ءومىر جولى — ونەر جولى
ورىن اكەمىزدىڭ الپىس جىلدىق تويىندا بەلگىلى جەرلەسىمىز، "كازاحويل" ۇلتتىق مۇناي كومپانياسىنىڭ ۆيسە-پرەزيدەنتى جاقسىلىق سماعۇل ۇلى جانعازييەۆ:
— وسى ورەكەڭ مەن ەسىمدى جاڭا بىلە باستاعان بالا كەزىمدە تاياعىن وڭدى-سولدى سەرمەلەپ، ديريجەرلىق جاساپ تۇراتىن ەدى، مىنە، ەلۋگە اياق باسىپپىز، ءالى سول، — دەپ جۇرتتى دۋ كۇلدىرگەنى ەسىمىزدە. ءقازىر جوكەڭنىڭ ءوزى باياعىدا ەلۋدەن اسىپ كەتتى، ءبىراق سول تاياققا، ءسىرا، ءالى تىنىم بولا قويماس. لايىم، سولاي بولا بەرگەي. شىنىندا دا، ول كىسىنىڭ بۇكىل عۇمىرى ماڭعىستاۋ ونەرىمەن بىرگە وركەندەپ، قاتار قانات جايىپ كەلە جاتىر. ول ايماعىمىزعا ونەر ءدانىن سەبۋشى. وسى ولكەدە كوركەمونەرپازدار ۇيىرمەلەرىن جاپپاي ۇيىمداستىرۋعا ۇيتقى بولعان سول كىسى. جەر-جەردە ونەر مەكتەپتەرىن اشىپ، جاسوسپىرىمدەر جۇرەگىنە وعان دەگەن سۇيىسپەنشىلىك سەزىمىن ۇيالاتۋ ءۇشىن ايانباي تەر توككەن دە سول كىسى. ەل ىشىندە ءتىپتى: "ماڭعىستاۋدا قولىنا دومبىرا ۇستاپ، كۇي تارتپايتىن نەمەسە "ءاۋ" دەپ، دومبىرامەن ءان سالمايتىن ادام سيرەك كەزدەسەدى. ال سولاردىڭ بارىنە دومبىرا ۇستاۋدى ورەكەڭ ۇيرەتكەن، ەگەر ءوزى بولماسا، سونىڭ شاكىرتتەرى ۇيرەتكەن"، — دەگەن ءسوز بار. شىنىندا دا، سولاي. ءقازىر ماڭعىستاۋ ونەرپازى دەپ تانىلعان وسى وڭىردەن شىققان ونەر يەلەرىنىڭ ءبارى دە ورىن اكەمىزدىڭ شاكىرتتەرى دەگەنگە ەشكىم قارسى ءسوز ايتا الماس. ول كىسىمەن وتكەن كەزدەسۋ كەشتەرىندە ءسوز العان ەرەسەك ادامداردىڭ اۋزىنان بۇل تۋراسىنداعى اڭگىمەلەردى ءجيى ەستۋگە بولادى. كەزىندە ءاربىر ەڭبەك ۇجىمىندا بويىندا ونەرگە قابىلەتى بار جاستى دا، ۇلكەندى دە ساحناعا شىعارىپ، ولاردىڭ تالايىنىڭ كەيىننەن كادىمگىدەي ونەرلى ازاماتقا اينالىپ كەتكەندىگى تۋرالى دا ەستىپ ءجۇرمىز. ج. قوشاقبايەۆ دەگەن ازامات بىردە وسىنداي ءبىر جايدى باسپا ءسوز بەتىنە سىر عىپ ءتۇسىرىپتى: "ۋاقىتپەن ساناسۋ دەگەن ول ءۇشىن جات. ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعىنا دەيىن دايىندىقپەن وتكىزەتىن كەزدەردى ءقازىر ساعىنىشپەن ەسكە الامىن. مەنى ونەرگە باۋلىعان سول ورەكەڭ. ءقازىر سول كىسىنىڭ ارقاسىندا وتىزعا تارتا كۇي بىلەمىن. شاكىرتتەرىنىڭ الدى ءقازىر الىس استانادا دا ءجۇر، ولاردىڭ ءبىرى ايگۇل قوسانوۆا ەكەنىن ايتساق تا جەتىپ قالار. ول قولىنا دومبىرا ۇستاۋدى العاش رەت ورىن اكەمىزدەن ۇيرەنگەن، ءقازىر وسى وڭىرگە بەلگىلى ماڭعىستاۋدىڭ اقىن قىزى اقىرىس قويشىعۇل قىزى اعاسىنا "ءومىرى جازسا بولار دارا داستان، ونەردى كيە تۇتقان بالا جاستان"، — دەپ، باعا بەرە كەلىپ، ونەرگە قاراي "قول سوزعان بالالىق شاقتى" كەي كۇندەرىن بىلايشا سۋرەتتەپتى:
كورىنەر كوزگە ءقازىر بولىپ ساعىم،
ەسىمدە سوناۋ كەزگى جاستىق شاعىم.
تاۋشىقتا، شاحتا ورتا مەكتەبىندە
قىزداردىڭ وركەسترى بولدى شاعىن.
قىزداردى ۇيرەتە الماي ۇساق كۇيگە،
جۇرگەندە جاڭبىرحانوۆ جىلاپ كۇندە.
"اقباي" مەن "پارتيانى" وسى ورەكەڭ
ۇيرەتىپ كەتىپ ەدى ءبىر-اق كۇندە...
ال اقىرىستىڭ مىنا ءبىر جولدارى جوعارىدا ايتىلعان الگى ءبىر سوزدەردى قايتادان ويعا تۇسىرەدى:
ەل قامىن، بالا قامىن ويلاي ءجۇرىپ،
سان سىيپات ونەر تويىن تويلاي ءجۇرىپ،
تالانتتى بىرەۋ كورسە، ايىرىلماي،
شىعاردى ەل الدىنا قويماي ءجۇرىپ...
حالىقتى ونەرمەن سۋسىنداتا ءجۇرىپ، اينالاسىنا ونەر ءدانىن سەبە ءجۇرىپ، بويىندا ونەرگە دەگەن قابىلەتى بار-اۋ دەگەن كىشىنى عانا ەمەس، ۇلكەندەردى دە ونەرگە باۋلي ءجۇرىپ، ورىن اكەمىزدىڭ ءوز بالاپاندارىن ودان قاعىس قالدىرۋى ءتىپتى مۇمكىن ەمەس ەدى. مۇنايشىلىق جولىن قۋسا دا، عاليا مەن ساكەن، گۇلجان مەن كەنجەش ءان سالعاندا جانىڭدى جادىراتىپ، كوڭىلىڭە قۋانىش ەگەتىنى تەگىن بە؟! ولار عانا ەمەس، بالالاردىڭ ءبارى دە انشىلىكتەن قۇر ەمەس. ال گۇلنار ايماققا تانىلىپ جۇرگەن سازگەر. سۆەتاسى ءان پانىنەن ساباق بەرەتىن ۇستاز. راقيلا جونىندەگى اڭگىمە تىپتەن باسقا...
ورىن اكەمىز ونىڭ ونەرگە دەگەن بەيىمدىلىگىن ەرتە تانىپ، ەرەكشە دەن قويعانى بايقالادى. "وعان ءۇيدىڭ لاس شارۋاسىن جاساتپاڭدار، قولىن بىلعاماسىن!" — دەپ، ىلعي قورعاشتاپ وتىراتىن دەپ ەسكە الادى ءقازىر وزدەرى. سول راقيلانى ورىن اكەمىز الدىمەن ءوز شاكىرتى، وبلىستىڭ ءقادىرلى بەلگىلى قوبىزشىسى قاديشا بالاپاشيەۆانىڭ كلاسىندا وقىتادى. سەگىز جىلدىقتى بىتىرگەن سوڭ الماتىداعى چايكوۆسكيي اتىنداعى مۋزىكا ۋچيليششەسىنە جىبەرەدى. ەڭ قىزىعى، ونى ءوزى دە ەرتىپ بارمايدى، بىرەۋگە تاپسىرىپ تا قويمايدى. تەك قولىنا الماتىدا تۇراتىن نەمەرە اعاسىنىڭ مەكەن جايى كورسەتىلگەن ءبىر جاپىراق قاعاز ۇستاتادى. راقيلا اعاسىنىڭ ءۇيىن تاۋىپ، ورنالاسقان سوڭ ەرتەڭىنە ۋچيليششەسىن ىزدەپ، ونىڭ دا ءمان-جايىنا قانادى. نە كەرەك، قارشاداي قىزدىڭ جولى بولىپ، سول جىلى وقۋعا تۇسەدى. اتاقتى سازگەر سەيىلحان قۇسايىنوۆتىڭ جولداسى راۋشان اپانىڭ كلاسىنان ۋچيليششەنى ۇزدىك ءبىتىرىپ شىعادى. ءبىراق ءوزى كەزىندە ءبىلىم ساپارىن ارمانسىز جالعاستىرا الماي قالعان اكە قىزىنىڭ ءوز باعىن ودان ءارى سىناعىسى كەلگەن تىلەگىن قولداپ، راقيلا كونسەرۆاتورياعا تۇسەدى. وسىلايشا، راقيلا اۋىلعا سول جازدا ۇلكەن وقۋ ورنىنىڭ ستۋدەنتى بولىپ ورالادى.
تالانتتىڭ بىردە بولماسا، بىردە كوزگە ءتۇسۋى زاڭدى قۇبىلىس قوي. ءۇشىنشى كۋرستان كەيىن ونى اكادەميالىق قۇرمانعازى اتىنداعى ۇلت اسپاپتارى وركەسترىنە قىزمەتكە شاقىرادى. ال كونسەرۆاتوريانى بىتىرۋگە ءبىر جىل قالعاندا ول اتىراۋدا جاڭادان ۇيىمداستىرىلىپ جاتقان ۇلت اسپاپتارى وركەسترىنە قىزمەتكە شاقىرىلادى. بۇل ەكى ارالىقتا ول قوبىز اسپابى بويىنشا رەسپۋبليكالىق كونكۋرستىڭ جۇلدەگەرى بولىپ ۇلگەرگەن. اتا-انا رۇقساتىمەن وسىلايشا راقيلا وقۋىن ودان ءارى جالعاستىرا ءجۇرىپ، ءوزى اتىراۋعا قىزمەتكە اۋىسادى. اسىلدىڭ سىنىعى بۇل جەردە دە جارقىراپ كورىنەدى. جۇرتقا تانىمال قوبىزشى اتانادى. تۇرمىسقا شىعىپ، ەكى بالاعا انا بولادى. ءسويتىپ جۇرگەندە، ونىڭ جانە ءبىر قىرى اشىلادى: 1999 جىلدان بەرى دينا نۇرپەيىسوۆا اتىنداعى رەسپۋبليكالىق دارەجەدەگى ۇلت اسپاپتارى وركەسترىنىڭ ديريجەرى...
سويتسەك، ول كونسەرۆاتوريادان قوسىمشا ماماندىق رەتىندە ديريجەرلىك ونەردى دە ۇيرەنىپ شىققان ەكەن. وسىلايشا ورىن قۇلسارييەۆتىڭ قىزى راقيلا قۇلسارييەۆا ايەلدەر اراسىنان شىققان ءبىرىنشى ديريجەر دەگەن لاۋازىمعا دا يە بولدى. مىنە، ماقساتتى جۇرگىزىلگەن تالىم-تاربيە، جاستايىنان بويىنا سىڭگەن ونەرگە دەگەن سۇيىسپەنشىلىك وسىنداي ناتيجەلەرگە قول جەتكىزىپ وتىر. اكە ءۇمىتىنىڭ اقتالۋى، اكە ارمانىنىڭ جۇزەگە اسۋى دەگەن وسى بولسا كەرەك...
ءومىردىڭ ەلەۋلى ساتتەرى، اتاۋلى كۇندەرى دەگەن بولادى عوي. ويلاپ قاراساڭىز، وسىناۋ جاننىڭ كەشىپ كەلە جاتقان كوشىندە ەلەۋسىز دەرلىك ساتتەر بار ما ەكەن ءوزى دەگەن ويعا قالۋعا بولار ەدى. ويتكەنى ونىڭ وتكەن كۇندەرىنىڭ قۇنارلىلىعى سونشالىقتى، ءبىر شولىپ وتكەندە ولاردى ايتىپ تاۋىسۋ ءتىپتى مۇمكىن ەمەستەي كورىنەدى. دەگەنمەن، وسىنشاما ءومىربايانى باي، كورگەن بىلگەنى مول جاننىڭ ءوز جۇرەگىندە ىلعي بوي كورسەتىپ، قاراپايىم بولمىسىنا دا قاراماستان، ايتقىسى كەلمەسە دە ايتىلىپ جاتاتىن ءبىر جايلار بولارى ءسوزسىز. وسى تۇرعىدان كەلگەندە ونىڭ 1958 جىلى ماسكەۋدە وتكەن قازاق ونەرى مەن ادەبيەتىنىڭ ونكۇندىگىنە دينا نۇرپەيىسوۆا اتىنداعى وركەسترمەن قاتىسقانىن، وندا ەلىمىزدىڭ بەلگىلى ونەر قايراتكەرلەرى نۇرعيسا تىلەندييەۆ، شامعون قاجىعالييەۆ، ەرمەك سەركەبايەۆ، روزا باعلانوۆا، راشيد، ءمۇسلىم ابدۋلليندەرمەن قاتار ءجۇرىپ، كونسەرتتەر قويعانىن ايتپاۋعا بولماس ەدى. سونداي-اق 1982 جانە 1997 جىلدارى وبلىستىڭ قۇرمەت گراموتاسىمەن ماراپاتتالدى. وبلىس ومىرىندە عانا ەمەس، قازاق ەلىنىڭ مادەني ومىرىندەگى اتاۋلى وقيعا بولعان وسكىنباي اتامىزدىڭ 130-جىلدىق تويىن وتكىزىپ، ونىڭ قازاق ونەرىندەگى ورنىن ايقىنداۋعا زور ەڭبەك سىڭىرگەن دە ورىن قۇلسارييەۆ بولاتىن.
"بەس جىل وقىعان وقۋدى ورەكەڭ التى ايدا بىتىرگەن" — دەگەن ەكەن مارقۇم بولىپ كەتكەن زامانداسى بوزداق رزاحانوۆ ونىڭ مەرەيتويىندا. سول ايتقانداي-اق بويىنداعى ەرەن قابىلەت، ءوز ءىسىنىڭ قانشالىقتى ماڭىزدى ەكەنىن تەرەڭ سەزىنۋى، قۇداي بەرگەن قاجىماس قايرات پەن جىگەر، ەڭ باستىسى تالمايتىن ەڭبەكقورلىق پەن توزىمدىلىك ونى بۇگىنگى بيىگىنە الىپ كەلدى. بۇل جونىندە ءوزىنىڭ شاكىرتى، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتيسى روزا ايداربايەۆا بىلاي دەيدى:
— ءبىزدى ونەرگە ءتانتى ەتكەن ورىن اعامىزدىڭ وتىز-قىرىق جىل بويىنا اسقان شىدامدىلىقپەن، جالىقپاي تاربيەلەۋى... — وسى ءسوزدىڭ استارىندا دا كوپ ماعىنا جاتقانداي...
You Might Also Like
-
بۇل اۋىلدا پاتشاباي دەگەن دۇمشە ءتاۋىپ بار، سول پاقىر اڭگىمەلەسە كەتسە: «كىسى اۋرۋدان ولمەۋ كەرەك، — دەپ وزەۋرەپ بولمايتىن. — وتقا كۇيىپ، سۋعا باتىپ، نە ماشينانىڭ استىنا ءتۇسىپ اجال...
