبىرسىز وتىرادى دا قويادى. كوز الدىنان ءوزى باستان كەشىرگەن شەر مەن ازاپ بىرىنەن سوڭ ءبىرى تىزبەكتەلىپ ءوتىپ جاتادى. تار بولمەنىڭ ءىشىن قويۋ قاراڭعى قىمتاي تۇسەدى، جاننا تىرپ ەتپەيدى، تەك اندا-ساندا كامينگە وتىن سالىپ قويادى.
شىراق ۇستاپ روزالي كەلەدى دە:
— مادام جاننا، ءبىر كەزەك بوي جازىپ، قىدىرىپ قايتساڭىزشى، ايتپەسە تاعى دا تاماق ىشپەي قوياسىز عوي، — دەيدى.
ول ءوزىنىڭ شىرعالاڭ ويلارىنان تەز ايىعا المايدى. جوقتان وزگەنىڭ ءبارىن ۋايىم قىلىپ، ءوز جانىن ءوزى جەگىدەي جەپ بىتىرەدى. ونىڭ اۋرۋ باسى انشەيىن ۇساق-تۇيەك نارسەنىڭ ءوزىن وپ-وڭاي تاۋداي تاقسىرەت قىپ الادى.
ويىنان سوناۋ وتكەن-كەتكەن، الىستا قالعان وقيعالار كەتپەيدى، اسىرەسە باياعىداعى كورسيكاعا بارعان ساپارى جادىنان ءبىر شىقپاي-اق قويدى. الدەقاشان ۇمىت بولعان الىس ارالدىڭ تاماشا تابيعاتى ءسونىپ بارا جاتقان كومىر شوعىنا تەلمىرىپ وتىرعان مۇڭلى كەزدەردىڭ الدىنان قايتادان كولەڭدەپ ءبىر وتەدى. سونداعى وقيعالار، جولىققان ادامدارى، اتقوسشىلارى جان ءريۆاليدىڭ ءجۇزى — ءبار-بارى قاز-قالپىندا سايراپ تۇرا قالادى، كەيدە ءتىپتى داۋىستارى دا ەمىس-ەمىس قۇلاعىنا شالىنعانداي بولادى.
سوسىن ءبىر اۋىق ءپولدىڭ ىڭ-شىڭسىز بالالىق شاعىن، سالات ەككەندەرىن، ليزون اپاي ەكەۋى قارا توپىراققا تىزەلەرىنەن باتىپ، بالانىڭ كوڭىلىن اۋلاپ، قايسىمىز كوشەتتى كوپ وتىرعىزامىز، قايسىمىزدىڭ ەككەنىمىز جاقسى باس الادى دەپ جارىسقاندارىن ەسكە الادى.
بالاسىن كورىپ وتىرعانداي: "پۋلە، قاراعىم پۋلە"، — دەپ ەرنىن بولار-بولماس جىبىرلاتىپ، تۇنشىعا سىبىرلايدى. سونىڭ اتىن اتاعاندا تاڭ اتقالى كوڭىلىن ايدالاعا ماڭىتىپ وتىرعان ارمان مەن قيال پىشاقپەن كەسكەندەي شورت ۇزىلەدى. كەيدە ول الدەنەشە ساعاتتار بويى ۇلىنىڭ اتىن ساۋساعىمەن اۋاعا جازۋمەن بولادى. وشاقتىڭ الدىنا وتىرىپ aپ قولىن ەربەڭدەتىپ جازا باستايدى، ءوزى جازىپ وتىرعان ارىپتەردى اپ-انىق كورىپ وتىرعانداي، ارا-تۇرا قاتەلەسىپ كەتكەن بوپ "پ" ارپىنەن باستاپ قايتا جازىپ شىعادى؛ سوسىن ءبىرازدان سوڭ الگى ەرمەگىنە قايتادان كىرىسەدى.
اقىرى ابدەن قالجىراپ، شاتىسىپ، باسقا ءسوز جازىپ قويادى.
جالعىز باس ادامداردىڭ كوزىنە قوس كورىنە بەرەتىن ادەتى ەمەس پە، وعان دا كەز كەلگەن نارسە ەلەستەيتىن بولىپتى. ءۇي ىشىندەگى زاتتار بۇرىنعى ورنىنان باسقا جەرگە اۋىسىپ كەتسە دە اشۋلانادى.
بالا كۇنىنەن بەرگى مىنەزدەرىنەن جالعىز-اق ادەتى وزگەرمەپتى، ءاردايىم ءسۇت قۇيىپ ءبىر شىنى اياق كوفە ءىشۋدى ۇمىتپايدى. وسى ءبىر سۋسىنعا ول وتە-موتە قۇمار. ودان ايىرىلۋ ونىڭ جانىنا وزگە نارسەلەردىڭ قاي-قايسىسىنان دا الا بوتەن باتىڭقىرايتىن ءتارىزدى. تاڭەرتەڭ ءروزاليدىڭ كەلۋىن تىقىرشىپ كۇتەدى، مولتەڭدەي تولعان شىنى اياق تۇنگى ۇستەلدىڭ ۇستىنە قويىلۋى-اق مۇڭ ەكەن، توسەگىنەن تۇرىپ، جالما-جان باس قويادى. سوسىن كورپەسىن سەرپىپ تاستاپ، كيىنە باستايدى.
كەيىنگى كەزدە كوفەنى ءىشىپ الىپ، شىنى اياقتى تاباقشانىڭ ۇستىنە قويعان سوڭ، بىرەر مينۋت ويعا شومىپ وتىرىپ قالاتىن ادەت شىعاردى. كۇننەن-كۇنگە ەنجار تارتىپ، قاشان بۇرق-سارق ەتىپ، ءروزاليدىڭ ءوزى كەپ كيىندىرگەنشە، توسەكتەن تۇرماي، قايتا جاتىپ قالاتىن بولىپ تا ءجۇر. ەشتەڭەگە زاۋقى جوق. كەيدە قىزمەتشىسى نە اقىل قوسار ەكەن دەپ، ءبىر ماسەلە جايىندا كەڭەسە قالسا، ول:
— ءوزىڭ ءبىل، كوگەرشىنىم، — دەي سالادى.
ءوزىنىڭ تالايسىزدىعىنا ءبىر جولا سەنىپ، بۇ دۇنيەدەن كۇدەرىن ابدەن ءۇزىپ ءبىتىپتى.
ارمان الداپ، ءۇمىت كۇيزەلتىپ كەتەتىنىنە مۇلدەم مويىنسۇنىپ العان، ءبارىبىر جولىم بولمايدى، ءبارىبىر ءتۇبى كەسەپاتقا ۇشىرايدى دەپ ەشتەڭەگە باتىلى بارمايدى، بارىنەن دە زاپى بوپ قالىپتى.
— ومىرگە جولسىز ادام بىرەۋ بولسا، ول — مەنمىن، — دەپ كۇنىنە قىرىق قايتارا ايتىپ قويادى.
وعان روزالي بۇلقان-تالقان بولادى:
— ءسىزدى ءبىر ءۇزىم نان ءۇشىن سارالا تاڭنان تۇرعىزىپ، ءتۇن ورتاسىنا دەيىن سابىلتىپ قويار ما ەدى، سوندا نە دەر ەكەنسىز؟ بۇل دۇنيەدە الگىندەي جانتالاسپەن ءجۇرىپ، قارتايعاندا اۋزىنا سۋ تامىزار ادام تابىلماي، اشتان ءولىپ جاتقاندار از با؟
— ويلاشى ءوزىڭ، مەن قۋ تولاعاي باسىم قۋارىپ، جالعىز قالعان جوقپىن با؟ باۋىرىمنان ونگەن بالاما دەيىن تاستاپ كەتكەن جوق پا؟ — دەپ، جاننا دا كونبەيدى.
روزالي ودان سايىن تەرىسىنە سىيماي كەتەدى.
— سو دا قاسىرەت بولىپ پا؟ بالاڭ اسكەرگە كەتسە، نە امەريكاعا قونىس اۋدارسا قايتەر ەدىڭ؟
امەريكا ول ءۇشىن، ءبىر بايلىق ىزدەپ بارىپ، قايتىپ ورالماي قالاتىن تاڭعاجايىپ قيال ولكەسى.
— ەرتە مە، كەش پە، ايتەۋىر ءبىر اجىراسۋ ماڭدايىمىزعا جازىلعان عوي، — دەپ ول اڭگىمەسىن سوزا تۇسەدى. — قارت ادام مەن جاس ادامعا ماڭگى-باقي بىرگە ءومىر ءسۇرۋ ءبارىبىر بۇيرىق ەمەس.
ەندى ول بۇرىنعىسىنان دا كۇشەيىپ:
— ول ءولىپ قالسا قايتەر ەدىڭ؟ — دەپ سۇرايدى. جاننا وعان نە دەرىن بىلمەي اڭتارىلىپ قالادى. جازعىتۇرىمنىڭ جانعا جايلى مايدا سامالىنان ونىڭ بويىنا دا قۋات دارىدى. ءبىراق، ونى دا سول ءباز-باياعى قايداعى جوق قاپىرىق ويلارعا شومۋعا زايا قىلدى.
بىردە تاڭەرتەڭگىلىك، الدەنە ىزدەپ شاتىرعا كوتەرىلىپ، كەزدەيسوق كونە كۇنتىزبەگە تولى ساندىقتى اشىپ كوردى.
كونە كۇنتىزبەلەردى ساقتاپ ءجۇرۋ دەريەۆنيا ادامدارىنىڭ كوبىنىڭ ادەتى.
ءبىر جاپىراق قاتىرما قاعازداردى كورگەندە كوز الدىنا بۇكىل ءومىرى كەلە قالعانداي، بويىن ءبىر جۇمباق سەزىم بيلەپ اكەتتى. جاننا ولاردى جيىپ الىپ، تومەنگى قاباتتاعى اسحاناعا ءتۇستى. ول بىرەۋى ۇلكەن، بىرەۋى كىشى نەشە الۋان كۇنتىزبەلەردى ۇستەلدىڭ ۇستىنە رەت-رەتىمەن قاتارلاستىرىپ جايا باستادى. كەنەت قولىنا باياعىدا تەرەكتىگە ءوزى الىپ كەلگەن كۇنتىزبە ىلىكتى.
جاننا ونى قولىنا الىپ، باياعىدا موناستىردان شىققانىنىڭ ەرتەڭىنە رۋاننان كەتكەلى جاتىپ، سىزعان كۇندەرىنە ۇزاق قارادى. ءسۇيتتى دە جىلاپ جىبەردى. بەيشارا كەمپىر مىناۋ جاپىراق-جاپىراق قاتىرما قاعازداردا عانا ءىزى قالعان باقىتسىز ومىرىنە ءىشى ۋداي اشىپ، ەگىلە جىلادى.
كەنەت كوڭىلىنە ءبىر جەڭىلتەك جەلىك وي ءتۇسىپ، اقىلىنا ىرىق بەرمەي، بيلەپ-توستەپ جونەلدى. ول كۇنتىزبەگە قاراپ وتىرىپ، باياعىدا كۇنبە-كۇن نە ىستەپ، نە قويىپ وتىرعانىن رەت-رەتىمەن ەسىنە ءتۇسىرىپ كورمەكشى بولدى.
ول ەندىگى كۇندەرىن ابدەن سارعايىپ كەتكەن قاتىرما قاعازداردى قابىرعاعا سامساتىپ ءىلىپ قويىپ، قاي كۇنى قانداي وقيعا بولىپ ەدى دەپ ويلاپ باس قاتىرۋمەن وتكىزىپ جاتتى.
ول اۋەلى ءوزىنىڭ ەسىندە ايرىقشا قالعان كۇندەردىڭ استىن سىزىپ شىقتى، سوسىن سول وقيعالاردىڭ الدىندا قانداي وقيعا بولعانىن، ارتىندا قانداي وقيعا بولعانىن ويىنا ءتۇسىردى. وسى ادىسپەن بۇكىل ءبىر ايدىڭ وقيعاسى ويىنا تۇپ-تۇگەل ورالاتىن بولدى.
ءتىپتى الدەقاشان ەستەن شىققان الىس وقيعالار كوز الدىنا سايراپ كەلە باستاعاسىن، بار ىنتا-شىنتىن ساپ، تەرەكتىگە كەلگەن العاشقى ەكى جىلدى ەسىنە ءتۇسىرىپ كوردى.
ءبىراق، سودان كەيىنگى جىلدار بىر-بىرىمەن شاتىسىپ، بىروڭكەي بۇلدىر تۇمانعا اينالدى. كەيدە بارلىق ويى وتكەندە بوپ، ءبىر كۇنتىزبەگە ۇڭىلەدى دە، جادىنا تۇسكەن وقيعانىڭ قاي جىلى بولعانىن بىلە الماي، اڭىرىپ قالادى. ءسۇيتىپ، ءبىر كۇنتىزبەدەن سوڭ ءبىر كۇنتىزبەگە تەسىلىپ، وتكەن كۇننىڭ تىلسىم ەسكەرتكىشتەرى ءىلۋلى تۇرعان بولمەنى تۇگەل شارلاپ شىعادى. كەيدە بىرەۋىنىڭ الدىنا ورىندىق قويىپ، كەشكە دەيىن وتكەن-كەتكەندى ويلاپ، تىرپ ەتپەي وتىرىپ الادى.
وسىمەن جۇرگەندە كۇن نۇرى تامىر-تامىرعا قايتادان شىرىن جۇگىرتىپ، جاڭا بۇرلەر باس جاردى، اعاشتار قايتادان گۇلدەپ، الما باۋلارى قايتادان قىزعىلت گۇل اشتى. بۇكىل القاپتا جاڭا كوكتەمنىڭ جۇپار ءيىسى اڭقىپ قويا بەرگەندە، جاننا دا الدەنەگە ەلەگىزەتىن بولدى.
ول ەندى ۇيدە وتىرا المادى، تىنىم تاپپاي تىپىرشىپ، كۇنىنە جيىرما رەت كىرىپ-شىعادى، كەيدە وزەگىن وتكەننىڭ وكىنىشى ورتەپ، فەرما-فەرمانىڭ اراسىندا سەندەلىپ جۇرەدى دە قويادى.
قالىن ءشوپتىڭ اراسىنان قىلتيىپ كورىنگەن كوكتەم گ ۇلى، جاپىراق اراسىنان شاشىراي توگىلگەن كۇن نۇرى، كوك زەڭگىر اسپاننىڭ سۋرەتى تۇسكەن جايىلما سۋ — ءبارى دە ونىڭ جاندى جەرىنە ءتيىپ، تامساندىرىپ تاستايدى؛ بۇگىندە ابدەن ءوشىپ، الدەقاشان ۇمىت بولعان باياعىدا ارمان قۋىپ، دالا كەزىپ كەتەتىن قىز كۇنىندەگى كوڭىلىن قىرىق تولقىتاتىن الا بۇرتپا سەزىم قايتا ويانعان ءتارىزدى.
بولاشاق كۇندى تاعاتسىز توسىپ، اسىعا اڭساپ جۇرگەن سول شاقتا تاپ وسىلاي ەلجىرەپ، كوكتەم نۇرىنان تاپ وسىلاي ەلىتە راقاتتاناتىن-دى. ەندى مىنە سول بولاشاقتىڭ بولارى بولىپ، بوياۋى سولعان سوڭ دا باياعى سەزىم قايتا بيلەپ تۇر. تۇلەپ، تۇرلەنىپ جاتقان دۇنيەنىڭ ماڭگىلىك قۋانىشى كون بولىپ قاتىپ قالعان كارى دەنەسىنە شىم-شىم دارىپ، قانىنا ءسىڭىپ، شىن جۇرەگىنەن راقاتتانا تۇرا، قاپانىڭ قاپىرىعى كومگەن كوڭىلىنە تاعى دا قاسىرەتتىڭ كولەڭكەسى تۇسەدى-اۋ دەپ ۋايىمدادى.
وعان وسى دۇنيەنىڭ ايتەۋىر بىردەڭەسى وزگەرگەن ءتارىزدى. كۇننىڭ كوزى مۇنىڭ ءجاسوسپىرىم كەزىندەگىدەي جالىن شاشىپ تۇرعان جوق، اسپان دا تاپ سونداعىداي تاپ-تازا، ءموپ-مولدىر ەمەس سياقتى، گۇلدەر دە باياعىداي قۇلپىرىپ، باياعىداي جۇپار اڭقىمايتىن ءتارىزدى.
الايدا، ءومىردىڭ ماسايراعان قۋانىش سەزىمدەرىنىڭ ارمانىڭدى قايتا تۇلەتىپ، ءۇمىتىڭدى ءتىرىلتىپ، الدەنەدەن دامەلى قىپ، ءبىر جەلپىنتىپ كەتەتىن كۇندەرى بار. سىرتتا دۇنيە تاپ مىناداي تامىلجىپ تۇرعاندا، تاعدىرىڭ قانشا تاۋقىمەت بولسا دا، قالايشا ءۇمىتىڭ ءۇزىلىپ، ءبىرجولا ۇرەي قۇشاعىنا ەنە الاسىڭ؟!
ول كەيدە وسىنداي الابۇرتقان سەزىمدەر بيلەپ، الدەنەشە ساعاتتار بويى اياعىنان توزىپ، سەندەلۋمەن بولادى. كەيدە كەنەت توقتاي قالىپ، جول جيەگىنە وتىرا كەتىپ، ءبىر مۇڭلى ويلارعا شومادى. ول دا نەگە وزگەلەردەي سۇيىكتى اتانبادى؟ ول بەيبىت ءومىردىڭ ازىن-اۋلاق قۋانىشىنان نەگە وسىنشا قۇر الاقان قالدى؟
كەيدە ول ءتىپتى ءوزىنىڭ كارى ەكەنىن، بار جولى تاۋسىلىپ، الدىندا قان جۇتىپ، قايعى قۇشىپ جاپادان-جالعىز وتكىزەتىن از عانا عۇمىردان باسقا دانەڭە دە كۇتىپ تۇرماعانىن، ەندى تورىنەن كورى جاقىن ەكەنىن ءبىر ساتكە اتىمەن ۇمىتىپ كەتەدى؛ باياعى ون التى جاسار قىز كەزىندەگىدەي قيالعا باتىپ، الداعى كۇندەردىڭ نە ءبىر تاڭعاجايىپ تاماشا كورىنىستەرىن كوز الدىنا ەلەستەتە باستايدى. كەنەت وتكىنشى بولمىستىڭ قاتىگەز شىندىعى قايتادان انتالاپ، جان-جاعىنان لاپ قويادى؛ ول ەڭسەسىن كوتەرتپەستەي ءبىر ءزىل باتپاندى قايتا سەزىپ: "ءاي، اقىماق كەمپىر-اي!" دەپ كۇبىرلەپ ۇيىنە قاراي بۇكشەڭدەي جونەلەدى.
ەندى روزالي وعان:
— ءسىز نەتكەن سۋ اياق بوپ كەتكەنسىز، ۇيدە تىنىش وتىرمايسىز با؟ — دەپ قايتا-قايتا قاقىلداي بەرەتىن بولدى.
— مەنىڭ دە ولەر الدىنداعى يتتەي جانىم قىدىرىپ ءجۇر، — دەيدى جاننا مۇڭايىپ.
ءبىر كۇنى تاڭەرتەڭ قىزمەتشىسى بولمەسىنە كۇندەگىدەن ەرتەرەك كىرىپ، تۇڭگى ۇستەلىنە ءبىر شىنى اياق كوفە قويدى دا:
— تەزىرەك ءىشىڭىز. ەسىك الدىندا دەني كۇتىپ تۇر. تەرەكتىگە بارامىز. سول جاقتان شارۋا. شىعىپ قالدى، — دەدى.
جاننا قۋانعاننان ەسىنەن تانىپ قالا جازدادى؛ كوزىنە وتتاي ىستىق تۋعان ءۇيىن كورەم-اۋ دەپ، ءارى قۋانىپ، ءارى ۇرەيلەنىپ، قالتىراپ-دىرىلدەپ زورعا كيىندى.
اپ-اشىق اسپان الەمگە ەلجىرەي ءتونىپ تۇر. جەككىدەگى اتتار دا جەلىگىپ، ارا-تۇرا ارىنداي جونەلەدى. ەتۋۆانعا كەلگەندە جاننانىڭ تىنىسى تارىلىپ، جۇرەگى قىسىلا باستادى؛ ال ەندى شارباقتىڭ كىرپىش باعاندارىن كورگەندە، جۇرەگى مۇلدەم توقتاپ قالعانداي بوپ، ۇستى-ۇستىنە اھ ۇرۋمەن بولدى.
اربا كۋيارلاردىڭ فەرماسىنا كەپ توقتادى. روزالي ۇلىن ەرتىپ، شارۋا قامىندا جۇرگەندە، كۋيارلار قوجايىننىڭ جوقتىعىن پايدالانىپ، ءۇيىڭدى كورىپ شىق دەپ، جانناعا كىلتىن بەردى.
ول جالعىز ءوزى ۇيىنە تەڭىز جاعىنان ءبىر قاراپ الماقشى بوپ، توقتاي قالدى. سىرتىنان قاراعاندا ەشقانداي وزگەرىسى جوق، ءباز باياعى قالپى. ۇزىن-شۋاق سۇر ءۇيدىڭ قوڭىرقاي قابىرعاسىنا كۇن نۇرى توگىلىپ تۇر. تەرەزەسىنىڭ ءبارى تارس جابىق.
كويلەگىنە ءبىر قۋ بۇتاق ىلىكتى، جالت قاراپ ەدى، جوكەنىڭ بۇتاعى ەكەن. ول جوكەنىڭ تۇبىنە بارىپ، ونى ايالاعانداي، جۇپ-جۇمساق كونە قابىعىنان ءبىر سيپاپ ءوتتى. اياعى ءشوپ اراسىنداعى اعاشتىڭ تۇبىرىنە ءتيدى. ول باياعى ءۇي ءىشى بوپ تۇگەل كەلىپ وتىراتىن، جيۋلەن العاش كەلگەن كۇنى ورناتقان ورىندىقتىڭ قالدىعى بوپ شىقتى.
ۆەستيبيۋلگە اپاراتىن قوس قاقپالى ەسىكتى زورعا اشتى؛ توت باسىپ قالعان كىلت بۇرالمايدى. اقىرى، القا شاقىر-شۇقىر ەتىپ ءبىر بۇرالىپ ەدى، ءىسىنىپ كەتكەن ەسىكتەر شالقاسىنان اشىلدى.
جاننا ەڭ الدىمەن ءوز بولمەسىنە جۇگىردى. ول تانىماستاي بوپ، وزگەرىپ كەتكەن، قابىرعالارىنا جارقىراعان سۋ جاڭا اشەكەي قاعازدار ۇستالىپتى. تەرەزەنى اشقاندا تانىس القاپ جارق ەتە قالدى. شەگىرشىندەردى، توعايدى، جوتالاردى، توسىندە ءار جەر ءار جەرىندە ەش قىبىرسىز قاتىپ قالعانداي اپپاق جەلكەندەرى جالتىراپ، كوگەرىپ جاتقان تەڭىزدى كورگەندە جۇرەگى شىمىرلاپ قويا بەردى. سوسىن ىشىندە ءبىر ادام جوق، اڭىلجىپ بوس تۇرعان اباجاداي ۇلكەن ءۇيدىڭ بۇرىش-بۇرىشىنان ەشتەڭە قالدىرماي، ارالاپ كورە باستادى. قابىرعاداعى كوزىنە باياعىدان تانىس كونە تاڭبالارعا ءۇڭىلدى. ول باروننىڭ سوناۋ الىس جاس شاعىندا سايىسقا جاتتىعىپ جۇرگەندە، قىلىشى ءتيىپ كەتكەن تەسىكتىڭ الدىندا ۇزاق تۇردى.
ماماسى ۇيىقتايتىن بولمەدە ەسىكتىڭ قالتارىسىنداعى كەرەۋەتتىڭ قاسىنداعى قاراڭعى بۇرىشتان التىن جالاتقان تۇيرەۋىش تاۋىپ الدى؛ ءبىر جەرگە ءوزى تۇيرەپ قويىپ، ارتىنان التى اي قاراپ، تابا الماي جۇرەتىن اناسى سەكىلدى بۇ دا ءبىر كەزدە ءوزى جوعالتقان تۇيرەۋىشتى ەندى تاۋىپ الىپ تۇر. ول تۇيرەۋىشتى قولىنا الىپ، ەسكىنىڭ كوزىندەي كورىپ، ءسۇيىپ الدى.
كىسىنىڭ كەيدە كۇڭگىرت تارتقان توبەدەگى كولەڭكەلەردەن ءار قيلى نارسەلەردى كوزىنە ەلەستەتەتىنى سياقتى، جاننا دا ءالى جاڭارتىلا قويماعان جاپقىلارداعى، ماتالار مەن مرامورداعى وزىنە تانىس تاڭبالارعا ۇڭىلە قاراپ، باياعىداعى كوز الدىنان وتكەن كوپ كورىنىستەردى قايتادان ەسىنە ءتۇسىردى.
ول زيرات ارالاپ جۇرگەندەي ءۇن-تۇنسىز كونە ءۇيدىڭ ەدەنىن اياعىنىڭ ۇشىمەن عانا باسادى. ءيا، مۇندا ونىڭ كۇللى ءومىرى جەرلەنگەن-دى. ول ەندى قوناقجايعا ءوتتى. تەرەزەسى تارس جابىق، قاپەلىمدە ول سۋ قاراڭعىدان ەشتەڭە كورە المادى؛ سوسىن ءبىرازدان سوڭ كوزى ۇيرەندى؛ ۇشىپ جۇرگەن قۇستار سالىنعان قابىرعاداعى اشەكەي قاعازدى ەمىس-ەمىس اجىراتتى. ەكى كرەسلو ۇستىنە جاڭا عانا بىرەۋلەر وتىرىپ كەتكەندەي بوپ كاميننىڭ قاسىندا تۇر. ءار ادامنىڭ ءوز ءيىسى بولاتىنى ءتارىزدى، وسى بولمەنىڭ باياعى ومىردەن ابدەن ءسىڭىپ قالعان سۇيكىمدى ءيىسى جاننانىڭ باسىن اينالدىرىپ، قاي-قايداعىنى ويىنا ورالتتى. ول باياعى ومىردەن قالىپ قويعان تانىس اۋانى قۇنىعا جۇتىپ، قوس كرەسلودان كوز الماي تۇرىپ قالدى. كەنەت باسىن شىرماپ العان شىتىرمان ويدان با، كوزىنە قوس كورىندى، اناسى مەن اكەسى ۇيرەنشىكتى ادەتتەرىمەن كامينگە اياقتارىن قىزدىرىپ وتىر.
ول وز-وزىنەن ۇرەيلەنىپ، باسى اينالىپ، تەڭسەلىپ كەتتى، ەسىككە ءسۇرىنىپ قالماس ءۇشىن، بوساعادان ۇستاي الدى. ەكى كوزىن قوس كرەسلودان الار ەمەس. ەلەس عايىپ بولدى.
ءبىراز ۋاقىت ەسەڭگىرەپ تۇرىپ قالدى. سوسىن ەسىن جيناعان سوڭ، ەندى تۇرا بەرسەم، ءبىرجولا جىندانىپ كەتەرمىن دەپ قورقىپ، قاشا جونەلگىسى كەلدى. سول-اق ەكەن، ءوزى سۇيەنىپ تۇرعان بوساعاداعى باياعى "پۋلەنىڭ سىزىعىنا" كوزى ءتۇستى.
قىزىل بوياۋدان ەمىس-ەمىس كوزگە شالىناتىن ءار قيلى بەلگىلەر، قالام ۇشتايتىن باكىمەن جازىلعان ساندار جىلدار مەن ايلاردى، پۋلەنىڭ بويىنىڭ قاي ايدا قانشا وسكەنىن كورسەتەدى. جازۋلارى دا ءار الۋان، اناۋ ۇپ-ۇلكەن ارىپتەر اكەسىنىڭ جازۋى، اناۋ تىم ۇساق ارىپتەر - بۇنىڭ ءوزىنىڭ جازۋى، ال ەندى اناۋ يرەك-يرەك ارىپتەر - ليزون اپايدىڭ جازۋى. كەنەت كوز الدىنا ءوزىنىڭ كىشكەنە پول ەلەستەدى، ول بويىن ولشەتەمىن دەپ ەسىكتىڭ جاقتاۋىنا كەپ، تۇرا قالعان ءتارىزدى.
"جاننا، ول اي جارىمنىڭ ىشىندە ءبىر سانتيمەتر ءوستى"، — دەپ ايقايلادى بارون.
ونىڭ ەت-باۋىرى ەلجىرەپ كەتتى، ەسىكتىڭ جاقتاۋىن ءشوپىتىپ سۇيە جونەلدى. ءبىراق ونى اۋلادان بىرەۋ شاقىردى. بۇل — ءروزاليدىڭ داۋسى ەدى.
— مادام جاننا، ءسىزدى داستارقان كۇتىپ قالدى.
ول ۇيدەن ابدىراپ شىقتى. جۇرتتىڭ وزىنە نە دەپ جاتقانىن تۇسىنگەن جوق. بەرگەن تاماقتارىن جەدى، ايتقان اڭگىمەلەرىن تىڭدادى، ءبىراق اڭگىمەنىڭ نە تۋرالى بولىپ جاتقانىنان اتىمەن بەيحابار؛ ايتەۋىر فەرمەرلەردىڭ ايەلدەرىمەن سويلەسكەنىن، دەنساۋلىعىن سۇراعاندارعا جاۋاپ بەرگەنىن، جۇرتتىڭ ءوزىن بەتىنەن سۇيگەنىن، ءوزى جۇرتتىڭ بەتتەرىنەن سۇيگەنىن، سوسىن ارباعا كەپ وتىرعانىن بىلەدى.
قالىڭ اعاشتىڭ ار جاعىنان بىپ-بيىك ءۇيى كوزدەن ءبىر-بىر ۇشىپ عايىپ بولدى. كوكىرەگىنەن بىردەڭە كۇرت ءۇزىلىپ كەتكەن ءتارىزدى. ول ەندى تۋعان ۇيىمەن ءبىرجولاتا قوشتاسىپ بارا جاتقانىن، ونى ەندىگارى كورۋ-كورمەۋى نەعايبىل ەكەنىن سەزدى.
باتۆيلگە دە كەلىپ جەتتى.
جاننا ءوزىنىڭ جاڭا باسپاناسىنىڭ تابالدىرىعىنان اتتاي بەرە، ەسىكتىڭ تۇبىنەن اعاراڭداعان بىردەڭەنى كوزى شالىپ قالدى. ول بۇلار جوقتا پوشتاشى تاستاپ كەتكەن حات ەدى.
جاننا ءپولدىڭ جازۋىن بىردەن تانىپ، قولى قالتىراپ، حاتتى دەرەۋ اشا باستادى.
ول:
"قىمباتتى ماما، مەنىڭ وسى كەزگە دەيىن حات سالماعان سەبەبىم، ءوزىم جۋىق ارادا سوعىپ قايتام با دەپ جۇرگەندىكتەن، سەن بوستان-بوسقا پاريجگە كەلىپ، اۋرە بولماسىن دەپ ەدىم. ءدال ءقازىر ماعان اۋىر قاسىرەت تاپ بولىپ، جاعدايىم ءتىپتى قيىنداپ كەتتى. ايەلىم وسىدان ءۇش كۇن بۇرىن بوسانىپ، قىز تاۋىپ، ءولىم حالىندە جاتىر. مەن بولسام، تاعى دا كوك تيىنسىز قالدىم. كىشكەنە نارەستەنىڭ دە كۇنى نە بولاتىنىن ءبىلىپ تۇرعانىم جوق. ازىرگە كۇتۋشى ايەل ەمىزىپ، باعىپ وتىر، ءبىراق وعان مىسە تۇتا الماي ءجۇرمىن. سەن ونى وزىڭە الدىرىپ باقپايسىڭ با؟ ونى نە ىستەرىمدى بىلمەي باسىم قاتتى. نارەستەلەر ۇيىنە بەرۋگە اقشام جوق. تەزىرەك جاۋاپ قايتارا كور. ءوزىڭدى ولەردەي سۇيەتىن ۇلىڭ پول "، — دەپ جازىپتى.
جاننا ورىندىققا سۇلق وتىرا كەتتى، ءروزاليدى شاقىرۋعا ءالى ازەر كەلدى. قىزمەتشىسى ەكەۋى حاتتى بىرگە وقىپ شىعىپ، نە دەيتىندەرىن بىلمەي، ءۇنسىز وتىرىپ قالدى.
اقىرى روزالي ءتىل قاتتى:
— سابيگە بارىپ قايتۋىم كەرەك. نە دە بولسا، ونى ەندى دالاعا تاستاي المايمىز عوي.
— بار، كوگەرشىنىم، بارا كور، — دەدى جاننا.
ولار تاعى دا ءۇنسىز قالدى، تاعى دا الدىمەن روزالي ءتىل قاتتى:
— مادام جاننا، قالپاعىڭىزدى كيىڭىز، گودەرۆيلگە نوتاريۋسكە بارامىز. الگى ايەل ولەتىن بولسا، قىزىن ءوز اتىنا جازدىرۋ ءۇشىن پول مىرزا وعان ۇيلەنۋى كەرەك قوي.
جاننا ءبىر اۋىز ءسوز ايتپاستان قالپاعىن كيدى. ءبىر جۇمباق قۋانىش، ەشكىمگە تىسىنەن شىعارمايتىن قۇپيا قۋانىش، ىشتەي ماسايرايتىن ۇرى قۋانىش بويىن بيلەپ الدى. ۇلىنىڭ عاشىعى ءولىم اۋزىندا كورىنەدى!
نوتاريۋس قىزمەتشى ايەلگە ماسەلەنىڭ ەگجەي-تەگجەيىن سان رەت قايتالاپ ءتۇسىندىرىپ شىقتى. روزالي ونىڭ ءبارىن ۇمىتپايتىنداي بوپ، ابدەن جاتتاپ العان سوڭ:
— ەندى ەشتەڭەدەن قام جەمەڭىز، ءبارىن دە ءوزىم جايعاستىرام، — دەدى.
سول كۇنى كەشكە ول پاريجگە ءجۇرىپ كەتتى.
جاننا ەكى ءتۇن قاتارىنان ەشتەڭەنى دۇرىستاپ ويلاي الماي ەلەگىزۋمەن وتكىزدى. ءۇشىنشى كۇنى تاڭەرتەڭ روزاليدان كەشكى پويىزبەن كەلەتىنىن حابارلاعان حات الدى. ودان باسقا ءبىر اۋىز ءسوز جازباپتى.
ساعات ءۇشتىڭ تۇسىندا ول كورشىسىنە ەكى دوڭعالاقتى اربانى جەگىپ بەرۋىن ءوتىندى، سوسىن ءروزاليدى قارسى الماققا بەزۆيلگە اتتاندى.
ول شەتسىز-شەكسىز قيىرعا سوزىلىپ، سوناۋ كوكجيەككە تىرەلىپ بارىپ، ءتۇيىسىپ كەتەتىن قوس رەلستىڭ بويىنان كوزىن الماي پەرروندا تۇردى دا قويدى. اۋىق-اۋىق ساعاتىنا ۇڭىلەدى. — ءالى ون مينۋت بار، — ەندى بەس مينۋت قالدى. — ەكى مينۋت. — ەندى، مىنە ۋاقىتى بولدى. الىستا جول بويىندا ەشتەڭە كورىنە قويمادى. كەنەت ءبىر اعاراڭداعان نارسەنى — پاروۆوزدىڭ ءتۇتىنىن كوزى شالدى، ارتىنشا-اق ءبىر قارا نۇكتە بىرتە-بىرتە جاقىنداپ، زورايا ءتۇستى. اقىرى اۋىر ماشينە ەنتىگە دەمالىپ، ءجۇرىسىن باياۋلاتتى دا، تەرەزەلەرى جالت-جالت قاراپ تۇرعان جاننانىڭ تۇسىنان جىلجىپ وتە بەردى. سارت-سۇرت ەسىكتەر اشىلدى. پەررونعا قارا كويلەكتى شارۋالار، سەبەتكە كوتەرگەن فەرمەرلەر، قالپاقتارى جالتىراعان مايدا بۋرجۋالار قاپتاپ تۇسە باستادى. اقىرى روزالي دە كورىندى، قولىندا اپپاق تۇيىنشەگى بار.
ول الدىنان جۇگىرگىسى كەلىپ ەدى، بۋىنى بوساپ كەتتى، قۇلاپ قالارمىن دەپ قورىقتى. قىزمەتشىسى سونادايدان كورىپ قالدى، ءوڭى باپ-بايسالدى؛ جاقىنداي بەرىپ:
— سالاماتسىز با، مادام جاننا. ءبىراز قيىندىق كورىپ، ورالدىم-اۋ ايتەۋىر، — دەدى.
— ال، قالاي ەكەن؟ — دەپ سۇرادى جاننا كۇبىرلەپ.
— الگى ايەلى بۇگىن تۇندە قايتىس بولدى. ولار ۇيلەندى. قىزى مىنە.
جورگەكتىڭ اراسىنان كورىنبەي قالعان كىشكەنە بوبەكتى ۇستاتا سالدى.
جاننا جالما-جان قولىن سوزدى، ەكەۋى ستانسادان شىعىپ، ارباعا وتىردى.
— پول مىرزا ايەلىن جەرلەگەن سوڭ بەرى شىعادى. ەرتەڭ وسى شامادا كەلىپ قالار،— دەدى روزالي.
جاننا ازەر-ازەر كۇبىرلەدى.
— پول...
شەشەك اتىپ التىنداي جالتىلداپ تۇرعان سارعالداق پەن قان قىزىل قىزعالداق قاپتاپ كەتكەن جاسىل القاپتى نۇرعا مالىپ، كۇن كوزى كوكجيەككە ەڭكەيىپ بارادى. ءشوپ بىتكەن شىرىنى ساۋلاپ، بالبىراپ تۇرعان بەيجاي جەر بەتىنە ءبىر جىم-جىرت تىنىشتىق ورناپ كەلەدى.
ەكى دوڭگەلەكتى اربا قۇيىنداي جۇيتكيدى، شارۋا اتتاردى ۇستى-ۇستىنە شۋ-شۋلەيدى.
جاننا قارلىعاشتار شارق ۇرىپ جۇرگەن كوك زەڭگىر اسپانعا قاراپ قالىپتى. كەنەت ءبىر جىلۋ، ءومىر جىلۋى كويلەگىنەن ءوتىپ، سوناۋ اياعىنا جەتىپ، ونە بويىنا شىم-شىم داري ءتۇستى. ول تىزەسىندە ۇيىقتاپ جاتقان كىشكەنە ءسابيدىڭ جىلۋى ەدى.
ونە بويىن ءبىر كول-كوسىر سەزىم كومدى دە كەتتى. جالما-جان ءالى ءوزى كورمەگەن نارەستەنىڭ بەتىن اشتى، — ۇلىنا تارتىپتى. كىشكەنە ءسابي وقىس جارىقتان كوكپەڭبەك كوزىن اشىپ، ەرىندەرىن ءشوپ-شوپ ەتكىزىپ ەدى، جاننا ونى كوتەرىپ اپ، باۋىرىنا قىسىپ، ۇستى-ۇستىنە سۇيە باستادى.
ءبىراق، روزالي جايدارى قالپى:
— توقتاڭىز، مادام جاننا، ول باقىرا جونەلمەسىن، — دەپ كىدىرتىپ قويدى. شاماسى ءوز ويىنا ءوزى جاۋاپ بەرىپ وتىرسا كەرەك:
— مىنە ءومىردىڭ قانداي ەكەنىن كوردىڭىز عوي؟ ول تاپ ونشا ءبىز ويلاعانداي الىپ-جۇلىپ بارا جاتقان جاقسى دا، الىپ-جۇلىپ بارا جاتقان جامان دا ەمەس ەكەن عوي، — دەپ قويدى.
You Might Also Like
