ءومىر جورىعى
كۇمىس قىلىشتاي جارقىلداپ، نايزاعايداي اعىپ كەلە جاتقان اتابالىق كوكقاسقا وسىلاي ءبىر جۇيتكيتىن كەزەڭ تايانىپ قالعانىن ءبىرتالايدان بەرى سەزىنگەن ەدى. وقتاۋداي جۇمىرلانىپ العان جاراۋ دەنە كوك بولاتتاي يىلىپ-بۇگىلىپ ءارى كۇشتى، ءارى وڭتايلى سىرعيدى. كوزدەرى جالتىلداپ، بارلىق دەنەسىنە مارجانداي قىزعىلت بورتكەن شىعىپ كەتكەن. انشەيىندەگى كۇن كورىستە كوكقاسقانىڭ سىرت بوياۋلارى سۋ استىنىڭ بالدىرىمەن رەڭدەس كۇڭگىرت بولۋشى ەدى، ەندى مىنە، قۇممەن ارشىلعان ەسكى كۇمىستەي. جارق-جۇرق ەتەدى. تۇنگى قارا كوك اسپاندى اققان جۇلدىز قالاي ءتىلىپ وتسە، تەڭىز استىنىڭ قارا كوك تۇڭعيىعىن كوكقاسقا دا سولاي تىلگىلەپ ءجۇر. ول بۇگىن جارقىراعان اعىنعا، قاجىماس-تالماس ەكپىنگە اينالعان.
بۇگىن ول تەڭىز استىن كەڭ وراي ءجۇزىپ، دامىلسىز كەزىپ ءجۇر. كۇن كورىستىڭ باقاي قيمىل-باياۋ قوزعالىستارىن، قاپى-قالتارىسىن اڭديتىن داعدىلى بوي تاسالارىن ءبىرجولا ۇمىتقانداي، وقشاۋ ورعىپ ادەيى كوزگە تۇسەدى. تەڭىز استىنداعى الەمنىڭ ءبارى كورسىن دەگەندەي، وڭەشتى مەن تىستىلەردىڭ بارىنەن دە قايمىعار ەمەس. اشەيىندە بارماس-باسپاس الىس ايدىندارعا بارىپ ورالادى. قالىڭ مۇزدىڭ استىندا بەيبىت ءومىر ءسۇرىپ جاتقان ازات-مايا تۇقىمداس انا بالىقتاردى جاعاعا قاراي ىسىرىپ، ىعىستىرىپ ءجۇر، اسىقتىرىپ ءجۇر، ايداپ ءجۇر.
كوكقاسقا كۇندەلىك تىرشىلىگىندە اۋزىن ىلعي اشىق ۇستايتىن ەدى. اۋزىنا شولپ ەتىپ كىرىپ كەتكەن دە، جىلپ ەتىپ كىرىپ كەتكەن دە وڭەشىنەن وتە بەرەتىن. ونىڭ تاسا-قالتارىستاردان تاپ بەرەتىن ادەتىنە تەڭىز استىنىڭ قالىڭ ورماندارىندا بەيعام جۇرەتىن جاندىك وتارلارى تالاي كەزدەسىپ، تالاي جەم بولعان. تالاي رەت سۋ استى ودان دۇركىرەي قاشىپ، زار قاعىپ قالعان. بۇگىن ول اۋزىن تاس بەكىتىپ جاۋىپ الىپتى.
وزىنەن زورلاردان كوكقاسقانىڭ ءوزى دە تاسالانا جۇرەتىن ەدى. تالاي وڭەشتەردەن ءوزى دە ءوتىپ كەتە جازداعان. ول بۇگىن سونىڭ ءبارىن دە ۇمىتقان. تۇلا بويى قىزعانداي، وتتى ءبىر كۇش ەرىكسىز ايدايتىنداي، ورمان وتارلاردى تاستاپ، اشىق ايدىنعا شىعىپتى، كوزگە تۇسە شىعىپتى. بيىك اسپاندا ەركىن شارىقتايتىن قىرانعا ۇساپ، بۇل دا ءبىر ۇلى جۇيتكۋگە كوشكەن. جۇيتكىپ ءجۇر...
تەڭىز قارنىن سەمسەردەي تىلگىلەپ جۇرگەن جالعىز ءوزى عانا ەمەس ەكەنىن كوكقاسقا ەندى ابايلادى. وزىمەن اتا-تەگى ءبىر ازات-مايا ءناسىلىنىڭ ەستيار ەركەكتەرى تۇگەل قۇتىرىنىپ، تەڭىز استىن ولار دا دۇرلىكتىرىپ ءجۇر ەكەن. ولار دا جارقىراپ اعىپ، جورىق ءانىن سالىپ ءجۇر. تەڭىز استىندا نايزاعاي كوبەيگەن، جارقىلداۋ كوبەيگەن. سول نايزاعايلار بارلىق انا بالىقتارعا ۇلى جورىقتىڭ بەت الىسىن، ءجونىن سىلتەيدى. تەڭىزگە قۇياتىن وزەننىڭ ساعاسىن مەڭزەيدى.
ۇلكەن جورىققا جولدان قوسىلا كەتپەك بولىپ، جول توسىپ جۇرگەن جالقاۋ-جامپوز قىرت ەركەكتەر دە بار ەكەن. ەندى مۇنداي جورىققا شىعۋدان قالعان بىرەن-ساران سىرت بۋىن اق باس قارتتاردى ورتالارىنا الىپ، ءالى وتتاسىپ ءجۇر. جايىن جاتقان ەل بار، ەرتەڭگىسىن ويلاي المايتىن بالا-شاعا بار، كوپ قارتتىڭ ونىمەن جۇمىسى دا جوق. ويلاعاندارى ءوز قامى، ءوز قۇلقىنى. ءالى وزدەرى دە ازىرلەنبەگەن. ءۇستى-باستارى اشەيىندەگى كۇڭگىرت قالپىندا. بىرەۋى دە تۇلەمەگەن. قۇلقىن قۇلدارى تاسالانۋ، تاپ بەرۋدىڭ الەگىندە قالا بەرىپتى. كوكقاسقا بۇل ۇياتسىزداردىڭ ارمان دۇنيەسىن تانىدى دا، جالت بۇرىلدى، جورىققا اتتانۋعا شاقىرعان جوق. ءۇن شىعارماي تەرىس اينالدى.
اتا-تەگى باسقا، اران اۋىز كەرازۋلار دا كوشى-قون قاربالاسىن اڭدىپ، جەم ىزدەپ، جول توسىپ ءجۇر. بۇل ولاردىڭ قاشانعى ادەتتەرى. وڭكەي كەرازۋ جەمباسارلار وسىنداي قاربالاس كەزىندە قارىندارىن وڭاي تولتىرىپ، قابىرعالارىن جاۋىپ قالادى. ەڭ قاتەرلى جاۋلار دا وسىلار. اۋزىنا ىلىكسەڭ، تىرىدەي قىلعىپ جىبەرەدى، قاباعىن دا شىتپايدى.
كوكقاسقا بۇلاردان ىعىسقان جوق. قاندى اۋىزدار توبىن قاق ورتاسىنان نايزاعايداي جارىپ ءوتتى. قۇلقىن تىرباڭىمەن جۇرگەندەر نايزاعايدى قالاي ۇستاي السىن، اۋىزدارىن اشقان بويى قالا بەردى.
اتى بالىق اتانعانىمەن سۇلىكتەي جىڭىشكە، قىلىشتاي ۇزىن مينوگا دەيتىن زالىمدار دا توسقاۋىلدا ءجۇر ەكەن. بۇل ءبىر ۇلكەن پالە. قىلاڭداپ كەلىپ، جىمىپ كەلىپ بالىقتىڭ جەلبەزەگىنە جابىسادى دا، جەلىمدەسىپ قالادى. قاشان ءوزى اجىراسقانشا ودان قۇتىلار شارا جوق. جابىسقان بويى شەكتەي شۇباتىلىپ ۇرىق شاشار تۇششى سۋلارعا جەتەدى دە، جاس ۋىلدىرىقتى قياداي سىپىرادى. كوكقاسقا بۇل پالەنى دە ىشىنە ءتۇيدى.
قارا ورمانداي قالىڭ شالان اراسىندا انا بالىقتار ءالى باياۋ قوزعالىپ، ءالى جابايى تىرشىلىك قامىندا ءجۇر. ءالى قىزىنباعان، ۇرىق شاشار ۇلى جورىق بارى ويلارىنا دا كىرمەپتى. قارىندارى شەرمەڭدەپ ۋىلدىرىقتاپ جارىلعالى جۇرسە دە، ءالى بەيعام، قىز-قىلان قىلىقتاردىڭ ءبىرى جوق. الدا تۇرعان جورىقتىڭ، ۇلان-اسىر قىزىقتىڭ بار جاراسىمى وسى مەسقارىندار ەمەس پە؟ بار ارمان، ءبىر جىلعى ۇرپاق وسىلاردىڭ قارنىندا عوي! ەرتەڭ تۇششى سۋعا جەتكەندە وسى مەسقارىنداردىڭ بىرەۋى ءۇشىن ون ەركەك ءولىپ كەتسە ارمانى نە؟ جوق ايەلدەر جىنىسى ءالى قىزىنباعان، انالىقتاردىڭ ءانى دە باستالماعان، ءبيى دە باستالماعان. ءالى دە باياعىسىنشا، كوشى-قوندى ەركەكتەر بىلەدى دەپ، ەرۋ جايىلىپ ءجۇر... كوكقاسقاعا ءالى دە جارقىلداي بەرۋ كەرەك، قىزدىرا بەرۋ كەرەك ەكەن. جۇلدىزداي اققان جۇيتكۋىمەن، ويناقىلىعىمەن جورىق سارىنىن انالىقتارعا تۇگەل سەزىندىرۋ كەرەك. ءتىپتى بولماسا ەڭ سوڭعى ءمۇلت كەتپەسكە باسادى دا! ۇزاماي كوكقاسقا سول ءمۇلت كەتپەسىنە باستى...
و، ول ءبىر بيىكتەن شىرقاعان ءان ەدى! ول ءبىر جان-جۇيەڭدى تۇگەل تەبىرەنتەر ءسوز ەدى. ول ءبىر سۋ ىشىندە، مۇز استىندا ەرتەگى جىبەرەتىن وت ەدى، ول ءبىر ءولىنى تىرىلتەر سيقىر ەدى. كوكقاسقا اعىپ كەلە جاتقان بويى قىزعىلت مارجانداي بورتكەن جاۋىپ كەتكەن قابىرعاسىمەن سۇيكەنىپ-سۇيكەنىپ ءوتىپ ەدى، انالىقتار ونە بويلارىن ءورت الا جونەلگەندەي دۋ ەتە ءتۇستى. تەڭىز استى جارق تا جۇرق سىلاڭ قاققان ەركە بيگە اينالىپ كەتتى. ەندى ولاردى توقتاتا الار كۇش تە جوق ەكەن، بارلىق انالىقتار لەك-لەگىمەن تۇقىم شاشار جايىنعا اپاراتىن وزەن ساعاسىنا قاراي جوڭكىلىپ بەردى، جوسىپ كەتتى.
ىشتەرىندە ءبىر ءتۇيىر ۋىلدىرىعى جوق، ءبۇيىرى سولىق، قىپشا بەل قىز-قىرقىن دا سولاي قاراي جونەپ بەرىپتى. ولاردى ەشكىم شاقىرماسا دا ۋلى جورىققا ەرىپ كەتكىلەرى كەلەدى. بۇل ءبىر ۇلكەن قىزىق قوي! وزەن بويىن ورلەپ بارىپ تايىز جايىلىمدارعا تۇقىم شاشىلادى، ۋىز توگىلەدى. ءاربىر انالىق وتىز مىڭداي ۋىلدىرىق اكەتىپ بارادى. ۋىزعا ورالعان ۋىلدىرىققا جەتەر تاماق قايسى! ۇزاققا سوزىلعان كوش-جونەكەيدىڭ ءوزى قانداي قىزىق! انالىقتاردى قۇرمەت، قوشامەتپەن ورتاعا الىپ اتالىقتار ەكى قابىرعالىقتا جارقىلداسادى دا جۇرەدى. سونشا ەركەكتىڭ ورتاسىندا ءقاۋىپ بار ما، قاسىرەت بار ما! اتتەڭ، ءبىزدى تاستاپ كەتەدى. كوزدەرىنەن وت شاشقان كوكقاسقالار قالىڭ شالانعا قايتا قۋىپ تاستايدى. بەت باقتىرمايدى. ۇلى قىزىققا سىعالاپ تا قاراي المايسىڭ...
جالىنعىسى كەلىپ، جابىسقىسى كەلىپ، قىز-قىرقىن كوكقاسقالارعا جاقىندايدى دا، ولاردىڭ ىزعار توككەن قاس-قاباعىنان سەسكەنىپ، قالىڭ شالانعا قاراي قايتا ويىسادى. بۇلار قىزىعا دا بىلەتىن سياقتى، ءبىراق دانا تابيعات بەرگەن ۇستامدىلىق زاڭىن بۇزبايدى دا!
وسىنداي قاربالاس ۇستىندە تەڭىز استى نەشە رەت قايتا بوزاردى. اياعىندا بارىن كيىنىپ العان قالىڭدىق، كۇيەۋگە ۇقساپ اجارلانىپ العان اتالىقتار مەن انالىقتار تەڭىزگە قۇيار وزەننىڭ ساعاسىنا قاراي تۇگەل ويىستى.
قاس-قاباقتارى شال-بۋرىل تارتقان قارتاڭ اتالىقتار جونەلگەن كوشكە الىستان قاراعان بويلارى قالىپ بارادى. تالاي باستان وتكەن، تالاي باستاپ بارعان جورىقتارى. ەندى مىنە، نە بولىپ، نە قويعانى ەستەرىندە دە جوق. ەلەگىزۋ تۇگىل، ەلەڭ ەتۋ جوق، ءۇمىت دۇنيەسى تۇگەل ۇمىتىلعان. بۇلار ءۇشىن بار ءومىر بالدىرلى-بالقاشتى شالاندا عانا قالعان. ەنجار قاراپ، جاي قوزعالعان بويلارى قازان قاسىندا قالىپ بارادى.
العاشقى اپاتقا ۇلى جورىق وزەننىڭ تەڭىزگە قۇيار تارماق-تارماق ساعاسىندا كەزدەسىپ ەدى. اران اۋىز، تەرىس ازۋلار جورىقتى وسى ساعادا ءبىر توسقان ەكەن. كوپ قۋىپ الەكتەنبەي-اق، باياۋ جوسىپ كەلە جاتقان مەسقارىن انالىقتاردى قىرىپ سالدى.
وسى قىرعىن ۇستىندە بارلىق ازات-مايا تۇقىمىنىڭ ەركەك كىندىكتى كوكقاسقالارى تۇگەل كۇيىنگەندەي ەدى. بۇلاردا ارانداي وتكىر ءتىس تە جوق، قىلعىماي جۇتار ۇڭىرەيگەن وڭەش تە جوق. بۇلاردىڭ بار قايراتى نايزاعايداي جارقىلداعان جۇيتكۋلەرىندە عانا ەكەن. جان ۇشىرعان كوكقاسقالار جۇيتكي جۇرە ەتەك-جەڭى جينالماعان، كەڭ جايىلعان جورىقتى ارەڭ دەگەندە وزەن ارناسىنا ءتۇسىرىپ، اعىنعا قارسى جوعارى الىپ كەتتى. انالىقتاردى ورتاعا الا، ەركەكتەر ەكى قابىرعادان قاۋمالاپ كەلەدى. ءالى سوڭدارىنان قالماي ەزەۋرەپ كەلە جاتقان كەڭ وڭەشتەر ەندى قابىرعالاسا جوسىلعان اتا بالىقتاردى جۇتا باستادى. ءبىراق كوش الدى وزەندى ورلەپ، جوعارىلاعان سايىن بىرتە-بىرتە شەگىنشەكتەپ تەڭىزگە قايتا ورالىپ كەتتى.
ءقازىر ون مىڭداعان ازات-مايا ءبىر دەنەدەي قوزعالىپ، سۋ استىندا سۇڭگۋىر قايىقتاي سىرعىپ، تۇتاس جوسىپ كەلەدى. جەمگە قاراقتاعان، بەتىمەن جايىلايىن دەگەن ءبىرى جوق. ۇلى جورىق ءبارىن ءوز شەڭبەرىنە الىپ، ايداپ اكەتتى. كوزدەرى وتتاي جارقىراعان كوكقاسقالار كوش الدىن باستاپ كەلەدى.
كوشتىڭ ەكى قابىرعاسىندا دا، جانىندا دا سول كوكقاسقالار. ءار تاساعا جاسىرىن قۇرعان ۇرى-قارىلاردىڭ اۋلارىنا ىلەگىپ قالاتىندار دا سول اتا بالىقتار. ءبىراق ءومىر جورىعى ەشبىر بوگەسىنگە كوڭىل اۋدارتپاي، ايداپ كەلەدى. تۇششى سۋعا ءبىرجولا شىعىپ العان سوڭ جورىق بەت الىسىن ءبىرجولا ۇعىنعانداي ءبىر بالىق شاشاۋ شىقپاي، تۇتاسا جوسىپ كەتتى.
بالىق ءناسىلى ءۇشىن ەڭ باي دۇنيە سۋ استى. ەڭ كوركەم دۇنيە دە سول. تاسىعان وزەننىڭ قاتتى اعىسىنا قارسى جۇيتكۋدەن، وسىنداي ۇلى تىلەك ۇستىندە تۇتاسىپ كەتكەن قوزعالىستان اسار كۇش بولادى دەيسىڭ بە! وسىنى سەزىنگەن جورىق بەتىن ءبىر تۇزەپ العان سوڭ ەڭ ۇشقىر پوەزدىڭ زىرلاۋىنا سالىپ، اعا بەردى، اعا بەردى.
كەلەر كۇنى كۇن كوتەرىلە بەرە كانىگى كوكقاسقا كوپ ۇزاماي قۇلاماعا كەزىگەتىندەرىن سەزىندى. كەۋدەدەن سوققان سۋ سالماعى اۋىرلاپ بارادى ەكەن، اعىس ەكپىنى كۇشەيىپ، گۇرىل سەزىلە باستادى. ول الگى ازىردە عانا ۇزىن كوشتىڭ ارت جاعىن ءبىر وراپ، باياۋ قوزعالعاندار بولسا تاقىمداپ-تاقىمداپ العان. ءقازىر ول كوشتىڭ قارسى الدىندا ەدى. نايزاعايداي اعىپ بارىپ، كوشتىڭ ارت جاعىن تاعى ءبىر تىقسىرىپ قايتقاندا بيىكتىگى ءۇش مەتردەي قۇلاماعا تاقاپ قالعان ەكەن. اۋىر سۋ بيىك تاس بوگەسىننەن گۇرىلدەپ قۇلاپ جاتىر. كوكقاسقا ەكپىندەپ كەلىپ، جوعارى قاراي اتىلىپ كەتتى. كوتەرىلە بەرگەن كۇن كوزىنە كۇمىس قانجارداي ءبىر جارق ەتتى دە، قۇلامادان اسىپ بارىپ، وزەنگە شولپ ەتە ءتۇستى. قۇلامادان ءارى، جايدارى اققان وزەن ونى جۇتىپ جىبەردى. ءتىپتى، ەزۋ تارتقان جوق. ەندى كوكقاسقا وزەننىڭ كولەڭكەلى قابىرعاسىنا قاراي جاقىنداپ كەلىپ، ارتقى كوشتى توسىپ قالدى.
كوكقاسقا قۇلامادان قالاي اتىلسا، ولار دا سولاي اتىلىپ ءوتىپ، الدا كەلە جاتقان اتا بالىقتار كوكقاسقانىڭ ماڭىنا جينالا باستادى. ءبىر سىننان امان وتكەندەرىنە ماز-مەيرام. كەيبىرەۋى كوكقاسقانىڭ وزىنە كوز الارتا باستاپتى. كۇندەستىك قىسقاندار، جورىققا ماستانعاندار كوكقاسقانى جاناي ءوتىپ، سوقتىعىپ قالۋعا جاقىن. كوكقاسقا قانتالاعان كوزدەرىنەن التىن ۇشقىن شاشىپ، قىبىر ەتپەي تۇر. ول قۇلامادان ءوتىپ جاتقان كوشتىڭ الدى-ارتىن ابايلاپ، كوزىنەن وتكىزىپ تۇر. كەيدە، ءتىپتى، ون مىڭداعان انالىقتاردى ساناپ تۇرعانداي. سوققىسى كەلگەن تەكەشىكتەرگە ەلەمەي قارايدى. ءبىراق ىزعارلى تۇر.
العاش كەزدەسكەن قۇلامادان انالىقتار دا كوپ ىركىلمەي ءوتتى. اعىن كۇشەيىپ، ۇرىققا تولى مەس قارىندارىن وندى-سولدى تولقىتا بەرگەن سوڭ قۇلاماعا جەتكەندەرىن بۇلار دا سەزگەن. ءبىر قارعىعاندا قۇلامادان اسىپ تۇسە الماعاندارى شەگىنىپ كەتىپ، ەكپىندەپ كەلىپ، قايتا اتىلادى. ءبىر ءسات قۇلاما ۇستىندە كۇمىس قانجار لاقتىرىسىپ، ويناپ جۇرگەن بىرەۋلەر بارداي ەدى. تومەننەن جوعارى قاراي لاقتىرىلعان قانجارلار كۇن كەزىندە ءبىر جارق ەتىپ قالدى دا، سۋعا شانشىلا ءتۇسىپ جوق بولادى.
ەڭ اۋىر حال جەلبەزەگىنە سۇلىكتەي جىڭىشكە، قىلىشتاي ۇزىن مينوگا دەگەن بالە جابىسقان بالىقتاردا ەدى. شىلبىرىن شۇبىرتقان ات قالاي شابا الماسا، بۇلار دا سونداي، جەلبەزەگىندە سالاقتاپ جۇرگەن مينوگا بار بالىقتار قۇلامادان قارعىپ وتە الماي تومەن قاراي قۇلاي بەرەدى. قارنى سالىڭقى، قارتاڭ انالىقتار قايتا-قايتا قارعىپ، قايتا-قايتا تاسقا سوعىلىپ قالعاندا ۋىلدىرىعى ىتقىپ-ىتقىپ كەتەدى. جاقتارىنا مينوگا جابىسقان كوپ انالىق وسى ارپالىستا، نە قۇلامادان وتە الماي، نە تەڭىزگە قايتپاي، ءولىم الەگىندە قالا باردى.
ءجۇزۋى ءونىمسىز، ەرىنشەك اتالىقتارعا دا مينوگا كوبىرەك جابىسقان ەكەن. بۇلار دا سول العاشقى اسۋدان اسا الماي، الەكتە قالىپ بارادى. جورىق ءۇشىن جالعىز قۋانىش سول اسۋدا مينوگا بالەسىنەن ايىعىپ ەدى.
كوكقاسقانىڭ اينالاسى قىلاڭداپ كەلىپ قوسىلعان انا بالىقتارعا قايتادان تولا باستادى.
جەتكەن شىعارمىز. ايالدايتىن بولارمىز، دەگىلەرى كەلگەندەي، انالىقتار اتا بالىقتاردىڭ ماڭىندا سىلاڭ قاعا باستاپتى. تاساعا قاراي كەتكىلەرى كەلەدى.
كوكقاسقا تاعى دا جارقىلداي ءجۇزىپ، كوشتىڭ ارت جاعىن ءبىر وراپ قايتتى. بىرەن-ساران بولماسا، قۇلامادان اتىلىپ ءتۇسىپ جاتقان بالىق بايقالمادى. ءالى كۇنگە تۇلەپ الۋدى، اجارلانىپ الۋدى ويلاماعان قىرساۋ ەركەكتەردىڭ كوبى قۇلامادان وتە الماي كەيىن قايتقان سياقتى. ولار كوشتىڭ ارت جاعىندا ەدى. جۇزگەن تۇرلەرى قۇجىڭ-قۇجىڭ، قيمىلدارى بولىمسىز بولاتىن. ءقازىر وندايلار اندا-ساندا عانا ءبىر كورىنەدى.
كوكقاسقا بۇعان رەنجىگەن جوق. اعىپ كەلىپ كوشتىڭ الدىن سوزا جونەلدى. الگىدە عانا كەۋدەدەن تىرەپ، قابىرعادان قىسقان سۋ سالماعى ازايىپ، كوش ەتەك-جەڭىن جيناپ، وقتاۋداي جۇمىرلانىپ الىپ جونەپ بەردى.
ەكى كۇن، ەكى ءتۇن تىنباي جوسىعان جورىق ءار جىلدا كەلىپ، ۇرىق شاشار وزەنىنە بۇرىلعاندا تاڭ جاڭا عانا بەلدەۋلەپ كەلە جاتىر ەدى. الدا كەلە جاتقان كوكقاسقا اتىلىپ اسپانعا شىعىپ، شولپ ەتىپ قايتا سۋعا ءتۇسىپ، ويناقتاپ كەتتى. كەيدە ورعىپ ورتاعا كىرىپ، ءالى قاتاردى بۇزباي كەلە جاتقان انالىقتارعا: جەتتىك، توقتايمىز، شارۋاعا كىرىسە بەرىڭدەر! دەگىسى كەلگەندەي، كوش ءتارتىبىن ءوزى بۇزىپ جىبەرەدى. جالعىز ول ەمەس، ەندى بارلىق اتا بالىقتار اتىلىپ-ورشىپ سۋ بەتىن استان-كەستەڭ ەتىپ ءجۇر.
بۇل بۇرىلعاندارى ۇلكەن وزەننىڭ ءبىر تارماعى سانالاتىن استى قۇم-قايراڭ، سۋى ونشا تەرەڭ ەمەس، كىشى وزەندەردىڭ ءبىرى ەدى. ەرتەلى-كەش قوي وتارلارى بولماسا، ماڭايىندا ەل دە جوق، تۇيىق جاتقان ءبىر بۇرىش، تىنىشتىق ولكەسى ەكەن، جورىق وسى وزەنگە بۇرىلدى دا جايىلىپ كەتتى. ءبىراق جەم ىزدەگەن، تىنىشتىق ىزدەگەن ءبىر انالىق جوق. اعىسقا قارسى تۇرا قالىپ، ۇساق تاس ارالاسقان قايران قۇمدى قارىندارىمەن ىسىرمالاپ، توستاعانداي-توستاعانداي شۇڭقىر جاساي باستاپتى. جولشىباي ءار ءتۇرلى اپاتقا ۇشىراپ، سوناۋ سۋىق تەڭىزدەن بەرى قاراي جوسىعانداعى بار ارمان وسى شۇڭقىرلارعا ۇرىق توگۋ ەدى. ءقازىر مىڭداعان انالىقتار سول ءۇرىم-بۇتاق ۇيالارىن جاساپ جاتىر. قۇم-قايراڭدى قارىنىمەن دە ىسىرمالايدى، قاناتتارىمەن دە قازعىلايدى. اشتىق، توقتىق دەمالىس دەگەندەردى تۇگەل ۇمىتقان. تىربانىپ جاتىر، تىرمانىپ جاتىر.
كوكقاسقا سياقتى ەرەن اتالىقتار دا قولما-قول جۇمىسقا كىرىسىپتى. قارنى شەرمەڭدەگەن قاي انالىقتىڭ جۇمىسى ونبەي جاتسا، دەرەۋ سونىڭ ۇياسىن جاساسىپ، سۋ تابانىن ميلليونداعان شۇقىرعا اينالدىرىپ جىبەردى.
شالدىعىپ-شارشاپ، اشىعىپ-ارىپ كەلگەن بالىقتار وزەن تابانىن ەكى كۇن، ەكى ءتۇن قازدى. بىرەسە قازادى، بىرەسە ارشيدى. اتا بالىقتار سودان كەيىن عانا شىدامسىزدىق كورسەتىپ انالىقتارعا سۇيكەنە باستادى.
توك ۋىلدىرىعىڭدى!
سارعىش ۋىلدىرىقتار شۇڭقىردىڭ تۇبىنە اسپاننان تۇسە قالعان جۇلدىزداي جارقىراپ توگىلە باستادى. بۇل ساتكە دەيىن جورىق ءتارتىبىن بۇزباي كەلگەن اتا بالىقتار ەندى تۇگەل ەستەن ايرىلعانداي. ۋىلدىرىق ۇستىنە ۋىزدارىن توگۋگە اسىعىپ تالاسىپ كەتتى. قىران تۇقىمى اسپاندا، ادام بالاسى جەردە جاسايتىن قىزىل-شەكە قىرعىن تالاستى بالىق قاۋىمى سۋ استىندا وتكىزىپ جاتىر. بارلىق اتا بالىقتار ءبىر ساتتە ماس بولعانداي ەدى. كوز كورۋدەن، قۇلاق ەستۋدەن قالعانداي، قىرعىن توبەلەس ون كۇنگە سوزىلدى. شۇڭقىرلارعا توگىلگەن ۋىلدىرىق بەتىن قايماقتاي قويۋ اق ۋىز ەركەك ءدانى جاۋىپ بولعانشا قىرعىن توبەلەس توقتالعان جوق.
ۇرىق شاشۋدىڭ العاشقى كۇندەرىندە بار تىزگىن كوش باستاعان، بولاشاق ۇرپاق قامىن ويلاعان ەستيار دا الۋەتتى كوكقاسقالاردىڭ قولىندا ەدى. بۇلار توبەلەسە ءجۇرىپ، ۋىلدىرىققا تولى ۇيالارعا كەزدەسكەندە، ءبىرىن-بىرى يىقپەن يتەرمەلەپ تۇرىپ، ءوز ۋىزدارىن ىتقىتىپ جىبەرەتىن. ونەر كورسەتەتىن، كۇشپەن الاتىن. كۇندەر مەن تۇندەر ءوتىپ، ارىستان كوكقاسقالار قالجىراعان كەزدە تويدىڭ قىزىعى قۇجىڭ-قۇجىڭ ەتىپ، قۇلقىن اڭدىعانداردىڭ قولىندا كەتتى. ولار قىزۋ توبەلەسكە جاقىنداماي، شەتتەپ جۇرگەن. بالۋان كوكقاسقالار ارىپ-تالعان كەزدە بۇلار ۋىلدىرىق ۇيالارىنا جابىلا تاپ بەرەدى. توبەلەستى باسقالارعا بەرىپ، قىزىقتى بۇلار كورىپ ءجۇر. اۋەلى التىنداي جارقىراپ جاتقان ۋىلدىرىقتى اۋزىن تولتىرا ءبىر اساپ جىبەردى دە، قالعانىنىڭ ۇستىنە بويلارى بالقىپ بوكسە جاقتارى بۇلك-بۇلك ەتىپ، اسىپ-ساسپاي ءوز ۋىزدارىن توگەدى. توقشىلىق تا سولاردا، قىزىق تا سولاردا. بۇلاردا توبەلەسەيىن دەگەن، ەركەكتىك كورسەتەيىن دەگەن وي جوق. ءوزارا قۇجىڭ-قۇجىڭ جىمىڭداسىپ، ءوزارا ءتۇسىنىسىپ، قىرعىن مايدان ۇستىندە دە، ۇرپاق قىزىعىنىڭ ۇستىندە دە ىلعي ولجاعا باتىپ ءجۇر. بۇلاردىڭ قىلى قيسايماعان. وزگە ەركەكتەر ءولىمشى حالىنە جەتكەندە بۇلار تۋرالى «قىرعىن مايدان ۇستىندە قىرتتار سەمىرەدى» دەگەندى عانا ايتۋعا بولاتىن ەدى.
ۇرىق تۇگەل شاشىلىپ بولىپ، شۇڭقىرلاردىڭ بەتى قۇممەن، ۇساق-ۇساق تاستارمەن بۇركەلىپ بولعان كەزدە اتا بالىقتاردىڭ ءبارى دە سەڭ سوققانداي قۇر سۇلدەر ەدى. ايعا جاقىن اۋزىن اشپاعان، جەم جەمەگەن، كۇنى-تۇنى ۇرپاق ءۇشىن تىنىم تاپپاعان اتالىقتار ءقازىر ابدەن جۇدەگەن. اسىرەسە، سوڭعى ون كۇن بار قۋاتتى سىعىپ العانداي. بۇلار توي ۇستىندەگى تالاستاردا دا كوپ قىرىلىپ قالدى. قاپىل-قۇپىل ۋىزىن توگىپ تۇرىپ، ءتىل تارتپاي كەتكەندەرى دە كوپ. كوزى سوقىرايىپ، اۋزى اشىلىپ كەتكەن اتا بالىقتاردى تولقىن ايداپ جاعاعا شىعارىپ تاستاپ جاتىر. ءبىراق ميلليونداعان ۇرپاق بەسىگىنە بولەندى. ەندى تورت-بەس ايدا قىلاڭ-قىلاڭ ەتىپ جۇزە جونەلەدى.
بۇل كۇندەردە كوكقاسقا دا قاتتى جۇدەگەن ەدى. ءقازىر ول وزەن قابىرعالارىن ءسۇزىپ جەم ىزدەپ ءجۇر. كوز وتتارى سونگەن، ءجۇزۋى باياۋ. سىرتقى اجارى دا سىنىق. اتتانىس الدىندا سولتۇستىك تەڭىزىندە بويىندا لاپىلداعان وت قىزۋى بار ەدى. ءقازىر جىلى وزەندە ءجۇرىپ، بويى قالتىراپ كەتەدى. اۋزىنان از عانا جەم وتسە بولعانى قالعىپ كەتەدى.
از كۇندەر عانا وسىنداي مەڭ-زەڭ حالدە بولدى دا كوكقاسقا ەسىن قايتا جيىپ الدى. بۇل وزەندە وسىنشا كوپ قاۋىمدى اسىرايتىن ازىق-تۇلىك جوعىن ول بۇرىن بىلەتىن، ءقازىر دە كورىپ ءجۇر. تەڭىزدىڭ بالدىرلى-بالقاشتى شالاڭىنا قايتپاسا، اشىققان بالىقتار شاشىلعان ۇرىقتى وزدەرى قازىپ الىپ جەيدى. بۇل ونىڭ تالاي باستان كەشكەن قاسىرەتى. ءىشى ولقى ءتۇسىپ قالعان انالىقتار ءقازىردىڭ وزىندە تويىنا الماي ءجۇر.
وسىنى سەزىنگەن كوكقاسقا كەلەر كۇنى كەشكە جاقىن تاعى دا كوسىلتىپ ءجۇزىپ كەتىپ ەدى. بۇل جولى ول جورىق انىنە باسقان جوق، جەم ىزدەۋ سارىنىنا سالىپتى. «جەم تاپتىم!» دەگەندەي اڭعارىن بايقاتادى. اشىققان بالىقتار ونىڭ بۇل سازىنا دا تۇسىنە قالىپتى. وزەن بويىن ورلەي جايىلعان ازات-مايا ناسىلدەس بالىقتار وڭاي ويىسىپ، كوكقاسقانىڭ سوڭىنا ەرە باستادى. قازىرگى قاۋىممەن ۇرپاق الدىنداعى پارىز-قارىزىن تاعى ءبىر رەت وتەپ تاستاعان اتا بالىقتار كوكقاسقانىڭ نەنى مەڭزەپ جۇرگەنىن وڭاي اڭعارىپ ەدى. ولار دا كوشتىڭ بەتىن تەڭىزگە قاراي بۇرىسا بەردى.
جارىق ايدىڭ كوگىلدىر ساۋلەسى وزەن بەتىن بۇيرالاپ قويادى. كەيدە تەڭىزگە قاراي جوسىعان بالىقتار دا جارق ەتىپ قالادى. بەرى كەلەردە بالىقتار اعىسقا قارسى ءجۇزىپ ەدى، قايتاردا اعىن بۇلاردى ءوزى ايداپ اكەلە جاتىر. ارت جاقتى وراپ قايتقان بىرەن-ساران اتالىقتار بولماسا، كوش ىلعي تومەن اعىپ، وڭاي جۇيتكىپ بارادى.
كوكقاسقا ۇزاق كوشتى سوناۋ ءبىر قۇلامادان اسىرىپ سالدى دا كەيىن ورالدى. ءار شۇڭقىردا اتا-اناسىز قالعان ميلليونداعان جاس ۇرپاقتى قورعاپ-قورشاپ ءوسىرىپ، ءوندىرىپ تەڭىزگە الىپ قايتۋ ءۇشىن قالدى.
الدەبىر بالىقشىنىڭ قارماعىنا ءوزى ىلىگىپ قالماسا، سول ۇرپاقتى باستاپ ءومىرى باي، تەرەڭ تەڭىزگە ورالارىن كوكقاسقا قالتقىسىز سەزىنەتىن سياقتى.
You Might Also Like
-
سسسر جوعارعى سوۆەتىنىڭ دەپۋتاتى ايگۇل تۇبەككە قايتقان وتارىنىڭ سوڭىندا سىلپىلداپ كەلە جاتقالى بۇگىن ءۇشىنشى تاۋلىك...
