ءونىمدى ساتۋدان الىناتىن اقشالاي ءتۇسىم تۇسىنىگى
استانا قالاسى.
وقىتۋشى: تۋلەگەنوۆا م. ش.
«ۇيىم قارجىسى»
ساباقتىڭ تاقىرىبى: «ءونىمدى ساتۋدان الىناتىن اقشالاي ءتۇسىم تۇسىنىگى»
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: ستۋدەنتتەرگە ءونىمدى ساتۋدان تۇسەتىن ءتۇسىم تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ، ساباققا دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ جانە نەگىزگى ماسەلەلەرگە اسا كوڭىل بولۋگە ۇيرەتۋ؛
دامىتۋشىلىق: ءوز بەتىنشە ىزدەنۋگە، ويلاۋ قابىلەتىن ارتتىرۋعا ىقپال ەتۋ، ءوز ويىن ەركىن جەتكىزۋگە باۋلۋ، جىلدام جاۋاپ بەرۋگە داعدىلاندىرۋ، ويلاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ؛
تاربيەلىك: ستۋدەنتتەرى شىعارماشىلىققا باۋلۋ، ىزدەنۋشىلىك قاسيەتتەرگە تاربيەلەۋ، شاپشاڭدىققا، ۇقىپتىلىققا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ مىندەتتەرى:
ستۋدەنتتەرگە وتكەن تاقىرىپتاردى نەگىز ەتە وتىرىپ، ءونىمدى ساتۋدان تۇسكەن ءتۇسىم جايلى جاڭا ساباقتى مەڭگەرتۋ جانە بىلىمدەرىن پىسىقتاۋ.
ينتەللەكتۋالدى - تانىمدىق قارىم - قاتىناس جاساۋ ءۇشىن قىزىعۋشىلىقتارىن ارتتىرۋ.
كورنەكتىلىك: وقۋلىق، ينتەربەلسەندى تاقتا، كەستە، كالكۋلياتور، تاراتپا ماتەريالدار.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق.
ساباقتىڭ ءادىسى: جوبالاپ وقىتۋ تەحنولوگياسى ادىستەرىن پايدالانۋ.(سۇراق - جاۋاپ، توپپەن جۇمىس، سالىستىرۋ، سلايدتار)
ساباقتىڭ بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ – 2 مين.
2. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ
ا) «كىم جىلدام»- 5 مين
ب) «ءبىلىمىڭدى بايقاپ كور»- 6 مين
3. جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ - 10مين.
4. تاجىريبەلىك جۇمىس.
5. «ويجۇيرىك» - 6 مين.
6. «جۇمباق تۋرنير» (ەسەپتەر شىعارۋ) – 6 مين.
7. جاڭا تاقىرىپتى بەكىتۋ (تەست تاپسىرمالارى)- 5مين
8. قورىتىندى رەفلەكسيا، ءۇي تاپسىرماسى - 5 مين.
1. ۇيىمداستىرۋ – 2 مين. (امانداسۋ، تۇگەلدەۋ، تەكسەرۋ. ستۋدەنتتەردىڭ زەيىنىن ساباققا اۋدارۋ. باعالاۋ بەلگىسىمەن وقۋشىلاردى تانىستىرىپ ءوتۋ).
2. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ
ا) «كىم جىلدام» - 5 مين (توپتى تەكسەرۋ، ستۋدەنتتەردىڭ دايىندىعىن قاداعالاۋ) بۇل كەزەڭ شارتى: بەرىلگەن ۋاقىتتا وزدەرىنىڭ وسى ساباقتان العان بىلىمدەرى بويىنشا، قانشالىقتى كوپ بىلەتىندىكتەرىڭدى كورسەتۋلەرى كەرەك. 5 مينۋت ۋاقىت بەرىلەدى، 1 بالمەن باعالانادى).
1. شارۋاشىلىق جۇرگىزۋدىڭ ناتيجەسىن، ەڭبەكتىڭ ونىمدىلىگىن كورسەتەدى؟
2. تابىس قانداي قىزمەتتەر اتقارادى؟
3. تابىس ءوز قىزمەتتەرىن ءتيىمدى ورىنداي الۋى ءۇشىن قانداي شارتتار قاجەت؟
4. كاسىپورىن تابىسىنىڭ تۇرلەرى؟
5. قارجى تۇتقالارى ەلەمەنتتەرىن اتاڭىز؟
ب)«ءبىلىمىڭدى بايقاپ كور»- 6 مين ((ينتەراكتيۆتى تاقتادا ءۇي تاپسىرماسىن پرەزەنتاسيا ارقىلى ءتۇسىندىرۋ 1 بالمەن باعالانادى)
وتكەن تاقىرىپ «تابىس رەسۋرستاردىڭ قالىپتاسۋى قاينار كوزى رەتىندە»
3. جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ - 10 مين. (ستۋدەنتتەرگە سلايد ارقىلى جاڭا ءبىلىم جەتكىزۋ، تاجىريبەلىك جۇمىس ارقىلى پىسىقتاۋ).
ءتۇسىندىرۋ جوسپارى:
1. فيرمانىڭ ءتۇسىمى مەن پايداسى، جانە ولاردىڭ ماعىناسى.
2. فيرما ءتۇسىمى تۇرلەرىنە قاراي جىكتەلۋى
3. ءونىمدى ساتۋدان الىناتىن ءتۇسىمدى انىقتاۋ ادىستەرى
4. ءونىمدى ساتۋدان الىناتىن ءتۇسىمدى جانە ءونىم كولەمىن جوسپارلاۋ.
جاڭا تاقىرىپتىڭ مازمۇنى: بارلىق شارۋاشىلىق وپەراسيالارىن 3 سوزگە: ادام، ءونىم جانە تابىس ۇعىمىنا سىيعىزۋعا بولادى. (لي ياكوككا «مەنەدجەردىڭ مانساپ جولى»)
كاسىپورىننىڭ ەكونوميكالىق قىزمەتتەرىن ورىنداۋ ناتيجەسىندە تابىس پايدا بولادى. تابىس كاسىپورىننىڭ باعىتىنا بايلانىستى مىناداي ءتۇرلى تۇسىمدەردەن بولىنەدى:
قاراپايىم ءتۇسىم، ينۆەستيسيالىق ءتۇسىم جانە قارجىلىق ءتۇسىم.
1. نەگىزگى قىزمەتتەن تۇسەتىن ءتۇسىم - بۇل ساتىلعان ونىمنەن تۇسكەن ءتۇسىم.
2. ينۆەستيسيالىق قىزمەت ناتيجەسىنەن ءتۇسىم - نەگىزگى قورلاردى، ماتەريالدىق ەمەس اكتيۆتەردى ساتۋدان تۇسكەن ءتۇسىم.
3. قارجىلىق قىزمەتتىڭ ناتيجەسىنەن تۇسكەن ءتۇسىم – ينۆەستورلار اراسىندا اكسيالاردى، وبليگاسيالاردى جانە باسقا دا باعالى قاعازداردى شىعارۋ مەن ساتۋدان تۇسكەن ءتۇسىم.
ءتۇسىم (TR، total revenue)– فيرمانىڭ ءوزى وندىرگەن ءونىمىن ساتقاندا الاتىن تابىسى نەمەسە بۋحگالتەرلىك ءتۇسىم. TR = PxQ مۇنداعى: P - ءونىمنىڭ باعاسى، Q – ساتىلعان ءونىم مولشەرى. ەگەر تاۋار ساتۋدان تۇسكەن تۇسىمنەن جالپى شىعىندى الىپ تاستاساق (TC، total costs)، پايدا مولشەرىن شىعارامىز. (Pr،) Pr = TR – TC.
ءتۇسىم - فيرمانىڭ بارلىق شارۋاشىلىق قىزمەتتەرىنىڭ ناتيجەسىن كورسەتە الادى جانە فيرماداعى شىعارىلاتىن ءونىمنىڭ ساپاسىنا، سانىنا، اسسسورتيمەنتىنە، باعانىڭ دەڭگەيىنە بايلانىستى بولادى.
ءونىمدى ساتۋدان الىنعان ءتۇسىم قولدانىستاعى باعالارمەن ەسەپتەلەدى. وسى كورسەتكىش ارقىلى ەڭبەك ۇجىمدارى ساتىلعان ءونىمنىڭ ساندىق وسۋىنە قىزىعۋشىلىق تانىتادى، ياعني سۇرانىسقا يە ونىمدەردى تاۋارلاردى كوپتەپ وندىرەدى. ونىڭ ساپاسىنا جانە ساتۋ كولەمىنە كوپ كوڭىل بولە باستايدى. دەمەك ساتۋدان تۇسكەن ءتۇسىمنىڭ كورسەتكىشى: كوممەرسيالىق ەسەپ تالاپتارىنا جاۋاپ بەرەدى، كاسىپكەرلىكتىڭ داۋىنا اسەر ەتەدى.
كاسىپورىنداردىڭ وندىرىسكە جانە نارىققا سۇرانىسقا يە ساپالى ءونىم ساتۋعا قىزىعۋشىلىعى پايدا شاماسىندا كورسەتىلەدى.
پايدا كەز كەلگەن فيرما قىزمەتىنىڭ نەگىزگى ماقساتى بولىپ سانالادى.
پايدا – دەگەنىمىز كاسىپكەر ءوندىرىستى ۇيىمداستىرعانى ءۇشىن يە بولاتىن سىياقى. كاسىپورىننىڭ نارىقتا ءوزى وندىرگەن ءونىمىن ساتىپ جىبەرگەن بولسا، فيرما ساتۋدان تابىس تاپتى، ياعني ءتۇسىم ءتۇسىردى.
2 سۇراق. فيرما ءتۇسىمى تۇرلەرىنە قاراي جىكتەلۋى.
1. ماتەريالدىق ءتۇسىم – ساتىپ الۋ، وتەۋسىز تابىستاۋ، ءوز كۇشىمەن دايىنداۋ ناتيجەسىندە ەڭبەك زاتتارىنىڭ تولىقتىرىلۋى؛
2. نەگىزگى قۇرال - جابدىق (قور) ءتۇسىمى – كاسىپورىندا كۇردەلى قارجى جۇمساۋ، نەگىزگى قوردى قالىپتاستىرۋ، باسقا كاسىپورىنداردان وبەكتىلەردى وتەۋسىز الۋ ناتيجەسىندە نەگىزگى قۇرال - جابدىقتىڭ تولىقتىرىلۋى؛
3. ساۋداداعى تاۋارلار ءتۇسىمى – تاۋارلاردىڭ تۇسۋىنە جانە رەسىمدەلۋىنە بايلانىستى جۇرگىزىلەتىن شارۋاشىلىق وپەراسيالارى؛
4. جالپى ءتۇسىم – بيزنەستىڭ ءاربىر سالاسىندا جۇمسالعان شىعىندى، تولەنگەن سالىقتى، ت. ب. شەگەرگەنگە دەيىنگى ۋاقىت كەزەڭىندە الىنعان بۇكىل اقشالاي سوما، ياعني بارلىق ءونىمدى ساتۋدان تۇسەتىن ءتۇسىم.
5. سىرتقى تولەم ءتۇسىمى – شيكىزاتقا، سالىققا، ت. ب. جۇمسالعان شىعىندى شەگەرگەننەن كەيىنگى ۋاقىت كەزەڭىندە الىنعان اقشانىڭ جالپى سوماسى؛
6. تاراتۋ ءتۇسىمى – مەرزىمى ءوتىپ كەتكەن يپوتەكالىق نەسيەنى ساتۋ ەسەبىنەن، نە نەسيەگە قۇقىقتى باسقاعا بەرۋ جولىمەن، مۇلىكتى يەلەنۋ قۇقىعىن ساتۋدان، كەپىلگە سالىنعان مۇلىكتى ساتۋدان، سونداي - اق كاسىپورىندى، فيرمانى، ت. ب. تاراتۋ (قىزمەتىن توقتاتۋ) كەزىندە مۇلىكتى ءساتۇدان الىنعان قولما - قول قاراجات؛
7. قورلانعان ءتۇسىم – قىزمەت كورسەتۋ نەمەسە تاۋار جەتكىزۋ بويىنشا دەبيتورلىق بەرەشەكتى (الاشاقتى) وتەۋ مەرزىمى ءالى باستالماعان كەزدەگى تابىسقا جاتادى، ياعني تىركەلمەگەن ءتۇسىم؛
8. كۇت ۇلى ءتۇسىم – ۇيىمنىڭ جەتكىزىلگەن تاۋارلارى، كورسەتىلگەن قىزمەتتەر ءۇشىن تاپسىرىسكەرلەردەن الۋعا ءتيىس سوماسى.
3. ءونىمدى ساتۋدان الىناتىن ءتۇسىمدى انىقتاۋ ادىستەرى.
مەملەكەتىمىزدىڭ كاسىپورىندارىنىڭ تاجىريبەسىندە ساتىلعان ءونىمدى انىقتاۋدىڭ 2 ءادىسى پايدالانىلادى.
ءونىمدى ساتۋدان الىناتىن ءتۇسىمدى انىقتاۋدىڭ ءادىسى:
1. تيەپ جيبەرگەن ونىمگە بايلانىستى – ەسەپتەۋ ءادىسى
2. تولەماقى بويىنشا – كاسسالىق ءادىس.
ءونىمدى ساتۋدان الىناتىن ءتۇسىمدى انىقتاۋدى، كاسىپورىندار، تيەپ جىبەرگەن ءونىم مەن كورسەتىلگەن قىزمەتتى ەسكەرە وتىرىپ، ەسەپتەۋ ءادىسىن پايدالانۋى كەرەك جانە كەلىسىم شارتتارعا بايلانىستى ۇزاق كەزەڭگە مەجەلەپ تولەنىپ وتىرادى.
كاسىپورىننىڭ سالىق ورگاندارىمەن ءوزارا قارىم قاتىناستارى كەزىندە ساتۋدان ءتۇسىمدى ەكىنشى ءادىسى بويىنشا ەسەپتەلۋى كەرەك.
4. ءونىمدى ساتۋدان الىناتىن ءتۇسىمدى جانە ءونىم كولەمىن جوسپارلاۋ.
ساتىلعان ونىمنەن تۇسكەن ءتۇسىم 2 ادىسپەن جوسپارلانادى:
1. تىكەلەي ەسەپشوت ءادىسى. ساتىلعان ءونىم تۇسكەن ءتۇسىم (ت) باعا (ب) (سالىقتاردى قوسپاعانداعى) مەن ساتىلعان ءونىمنىڭ كالەمىنە قاتىناسى ارقىلى انىقتالادى:
ت = ك * ب، مۇنداعى: ك — ساتىلعان ءونىم كولەمى؛
ب — ساتىلعان ءونىم بىرلىگىنىڭ باعاسى.
وقىتۋشى: تۋلەگەنوۆا م. ش.
«ۇيىم قارجىسى»
ساباقتىڭ تاقىرىبى: «ءونىمدى ساتۋدان الىناتىن اقشالاي ءتۇسىم تۇسىنىگى»
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: ستۋدەنتتەرگە ءونىمدى ساتۋدان تۇسەتىن ءتۇسىم تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ، ساباققا دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ جانە نەگىزگى ماسەلەلەرگە اسا كوڭىل بولۋگە ۇيرەتۋ؛
دامىتۋشىلىق: ءوز بەتىنشە ىزدەنۋگە، ويلاۋ قابىلەتىن ارتتىرۋعا ىقپال ەتۋ، ءوز ويىن ەركىن جەتكىزۋگە باۋلۋ، جىلدام جاۋاپ بەرۋگە داعدىلاندىرۋ، ويلاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ؛
تاربيەلىك: ستۋدەنتتەرى شىعارماشىلىققا باۋلۋ، ىزدەنۋشىلىك قاسيەتتەرگە تاربيەلەۋ، شاپشاڭدىققا، ۇقىپتىلىققا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ مىندەتتەرى:
ستۋدەنتتەرگە وتكەن تاقىرىپتاردى نەگىز ەتە وتىرىپ، ءونىمدى ساتۋدان تۇسكەن ءتۇسىم جايلى جاڭا ساباقتى مەڭگەرتۋ جانە بىلىمدەرىن پىسىقتاۋ.
ينتەللەكتۋالدى - تانىمدىق قارىم - قاتىناس جاساۋ ءۇشىن قىزىعۋشىلىقتارىن ارتتىرۋ.
كورنەكتىلىك: وقۋلىق، ينتەربەلسەندى تاقتا، كەستە، كالكۋلياتور، تاراتپا ماتەريالدار.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق.
ساباقتىڭ ءادىسى: جوبالاپ وقىتۋ تەحنولوگياسى ادىستەرىن پايدالانۋ.(سۇراق - جاۋاپ، توپپەن جۇمىس، سالىستىرۋ، سلايدتار)
ساباقتىڭ بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ – 2 مين.
2. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ
ا) «كىم جىلدام»- 5 مين
ب) «ءبىلىمىڭدى بايقاپ كور»- 6 مين
3. جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ - 10مين.
4. تاجىريبەلىك جۇمىس.
5. «ويجۇيرىك» - 6 مين.
6. «جۇمباق تۋرنير» (ەسەپتەر شىعارۋ) – 6 مين.
7. جاڭا تاقىرىپتى بەكىتۋ (تەست تاپسىرمالارى)- 5مين
8. قورىتىندى رەفلەكسيا، ءۇي تاپسىرماسى - 5 مين.
1. ۇيىمداستىرۋ – 2 مين. (امانداسۋ، تۇگەلدەۋ، تەكسەرۋ. ستۋدەنتتەردىڭ زەيىنىن ساباققا اۋدارۋ. باعالاۋ بەلگىسىمەن وقۋشىلاردى تانىستىرىپ ءوتۋ).
2. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ
ا) «كىم جىلدام» - 5 مين (توپتى تەكسەرۋ، ستۋدەنتتەردىڭ دايىندىعىن قاداعالاۋ) بۇل كەزەڭ شارتى: بەرىلگەن ۋاقىتتا وزدەرىنىڭ وسى ساباقتان العان بىلىمدەرى بويىنشا، قانشالىقتى كوپ بىلەتىندىكتەرىڭدى كورسەتۋلەرى كەرەك. 5 مينۋت ۋاقىت بەرىلەدى، 1 بالمەن باعالانادى).
1. شارۋاشىلىق جۇرگىزۋدىڭ ناتيجەسىن، ەڭبەكتىڭ ونىمدىلىگىن كورسەتەدى؟
2. تابىس قانداي قىزمەتتەر اتقارادى؟
3. تابىس ءوز قىزمەتتەرىن ءتيىمدى ورىنداي الۋى ءۇشىن قانداي شارتتار قاجەت؟
4. كاسىپورىن تابىسىنىڭ تۇرلەرى؟
5. قارجى تۇتقالارى ەلەمەنتتەرىن اتاڭىز؟
ب)«ءبىلىمىڭدى بايقاپ كور»- 6 مين ((ينتەراكتيۆتى تاقتادا ءۇي تاپسىرماسىن پرەزەنتاسيا ارقىلى ءتۇسىندىرۋ 1 بالمەن باعالانادى)
وتكەن تاقىرىپ «تابىس رەسۋرستاردىڭ قالىپتاسۋى قاينار كوزى رەتىندە»
3. جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ - 10 مين. (ستۋدەنتتەرگە سلايد ارقىلى جاڭا ءبىلىم جەتكىزۋ، تاجىريبەلىك جۇمىس ارقىلى پىسىقتاۋ).
ءتۇسىندىرۋ جوسپارى:
1. فيرمانىڭ ءتۇسىمى مەن پايداسى، جانە ولاردىڭ ماعىناسى.
2. فيرما ءتۇسىمى تۇرلەرىنە قاراي جىكتەلۋى
3. ءونىمدى ساتۋدان الىناتىن ءتۇسىمدى انىقتاۋ ادىستەرى
4. ءونىمدى ساتۋدان الىناتىن ءتۇسىمدى جانە ءونىم كولەمىن جوسپارلاۋ.
جاڭا تاقىرىپتىڭ مازمۇنى: بارلىق شارۋاشىلىق وپەراسيالارىن 3 سوزگە: ادام، ءونىم جانە تابىس ۇعىمىنا سىيعىزۋعا بولادى. (لي ياكوككا «مەنەدجەردىڭ مانساپ جولى»)
كاسىپورىننىڭ ەكونوميكالىق قىزمەتتەرىن ورىنداۋ ناتيجەسىندە تابىس پايدا بولادى. تابىس كاسىپورىننىڭ باعىتىنا بايلانىستى مىناداي ءتۇرلى تۇسىمدەردەن بولىنەدى:
قاراپايىم ءتۇسىم، ينۆەستيسيالىق ءتۇسىم جانە قارجىلىق ءتۇسىم.
1. نەگىزگى قىزمەتتەن تۇسەتىن ءتۇسىم - بۇل ساتىلعان ونىمنەن تۇسكەن ءتۇسىم.
2. ينۆەستيسيالىق قىزمەت ناتيجەسىنەن ءتۇسىم - نەگىزگى قورلاردى، ماتەريالدىق ەمەس اكتيۆتەردى ساتۋدان تۇسكەن ءتۇسىم.
3. قارجىلىق قىزمەتتىڭ ناتيجەسىنەن تۇسكەن ءتۇسىم – ينۆەستورلار اراسىندا اكسيالاردى، وبليگاسيالاردى جانە باسقا دا باعالى قاعازداردى شىعارۋ مەن ساتۋدان تۇسكەن ءتۇسىم.
ءتۇسىم (TR، total revenue)– فيرمانىڭ ءوزى وندىرگەن ءونىمىن ساتقاندا الاتىن تابىسى نەمەسە بۋحگالتەرلىك ءتۇسىم. TR = PxQ مۇنداعى: P - ءونىمنىڭ باعاسى، Q – ساتىلعان ءونىم مولشەرى. ەگەر تاۋار ساتۋدان تۇسكەن تۇسىمنەن جالپى شىعىندى الىپ تاستاساق (TC، total costs)، پايدا مولشەرىن شىعارامىز. (Pr،) Pr = TR – TC.
ءتۇسىم - فيرمانىڭ بارلىق شارۋاشىلىق قىزمەتتەرىنىڭ ناتيجەسىن كورسەتە الادى جانە فيرماداعى شىعارىلاتىن ءونىمنىڭ ساپاسىنا، سانىنا، اسسسورتيمەنتىنە، باعانىڭ دەڭگەيىنە بايلانىستى بولادى.
ءونىمدى ساتۋدان الىنعان ءتۇسىم قولدانىستاعى باعالارمەن ەسەپتەلەدى. وسى كورسەتكىش ارقىلى ەڭبەك ۇجىمدارى ساتىلعان ءونىمنىڭ ساندىق وسۋىنە قىزىعۋشىلىق تانىتادى، ياعني سۇرانىسقا يە ونىمدەردى تاۋارلاردى كوپتەپ وندىرەدى. ونىڭ ساپاسىنا جانە ساتۋ كولەمىنە كوپ كوڭىل بولە باستايدى. دەمەك ساتۋدان تۇسكەن ءتۇسىمنىڭ كورسەتكىشى: كوممەرسيالىق ەسەپ تالاپتارىنا جاۋاپ بەرەدى، كاسىپكەرلىكتىڭ داۋىنا اسەر ەتەدى.
كاسىپورىنداردىڭ وندىرىسكە جانە نارىققا سۇرانىسقا يە ساپالى ءونىم ساتۋعا قىزىعۋشىلىعى پايدا شاماسىندا كورسەتىلەدى.
پايدا كەز كەلگەن فيرما قىزمەتىنىڭ نەگىزگى ماقساتى بولىپ سانالادى.
پايدا – دەگەنىمىز كاسىپكەر ءوندىرىستى ۇيىمداستىرعانى ءۇشىن يە بولاتىن سىياقى. كاسىپورىننىڭ نارىقتا ءوزى وندىرگەن ءونىمىن ساتىپ جىبەرگەن بولسا، فيرما ساتۋدان تابىس تاپتى، ياعني ءتۇسىم ءتۇسىردى.
2 سۇراق. فيرما ءتۇسىمى تۇرلەرىنە قاراي جىكتەلۋى.
1. ماتەريالدىق ءتۇسىم – ساتىپ الۋ، وتەۋسىز تابىستاۋ، ءوز كۇشىمەن دايىنداۋ ناتيجەسىندە ەڭبەك زاتتارىنىڭ تولىقتىرىلۋى؛
2. نەگىزگى قۇرال - جابدىق (قور) ءتۇسىمى – كاسىپورىندا كۇردەلى قارجى جۇمساۋ، نەگىزگى قوردى قالىپتاستىرۋ، باسقا كاسىپورىنداردان وبەكتىلەردى وتەۋسىز الۋ ناتيجەسىندە نەگىزگى قۇرال - جابدىقتىڭ تولىقتىرىلۋى؛
3. ساۋداداعى تاۋارلار ءتۇسىمى – تاۋارلاردىڭ تۇسۋىنە جانە رەسىمدەلۋىنە بايلانىستى جۇرگىزىلەتىن شارۋاشىلىق وپەراسيالارى؛
4. جالپى ءتۇسىم – بيزنەستىڭ ءاربىر سالاسىندا جۇمسالعان شىعىندى، تولەنگەن سالىقتى، ت. ب. شەگەرگەنگە دەيىنگى ۋاقىت كەزەڭىندە الىنعان بۇكىل اقشالاي سوما، ياعني بارلىق ءونىمدى ساتۋدان تۇسەتىن ءتۇسىم.
5. سىرتقى تولەم ءتۇسىمى – شيكىزاتقا، سالىققا، ت. ب. جۇمسالعان شىعىندى شەگەرگەننەن كەيىنگى ۋاقىت كەزەڭىندە الىنعان اقشانىڭ جالپى سوماسى؛
6. تاراتۋ ءتۇسىمى – مەرزىمى ءوتىپ كەتكەن يپوتەكالىق نەسيەنى ساتۋ ەسەبىنەن، نە نەسيەگە قۇقىقتى باسقاعا بەرۋ جولىمەن، مۇلىكتى يەلەنۋ قۇقىعىن ساتۋدان، كەپىلگە سالىنعان مۇلىكتى ساتۋدان، سونداي - اق كاسىپورىندى، فيرمانى، ت. ب. تاراتۋ (قىزمەتىن توقتاتۋ) كەزىندە مۇلىكتى ءساتۇدان الىنعان قولما - قول قاراجات؛
7. قورلانعان ءتۇسىم – قىزمەت كورسەتۋ نەمەسە تاۋار جەتكىزۋ بويىنشا دەبيتورلىق بەرەشەكتى (الاشاقتى) وتەۋ مەرزىمى ءالى باستالماعان كەزدەگى تابىسقا جاتادى، ياعني تىركەلمەگەن ءتۇسىم؛
8. كۇت ۇلى ءتۇسىم – ۇيىمنىڭ جەتكىزىلگەن تاۋارلارى، كورسەتىلگەن قىزمەتتەر ءۇشىن تاپسىرىسكەرلەردەن الۋعا ءتيىس سوماسى.
3. ءونىمدى ساتۋدان الىناتىن ءتۇسىمدى انىقتاۋ ادىستەرى.
مەملەكەتىمىزدىڭ كاسىپورىندارىنىڭ تاجىريبەسىندە ساتىلعان ءونىمدى انىقتاۋدىڭ 2 ءادىسى پايدالانىلادى.
ءونىمدى ساتۋدان الىناتىن ءتۇسىمدى انىقتاۋدىڭ ءادىسى:
1. تيەپ جيبەرگەن ونىمگە بايلانىستى – ەسەپتەۋ ءادىسى
2. تولەماقى بويىنشا – كاسسالىق ءادىس.
ءونىمدى ساتۋدان الىناتىن ءتۇسىمدى انىقتاۋدى، كاسىپورىندار، تيەپ جىبەرگەن ءونىم مەن كورسەتىلگەن قىزمەتتى ەسكەرە وتىرىپ، ەسەپتەۋ ءادىسىن پايدالانۋى كەرەك جانە كەلىسىم شارتتارعا بايلانىستى ۇزاق كەزەڭگە مەجەلەپ تولەنىپ وتىرادى.
كاسىپورىننىڭ سالىق ورگاندارىمەن ءوزارا قارىم قاتىناستارى كەزىندە ساتۋدان ءتۇسىمدى ەكىنشى ءادىسى بويىنشا ەسەپتەلۋى كەرەك.
4. ءونىمدى ساتۋدان الىناتىن ءتۇسىمدى جانە ءونىم كولەمىن جوسپارلاۋ.
ساتىلعان ونىمنەن تۇسكەن ءتۇسىم 2 ادىسپەن جوسپارلانادى:
1. تىكەلەي ەسەپشوت ءادىسى. ساتىلعان ءونىم تۇسكەن ءتۇسىم (ت) باعا (ب) (سالىقتاردى قوسپاعانداعى) مەن ساتىلعان ءونىمنىڭ كالەمىنە قاتىناسى ارقىلى انىقتالادى:
ت = ك * ب، مۇنداعى: ك — ساتىلعان ءونىم كولەمى؛
ب — ساتىلعان ءونىم بىرلىگىنىڭ باعاسى.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
