ءومىردى سۇيە بىلەيىك
ساباقتىڭ تاقىرىبى: «ءومىردى سۇيە بىلەيىك»
ساباقتىڭ ماقساتى:
- وقۋشىلاردى قوعامىمىزدىڭ بولاشاعى ەكەندىگىن ۇعىندىرۋ ارقىلى يماندىلىققا، وتانسۇيگىشتىككە، جات قىلىقتاردان اۋلاق بولۋعا تاربيەلەۋ؛
- ءومىردى ءسۇيىپ، ءقادىر – قاسيەتىن ءتۇسىنىپ، قوعامدا ءومىر سۇرە بىلۋگە ۇيرەتۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: سىنىپتان تىس جۇمىس
ساباقتىڭ ءتيپى: ارالاس
سىنىبى: 10
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: كومپيۋتەر، سلايد، بەلسەندى تاقتا
ءوتىلۋ بارىسى:
ءى. كىرىسپە ءسوز (سلايد 1)
ءوز - وزىنە قول سالۋ قازىرگى تاڭدا الەمدى قاتتى الاڭداتىپ وتىرعان ۇلكەن ماسەلە. دۇنيەجۇزىندە جىل سايىن 1 ميلليون ادام ءوز - ءوزىن اجالعا قيسا 10 - 20 ميلليونداي ادام ءوزىن ولتىرۋگە ارەكەت جاسايدى. ەڭ جامانى ءوز - وزىنە قول جۇمسايتىن ادامداردىڭ اراسىندا جاستار ءولىمىنىڭ كوبەيۋى.
بۇكىل الەمدىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ ەسەبى بويىنشا 15 – 44 جاستاعىلار اراسىندا سۋيسيد ءجيى بولادى. سوڭعى 45 جىلدا ءوز - وزىنە قول جۇمساۋشىلار سانى 60 پايىزعا وسكەن، ال جىل سايىن بۇل كورسەتكىش ءوسۋى دە مۇمكىن. 2000 جىلى سۋيسيدتەن 1 ملن – عا جۋىق ادام قايتىس بولسا، 2020 جىلى ءوزى - وزىنە قول جۇمساۋشىلار سانى 1، 5 ەسەگە ءوسۋى مۇمكىن دەگەن بولجام بار.
تمد ەلدەرىنىڭ اراسىندا وزىنە - ءوزى قول جۇمساۋ فاكتىسى بويىنشا رەسەيدەن كەيىن قازاقستان ەكىنشى ورىندا. جىلما جىلعى ستاتيستيكا بويىنشا 100 مىڭ ادامعا 34، 5% وزىنە - ءوزى قول جۇمساۋعا ەرىكتى تۇردە بارادى. ۆيلەمستىڭ ءتۇسىندىرۋى بويىنشا ءوزىن - ءوزى قول جۇمساۋ سەبەبى پسيحيكالىق دەپرەسسيا بولىپ وتىر. پروفەسسوردىڭ ايتۋى بويىنشا ادامداردىڭ وسى جولدى تاڭداۋىنا ەسكە ساقتاۋ قابىلەتى اسەر ەتەدى. وتكەن ومىردەگى ءساتسىز جانە جاعىمسىز ەموسيالاردى ءجيى ەسكە ءتۇسىرۋى ادامداردىڭ پسيحيكالىق دەپرەسسياعا ۇشىراۋىنا ۇرىندىق بولادى.
قوعامداعى جەتىستىكتەرىنىڭ نەگىزگى كۇشى – ادام، ونىڭ ءبىلىمى، شەبەرلىگى ەڭبەگىندەگى تاباندىلىعى ويلاۋمەن ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرى. قازىرگى ادام بالاسى ادامي قۇندىلىقتارىنىڭ قۇلدىراۋىنا جەتكىنشەكتەر مەن جاسوسپىرىمدەردىڭ ەرىك - جىگەرىنىڭ السىرەۋىنەن بۇگىنگى تاڭدا تۋىنداپ وتىرعان كوكەيكەستى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى بۇل - سۋيسيد
“سۋيسيد” لاتىن تىلىنەن اۋدارعاندا “ءوزىن - ءوزى ءولتىرۋ، وزىنە قول سالۋ” دەگەن ماعىنانى بەرەدى. ءوز - وزىنە قول جۇمساۋدىڭ قازىرگى تاڭدا 80 - گە جۋىق ءتاسىلى انىقتالىپ وتىر. الەمدە كەڭ تاراعان تۇرلەرى: اسىلۋ، سۋعا كەتۋ، ۋلانۋ، بيىك جەرلەردەن سەكىرۋ، قارۋ قولدانۋ ت. ب.
سۋيسيد سەبەپتەرى:
1. شىنايى – وندايدا ادام ومىردەن تۇڭىلەدى. بەلگىسى: ۇنەمى كوڭىلسىز جۇرەدى، ولگىسى كەلەدى
2. جاريا - ءوزىن - ءوزى ولتىرگىسى كەلگەندەردىڭ كوبى ولمەستەن بۇرىن وزگەلەردىڭ نازارىن اۋدارعىسى كەلەدى. (مىسالى، بىرەۋمەن رەنجىسسە، قولىنا سۋىق قارۋ الىپ، بولماسا ارقان ءجىپ الا جۇگىرىپ «ولەم» دەپ جاريالاۋى)
3. جاسىرىن – بۇل تۇرىندە ادام ءوز - ءوزىن ءولتىرۋ جاقسى ءىس ەمەستىگىن تۇسىنەدى. ءبىراق قيىندىقتان شىعار شارا، جول جوق بولىپ كورىنگەندىكتەن، ولىمگە اپاراتىن ىستەرگە باس تىگەدى
سۋيسيد سەبەپتەرى:
1. ەرتە سۋيسيد – 1 ايعا دەيىن
2. جاقىن سۋيسيد – 1 اپتاعا دەيىن
3. كەش سۋيسيد – 5 ايعا دەيىن
ءىى. سۇراق – جاۋاپ
1. “مەكتەپ ءبىتىرۋشى ۇبت جاعدايىندا”
مەكتەپ بىتىرۋشىلەر ۇبت قاتىساتىن. اسحات ۇبت - دان ءوز ويىنداعىداي ۇپاي جيناي المادى. كوڭىلسىز كۇيدە ۇيىنە ورالىپ كەلە جاتتى. اسحاتتىڭ ويىنا نەبىر ويلار كەلدى. ويلاعان ماقساتتارىنا بالتا شابىلعانداي كۇي كەشتى. “اتا – انام رەنجيتىن بولدى عوي. ەندى نەمەن اينالىسامىن، اقىلى وقۋعا تۇسۋگە اكە - شەشەمنىڭ قاراجاتى جەتپەيدى”، - دەپ ويلانىپ كەلە جاتىپ، ۇيىنە كەش ورالعانىن دا بايقاماي قالدى.
- وسىدان كەيىن اسحاتتىڭ ارەكەتى قانداي بولماق؟
- ءسىزدىڭ جاقىن دوسىڭىزدىڭ باسىنان وسىنداي جاعداي وتسە قالاي كومەك بەرەر ەدىڭ؟
Iءىى. پسيحولوگيالىق ترەنينگ
ءىV. قورىتىندى.
ءولىم مەن ءومىردىڭ اراسىنداعى سۇراقتاردىڭ شەشىمىن تاباتىن – ول ادامنىڭ ءوزى. تەك قانا سول ادامنىڭ ءوزىنىڭ ءومىر تاۋقىمەتتەرىنە بەيىمدەلۋىنىڭ ءمانىسىنىڭ جانە جەكە ادامنىڭ قاسيەتتەرىنىڭ ەرىك - جىگەرىنىڭ كۇشتىلىگىنە ءولىمدى قابىلداۋى، الدە قابىلداماۋى باعىنىشتى. ادامعا، ەڭ باستىسى وسى ماسەلەلەردىڭ شەشىمىن تابۋ ماڭىزدى. ءبارى دە وتەدى، ءومىر ورنىنا كەلەدى، بۇل ادامدار ءۇشىن دالەلدەنگەن. ءوز ءومىرىمىزدى ءوزىمىز قادىرلەيىك، باعالايىق وسى ءۇشىن اتسالىسىپ قاجىماي ءبىر - بىرىمىزدەن قول ۇشىمىزدى ايامايىق.
ساباقتىڭ ماقساتى:
- وقۋشىلاردى قوعامىمىزدىڭ بولاشاعى ەكەندىگىن ۇعىندىرۋ ارقىلى يماندىلىققا، وتانسۇيگىشتىككە، جات قىلىقتاردان اۋلاق بولۋعا تاربيەلەۋ؛
- ءومىردى ءسۇيىپ، ءقادىر – قاسيەتىن ءتۇسىنىپ، قوعامدا ءومىر سۇرە بىلۋگە ۇيرەتۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: سىنىپتان تىس جۇمىس
ساباقتىڭ ءتيپى: ارالاس
سىنىبى: 10
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: كومپيۋتەر، سلايد، بەلسەندى تاقتا
ءوتىلۋ بارىسى:
ءى. كىرىسپە ءسوز (سلايد 1)
ءوز - وزىنە قول سالۋ قازىرگى تاڭدا الەمدى قاتتى الاڭداتىپ وتىرعان ۇلكەن ماسەلە. دۇنيەجۇزىندە جىل سايىن 1 ميلليون ادام ءوز - ءوزىن اجالعا قيسا 10 - 20 ميلليونداي ادام ءوزىن ولتىرۋگە ارەكەت جاسايدى. ەڭ جامانى ءوز - وزىنە قول جۇمسايتىن ادامداردىڭ اراسىندا جاستار ءولىمىنىڭ كوبەيۋى.
بۇكىل الەمدىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ ەسەبى بويىنشا 15 – 44 جاستاعىلار اراسىندا سۋيسيد ءجيى بولادى. سوڭعى 45 جىلدا ءوز - وزىنە قول جۇمساۋشىلار سانى 60 پايىزعا وسكەن، ال جىل سايىن بۇل كورسەتكىش ءوسۋى دە مۇمكىن. 2000 جىلى سۋيسيدتەن 1 ملن – عا جۋىق ادام قايتىس بولسا، 2020 جىلى ءوزى - وزىنە قول جۇمساۋشىلار سانى 1، 5 ەسەگە ءوسۋى مۇمكىن دەگەن بولجام بار.
تمد ەلدەرىنىڭ اراسىندا وزىنە - ءوزى قول جۇمساۋ فاكتىسى بويىنشا رەسەيدەن كەيىن قازاقستان ەكىنشى ورىندا. جىلما جىلعى ستاتيستيكا بويىنشا 100 مىڭ ادامعا 34، 5% وزىنە - ءوزى قول جۇمساۋعا ەرىكتى تۇردە بارادى. ۆيلەمستىڭ ءتۇسىندىرۋى بويىنشا ءوزىن - ءوزى قول جۇمساۋ سەبەبى پسيحيكالىق دەپرەسسيا بولىپ وتىر. پروفەسسوردىڭ ايتۋى بويىنشا ادامداردىڭ وسى جولدى تاڭداۋىنا ەسكە ساقتاۋ قابىلەتى اسەر ەتەدى. وتكەن ومىردەگى ءساتسىز جانە جاعىمسىز ەموسيالاردى ءجيى ەسكە ءتۇسىرۋى ادامداردىڭ پسيحيكالىق دەپرەسسياعا ۇشىراۋىنا ۇرىندىق بولادى.
قوعامداعى جەتىستىكتەرىنىڭ نەگىزگى كۇشى – ادام، ونىڭ ءبىلىمى، شەبەرلىگى ەڭبەگىندەگى تاباندىلىعى ويلاۋمەن ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرى. قازىرگى ادام بالاسى ادامي قۇندىلىقتارىنىڭ قۇلدىراۋىنا جەتكىنشەكتەر مەن جاسوسپىرىمدەردىڭ ەرىك - جىگەرىنىڭ السىرەۋىنەن بۇگىنگى تاڭدا تۋىنداپ وتىرعان كوكەيكەستى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى بۇل - سۋيسيد
“سۋيسيد” لاتىن تىلىنەن اۋدارعاندا “ءوزىن - ءوزى ءولتىرۋ، وزىنە قول سالۋ” دەگەن ماعىنانى بەرەدى. ءوز - وزىنە قول جۇمساۋدىڭ قازىرگى تاڭدا 80 - گە جۋىق ءتاسىلى انىقتالىپ وتىر. الەمدە كەڭ تاراعان تۇرلەرى: اسىلۋ، سۋعا كەتۋ، ۋلانۋ، بيىك جەرلەردەن سەكىرۋ، قارۋ قولدانۋ ت. ب.
سۋيسيد سەبەپتەرى:
1. شىنايى – وندايدا ادام ومىردەن تۇڭىلەدى. بەلگىسى: ۇنەمى كوڭىلسىز جۇرەدى، ولگىسى كەلەدى
2. جاريا - ءوزىن - ءوزى ولتىرگىسى كەلگەندەردىڭ كوبى ولمەستەن بۇرىن وزگەلەردىڭ نازارىن اۋدارعىسى كەلەدى. (مىسالى، بىرەۋمەن رەنجىسسە، قولىنا سۋىق قارۋ الىپ، بولماسا ارقان ءجىپ الا جۇگىرىپ «ولەم» دەپ جاريالاۋى)
3. جاسىرىن – بۇل تۇرىندە ادام ءوز - ءوزىن ءولتىرۋ جاقسى ءىس ەمەستىگىن تۇسىنەدى. ءبىراق قيىندىقتان شىعار شارا، جول جوق بولىپ كورىنگەندىكتەن، ولىمگە اپاراتىن ىستەرگە باس تىگەدى
سۋيسيد سەبەپتەرى:
1. ەرتە سۋيسيد – 1 ايعا دەيىن
2. جاقىن سۋيسيد – 1 اپتاعا دەيىن
3. كەش سۋيسيد – 5 ايعا دەيىن
ءىى. سۇراق – جاۋاپ
1. “مەكتەپ ءبىتىرۋشى ۇبت جاعدايىندا”
مەكتەپ بىتىرۋشىلەر ۇبت قاتىساتىن. اسحات ۇبت - دان ءوز ويىنداعىداي ۇپاي جيناي المادى. كوڭىلسىز كۇيدە ۇيىنە ورالىپ كەلە جاتتى. اسحاتتىڭ ويىنا نەبىر ويلار كەلدى. ويلاعان ماقساتتارىنا بالتا شابىلعانداي كۇي كەشتى. “اتا – انام رەنجيتىن بولدى عوي. ەندى نەمەن اينالىسامىن، اقىلى وقۋعا تۇسۋگە اكە - شەشەمنىڭ قاراجاتى جەتپەيدى”، - دەپ ويلانىپ كەلە جاتىپ، ۇيىنە كەش ورالعانىن دا بايقاماي قالدى.
- وسىدان كەيىن اسحاتتىڭ ارەكەتى قانداي بولماق؟
- ءسىزدىڭ جاقىن دوسىڭىزدىڭ باسىنان وسىنداي جاعداي وتسە قالاي كومەك بەرەر ەدىڭ؟
Iءىى. پسيحولوگيالىق ترەنينگ
ءىV. قورىتىندى.
ءولىم مەن ءومىردىڭ اراسىنداعى سۇراقتاردىڭ شەشىمىن تاباتىن – ول ادامنىڭ ءوزى. تەك قانا سول ادامنىڭ ءوزىنىڭ ءومىر تاۋقىمەتتەرىنە بەيىمدەلۋىنىڭ ءمانىسىنىڭ جانە جەكە ادامنىڭ قاسيەتتەرىنىڭ ەرىك - جىگەرىنىڭ كۇشتىلىگىنە ءولىمدى قابىلداۋى، الدە قابىلداماۋى باعىنىشتى. ادامعا، ەڭ باستىسى وسى ماسەلەلەردىڭ شەشىمىن تابۋ ماڭىزدى. ءبارى دە وتەدى، ءومىر ورنىنا كەلەدى، بۇل ادامدار ءۇشىن دالەلدەنگەن. ءوز ءومىرىمىزدى ءوزىمىز قادىرلەيىك، باعالايىق وسى ءۇشىن اتسالىسىپ قاجىماي ءبىر - بىرىمىزدەن قول ۇشىمىزدى ايامايىق.
You Might Also Like
-
1 بىلىمدىلىك: وقۋشىلاردىڭ ءتىل بايلىعىن، سوزدىك قورلارىن، تاقىرىپ بويىنشا بىلىمدەرىن تەرەڭدەتۋ
-
تاقىرىبى: تريگونومەتريالىق تەڭسىزدىكتى شەشۋ (پرەزەنتاسياسىمەن)
