InfoHub Logo

«تەمىرقازىق» جۋرنالى العاش رەت 1923 جىلى اقپان ايىندا ماسكەۋ قالاسىندا جارىق كوردى. العاشقى كەزدەگى تاريحىنا كوز جۇگىرتسەك، «كۇنشىعىس» دەگەن باسپادان باستاۋ العان. بۇل باسپا كەزىندە الاش زيالىلارىن ءوز توڭىرەگىنە جيناعان ورتالىق ەدى. ياعني، ءا.بوكەيحانوۆ باستاعان «الاشوردا» قاۋىمى ماسكەۋگە كەتۋگە ءماجبۇر بولدى. سول كەزدە وسى باسپاعا جينالادى. بۇل باسپا جايلى حح عاسىردىڭ 20 جىلدارىنان باستاپ ءسوز قوزعالىپ كەلە جاتقان باسپاحانا ەكەن. قازاقشا رەسمي اتى – «كسرو حالىقتارى كىندىك باسپاسىنىڭ قازاق-قىرعىز ءبولىمى». ونىڭ تاريحى 1922 ج. باستالادى. وسى جالى اۆتونوميالىق رەسپۋبليكالار مەن وبلىستار ءۇشىن كىتاپتار جانە مەرزىمدى باسىلىمدار شىعاراتىن كسرو واك شىعىس باسپاسى نەگىزىندە اشىلدى. 1922-1928 جىلدارى ءنازىر تورەقۇل ۇلى كسرو ورتالىق اتقارۋ كوميتەتى جانىنداعى ورتالىق باسپا باسقارماسىنىڭ ءتوراعاسى جانە قازاق سەكسياسىنىڭ باسشىسى قىزمەتىن اتقارعان. 1924 جىلى كسرو حالىقتارىنىڭ ورتالىق باسپاسى رەتىندە قايتا قۇرىلعان. 50 تىلدە كىتاپ، اۋدارما، ساياسي ادەبيەت، 12 تىلدە گازەت-جۋرنال شىعارعان. وسى باسپا سانى از ۇلتتاردىڭ ەڭ العاشقى ءالىپبيىن جاساپ، وقۋلىقتارىن جاريالاعان. حالىق اراسىندا «كۇنشىعىس باسپاسى» دەپ ايتىلىپ كەتكەن. وسى مەكەمەدە 1922-1927 جىلدارى الاش كوسەمى ءاليحان بوكەيحانوۆ جۇمىس ىستەگەنى بەلگىلى. سونىمەن قاتار، بۇل باسپادا كەلىسىمشارت نەگىزىندە 1923 جىلى تۇركىستان رەسپۋبليكاسىنان ادەبيەت ينستيتۋتىنا وقۋعا ارنايى جولدامامەن كەلگەن ماعجان جۇمابايەۆ تا جۇمىس ىستەگەن. 1920 جىلدارى ۇلت فولكلورىنىڭ ۇلگىلەرى، تانىمدىق كىتاپتار، اۋدارمالار سىندى قۇندى دۇنيەلەر اتالعان باسپادان شىققان. وسى باسپادان «تەمىرقازىق» جۋرنالىن شىعارعان.

بۇل جۋرنالدىڭ كەزىندە 3 قانا سانى جارىق كورىپ جابىلعان بولاتىن. «تەمىرقازىق» جۋرنالىنىڭ 2-3 ساندارى، بۇگىندە الماتى قالاسىندا قۇجاتتانۋ جانە مۇراعات ءىسى جونىندەگى عىلىمي-تەحنيكالىق اقپارات ورتالىعى سيرەك كەزدەسەتىن كىتاپتار مەن ماتەريالدار قورىندا ساقتاۋلى. مۇراعاتتان سارعايعان جۋرنال بەتتەرىن پاراقتاي وتىرىپ، جۋرنالداعى ءار ماقالانىڭ ساياسي ءھام تاريحي ماڭىزى تۋرالى ويلانا كەلە الاش ازاماتتارىنىڭ قازاق ۇلتىنىڭ تەڭدىگى ءۇشىن جاساعان ساياسي كۇرەسكەرلىك ەڭبەگى كوز الدىمىزعا كەلەدى.

نەگىزگى سالاسى بويىنشا ايىنا ءبىر شىعاتىن ساياسات، شارۋاشىلىق، ءبىلىم، ادەبيەت جۋرنالى. جۋرنالدا جازىلعان ماقالالار ىرىكتەلىپ وتىرادى ەكەن، ياعني سول ارقىلى ايدارلارعا بولىنەدى، وسى بويىنشا جۋرنالدا بەس ايدار بار.

ەڭ العاشقى سانىندا «ۇلت ماسەلەسى جايىنان» اتتى ماقالا جارىق كورگەن. ماقالادا سول كەزدەگى كوممۋنيستىك پارتيانىڭ 12 سەزى وتكەنى جايلى ءسوز قوزعالىپ، سول جەردە ۇلت ماسەلەسىن كوتەرگەن. ونداعى ماسەلە سول اۆتونوميالى ۇكىمەتتەگى ماسەلە، شارۋالاردىڭ سوعىستان كۇيزەلگەن كەزدەرىن تۇزەتۋ كەرەكتىگىن ايتقان. ال ەڭ سوڭعى سانىندا جۋرنالدا جۇمىس ىستەگەن، ماقالا جاريالاپ وتىرعان جازۋشىلارمەن قورىتىپ وتىرعان. «تەمىرقازىق» جۋرنالى ساياسات، شارۋاشىلىق، ءبىلىم، ادەبيەت تاقىرىبىندا، دەگەنمەن جۋرنالداعى نەگىزگى تاقىرىپتا ۇلت جايىندا كوپ توقتالىپ، تەرەڭ ۇڭىلگەندىكتەن جۋرنالدىڭ بولاشىق تاعدىرى كوپ ۇزاماي بيلىك تاراپىنان شەكتەۋگە ۇشىراپ، 3-سانى شىعىپ، سوڭىندا جۋرنال جابىلىپ تىنادى. ال وسى جۋرنالدا ايانباي ەڭبەك ەتكەن «الاش زيالىلارى» ەڭ باستى ءرولدى اتقارعان. ۇلتتىڭ قامىن ويلاعان تۇلعالار ەدى.

ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ
جۋرناليستيكا فاكۋلتەتى، 1 كۋرس ستۋدەنتى
ۇلدانا نۋرادين

پايدالانعان ادەبيەتتەر:

1. قازاق جۋرناليستيكاسىنىڭ تاريحى (1870-2008 جىلدار)./ق.اللابەرگەن، ج.نۇسقاباي ۇلى، ف.ورازايەۆ.-الماتى:ءبىلىم، 2010. – 124 بەت.
2. مىرزاعالي ا. عالامتور. https:// bilimainasy.kz/تەمىرقازىق-ماسكەۋدەن-شىققان-قازا/ . 2018-02-28.

---