ءومىر – ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن بەرىلەدى
ءومىر – ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن بەرىلەدى
ماقساتى: وقۋشىلارعا تەمەكى، اراق، ناشانىڭ زياندارى تۋرالى بىلىمدەرىن تەرەڭدەتىپ، سۇراققا جاۋاپ بەرۋ بارىسىندا وي - قابىلەتتەرىن دامىتۋ، جات قىلىقتاردان اۋلاق بولۋعا تاربيەلەۋ. سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ناسيحاتتاۋ.
ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ
كورنەكى - قۇرالدار: سۋرەتتەر، ماقال - ماتەلدەر، بەينە روليكتەر.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. كىرىسپە
قۇرمەتتى ۇستازدار، ستۋدەنتتەر! سىزدەردى جاڭا عاسىردىڭ جاس بۋىن وكىلدەرى، جاڭالىققا جانى قۇمار ىزدەنىمپاز جاستارمەن كەزدەسىپ وتىرعانىمىزعا وتە قۋانىشتىمىز! ادامنىڭ جاستىعى دەگەنىمىز - تاماشا، ساۋلەتتى كوكتەم، ول ومىردە ءبىر - اق رەت بەرىلىپ جانە قايتىپ كەلمەيتىن ادام بالاسىنىڭ ەستەن كەتپەس بالاۋسا باقىتتى شاعى.
جاستىق شاق ادام ءومىرىنىڭ ەڭ ءبىر بەلسەندى، ەڭ ءبىر ءونىمدى كەزەڭى. بولاشاق بۇگىننەن باستالادى دەسەك، ەرتەڭگى ءبىزدىڭ كەلەشەگىمىزدى جالعاستىرۋشى جاس ۇرپاقتىڭ قوعامعا ويى تازا، ساناسى سەرگەك، زامانىمىزدىڭ قازىرگى تالابىنا ساي عىلىم مەن تەحنيكاسىن مەڭگەرگەن قىزدار مەن جىگىتتەردىڭ باسقاراتىنى ءسوزسىز. ەلىمىزدەگى ءاربىر ادام ءومىر سۇرۋگە قۇقىلى. دەگەنمەن، ءومىر تۋرالى باسقالار قالاي ويلايدى، سونى بۇگىنگى كەزدەسۋىمىزدە تالداپ، ويىمىزدى ورتاعا سالايىق. نەلىكتەن پىكىر الماسۋىمىزدىڭ تاقىرىبىن «ءومىر – ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن بەرىلەدى» دەپ اتاعانىمىزدى كەش بارىسىندا ءتۇسىنىپ، سوڭىندا جاۋابىن ايتامىز. پىكىر الماسۋىمىزدىڭ ماقساتى: تەمەكى، اراق، ناشانىڭ زياندارى تۋرالى بىلىمدەرىن تەرەڭدەتىپ، سۇراققا جاۋاپ بەرۋ بارىسىندا وي - قابىلەتتەرىن دامىتۋ، جات قىلىقتاردان اۋلاق بولۋعا تاربيەلەۋ. سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ناسيحاتتاۋ. ەلىمىزدىڭ پرەزيدەنتى ن. ءا. نازاربايەۆ بارلىق قازاقستاندىقتارعا جولداعان باعدارلاماسىندا حالىقتىڭ سالاۋاتتى ءومىر سۇرۋىنە قول جەتكىزۋ ءۇشىن نەگىزگى 3 باعىتتا كۇرەس جۇرگىزۋ كەرەك دەپ اتاپ كورسەتتى.
1 - باعىت – «تەمەكى شەگۋدى توقتاتۋ».
2 - باعىت - «ماسكۇنەمدىك پەن اراققا قارسى كۇرەس».
3 - باعىت - «ناشاقورلىققا، ناركوبيزنەسكە قارسى كۇرەس».
ال، ەندى ءومىر تۋرالى، دەنساۋلىق تۋرالى ويلاپ كورەيىكشى.
ءى. قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ
1. ءومىر دەگەن نە؟ – دەگەن ساۋالعا جاۋاپ بەرىپ كورەلىك. ءومىر - ادام تۋعاننان باستاپ ولگەنگە دەيىنگى فيزيولوگيالىق كۇيى. ادام ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن اينالاسىنداعى ورتامەن ۇنەمى زات الماسۋى ارقىلى تىعىز بايلانىستا بولۋى كەرەك. ءومىر - تەڭىز! وسى ۇلكەن تەڭىزدىڭ اساۋ تولقىندارىندا، كۇشتى داۋىلدارىندا اداسىپ قالماۋ ءۇشىن ءومىرىمىزدى نەدەن باستاپ، قالاي اداسىپ قالماۋىمىز كەرەك. مەن ەندى بارلىقتارىڭىزدىڭ ويلارىڭىزدى جيناقتاپ، قورىتىندىسىن شىعارىپ كورەيىن. ادام بالاسىنا ءبىر - اق رەت بەرىلەتىن ءومىر، بۇل – ب ا ق، بايلىق، بەرەكە.
2. دەنساۋلىق تۋرالى پىكىرىمىزدى بىلدىرەيىك.
دەنساۋلىق - زور بايلىق! وسى ماقالدىڭ ماعىناسىن تۇسىندىرۋگە تىرىسايىق.
3. «اۋىرىپ ەم ىزدەگەنشە، اۋىرمايتىن جول ىزدە!» - دەيدى دانىشپان حالقىمىز، بۇل تۋرالى وي - پىكىرلەرىمىزدى ورتاعا سالىڭىزدار.
4. «ءومىرىمىزدى قىسقارتۋ دا، ۇزارتۋ دا ءوز قولىمىزدا» دەسەك، شىندىققا جاتا ما، جوق پا؟
قور بولعان تەمەكىگە قايران جىگىت،
تۇرادى - اۋ تاناۋىنان ءتۇتىن شىعىپ.
ۋلانعان تەمەكىمەن قايران قىزدار،
تارتقاندا قىز - كەلىنشەك دەنەڭ مۇزدار.
جاراسا ما تەمەكى نازىك جانعا؟
1. تەمەكىنىڭ ادام دەنساۋلىعىنا قانداي زيانى بار؟
2. تەمەكى بىلمەستىكتەن تارتىلا ما، الدە ساندىك ءۇشىن تارتىلا ما؟
3. ەڭ جاقىن ادامنىڭ تەمەكى تارتقانىن قالار ما ەدىڭىز؟
4. تەمەكىنى تاستاۋعا بولا ما؟
ءيا، بالالار ادامنىڭ ادەمى دە ۇزاق ءومىر سۇرۋىنە كەدەرگى كەلتىرەتىن زياندى ادەتتەر بار: تەمەكى، ماسكۇنەمدىك، ناشاقورلىق. تەمەكى تارتۋدىڭ باستى سەبەبى نەدە: ەلىكتەۋ، ەرەسەك بولۋعا تىرىسۋ، تەمەكىنىڭ زيانىن بىلمەۋىنەن دەپ جاتامىز. ءبىز جاڭا زاماندا ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز. زامان اعىمىنا قاراي، ادامزاتتىڭ تۇرمىس تىرشىلىگى وزگەرىپ وتىرادى. ادام ءوزىنىڭ جانى تىنىش بولۋ ءۇشىن قانشاما جايلى جاعدايلار جاسامادى دەيسىزدەر؟... جاقسىلىق پەن جاماندىق قاتار جۇرەتىن «سيۆيليزاسيا» اتالاتىن وسى زاماندا قاي جاڭالىق قاي جاعىنان شىعاتىنىن ءبىلىپ جارىمايسىڭ. سونىڭ ءبىرى - ناشاقورلىق جىلدان جىلعا كوبەيىپ كەلەدى.
1. ناشاقورلىق، ناشا، ەسىرتكى تۋرالى نە ويلايسىزدار؟
2. ەسىرتكى ەگىپ كورگەنىڭ، اجالدان بۇرىن ولگەنىڭ» ماقالىن ءتۇسىندىرۋ.
3. وزىنە - ءوزى ادام نەگە قول جۇمسايدى؟
ناشاقورلىق - گرەك ءسوزى، اۋدارماسى «ەسسىزدىك» ال وسى ءسوزدىڭ ءوزى ايتىپ تۇرعان جوق پا، ناشاقورلىقتىڭ قايدا اپاراتىنىن.
ناشاقوردا جاقىن جوق،
اپيىندا اقىل جوق.
قۇمارتىپ ناشا شەككەنىڭ،
ار، نامىستى توككەنىڭ.
ناشار جىگىت – ناشاقور!
ناشاعا ىلەسىپ كەسەل جۇرەدى،
كوكنارعا ىلەسىپ كەسەل جۇرەدى.
ناشا تارتقان كەسەل بولادى،
كوپ ۇزاماي كەسەل بولادى،
اقىرىندا مەشەل بولادى.
«قارا پيما» بەينە روليك. (ۇ. ەسداۋلەتوۆ). شىعارمادان قانداي وي تۇيدىڭىزدەر؟
1. اراقتىڭ زيانى؟
2. زياندى ەكەنىن بىلە تۇرا، نەگە اراقتى ىشەدى؟
3. «ۇزارتقىڭ كەلسە عۇمىرىڭدى، تاستا اراق پەن شىلىمدى» - دەگەن ءسوزدى قالاي تۇسىنەسىزدەر؟
ابدۋل فارادج دەگەن فيلوسوف «ىشكىلىك ادامعا ءتورت ءتۇرلى قاسيەت بەرەدى. ادام العاشقىدا نازدانىپ توتىداي سىلانادى، سودان كەيىن جەڭىلتەكتەنىپ، مايمىلشا قىلمىڭدايدى، اركىمگە ءبىر تيىسەدى، ارادا ءبىراز ۋاقىت وتكەندە ارىستانداي ايبات شەگەدى، اقىرىندا شوشقاشا لاس جەرگە اۋنايدى» دەپ ىشكەن ادامعا مىنەزدەمە بەرگەن.
مىنە، بالالار ادام ومىرگە كەلگەننەن كەيىن ەڭ العاشقى قۇقىعى – ول ءومىر ءسۇرۋ، ونىڭ ومىرىنە قول سۇعاتىن ەشكىمنىڭ دە قۇقى جوق. سوندىقتان تەمەكى، اراق، ناشانىڭ زياندى ادەتتەردەن اۋلاق بولىپ، سالاۋاتتى ءومىر ءسۇرۋىمىز كەرەك. ول ءۇشىن نە ىستەۋىمىز كەرەك؟
ال سالاۋاتتى ءومىر سۇرگەن ادامنىڭ دەنساۋلىعى وتە تاماشا بولادى، ۇزاق ءومىر سۇرەدى جانە ول ادامنىڭ ءجۇرىس - تۇرىسى جاراسىمدى، سىمباتتى كورىنەدى.
بالالار، پىكىرتالاسىمدى نەگە «ءومىر – ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن بەرىلەدى» دەپ العانىمىزعا وي - پىكىرلەر ايتۋ بارىسىندا جاۋاپ ايتىلدى ما، جوق پا؟
پىكىرتالاسىمىزدى «ساۋ دەنە، ازات اقىل، ادال كوڭىل – ۇشەۋىمەن باقىتتى بولادى ءومىر» دەگەن ناقىل سوزبەن قورىتىندىلايمىز. دەنى ساۋ، قۇرىش بىلەكتى، سالاۋاتتى ءومىر سالتىن قولدايتىن، ونەر مەن ءبىلىم قۋعان كوك بايراقتى ەركىن وتانىمىزدىڭ ناعىز پاتريوتى، ەلىمىزدىڭ ەلەۋلى، حالقىمىزدىڭ قالاۋلى ازاماتى بولىڭىزدار دەپ كەزدەسۋىمىزدى اياقتايمىز.
بقو، قاراتوبە اۋدانى،
قاراتوبە كوللەدجىنىڭ پەداگوگ - پسيحولوگى
جايمانوۆا شاربانۋ ەسەت قىزى
ماقساتى: وقۋشىلارعا تەمەكى، اراق، ناشانىڭ زياندارى تۋرالى بىلىمدەرىن تەرەڭدەتىپ، سۇراققا جاۋاپ بەرۋ بارىسىندا وي - قابىلەتتەرىن دامىتۋ، جات قىلىقتاردان اۋلاق بولۋعا تاربيەلەۋ. سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ناسيحاتتاۋ.
ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ
كورنەكى - قۇرالدار: سۋرەتتەر، ماقال - ماتەلدەر، بەينە روليكتەر.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. كىرىسپە
قۇرمەتتى ۇستازدار، ستۋدەنتتەر! سىزدەردى جاڭا عاسىردىڭ جاس بۋىن وكىلدەرى، جاڭالىققا جانى قۇمار ىزدەنىمپاز جاستارمەن كەزدەسىپ وتىرعانىمىزعا وتە قۋانىشتىمىز! ادامنىڭ جاستىعى دەگەنىمىز - تاماشا، ساۋلەتتى كوكتەم، ول ومىردە ءبىر - اق رەت بەرىلىپ جانە قايتىپ كەلمەيتىن ادام بالاسىنىڭ ەستەن كەتپەس بالاۋسا باقىتتى شاعى.
جاستىق شاق ادام ءومىرىنىڭ ەڭ ءبىر بەلسەندى، ەڭ ءبىر ءونىمدى كەزەڭى. بولاشاق بۇگىننەن باستالادى دەسەك، ەرتەڭگى ءبىزدىڭ كەلەشەگىمىزدى جالعاستىرۋشى جاس ۇرپاقتىڭ قوعامعا ويى تازا، ساناسى سەرگەك، زامانىمىزدىڭ قازىرگى تالابىنا ساي عىلىم مەن تەحنيكاسىن مەڭگەرگەن قىزدار مەن جىگىتتەردىڭ باسقاراتىنى ءسوزسىز. ەلىمىزدەگى ءاربىر ادام ءومىر سۇرۋگە قۇقىلى. دەگەنمەن، ءومىر تۋرالى باسقالار قالاي ويلايدى، سونى بۇگىنگى كەزدەسۋىمىزدە تالداپ، ويىمىزدى ورتاعا سالايىق. نەلىكتەن پىكىر الماسۋىمىزدىڭ تاقىرىبىن «ءومىر – ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن بەرىلەدى» دەپ اتاعانىمىزدى كەش بارىسىندا ءتۇسىنىپ، سوڭىندا جاۋابىن ايتامىز. پىكىر الماسۋىمىزدىڭ ماقساتى: تەمەكى، اراق، ناشانىڭ زياندارى تۋرالى بىلىمدەرىن تەرەڭدەتىپ، سۇراققا جاۋاپ بەرۋ بارىسىندا وي - قابىلەتتەرىن دامىتۋ، جات قىلىقتاردان اۋلاق بولۋعا تاربيەلەۋ. سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ناسيحاتتاۋ. ەلىمىزدىڭ پرەزيدەنتى ن. ءا. نازاربايەۆ بارلىق قازاقستاندىقتارعا جولداعان باعدارلاماسىندا حالىقتىڭ سالاۋاتتى ءومىر سۇرۋىنە قول جەتكىزۋ ءۇشىن نەگىزگى 3 باعىتتا كۇرەس جۇرگىزۋ كەرەك دەپ اتاپ كورسەتتى.
1 - باعىت – «تەمەكى شەگۋدى توقتاتۋ».
2 - باعىت - «ماسكۇنەمدىك پەن اراققا قارسى كۇرەس».
3 - باعىت - «ناشاقورلىققا، ناركوبيزنەسكە قارسى كۇرەس».
ال، ەندى ءومىر تۋرالى، دەنساۋلىق تۋرالى ويلاپ كورەيىكشى.
ءى. قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ
1. ءومىر دەگەن نە؟ – دەگەن ساۋالعا جاۋاپ بەرىپ كورەلىك. ءومىر - ادام تۋعاننان باستاپ ولگەنگە دەيىنگى فيزيولوگيالىق كۇيى. ادام ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن اينالاسىنداعى ورتامەن ۇنەمى زات الماسۋى ارقىلى تىعىز بايلانىستا بولۋى كەرەك. ءومىر - تەڭىز! وسى ۇلكەن تەڭىزدىڭ اساۋ تولقىندارىندا، كۇشتى داۋىلدارىندا اداسىپ قالماۋ ءۇشىن ءومىرىمىزدى نەدەن باستاپ، قالاي اداسىپ قالماۋىمىز كەرەك. مەن ەندى بارلىقتارىڭىزدىڭ ويلارىڭىزدى جيناقتاپ، قورىتىندىسىن شىعارىپ كورەيىن. ادام بالاسىنا ءبىر - اق رەت بەرىلەتىن ءومىر، بۇل – ب ا ق، بايلىق، بەرەكە.
2. دەنساۋلىق تۋرالى پىكىرىمىزدى بىلدىرەيىك.
دەنساۋلىق - زور بايلىق! وسى ماقالدىڭ ماعىناسىن تۇسىندىرۋگە تىرىسايىق.
3. «اۋىرىپ ەم ىزدەگەنشە، اۋىرمايتىن جول ىزدە!» - دەيدى دانىشپان حالقىمىز، بۇل تۋرالى وي - پىكىرلەرىمىزدى ورتاعا سالىڭىزدار.
4. «ءومىرىمىزدى قىسقارتۋ دا، ۇزارتۋ دا ءوز قولىمىزدا» دەسەك، شىندىققا جاتا ما، جوق پا؟
قور بولعان تەمەكىگە قايران جىگىت،
تۇرادى - اۋ تاناۋىنان ءتۇتىن شىعىپ.
ۋلانعان تەمەكىمەن قايران قىزدار،
تارتقاندا قىز - كەلىنشەك دەنەڭ مۇزدار.
جاراسا ما تەمەكى نازىك جانعا؟
1. تەمەكىنىڭ ادام دەنساۋلىعىنا قانداي زيانى بار؟
2. تەمەكى بىلمەستىكتەن تارتىلا ما، الدە ساندىك ءۇشىن تارتىلا ما؟
3. ەڭ جاقىن ادامنىڭ تەمەكى تارتقانىن قالار ما ەدىڭىز؟
4. تەمەكىنى تاستاۋعا بولا ما؟
ءيا، بالالار ادامنىڭ ادەمى دە ۇزاق ءومىر سۇرۋىنە كەدەرگى كەلتىرەتىن زياندى ادەتتەر بار: تەمەكى، ماسكۇنەمدىك، ناشاقورلىق. تەمەكى تارتۋدىڭ باستى سەبەبى نەدە: ەلىكتەۋ، ەرەسەك بولۋعا تىرىسۋ، تەمەكىنىڭ زيانىن بىلمەۋىنەن دەپ جاتامىز. ءبىز جاڭا زاماندا ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز. زامان اعىمىنا قاراي، ادامزاتتىڭ تۇرمىس تىرشىلىگى وزگەرىپ وتىرادى. ادام ءوزىنىڭ جانى تىنىش بولۋ ءۇشىن قانشاما جايلى جاعدايلار جاسامادى دەيسىزدەر؟... جاقسىلىق پەن جاماندىق قاتار جۇرەتىن «سيۆيليزاسيا» اتالاتىن وسى زاماندا قاي جاڭالىق قاي جاعىنان شىعاتىنىن ءبىلىپ جارىمايسىڭ. سونىڭ ءبىرى - ناشاقورلىق جىلدان جىلعا كوبەيىپ كەلەدى.
1. ناشاقورلىق، ناشا، ەسىرتكى تۋرالى نە ويلايسىزدار؟
2. ەسىرتكى ەگىپ كورگەنىڭ، اجالدان بۇرىن ولگەنىڭ» ماقالىن ءتۇسىندىرۋ.
3. وزىنە - ءوزى ادام نەگە قول جۇمسايدى؟
ناشاقورلىق - گرەك ءسوزى، اۋدارماسى «ەسسىزدىك» ال وسى ءسوزدىڭ ءوزى ايتىپ تۇرعان جوق پا، ناشاقورلىقتىڭ قايدا اپاراتىنىن.
ناشاقوردا جاقىن جوق،
اپيىندا اقىل جوق.
قۇمارتىپ ناشا شەككەنىڭ،
ار، نامىستى توككەنىڭ.
ناشار جىگىت – ناشاقور!
ناشاعا ىلەسىپ كەسەل جۇرەدى،
كوكنارعا ىلەسىپ كەسەل جۇرەدى.
ناشا تارتقان كەسەل بولادى،
كوپ ۇزاماي كەسەل بولادى،
اقىرىندا مەشەل بولادى.
«قارا پيما» بەينە روليك. (ۇ. ەسداۋلەتوۆ). شىعارمادان قانداي وي تۇيدىڭىزدەر؟
1. اراقتىڭ زيانى؟
2. زياندى ەكەنىن بىلە تۇرا، نەگە اراقتى ىشەدى؟
3. «ۇزارتقىڭ كەلسە عۇمىرىڭدى، تاستا اراق پەن شىلىمدى» - دەگەن ءسوزدى قالاي تۇسىنەسىزدەر؟
ابدۋل فارادج دەگەن فيلوسوف «ىشكىلىك ادامعا ءتورت ءتۇرلى قاسيەت بەرەدى. ادام العاشقىدا نازدانىپ توتىداي سىلانادى، سودان كەيىن جەڭىلتەكتەنىپ، مايمىلشا قىلمىڭدايدى، اركىمگە ءبىر تيىسەدى، ارادا ءبىراز ۋاقىت وتكەندە ارىستانداي ايبات شەگەدى، اقىرىندا شوشقاشا لاس جەرگە اۋنايدى» دەپ ىشكەن ادامعا مىنەزدەمە بەرگەن.
مىنە، بالالار ادام ومىرگە كەلگەننەن كەيىن ەڭ العاشقى قۇقىعى – ول ءومىر ءسۇرۋ، ونىڭ ومىرىنە قول سۇعاتىن ەشكىمنىڭ دە قۇقى جوق. سوندىقتان تەمەكى، اراق، ناشانىڭ زياندى ادەتتەردەن اۋلاق بولىپ، سالاۋاتتى ءومىر ءسۇرۋىمىز كەرەك. ول ءۇشىن نە ىستەۋىمىز كەرەك؟
ال سالاۋاتتى ءومىر سۇرگەن ادامنىڭ دەنساۋلىعى وتە تاماشا بولادى، ۇزاق ءومىر سۇرەدى جانە ول ادامنىڭ ءجۇرىس - تۇرىسى جاراسىمدى، سىمباتتى كورىنەدى.
بالالار، پىكىرتالاسىمدى نەگە «ءومىر – ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن بەرىلەدى» دەپ العانىمىزعا وي - پىكىرلەر ايتۋ بارىسىندا جاۋاپ ايتىلدى ما، جوق پا؟
پىكىرتالاسىمىزدى «ساۋ دەنە، ازات اقىل، ادال كوڭىل – ۇشەۋىمەن باقىتتى بولادى ءومىر» دەگەن ناقىل سوزبەن قورىتىندىلايمىز. دەنى ساۋ، قۇرىش بىلەكتى، سالاۋاتتى ءومىر سالتىن قولدايتىن، ونەر مەن ءبىلىم قۋعان كوك بايراقتى ەركىن وتانىمىزدىڭ ناعىز پاتريوتى، ەلىمىزدىڭ ەلەۋلى، حالقىمىزدىڭ قالاۋلى ازاماتى بولىڭىزدار دەپ كەزدەسۋىمىزدى اياقتايمىز.
بقو، قاراتوبە اۋدانى،
قاراتوبە كوللەدجىنىڭ پەداگوگ - پسيحولوگى
جايمانوۆا شاربانۋ ەسەت قىزى
You Might Also Like
-
قۇراما سانداردى جاي كوبەيتكىشتەرگە جىكتەۋگە ەسەپتەر شىعارۋ
