ايگۇل قويشىنىڭ ءبىر كۇنى
سسسر جوعارعى سوۆەتىنىڭ دەپۋتاتى ايگۇل تۇبەككە قايتقان وتارىنىڭ سوڭىندا سىلپىلداپ كەلە جاتقالى بۇگىن ءۇشىنشى تاۋلىك...
قالاي ەسەپتەسەڭ ولاي ەسەپتە، ءار تاۋلىكتە جالقاۋ جىلجىعان جيىرما ءتورت ساعات ۋاقىت بار. ول كوڭىل اۋدارارى كوپ قالا ۋاقىتى ەمەس، كوز تارتارى جوق دالا ۋاقىتى. ءۇنسىز ءوتىپ جاتاتىن ۋاقىت.
ايگۇل ءومىرىنىڭ جيىرما جىلى وسى ۇنسىزدىكتە ءوتىپ كەلەدى. ول دالا ۇنسىزدىگى، قوي ۇنسىزدىگى. استىنداعى اتىڭا عانا، قاسىڭداعى يتىڭە عانا تىلدەسەر جاۋاپسىز ۇنسىزدىك.
دالانىڭ مەڭىرەۋ ۇنسىزدىگىنە ايگۇل بالا جاسىنان ۇيرەنگەن. ول — ەتەك-جەڭدى تۇرە سوعاتىن، قويىن-قولتىقتى قۋالاي سوعاتىن كۇزدىك پەن كوكتەمنىڭ ازىناۋ جەلىنە دە كوندىككەن. ات تاناۋىنا كوك سۇڭگى تۇرىپ قالاتىپ شاڭىتقان سۋىق سارى ايازدارعا دا كوندىككەن. جىبىر-جىبىر، قىبىر-قىبىر قوزعالعان قوي مومىننىڭ ءونىمسىز قوزعالىسىنا دا كوندىككەن. كوندىگۋ بار، جەڭۋ بار. ايگۇل سونىڭ ءبارىن جەڭگەن ادام. ىڭىرسىپ قانا ءان سالىپ كەلەدى. كىشىرەك كەلگەن دوڭگەلەك قارا كوزدەرى الدەنەنى الىستان بارلاعانداي، ويدا كەلە جاتقانى دا بايقالادى.
قوي وتارىنىڭ سۇيەمدەپ اياڭداۋىنا جيرەنبەستى عانا كوندىگە الماي كەلەدى. قاعازعا تونگەن قالام ۇشىنداي ءسۇپ-سۇيىر قۇلاقتارىن الىستان كورىنگەن قىرقالارعا شانشادى. قىل شىلبىرمەن جەتەلەپ العان ايگۇلدىڭ ءوزىن سۇيرەلەپ العا قاراي جۇلقادى. كەيدە يەگىن ايگۇلدىڭ يىعىنا سۇيەپ، ەرىندەرى جىبىرلاپ قانت سۇرايدى. قۇلاق تۇپتەرىن قاسىپ جىبەرۋدى، الدە قاي جەرىن سيپاپ جىبەرۋدى وتىنەدى. قانت كەشە بىتكەن. ءوزى قانشا قالجىراپ كەلە جاتسا دا، ايەل قولى اندا-ساندا اتىنىڭ موينىنان قاعىپ-قاعىپ قويادى. جيرەنبەستى ۇزىن شىلبىردى سوزا جۇلقىپ تاعى دا العا قاراي ۇمتىلادى.
بۇگىن تاڭ اتا ايگۇل وتارى سۋ جايىلىپ كەتكەن اق تاقىرعا كەلىپ ءتۇسىپ ەدى. جازدى كۇنى بۇل شاڭى بۇرقىراپ جاتاتىن ماشينا جولىنا اينالعان تاقىر. ەكى جاعى كوكجيەككە دەيىن كەرنەپ كەتكەن قيىر-شيىر بۇيرا قۇم. تۇبەككە ورالعان وتاردىڭ وسى تاقىرعا ءبىر سوقپاسىنا امالى جوق.
اق تاقىردىڭ ءون بويىن ورلەي جارىپ وتەتىن جالعىز جولدى ءقازىر سىرداريا سۋى باسىپ كەتكەن. شەگى-شەتىنە كوز جەتە بەرمەيتىن اق تاقىر ايناداي جالتىرايدى. ءبۇيىرى سالىڭقى بۋاز قويلار باۋىرىمەن سۋ سىزىپ، ارەڭ قوزعالىپ كەلەدى. قيعاشتاپ تۇسكەن كۇن كوزىنە شالىنعاندا قوي باۋىرىنان سورعالاعان تامشىلار شاشاقتى كۇمىس وقاداي جارق ەتىپ قالادى.
سۋ جايىلىپ كەتكەن تاقىرعا تاڭ اتا كەلىپ كەزدەسكەندە وتار ۇيلىعا بەرىپ، جازىلا الماي قويىپ ەدى. مۇيىزدەرى ايقاسا بىتكەن كوكالا سەركە باسىن بىرەر شايقاپ، ساقالىن سىلكىلەپ از عانا تۇردى دا العا ءتۇسىپ كەتتى. ءقازىر وتار جىپكە تىزىلگەندەي شۇبالىپ، جارتى كيلومەترگە سوزىلىپ جىبىر-جىبىر جىلجىپ كەلەدى.
رەزەڭكە ەتىگى بىرەسە كۇرك ەتىپ قالىپ، بىرەسە كۇمپ ەتىپ قالىپ ايگۇل دە كەلەدى. بۇگىن كۇن بويى، ءتۇن بويى، ەرتەڭ كۇن بويى وسىلاي جىلجي بەرمەك. جىلى قاشار، جايلى ورىنعا ەرتەڭ كەشكە عانا جەتەر. وعان دەيىن وتار دا، ايگۇل دە، شيىرشىق اتىپ كەلە جاتقان جيرەنبەستى دە شىداۋعا ءتيىستى. سول جايلى ورىنعا جەتكەنشە ايگۇلدىڭ ءانى دە ۇزىلمەۋى كەرەك.
قايناعان سۋداي كوگىلدىر تولقىندانعان كوكتەم ساعىمىندا الىستان بۇلدىراپ جالعىز-جالعىز مولالار كورىنەدى. ءار مولانىڭ توبەسىندە شانشىلىپ وتىرعان ءبىر-بىر قاراقۇس كوزدەرىن وتارعا قاداپ الىپتى. وزدەرى قادالىپ مولا توبەسىندە، كوزدەرى قادالىپ وتاردا. ولار وتاردى كەشە دە تورىعان، بۇگىن دە تورىپ وتىر، ەرتەڭ دە توريدى، ءومىر بويى تورىپ كەلەدى.
قۇلپىرعان ساعىم قۇم اراسىنان كونە زامانداعى ادام مەكەندەرىن كوتەرىپ شىعارادى. ءبىر كەزدە ەل جايلاعان، ەگىن ەككەن جەرلەردى الدە قاي كەزدە قۇم باسىپ العان. قويشى ويىنا تانىس اڭىزدار تۇسەدى. سىرداريا كونە زاماننان بەرى اتاعى شىققان مىرزا سۋ، كونە زاماننان بەرى ديقانشى بەسىگى. كۇرىش تە وسكەن، جوڭىشقا دا وسكەن. قاربىز-قاۋىنى كۇزگە قاراي زەڭبىرەكتەي گۇرس ەتىپ جارىلعاندا قازالىدان قارماقشىعا ەستىلىپ جاتادى ەكەن...
سىر ەلىنە قىرعىن، سىر بويىنا قىرسىق اكەلگەن العاشقى اپات ءسۇبىتاي1 سوقىر بولعان عوي. جۋا جەگەن، ءسابىز-شالقان جەگەن سىر ەلىنە كەزدەسكەندە سوقىر باتىر:
— ءشوپ جەگەنى نەسى ەكەنى.. ادام با بۇلار، ايۋان با؟ — دەگەن عوي.
سودان سوڭ اتقۇمار باتىر كوك دۇنيەنىڭ ىشىنەن ەكى اياقتىنى ايداپ شىعىپ، ءتورت اياقتىنى، اتتاردى باعىڭدار دەپ ءامىر ەتكەن دەيدى.
قىردىڭ قۋاڭ بوزىنا ۇيرەنگەن سۇر جورعا ات — باتىردىڭ ەڭ سەنىمدى سەرىگى — سىردىڭ كوك جوڭىشقاسى مەن جۇگەرىسىنەن، ارپاسى مەن كۇرىشىنەن باسىن كوتەرمەگەن كۇيىندە جارىلىپ كەتكەن ەكەن...
— اتقا اس بولماستىڭ ادامعا نە كەرەگى بار؟ — دەپ سوقىر باتىر كوك دۇنيەگە ءبىر تۇكىرىپتى دە وتاتىپ جىبەرىپتى. ءسۇبىتايدىڭ ءوز قولىمەن جۇلعان كوكتىڭ ورنىنا وسى كۇنگە دەيىن تۇك شىقپاي جالتىراپ جاتادى ەكەن. اشىنعان دولى ءزار سارالاسا كەرەك، سىر بويىنداعى سورتاڭ سول ءبىر وت ورنىنداي تازىعىردان باستالىپ كەتىپتى.
ءبىر كەزدە الىسقا ايداپ تاستالعان قۇم اتجالدارى وسىدان كەيىن سىرداريانى قايتا يەكتەپتى. يەسىز قالعان ارىقتار، ەركىمەن تاسي بەرگەن ۇلى وزەن ەگىستىك جەردى تۇزداي بەرگەن، تۇزداي بەرگەن.
وسى ۇزىن اق تاقىردىڭ ءار جەرىنەن كەزدەسە بەرەتىن ەسكى ارىقتىڭ سىلەمدەرى دە ايگۇلگە ەسكى ءبىر اڭىزدى ايتىپ كەلە جاتىر ەدى.
سوناۋ ءسۇبىتاي زامانىنان باستاپ الەككە ۇشىراعان سىر بويى تىرشىلىگىنىڭ كۇرە تامىرىنداي مىرزا وزەندى ءالى جۋاسىتىپ الا العان جوق. سىرداريا كەيدە تەنتەك مىنەزىن كورسەتىپ، سالىق سالىپ وتىرادى. ءبىر-اق تۇندە جاعاسىن بۇزىپ شىعىپ، ءبىر ءوڭىردى استان-كەستەن ەتىپ، زار قاقساتىپ كەتەدى.
سىرداريانىڭ مۇنداي مىنەزىنەن ايگۇل ءار كەزدە ساقتاناتىن. بيىل دا ساقتانىپ، قوزى الار تۇبەگىنە قاراي ەرتەرەك ويىسىپ ەدى. ءبىرىن-بىرى ءىز باسىپ قايتالاپ جاتاتىن قات-قابات جينالىستاردىڭ اياقتالۋىن كۇتە الماي، تەنتەك سۋدىڭ جونەي بەرۋ ءقاۋپى بار-دى. ول ءقاۋىپ ورىندى ەكەن، سىردىڭ سۋى مىنە اق تاقىردا كەزدەسە كەتتى.
— وزبەكتەردىڭ نە ارمانى بار ەكەن! — دەپ ويلايدى ايگۇل. — وزبەك جەرىندە سىرداريا قاتپايدى دا، تاسىمايدى دا. قاتا قالسا بىزدەن جيىرما كۇن بۇرىن ەرىپ بارلىق مۇز ءبىزدىڭ القىمعا كەلىپ تىرەلىپ قالادى. وزبەكتەر بىزگە ۇقساپ ەكى جۇما بويى مۇز بۇزىپ الەكتەنبەيدى. ءبىزدىڭ سىر نەشە جەردەن ءتۇيىلىپ، نەشە جەردەن كەپتەلىپ قالادى. سىر بويىنا وزبەكتەر قالاي اقىلدى ورنالاسقان، قازاق قالاي بەيعام ورنالاسقان...
كورشى ەلمەن كۇندەسپەگەنىمەن ايگۇل ءوز ەلىنىڭ سۋ شارۋاشىلىعىنا ءارى ءاتۇستى، ءارى ولاق ەكەنىن ويلاپ كەلەدى. ءبىر كەزدە ايگۇلدىڭ داۋىسى شىعىپ كەتتى:
— جالعىز سىرداريا ما ەكەن باس اساۋ كۇيىندە جاتقان! — دەدى ول وزىنە-وزى. — داۋىسى كەكتەنە دە كىنالاي شىقتى. — كوشپەلى ادەتىمىز ءالى باسىم. ۇمىتا الماي كەلەمىز. كەيدە بۇگىنگىنى عانا ويلاۋعا ۇيمەلەسىپ قالامىز. ەرتەڭگىنىڭ بار مۇڭى سۋدا عوي. تىڭداردىڭ تىڭى سۋ ەمەس پە! قازاق جەرىندەگى جەتى جارىم مىڭ وزەننىڭ بىردە-بىرى قولبالا بولعان جوق. عالىمدارىمىز جەر استىندا جاتقان ون شاقتى تەڭىز بارىن اشتى. بىلەكتى سىبانىپ جىبەرىپ، بالاقتى ءتۇرىپ جىبەرىپ، قولعا الار ءىس وسى ەمەس پە! قۇم تەڭىزىنە ۇيرەنگەن كوز سۋ تەڭىزىن ىزدەمەي مە ەكەن! جاتسىنا ما ەكەن!..
وزىمەن ءوزى داۋلاسىپ كەلە جاتقانىن ايگۇل ەندى عانا بايقادى. بۇل ونىڭ ۇلكەن ءبىر جيىنىندا ايتۋعا ازىرلەپ جۇرگەن ويى ەدى. گازەت-جۋرنالدارعا الدەنەشە رەت سۋ ماسەلەسىن كوتەرگەن عالىمدارعا ءۇن قوسپاق بولعان ەكەن. ءقازىر مىنە ەتىگى كۇركىلدەپ سۋ كەشىپ كەلە جاتقاندا كوپتەن كەرنەگەن وي ەرىكسىز اقتارىلىپ كەتتى. ءتىسى قايراۋلى ءجۇر ەكەن، ارەڭ توقتادى.
وسىنداي ءبىر جاي ايگۇلدە ءار كەزدە بولاتىنى بار. الدەنەگە ىزالانىپ كىلت سويلەپ تە جىبەرەدى. ءۇنسىز دالادا جينالا بەرگەن ويلار، اسىرەسە ءوز تىرشىلىگىنە بايلانىسا تۋىپ، ءوسىپ-وربىپ جاتاتىن ويلار ايتىلۋدى كەرەك ەتەتىن سياقتى. كەيدە ءتىپتى ۇزاق سويلەپ كەتسە، ايگۇل ءوزىن ءبىر جينالىستا كورەتىنى دە بار. كوز الدىنا جينالىستا وتىرعان ءجۇز تانىس ادامدار — مالشىلار، كۇرىششىلەر، ماقتاشىلار، كانال قازۋشىلار كەلەدى. ءبارى دە ايتا ءتۇس، ايانباي ايت دەپ وتىرعانداي بولادى. ونداي كەزدە ايگۇل توقتاي الماي ۇزاق سويلەيدى. كوز الدىنا ەلەستەگەن ادامداردان ايرىلعىسى كەلمەيدى. ويلارى سالماقتى بولعانىمەن، سويلەۋ ءتۇرى ولاقتاۋ شىعىپ جاتقانىنا دا قارامايدى. كەيدە ويلارى ەسكى قۇدىق باسىنا ۇيمەلەگەن قويلارىنا ۇقساپ، توپىرلاپ كەتەتىنى دە بار. قالايدا قىسى-جازى كوبىنەسە جالعىز جۇرەتىن قويشىعا ۇزاق كۇندى قىسقارتۋ كەرەك. دالا ۇنسىزدىگىن، قوي ۇنسىزدىگىن جەڭۋ كەرەك. وندايدى كوتەرىڭكى كوڭىل، كوڭىلدى كوتەرەردەي وي جەڭەدى دە.
شۇباپ كەلە جاتقان وتاردىڭ الدىڭعى جاعىنان ساق كۇزەتشى كوكداۋىلداردىڭ ءبىرى قاڭق ەتىپ قالدى. شاقىرعانداي بولادى. جاس قوزىلاردى تيەپ العان تۇيەلى اربا دا سول داۋىسقا قاراي ويىسىپ بارادى. تاعى ءبىر ساۋلىق جول-جونەكەي، سۋدا قوزىلاعالى جاتقانى دا. بۇل مىنە ون جەتىنشى...
ايگۇل كوزى العا قاراسا دا، ويى تاعى دا سۋعا ورالدى. وتكەن جازدا عانا سىرداريادان وتگونعا تارتىلعان كانالدى قازىپ جاتقاندارعا بارىپ قايتقانى ەسىنە ءتۇستى. ول اراداعى سايلاۋشىلارى:
— اۆتولاۆكا ايىنا ەكى-اق رەت كەلەدى.
— اۆتوكلۋب ودان دا سيرەك.
— ارتيستەردى، جازۋشىلاردى كورەتىن كۇنىمىز بولا ما؟ — دەسىپ قالعان.
مۇنداي ارىزداردى ايگۇلدىڭ ءوزى ايتا باستاسا ءتىپتى اششى شىعار ەدى. كانال قازۋشىلار تراسسانىڭ ءون بويىنداعى بولىمشەلەردىڭ بارىندە دە ەكى جۇزدەي ادامنان قۇرىلعان. ونداي بولىمشەلەر بەسەۋ. مۇنداي جەرگە اۆتولاۆكا دا، ارتيستەر دە تىم سيرەك كەلەدى. ال، جالعىز جايىلعان قويشى ولاردىڭ ءبىرىن دە كورمەيدى. ءبىراق دەپۋتات ايگۇل ءوز زارىن ايتقان جوق. تەك كوزىنىڭ جىميۋىمەن عانا اڭعارتتى دا:
— باسشىلارعا جەتكىزەيىن، قۇلاق اساتىن بولار. كەلەر، — دەدى.
كانال قازۋشىلاردىڭ اسىرەسە سالماق سالا ايتقاندارى سۋ جايى بولىپ ەدى. ءشول دالادا سۋ دەگەننىڭ ءقادىرى قانداي ەكەنىن ايگۇل ءوزى دە جاقسى بىلەدى. تەر مەن شاڭنان سىرەسىپ قالعان ءسىرى كويلەك كيگەن كانال قازۋشىلار شومىلۋ دەگەندى ۇمىتقان سياقتى. ىشىمدىك سۋدىڭ ءوزى تاپشى. سيستەرنامەن سۋ كەلە جاتقاندا سارىارقادان سامال سوققانداي سەزىنەدى.
كۇن قۇم قايناعان ىستىق ەدى. سونا مەن بۇگەلەكتەن باسقانىڭ تاماعىنان اس وتپەيتىن ىستىق تا.
— سۋ سەندەردىڭ قولدارىندا ەمەس پە، جولداستار. جۇزدەگەن وتارلار، مىڭداعان قويشىلار سۋدى سەندەردەن كۇتەدى. ءشول دالانى تاسپاداي ءتىلىپ بولسا دا، قىسقى-جازعى جايىلىمعا سۋ جەتكىزەر مەزگىل بولعان جوق پا؟ ۋادەلەرىڭ وتكەن ماي ەمەس پە ەدى، ەندى قاشان؟ — دەپ توقتاعان ايگۇل.
شاڭىن بۇرقىراتىپ جەر قازىپ جاتقان ادامدارعا شومىلۋ ارمان ەكەنىن ايگۇلگە ءتۇسىندىرۋدىڭ كەرەگى جوقتى. سوندىقتان ول بۇدان ءارى قازبالاماي توقتادى. دوڭگەلەك قارا كوزدەرىن قۇرىلىس باستىعىنىڭ كوزدەرىنە قاداپ، جاۋاپ كۇتتى. ول تەز ورنىنان تۇرىپ:
— كەلەر مايدا بىتىرەمىز... ەگىن جيناۋ كەزىندە كولحوزشىلاردى قۋىپ اكەتپەسە... ەندى ون شاقتى ەكسكاۆاتور بەرىلسە... — دەدى.
وسىلاي، كەيدە ەرمەك ءۇشىن ەسكى اڭىزداردى ەسكە الىپ، كەيدە بۇگىنگى مەن ەرتەڭگىنى قوساقتاي ويلاپ ايگۇل كەلەدى. كۇن جىلىپ، سۋ جىلىنا باستاعان. تۋعانىنا ءبىر-اق جەتى بولعان جاس قوزىلار جاس بالاداي ءالسىز دە ايانىشتى ماڭىرايدى. شارشاعان باقىرلار جاتىپ دەمالعىسى كەلەدى. ءبىراق ول دەمالىسقا دەيىن ەكى كۇن، ءبىر ءتۇن بار. ول وسى كەشپە سۋدا وتەتىن كۇن، ول وسى كەشپە سۋدا وتەتىن ءتۇن.
تاس كومىردەي جالتىلداعان قارا قوزى ءالسىز عانا ماڭىراپ قالىپ، كەشىپ كەلە جاتقان سۋعا جاتا كەتكىسى كەلگەن ىڭعايىن كورسەتتى. تىزەلەرىن بۇگە، بەرگەندە تۇمسىعى سۋعا ءتيدى دە، سەلك ەتىپ قايتا تۇردى. سۋدى تالتىرەكتەي كەشىپ قايتا ءجۇرىپ كەتتى. ەندى ون قادام جۇرسە قۇلاي كەتكەلى بارادى. ايگۋل قوزىنى كوتەرىپ الىپ بالاداي كەۋدەسىنە قىستى، قۇمارلانا، يىسكەپ-يىسكەپ قالدى. كوزدەرىنەن جاسى دا دومالاپ كەتتى.
جاس قوزىنى قولىنا السا-اق ايگۇلدىڭ ەسىنە ەكى ايعا تولماي قازا تاپقان تۇلا بويى تۇڭعىشى — امانكەلدىسى تۇسەدى. ول ءبىر اۋىر جىلداردىڭ اۋىر كۇندەرى ەدى. ايگۇل بوساناردان ەكى-اق اي بۇرىن مايدانعا كەتكەن جارىنان دا حابار جوق بولاتىن. سوعىس ۇستىندە تۋعان سوڭ، اتىن امانكەلدى قويعان بالاسىنىڭ سۋرەتىن اكەسىنە جىبەرۋدى ارمان ەتىپ ەدى. ايگۋل ونى دا ىستەي المادى. جاڭا تۋعان جاس بالا دا، كۇيەۋىنىڭ وتارى دا جاس بوسانعان ايگۇلگە قاراپ قالدى.
جالعىز عانا قۇرساق كوتەرگەن ايگۇل جاس بالانىڭ جىلىلىعىن ءالى ۇمىتقان جوق. جاس قوزىنى كەۋدەسىنە قىسسا-اق سول بالانىڭ جىلۋى كەلەدى. السىرەگەن قوزى ماڭىراسا-اق قۇلاعىنا سول بالانىن ءۇنى كەلەدى. جاس قوزىدان سول بالانىڭ ءيىسى كەلەدى.
قوزىنى قولىنا الا بەرگەندە ايگۇل از عانا السىرەۋ دە سەزىنىپ ەدى. ونىڭ ۇستىنە شىدامسىز جيرەنبەستى يىعىمەن سوعىلىپ كەتتى دە قوزى شولپ ەتىپ سۋعا ءتۇستى. ايگۇل ءوزى دە از-اق قۇلاماي قالدى. قوزى بايعۇس سورتاڭداعى اشقىلتىم سۋعا تۇمسىعىن بىرەر تىعىپ الىپ، تىرباڭداپ ورەن تۇردى. باسىن شايقاپ، ەكى قۇلاعىمەن جاعىن شاپالاقتاپ، تۇشكىرىپ-تۇشكىرىپ قالدى. ايگۇل قوزىنى قايتا كوتەرىپ الىپ قىزىلشۇبار شالىسىمەن كوزدەرىن، قۇلاقتارىن، تۇمسىعىن ءسۇرتتى. اتى سوعىلىپ كەتكەندە قۇلاي جازداعان ايگۇلدىڭ شولاق رەزەڭكە ەتىگىنە سۋ تولىپ كەتىپتى. ەكى تابانى ماي باتپاققا جابىسىپ قالعانداي، اتتاي الار ەمەس.
— جاكە، توقتاي تۇرىڭىز! — دەدى ايگۇل ۇزاڭقىراپ كەتكەن تۇيەلى ارباعا قاراپ، — مىنا قوزىنى دا ارباعا الارسىز.
ايگۇل سۋ تولىپ كەتكەن رەزەڭكە ەتىگىنەن اياعىن ارەڭ سۋىرىپ الدى دا، قوزىنى كوتەرگەن بويى ارباعا قاراي كەتتى. سۋ جىلى ەكەن. كىشكەنە اياقتىڭ قىپ-قىزىل ساۋساقتارى سۋ بەتىنە جىمىڭداسىپ تيگەندەي بولدى.
تۇيە جەگىلگەن كۇركەلى اربا توقتاپ، تۇيەنى جەتەلەگەن جاكەڭ شال مۇرنىن ءسىڭبىرىپ، جەڭىمەن ءسۇرتتى. ماڭدايىنان سورعالاعان تەر ەكى ميىعىنان اعىپ سەلدىر ساقالىنىڭ ىشىنە سىڭە بەرىپتى. استىنا كەرەگە جايىپ كەڭەيتكەن، اينالاسىنا شي ۇستاپ قورشاۋلاعان اربادان ايگۇلگە بالالار داۋىسى ەستىلەدى. ورتالارىنا تاعى ءبىر.قوزى كەلىپ قوسىلعاندا كەشەلى-بۇگىنگى تۋعان جاس ءتول شۋلاسىپ كەتتى.
— جيىرمادان اسىپ كەتتى-اۋ، شىراعىم. كەشكە دەيىن قىرىققا جەتىپ جۇرسە قايتەمىز؟ — دەدى جاكەڭ شال بوركىمەن ماڭدايىن ءسۇرتىپ تۇرىپ. — بۇدان بىلاي كۇن-تۇن دەمەي اقتارىلادى عوي. قوي عوي، كۇن-تۇنىنە قاراي ما ول. پلان بويىنشا دا وسىلاي ما ەدى؟ كەشكى قونالقادا ءبىراز قوزىنى سوياتىن بولامىز با؟
— پىشاعىڭىزدى جالاڭداتپاي، شىداي تۇرىڭىز، جاكە.
— مەن شىدارمىن-اۋ، قويلارىڭ شىداسا! قويدىڭ قاشان قوزىلارىن زوتەحنيك ەكەۋىڭ عوي بىلەتىن. ول وقىعان، سەن بولساڭ دەپۋتات. ءبىراق مەن بىردەڭە بىلسەم قوزى از بولماس.
شالدىڭ كىنالاي سويلەۋىن ايگۇل ورىندى كوردى. پلان دا، ەسەپ تە دۇرىس ەدى، ءبىراق، سونىڭ ورىندالۋىنا كىنارات ارالاسقانىن ايتتى.
جاكە-اۋ، امالىم بولدى ما؟ ءبىز قىستاعان جەردە تىم بولماسا ءبىر جەل-قۇدىق سۋ بەرسە، قويدى سول جەردە-اق قوزىلاتاتىن ەدىك قوي. اق تاقىردىڭ سۋىن كەشىپ، تۇبەككە ويىساتىن نەمىز بار ەدى؟
— تۇسىنەم، شىراعىم. بيىل قارى قۇرعىر دا كۇرت ەرىپ، ءبىر-اق كۇندە جوق بولدى عوي. تۇبەككە كوشپەسىنە امال قالدى ما؟
— كوشپەسىڭە ەمەس، قاشپاسىنا دەڭىز، جاكە. جەل-قۇدىقتار سۋ تارتپاي قۇر قاڭقايىپ قالا بارمادى ما؟
— ساياساتىنا قارسى كەلىپ قالام با دەپ جۇقالاپ جاتقانىم عوي انشەيىن... ايتپەسە وسىدان ارتىق قاشۋ بولادى دەيمىسىڭ. سۋسىز جەردە وتار ۇستاۋعا بولمايتىنىن بىلەمىن عوي.
— جەل قۇدىقتار كۇزدىگۇنى قاناتىن بۇلعاپ شاقىرىپ تۇرعانداي ەدى، ءدال كەرەك كەزىندە سۋ بەرمەي قوش ايتىسقانداي قولدارىن سىلتەپ قالا بەردى.
— ميداي دالادا الدەبىردەمەنىڭ قالقايىپ تۇرعانى تەرىس تە ەمەس شىعار... باستىقتار ورناتقان قاڭقايما عوي ايتەۋىر، — دەدى شال الدەكىمدەردى كەكەتكەندەي ۇنمەن.
— قاڭقايىپ تۇرۋ ءۇشىن ەمەس، سۋ تارتۋ ءۇشىن.
— ءا، تۇسىنەم عوي.
— ونى جۇرتتىڭ ءبارى دە تۇسىنەدى.
— ءبارى دە تۇسىنسە تۇسىنەتىن شىعار، ءبىراق ءبارىن دە تۇسىنەمىز دەمەس ەدىم.
ايگۇل شالدىڭ وسپاعىن اڭعارماي قالىپ ەدى. جاكەن ءاربىر قارتاڭ ادامنىڭ بايىرعى ادەتىنە باسىپ، اقىل ايتا سويلەپ كەتتى: :
— مىسالى، تەحنيكانى مەن تۇسىنەمىن بە! جوق. جەل-قۇدىق دەگەن نەمەنە ءوزى؟ ءبىر دوڭگەلەكتى ءبىر دوڭگەلەك اينالدىرىپ تۇرادى، سول ەمەس پە؟ ءبىر دوڭگەلەكتىڭ تىستەرى، ەكىنشى دوڭگەلەكتىڭ تىستەرىنىڭ اراسىنان شىعىپ كەتپەسە بولعانى دا. شىعىپ كەتكەن ەكەن — ءبىتتى. ءبىزدىڭ زوتەحنيك پەن فەرما باستىعىنا ۇساپ شارتپا-شۇرت بولادى دا قالادى. وسىنىڭ ءوزىن سەنەن باسقا قويشى بىلە بەرە مە ەكەن، ءسىرا؟
ايگۇل جابىرلەنگەن جوق. شالدىڭ ءوزىن سىناپ تۇرعانىن اۋىرلامادى. شىندىق كوردى. كوزىن ۋ-شۋ بولىپ جاتقان «بالالار باقشاسىنا»، قوزى ارباعا اۋدارىپ اكەتتى. قولىن قوزىلارعا سوزدى.
— ەمەتىن ۋاقىتتارى بولدى، — دەدى شال.
جاس قوزىلاردىڭ جىپ-جىلى تۇمسىقتارى ايگۇلدىڭ قولىن يىسكەلەيدى. جىبىر-جىبىر ەتكەن جاس ەرىندەر جالانىپ قويادى.
— شىداي تۇرىڭدار، قوشاقاندارىم. ەرتەڭ كەشكە دەيىن عانا شىداڭدار. ايتپەسە جاكەڭنىڭ پىشاعى قايراۋلى كورىنەدى. شىداڭدار، — دەپ ايگۇل ءار قوزىنىڭ باسىن ءبىر سيپادى.
— قاراعىم-اي، جاس قوزىلارعا مەنى جامانداعانىڭ نە؟ — دەپ، جاكەڭ شال وكپەلەپ قالعانداي ءجۇزىن اربادان اۋدارىپ، اينالا قارانا بەرىپ:
— ويباي، اكەتتى! — دەدى شوشىنعان داۋىسپەن. قولىن شۇباپ كەلە جاتقان وتاردىڭ ارت جاعىنا قاراي سىلتەدى.
دالانىڭ ۇلكەن قارا قۇسى، قاناتتارى سۋىلداپ-ىسقىرىپ، قارا نايزاعايداي اعىپ، ايگۇلدىڭ سۋدا قالعان ەتىكتەرىنە شانشىلا قۇلاپ كەلەدى ەكەن.
— اكەتسىن، اكەتسىن! — دەدى ايگۇل ساق-ساق كۇلىپ. دالا ۇنسىزدىگىندە جارىلا كۇلەردەي قىزىقتار دا سيرەك. ايگۇل ءماز بولىپ قالدى.
قاراقۇس ەتىكتى قوزى دەپ قالعانىن سۋعا تايانا بەرە سەزىنىپ، قايقاڭ قاعىپ قايتا جوعارىلاپ كەتتى. ۇيالعانداي، جان-جاعىنا جالت-جۇلت قارانىپ بارادى.
بولماشى قىزىققا ايگۇل ءالى كۇلىپ تۇر ەدى، ارت جاقتان دالاقتاپ شاۋىپ كەلە جاتقان سالت اتتىنى كوردى. ساسقان ادامنىڭ دالاقتاۋى. الىستان-اق بوركىن بۇلعالاپ، ەكى اياعى سەرەڭ-سەرەڭ اسا ءبىر تىعىز جۇمىسپەن كەلە جاتقانىن اڭداتادى.
— جولداس دەپۋتات! جولداس دەپۋتات!
شاپقىنشى جاقىنداي بەردى. ءتورتىنشى فەرمانىڭ قويشىسى بەردەن ەكەنى دە تانىلدى. ول ءبىر قورقاق تا ساسقالاق ادام. جاقىنداعان سايىن اتىن وكپەگە تەپكىلەپ، قامشىلاي تۇسەدى. ايگۇل وعان شيرىعا قاراپ، «اپىر-اي، قۇلايدى-اۋ، قۇلايدى-اۋ!» دەگەنشە، بەردەن ات-ماتىمەن توڭقالاڭ اسىپ قۇلاپ تا ءتۇستى. ات ءتورت تارماقتاپ بارىپ ورنىنان ارەڭ تۇردى. قولتىعى دىرىلدەپ، بار دەنەسىمەن تەڭسەلىپ تۇر. بەردەن ءوزى تاقىر باسىنان ماي باتپاق سورعالاپ تەز تۇرا الماي قالدى. سۋعا بەلشەسىنەن باتىپ وتىرعان كۇيى: «دەپۋتات جولداس! دەپۋتات جولداس!» دەپ جاتىر.
— ە، نە بولدى، بەردەن؟ — دەدى ايگۇل كۇلىمسىرەپ.
— ەندى جارتى ساعاتتا جەتپەسەڭ ءبىزدىڭ وتاردىڭ بارلىق ءتولى «قاسقىرسايدا» قالادى.
— نەگە؟ ادامدارىڭ قايدا؟
بەردەن سوزگە، سۇراۋعا قۇلاق اسار ەمەس، ءوز ءسوزىن ايتا بەرەدى.
— «قاسقىرساي» وتكىزەر ەمەس. سۋ كەرنەپ بارادى. وتكەل بەرەر ەمەس. سونى مالىمدەۋگە كەلدىم.
— تاعى بىر-ەكى كۇن ۇيىقتاي تۇسسەڭدەر ەدى! — دەپ جاكەڭ شال ونى كەكەتىپ تاستادى. بەردەن وعان دا قۇلاق اسقان جوق:
— دەپۋتاتقا مالىمدەدىم، بولدى. ەندىگىسىن ءوزى ءبىلىن، — دەدى دە ءوزىن-وزى بوكسەسىنەن كوتەرمەلەپ، ورنىنان ۇردى.
«قاسقىرساي» دەيتىن بالەنى ايگۇل بالا جاسىنان بىلەتىن. ۇزىندىعى جيىرما كيلومەتر كەلەتىن تەرەڭ سايعا كەي جىلدارى سىردىڭ سۋى ءتۇسىپ كەتسە، وتكەل بەرمەيتىنى راس. قىس بويى قۇمدا باعىلاتىن وتارلار تۇبەككە ورالعاندا، وسى سايعا سوقپاي وتە المايدى. «قاسقىرسايدان» ايگۇل وتارى دا كەشە عانا وتكەن. وندا قۇرعاق جاتىر ەدى. ىلعي جىميىپ كەلىپ، قاپى سوقتىراتىن سىردىڭ سۋى ۇرلانىپ كەلىپ باسىپ العانى دا. ەندى ول ساي سالىعىن سالماي وتكىزبەيدى. ايگۇل ويلانىپ قالدى.
— بىزدەن كەيىن تاعى دا كوپ وتارلار كەلە جاتىر. ءبارى دە كەلىپ تىرەلەدى سوعان. ولاردىڭ كۇنى وزىمەن، ءبىزدى اپاتتان قۇتقارا گور، دەپۋتات.
ءوز وتارىنىڭ قىسىلىسىن كۇيىپ-پىسىپ تۇرىپ ايتسا، باسقالاردىڭ مۇڭ-مۇقتاجى ەنجار عانا ايتىلدى.
— نەمەنە، سەندەردە تىم بولماسا مىناداي اربا دا جوق پا؟ — دەدى جاكەڭ شال. اربا جايىن ورىنسىز-اق قىستىرعانىنا قاراعان جوق.
ءوز قولىنان جاساپ العان، ءار جىلدا بىرەر كۇن كەرەگى دە بولىپ قالاتىن ارباسىنا جاكەڭ ماردامسي قارادى. الدىنعى ەكى دوڭعالاعى ەسكى سوقالاردان قالعان تەمىر دوڭعالاقتار، ارتقى ەكەۋى — موتوسيكلدىكى.
— اربا دەپ تۇرعانىڭىز مىناۋ ما؟ كورگەن دە ەمەسپىن، ەستىگەن دە ەمەسپىن، — دەدى بەردەن. كەكەتەيىن، قۋلىق ايتايىن" دەگەن جوق، اربيعان-ىربيعان بىردەمەنى جاراتپاي قالعانىن تۋرا ايتتى.
— ءوي اقىماق! جىل سايىن بارلىق ءتولدىڭ جانىن الىپ قالىپ جۇرگەن وسى اربا ەكەنىن ەستىمەپ پە ەڭ؟ و نە دەگەنى ەكەن!
— ءجا، «قاسقىرسايىڭا» قايتا بەر. مەن دە ۇزاماي جەتەرمىن، — دەدى ايگۇل بوربايىنان سورعالاپ ارەڭ تۇرا بەرگەن بەردەنگە قاراپ، — جاكە، ءسىز يتتەرگە يە بولارسىز، مەنىڭ ارتىمنان ەرىپ كەتپەسىن. وتاردى توقتاتپاي، ىلگەرى قاراي جىلجىتا بەرىڭدەر. تۇسىنا جەتكەندە اۋەسبەك تە كەلىپ قوسىلار.
اۋەسبەك ەكىنشى قويشى، ءبىر كانيستر سۋ، ءبىر شاينەك، ءبىر قازانشانى بوكتەرىپ الىپ، ول مانا ىلگەرى كەتكەن. ءار قىسىلشاڭنىڭ ءوز امالى بار، قويشىلار كەزەكتەسىپ ىلگەرى كەتىپ، سۋدان قۇرعاققا شىعىپ جىلى تاماق جاسايدى. ات شوقىراعىمەن جارتى ساعات ىلگەرى كەتكەن قويشىنى وتار جىلجىپ ءۇش ساعاتتا ارەڭ قۋىپ جەتەدى. ول ەكى ارادا مىزعىپ الۋعا دا بولادى.
— ءوز قوزىلارىن قوينىنا تىقسا دا، امان الىپ قالار ەدى. كولحوزدىڭ قوزىلارى قىرىلعالى جاتقانىن ساعان مالىمدەۋگە كەلگەنىن كوردىڭ بە مۇنىڭ! باسىنا ءمىنىپ وتىرىپ، قىزىل بۇرىشتى قىستىرار ما ەدى قۇيرىعىنىڭ اراسىنا! — دەدى جاكەڭ شال، اتىن وكپەگە تەپكىلەپ ۇزاي بەرگەن بەردەنگە قاراپ.
ايگۇل ۇندەگەن جوق. ەتىگىنىڭ سۋىن توگىپ، جالاڭ اياعىنا سۋعا سالدى دا، اتىنا ءمىندى. ەرىگىپ كەلە جاتقان جيرەنبەستى قويانداي ورعىپ اتىلا جونەلدى. اتىنىڭ ءتورت تۇياعىنان جارىلا شاشىراعان سۋ كۇن كوزىنە شالىنعاندا ايگۇل ەكى جاعىنا قىزىلدى-جاسىلدى مارجان شاشىپ بارا جاتقانداي كورىنەدى ەكەن، جاكەڭ شال قىزىعا قاراپ:
— ەرىڭ دە، ەركەگىڭ دە سەندەي-اق بولار! — دەدى. سودان كەيىن ايگۇلدىڭ ارتىنان جونەلە بەرگەن يتتەرىن شاقىردى:
— كاھ، كاھ، كاھ!..
«قاسقىرسايعا» جەتكەن سوڭ، ايگۇل جۇرتتىڭ ەكى نارسەدەن اڭتارىلىپ قالعانىن تانىدى. تاسىعان سۋ، كەڭ دالانى قاپتالداي جالاپ كەتەتىن ءورت، بيىك اسپاندى تىلگىلەگەن، نايزاعاي سياقتى الىپ كۇشتەر دالا حالقىن ارباسۋعا كەلتىرمەي جەڭە بەرگەن، باعىندىرىپ العان. سول ىقتاۋ ءالى ارىلماي كەلەدى. «وت پەن سۋ — ءتىلسىز جاۋ» — دەپ جاي ايتىلدى دەيسىڭ بە، كەلىسىمگە كەلمەيتىندىكتەن ايتىلعان عوي. ونىڭ ۇستىنە ءبىر ساتى بولسا دا جوعارىدان بۇيرىق كۇتۋ تاعى ءبىر تۇساۋ بولىپ قوسىلىپتى.
«قاسقىرساي» كەمەرىنەن كەلىپ تولا باستاعان ەكەن. ات ومىراۋىنان اساتىن، بۇيرالانا اققان سۋ سايعا تىعىلعان قاڭباقتاردى اعىزىپ الدەقايدا اكەتىپ بارادى. سايدىڭ ارعى بەتىنە ءۇش-تورت وتار جينالىپ قالىپتى. ءبىر-بىر كيىز ءۇيدى ارتىپ العان تۇيەلەر ءار جەرگە شوكتىرۋلى جاتىر. سايدىڭ جاعاسىنا وت جاعىلىپ، شاينەكتەر، قازاندار اسىلعان. ەركەكتەر وڭاشا شوقتارىلىپ الدەنەنى ەرمەك ەتىپ وتىر.
مويىندارىنا اشىق ءتۇستى قىزىل الا گالستۋك بايلاعان ەكى جاس قويشى سۋدان اتپەن ءجۇزىپ ءوتتى دە، ايگۇلدى بەرگى جاعادا قارسى الدى. سايدىڭ ارعى بەتىنەن: — جەتكەن ەكەن، جەتتى عوي دەپۋتاتىمىز، — دەگەن داۋىستار ەستىلەدى.
— وسىدان ءبىر-اق جەتى بۇرىن نە دەپ كەلىسىپ ەدىك؟ ۋادەلەرىڭ قايدا؟ — دەدى ايگۇل اماندىققا كەلمەي جاتىپ-اق. داۋىسىندا ارەڭ ۇستاپ قالعان ىزعار بار ەدى. قويدى ۇمىتىپ، قوشەمەت كورسەتكەلى كەلگەن جاس قويشىلار ابىرجىپ قالدى.
— اپاي-اۋ، فەرما باستىعى الداپ ۇردى عوي. ايتقاندارىنىڭ ءبىرىن ورىنداعان جوق.
— سودان كەيىن كوزىمىزگە كورىنگەن جوق،— دەپ جاس قويشىلار بار كىنانى كوزى جوققا اۋدارىپ جاتىر.
جيرەنبەستىنى ومىراۋلاتا ءجۇزدىرتىپ ايگۇل سايدىڭ ارعى بەتىنە شىققاندا، بارلىق قويشىلار قوپارىلا كوتەرىلىپ كەلىپ قارسى الدى. بۇلار دا دەپۋتاتقا ۇزاق شۇبىرىندى، قوشەمەت كورسەتە باستاپ ەدى، ايگۇل تەز تويتارىپ تاستادى.
بولماشىنى داعدارىس كورىپ، بولىمسىزدى ءسوز قىلاتىن مىنەزدەرگە ايگۇل كۇيىپ-پىسىپ قالاتىن ەدى. ول جايىلىمى كەڭ كورىنگەنمەن كوبىنەسە جايداقى شىعاتىن ويدىڭ دامى ەمەس، جيناقى دا شىمىر ويدىڭ ادامى. ەنجارلىقتان تۋاتىن ەزبە سوزدەردى ول ايىعارى جوق كۇزگى اق جاڭبىرداي سەزىنەدى. قويشىلاردىڭ بولماشىنى، سەپ قىلىپ، الىستان اعاش جاعالتايلاپ اكەلىپ بار كىنانى فەرما باستىعىنا اۋدارعىسى كەلگەندەرىنە ايگۇل قۇلاعىن دا سالعان جوق. «ءجا، جەتەر!» دەپ ايعايلاپ جىبەرگىسى دە كەلدى. ءبىراق كوپشىلىك الدىندا كوتەرىلە سويلەۋ، زەكىپ قالۋ ايگۇلدىڭ ادەتىندە جوق ەدى.
— ءجا، بولار ءىس بولىپ، ۋاقىت ءوتىپ كەتكەن ەكەن، امال نە... تەك ەندىگى جىلى تاعى دا وسىعان ۇرىنبايتىن بولايىق، — دەدى ايگۇل از عانا جىميا سويلەپ. — ە، تالايدى ۇمىتتىڭدار عوي، مۇنى دا ۇمىتىپ كەتەرسىڭدەر!
ۋادەگە مىرزا جۇرت:
— ە، نەگە ۇمىتايىق!
— ەستە قالاتىنداي-اق بولىپ تۇر، — دەستى.
— وندا تۇرمايىق، ءۇش-تورت كەرەگەنى قوساقتاپ سالى جاساڭدار. ءاربىر سالى ەڭ كەمى جيىرما قوزىنى كوتەرەدى. «قاسقىرسايعا» ءبىر قوزىنى دا قۇرمالدىق ەتپەيمىز. ءىرى قويلار وزدەرى دە ءجۇزىپ ەتەدى. كانە!
وسى وڭاي وي قويشىلاردىڭ بارىندە دە بار ەكەن، ءبارى دە وڭاي ماقۇلدادى. تەك ەرلىككە، وزىق تەحنيكاعا سۇيەنگەن وي بولماعاندىقتان ايتۋعا ارلانىپتى.
ءتورت وتاردىڭ جاس قوزىلارىن سالىمەن وتكىزۋگە ەداۋىر ۋاقىت كەتتى. قويشىلار قوزىلارىنىڭ ارالاسىپ كەتپەۋىنە جان سالىپ ءجۇر. ايعاي-شۋلارى كوپ، بوگەسىندەرى كوپ، بىرىنە-بىرىنىڭ اقىل ايتۋلارى كوپ. كەيبىر قويشىلار قوزىلارى تۇگەل قىرىلىپ قالاتىن بولسا دا، قالىپتاسقان ادەتتەرىنەن ايرىلعىلارى كەلمەيدى، جوق جەردەن تالاس شىعارادى.
ايگۇل وسى تۇستا عانا ءبىر ايقايلاپ قالدى:
— توقتاتىڭدار بوسقا داۋرىعۋدى. مەن جاۋاپ بەرەم! — دەدى. ىزعارلى ءۇندى وڭاي سەزىنە قالعان قويشىلار ودان كەيىن زەكىپ قالۋدى كۇتكەن جوق.
«قاسقىرسايدان» امان وتكەن وتارلار ءتۇن ورتاسى اۋا بەرگەندە اق تاقىردىڭ جايىلما سۋىنا كەلىپ كيلىگىپ ەدى. ارى-بەرىدەن سوڭ وتارلار ارالاسىپ تا كەتتى. كەشەگى-بۇگىندى تۋعان جاس قوزىلاردى كەرەگە-سۇيرەتكىگە جەگىلگەن تۇيەلەر اكەلە جاتىر. تۇيەنىڭ ۇستىنە شاڭىراق-كۇركە جاساپ الىپ قوزىلاردى سوعان تولتىرىپ العاندار دا بار. ءبىر اپاتتان امان وتسە دە، سۋ جايىلىپ كەتكەن تاقىردىڭ الەگىنە وتارلار ەندى كەزدەستى. جازعىتۇرى ءارى بۋاز، ءارى جاداۋ قويلار تىزەدەن سۋ كەشىپ ارەڭ جىلجىپ كەلەدى.
قوزىلاپ تا كەلەدى، بىرەن-سارانداپ جۇرۋگە جاراماي قالىپ تا كەلەدى. قويشىلار دا قالجىراپ قالعان. ءان دە جوق، ەلەڭ ەتەر ءۇن دە جوق. تاعى دا دالا ۇنسىزدىگى. وعان قوسىلا ءتۇن ۇنسىزدىگى، شارشاۋ ۇنسىزدىگى. تەك قانا ءار وتاردىڭ يتتەرى سىيىسا الماي، ءالسىن-الى جانجالداسىپ، توبەلەسىپ-توبەلەسىپ الادى. ءجۇرىپ كەلە جاتىپ قالعىپ كەتكەن قويشىلاردىڭ ۇيقىسىن اشاتىن دا سول يتتەردىڭ توبەلەسى عانا.
سانمەن ەرتتەلگەن ەلگەزەك اتتاردى تاڭداپ مىنگەندەي ەكى جاس قويشى قاي وتاردا قانشا ساۋلىق بارىن، قانشا قوزى تۋعانىن ەسەپكە الىپ ءجۇر. ءاربىر جاڭا قوزىلاعان قويدىڭ، ءاربىر جۇرە الماي قالعان قويدىڭ قاي وتاردىكى ەكەنىن ەكەۋى كەزەكتەسىپ كەلىپ ايگۇلگە مالىمدەپ كەتەدى. جاس تاقىمعا ىلىككەن جاراۋ اتتارىن بەزەكتەتىپ كەلە جاتقاندا تۇنگى تىنىق سۋعا ۇيمەلەنە ءتۇسىپ تۇرعان شىم-شىتىر جۇلدىزدار شاتىناپ جارىلىپ جوق بولادى.
ەرتەڭدەر تۇبەككە جەتكەن سوڭ وسى ءتورت وتاردىڭ قوي-قوزىسىن بىرىنە-بىرىن اۋىستىرماي ءبولىپ بەرۋ جانجالى بار. ول ارينە ايگۇلگە ءبىر سوقپاي تىنا المايدى. سوندىقتان ايگۇل ءوز وتارىنا قانشا اسىقسا دا، ءالى كەتە الماي اينالاقتاپ ءجۇر. بايقالاتىن ىڭعايلار بار، انىقتالاتىن ەسەپتەر بار.
— ارامقاتقىر، جاتقىڭ كەلە مە، نەمەنە ءوزى! — دەگەن داۋىس اششىراق شىققان سوڭ ايگۇل ادەيى سولاي قاراي بۇرىلىپ كەلىپ ەدى، بەردەن ەكەن. كەرەگە-سالىنى سۇيرەپ كەلە جاتقان دارداي اتان تۇرىپ قالىپتى. بەردەن اتاندى قانشا جەرلەپ، قالاي ۇيالتام دەسە دە، ورنىنان قوزعالار ەمەس. باقىرىپ-ۇلىپ، باسىن شايقاپ، جىنىن شاشا باستاپتى.
— دەمالدىرىڭىز! — دەدى ايگۇل جاقىنداپ كەلىپ.
— دەپۋتات شىراعىم، ءالى كەتكەن جوق ەكەنسىڭ عوي. ەندى ءوز وتارىڭا جۇرە بەر. ءبىر اپاتتان الىپ قالدىڭ، راقمەت دەپۋتاتىمىزعا. بارلىق بۇيرىعىڭدى بۇلجىتپاي ورىندايمىز، — دەدى بەردەن.
— مەن بۇيرىق بەردىم بە؟
— ءوز قولىڭمەن ىستەپ كورسەتكەن سوڭ بۇيرىقتىڭ كەرەگى نە! سەن كەلمەسەڭ ءتول تۇگىل ءىرى قويدىڭ شىعىنى از بولاتىن با ەدى؟ جىگىتتەر، مۇنىڭ جايىن دەپۋتاتىمىزعا جەتكىزبەسەك بولماس دەگەن مەن ەدىم اۋەلى، اۋزىما قۇداي سالعان ەكەن...
بەردەن بۇدان گورى دە شۇبالتا سويلەمەك ەدى، الدەنەدەن سۇيرەتپەدە كەلە جاتقان قوزىلارى شۋ ەتە ءتۋستى.
— ەي، نە بولدى؟ نەگە شۋلاپ كەتتىڭدەر؟ — دەپ بەردەن قوزىلاردىڭ قاسىنا باردى دا، — ويباي، سۋ كوتەرىلىپ كەتىپتى... قوزىلار سۋعا كەتەتىن بولدى. كەتىپ قالا كورمە، جولداس دەپۋتات! — دەپ تاعى ساسقالاقتاپ قالدى.
— وياڭعا كەزدەسىپ قالماساڭ، بۇل ارادا سۋ كوتەرىلمەيدى، ساسقالاقتاما! دەپ ايگۇل اتتان ءتۇسىپ ەدى، سۋ قايتا تايازدانىپ قالعانداي ەكەن. كەرەگە-سۇيرەتپە جەرگە جابىسىپ قالىپتى.
بىرەسە اتانىن جۇلمالاپ، بىرەسە قوزىلارىنا جۇگىرىپ ابىرجىپ قالعان بەردەن:
— ەي، مىنا بورىك قايدا بارادى؟ — سىردارياعا قاراي تارتتى عوي! — دەدى.
شالدىڭ باسىنان ۇشىپ تۇسكەن بوركىن سۋ اقىرىن عانا جىلجىتىپ اكەتىپ بارادى ەكەن. بەتالىسى شىن-اق سىردارياعا قاراي. ايگۇل قۋانىپ كەتتى. قوينىندا جۇرەتىن قول ورامالىن سۋىرىپ الىپ تاستاپ جىبەرىپ ەدى، ورامال ءتىپتى تەزىرەك جىلجىپ كەتتى. ونىڭ بەتالىسى دا سىرداريا.
— توقتا، شال! اۋرەلەنبە، قۇتىلدىق، قۇتىلدىق!
ايگۇل اتىنا قارعىپ ءمىنىپ الىپ، قالعىپ تۇرعان قاراڭعى ءتۇندى جارىپ جىبەرگەندەي اشىق داۋىسپەن:
— توقتاڭدار! توقتاتىڭدار وتاردى! تاڭەرتەڭ قۇرعاقپەن قوزعالاسىڭدار. كانال ءبىتىپتى! كانال، كانال! — جايىلما سۋدى سول تارتىپ اكەتىپ جاتىر. كانال، كانال! — دەپ، شۇباعان وتاردىڭ الدى-ارتىنا شاۋىپ بارىپ، ورالىپ ارەڭ توقتادى. اۋەلى كوتەرىڭكى شىققان داۋىسى ەندى ءبىر كەزدە دىرىلدەپ، جىلاپ جىبەرگەنى بايقالادى. قالعىپ-شۇلعىپ كەلە جاتقان قويشىلاردىڭ ءبارى دە سەرگىپ، ءۇنسىز ءتۇن، گۋىلدەپ كەتتى:
— كانال، كانال!..
سۋسىز دالا وگەي شەشە عوي، ۇزاق تۇندەر تۇگىل، ۇزاق عاسىرلار بويى جىلاساڭ دا ەمىرەنەر مە، بىلق ەتەر مە!
جايىلعان سۋدىڭ كەيىن سىرىلۋى جاڭا كانالدىڭ بىتكەنى دە! بەتىمەن جايىلعان سۋدى سوراپتاپ سورىپ اكەتىپ جاتقان سول كانال بولات تا.
قويشىلار ايگۇلدى تاعى دا قورشاپ الىپ:
— كانالدا دا سەنىڭ ەڭبەگىڭ بار عوي.
— سەن بولماعاندا تاعى ءبىراز سارعايتاتىن ەدى عوي! — دەسىپ قوشەمەت كورسەتە باستاپ ەدى، ايگۇل ونى ەستىگەن جوق.
جيرەنبەستىنىڭ باسىن العا قاراي بۇرىپ الىپ جونەپ بەردى. ات تا ۇشىپ كەلەدى، ايگۇلدىڭ ءوزى دە ۇشىپ كەلە جاتقانداي.
ءوزى ءۇشىن دە، وزگەلەر ءۇشىن دە الدەقانداي ۇلكەن ءبىر قۋانىشتى ايتىپ كەتىپ بارادى. ول ولەڭ ايتىپ بارا جاتقانداي. ولەڭنىڭ ءسوزى ەمەس، سازى قالادى عوي ەستە. ايگۇل جۇرەگىنەن اتقىلاپ كەلە جاتقان دا سونداي ءبىر ساز ەدى.
You Might Also Like
-
كۇمىس قىلىشتاي جارقىلداپ، نايزاعايداي اعىپ كەلە جاتقان اتابالىق كوكقاسقا وسىلاي ءبىر جۇيتكيتىن كەزەڭ تايانىپ قالعانىن ءبىرتالايدان بەرى سەزىنگەن ەدى. وقتاۋداي جۇمىرلانىپ العان جاراۋ دەنە كوك بولاتتا...
