وقىتۋدىڭ يننوۆاسيالىق تەحنولوگيالارىن فيزيكا ساباعىندا قولدانۋ
ءاربىر ءمۇعالىمنىڭ نەگىزگى ماقساتى – ساباق ساپاسىن كوتەرۋ، ءتۇرىن جەتىلدىرۋ، وقۋشىلاردىڭ ساباققا دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ، ولاردىڭ ىزدەنۋىن، تانىمىن قالىپتاستىرۋ. وسى ماقساتتا فيزيكا پانىندە ءارتۇرلى ادىستەرمەن جۇرگىزۋگە بولادى. وقۋ - تاربيە ءۇردىسىنىڭ ساباقتا دۇرىس جۇرگىزىلۋى ءۇشىن ءار الۋان وقىتۋ ادىس-تاسىلدەرىنىڭ ءتيىمدىسىن مۇمكىندىگىنشە جانە وقۋشىلاردىڭ جەكە جاعدايلارىنا بايلانىستى تاڭداپ الۋعا كوپ كوڭىل ءبولۋ كەرەك.
وقىتۋدىڭ ادىس-تاسىلدەرىن ءتيىمدى تاڭداپ الۋ وقىتۋدا تابىسقا جەتۋگە نەگىز بولادى، ءارى ساباقتىڭ تيىمدىلىگى مەن ساپاسىن بارىنشا ارتتىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. وقۋشىلارعا تەرەڭ ءبىلىم بەرۋ ءۇشىن ءمۇعالىم مىنا تومەندەگى قاعيدالاردى ەستە ساقتاعانى ءجون دەپ ەسەپتەيمىن.
1. ءمۇعالىم ءپاندى جەتىك مەڭگەرىپ، ونى وقۋشىلارعا عىلىمي تۇرعىدان نەگىزدەپ، قاراپايىم تىلمەن، ومىرمەن بايلانىستىرا وتىرىپ بەرە ءبىلۋى قاجەت.
2. وقۋشىلاردىڭ جاس ەرەكشەلىكتەرىنە قاراي جەكە باستارىنىڭ پسيحولوگياسىن، جان دۇنيەسىن جەتە ءبىلىپ، ءار وقۋشىنىڭ جۇرەگىنە جول تابا ءبىلۋى ابزال.
3. عىلىم مەن پەداگوگيكا سالاسىنداعى جاڭالىقتاردى ۇنەمى پايدالانىپ وتىرۋى ءتيىس.
4. مۇمكىندىگىنشە، كەيبىر ۇلكەن تاقىرىپتاردى توپتاپ جەكە بلوكتار تۇرىندە توپتاستىرىپ وتكىزە ءبىلۋى كەرەك.
5. وقۋشىلارعا ۇزاق ۋاقىت ەستە ساقتاۋ قابىلەتىن ارتتىرۋ ءۇشىن جاڭا ساباقتى، اسىرەسە زاڭدىلىقتار مەن قۇبىلىستاردى تىرەك بەلگىلەرى مەن تىرەك كونسپەكتىلەرى بويىنشا بەرگەن ءجون.
6. وقۋشىلاردىڭ ساپالى دا تياناقتى ءبىلىم الۋى ءۇشىن ءار ءبولىم، ءار تاقىرىپ بويىنشا ولاردىڭ بىلىمدەرىن تەكسەرىپ وتىرعان ءجون. مۇندا اسىرەسە وقۋشىلاردىڭ بىلىمدەرىن تەكسەرۋدە مىنا تومەندەگىدەي ادىستەردى قولدانعان ءتيىمدى:
• تەستىك جۇيە بويىنشا
• ءوزىن-وزى تەكسەرۋ
• كورشىسىن تەكسەرۋ جانە ت.ب
7. ساباقتا حالىقتىق پەداگوگيكا ەلەمەنتتەرىن پايدالانۋ قاجەت. ول ءۇشىن:
• حالىق ەرتەگىلەرىنەن، اڭىز اڭگىمەلەرىنەن، ولەڭ جىرلارىنان ۇزىندىلەر كەلتىرىپ، ولاردىڭ ماعىناسىن تۇسىندىرۋگە؛
• حالىقتىڭ ۇلتتىق ويىندارىمەن تۇسىندىرۋگە؛
• ءارتۇرلى تابيعي قۇبىلىستارعا بايلانىستى جۇمباقتار شەشىپ، ءسوزجۇمباق، بەينەسوز قۇراستىرۋعا بولادى.
8. ساباقتا وقۋشىلاردى تاڭ قالدىرىپ، سەبەبىن بىلگىلەرى كەلەتىن ءارتۇرلى قىزىقتى تاجىريبەلەر مەن فيزيكالىق فوكۋستاردى ۇدايى قولدانعان ورىندى.
9. ەڭ باستىسى ءاربىر ساباق ءوز دارەجەسىندە ءوتۋى قاجەت.
قورىتا ايتقاندا، بۇگىنگى ساباق كەشەگى ساباقتان وزگەشە، ال ەرتەڭگى
ساباق بۇگىنگى ساباقتان جاقسى بولۋى ءتيىس.
ءاربىر تاقىرىپتى تۇسىندىرگەندە وقۋشىلاردىڭ مۇمكىندىكتەرىنە قاراي تىرەك بەلگىلەرى مەن تىرەك كونسپەكتىلەرىن پايدالانعان ءجون. نەگىزگى زاڭدىلىقتاردى تىرەك بەلگىلەرى ارقىلى وقۋشىلاردى جيناقىلىققا، كوركەمدىككە باۋلىپ، ەستە ساقتاۋ قابىلەتتەرىن ارتتىرۋعا، ويلاۋ قابىلەتىن ارتتىرىپ، ولاردى شىعارماشىلىققا باۋلۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. سونداي-اق فيزيكالىق زاڭدىلىقتار مەن قۇبىلىستارعا ارناپ جەكە تىرەك بەلگىلەرىن قۇراستىرۋ قاجەت.مىسالى، 10-شى سىنىپتا «ەلەكتروستاتيكا» تاراۋى بويىنشا «ەلەكتر زاريادى». «ەلەكترلەنۋ تاقىرىبىن وتكەندە، زاريادتىڭ ءوزارا اسەرلەسۋىن مىناداي تىرەك بەلگىسىمەن بەرۋگە بولادى:
مىسالى، 10-شى سىنىپتا «سۇيىقتار مەن گازداردىڭ قاسيەتتەرى» تاراۋى بويىنشا «بۋلانۋ جانە كوندەنساسيا» تاقىرىبىن وتكەندە سۇيىق پەن گازدىڭ ءوتۋ پروسەستەرىن تىرەك سىزبامەن بەرۋگە بولادى.
سۇيىق گاز
بۋلانۋ
سۇيىق گاز
كوندەنساسيا
كەلەسى مىسال: «ەلەكتر تىزبەگىنە وتكىزگىشتەردى تىزبەكتەي جانە پاراللەل جالعاۋ» تاقىرىبىن وتكەندە وتكىزگىشتەردى تىزبەكتەي جالعاۋ تۇرىنە مىناداي تىرەك سىزبامەن بەرۋگە بولادى.
وتكىزگىشتەردى تىزبەكتەي جالعاۋ
ساباقتى مەڭگەرتۋدە كوبىنەسە ساندىق جانە ساپالىق ەسەپتەر شىعارۋ، ءارتۇرلى قىزىقتى تاجىريبەلەر مەن فيزيكالىق فوكۋستار كورسەتۋ وقۋشىلاردىڭ ءوي-ورىسىن دامىتىپ، ولاردىڭ شىعارماشىلىعىن ارتتىرۋعا باعىت بەرۋ ماقسات ەتىلەدى. ساپالىق ەسەپتەر شىعارعاندا حالىق دانالىعىنىڭ، ناقىل سوزدەرىنىڭ، ماقال-ماتەلدەرىنىڭ تاربيەلىك ءمانىن جانە ۇلتتىق ويىنداردى فيزيكا تۇرعىسىنان تۇسىندىرۋگە، پايدالانۋعا بولادى.
مىسالى:
1. «ارباسىنىڭ دوڭگەلەگىن مايلاماسا، ارباكەشتىڭ ءشايى قاينامايدى» ماقال ارقىلى مىناداي سۇراق قويۋعا بولادى:
• اربانىڭ دوڭگەلەگى نەگە مايلانادى، مايلاماسا نە بولار ەدى؟
• بۇل جەردە ارباكەش ۇيكەلىستىڭ قانداي تۇرىمەن جۇمىس جاساپ تۇر؟
2. «تولقىن ۇرار جاعانى،
ماعان بوگەت قىلما دەپ،
جاعا كەيىن قاعادى،
اۋرە بولىپ تۇرما دەپ». – بۇل ولەڭ ارقىلى تولقىن قالاي پايدا بولادى جانە تولقىننىڭ جاعاعا ۇرىلىپ كەيىن قايتۋىن قانداي زاڭمەن تۇسىندىرۋگە بولادى؟
3. مىلتىقتان وقتىڭ اتىلۋى قانداي فيزيكالىق قۇبىلىسقا مىسال بولادى جانە بۇل جەردە قانداي فيزيكالىق زاڭ ەسكەرىلەدى؟
4. جانىپ جاتقان كەروسيندى نەگە سۋمەن قۇيىپ سوندىرۋگە بولمايدى؟
5. التىباقان جانە كوكپار ويىندارى ارقىلى قانداي فيزيكالىق پروسەستەردى كەزدەستىرە الامىز؟- دەگەن سياقتى قىزىقتى سۇراقتار مەن ويىنداردى پايدالانۋعا بولادى.
وسىلايشا فيزيكانىڭ نەگىزگى زاڭدىلىقتارى مەن قۇبىلىستارىن ومىرمەن بايلانىستىرا قىزىقتى ەتىپ بەرۋ جولدارىن قاراستىرۋعا بولادى. مۇنداي تاپسىرمالار وقۋشىلاردىڭ پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرىپ قانا قويماي، ولارعا فيزيكا زاڭدىلىقتارىن ومىردە كەڭىنەن قولدانىلاتىنىن دا ۇعىندىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
وسى ۇلگىدەگى وقىتۋدىڭ ادىس-تاسىلدەرى وقۋشىلاردىڭ ەستە ساقتاۋ قابىلەتىن ارتتىرىپ، ولاردى جيناقىلىققا، دالدىككە، شىعارماشىلىققا باۋلۋعا كومەكتەسەدى دەپ ويلايمىن.
وقىتۋدىڭ ادىس-تاسىلدەرىن ءتيىمدى تاڭداپ الۋ وقىتۋدا تابىسقا جەتۋگە نەگىز بولادى، ءارى ساباقتىڭ تيىمدىلىگى مەن ساپاسىن بارىنشا ارتتىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. وقۋشىلارعا تەرەڭ ءبىلىم بەرۋ ءۇشىن ءمۇعالىم مىنا تومەندەگى قاعيدالاردى ەستە ساقتاعانى ءجون دەپ ەسەپتەيمىن.
1. ءمۇعالىم ءپاندى جەتىك مەڭگەرىپ، ونى وقۋشىلارعا عىلىمي تۇرعىدان نەگىزدەپ، قاراپايىم تىلمەن، ومىرمەن بايلانىستىرا وتىرىپ بەرە ءبىلۋى قاجەت.
2. وقۋشىلاردىڭ جاس ەرەكشەلىكتەرىنە قاراي جەكە باستارىنىڭ پسيحولوگياسىن، جان دۇنيەسىن جەتە ءبىلىپ، ءار وقۋشىنىڭ جۇرەگىنە جول تابا ءبىلۋى ابزال.
3. عىلىم مەن پەداگوگيكا سالاسىنداعى جاڭالىقتاردى ۇنەمى پايدالانىپ وتىرۋى ءتيىس.
4. مۇمكىندىگىنشە، كەيبىر ۇلكەن تاقىرىپتاردى توپتاپ جەكە بلوكتار تۇرىندە توپتاستىرىپ وتكىزە ءبىلۋى كەرەك.
5. وقۋشىلارعا ۇزاق ۋاقىت ەستە ساقتاۋ قابىلەتىن ارتتىرۋ ءۇشىن جاڭا ساباقتى، اسىرەسە زاڭدىلىقتار مەن قۇبىلىستاردى تىرەك بەلگىلەرى مەن تىرەك كونسپەكتىلەرى بويىنشا بەرگەن ءجون.
6. وقۋشىلاردىڭ ساپالى دا تياناقتى ءبىلىم الۋى ءۇشىن ءار ءبولىم، ءار تاقىرىپ بويىنشا ولاردىڭ بىلىمدەرىن تەكسەرىپ وتىرعان ءجون. مۇندا اسىرەسە وقۋشىلاردىڭ بىلىمدەرىن تەكسەرۋدە مىنا تومەندەگىدەي ادىستەردى قولدانعان ءتيىمدى:
• تەستىك جۇيە بويىنشا
• ءوزىن-وزى تەكسەرۋ
• كورشىسىن تەكسەرۋ جانە ت.ب
7. ساباقتا حالىقتىق پەداگوگيكا ەلەمەنتتەرىن پايدالانۋ قاجەت. ول ءۇشىن:
• حالىق ەرتەگىلەرىنەن، اڭىز اڭگىمەلەرىنەن، ولەڭ جىرلارىنان ۇزىندىلەر كەلتىرىپ، ولاردىڭ ماعىناسىن تۇسىندىرۋگە؛
• حالىقتىڭ ۇلتتىق ويىندارىمەن تۇسىندىرۋگە؛
• ءارتۇرلى تابيعي قۇبىلىستارعا بايلانىستى جۇمباقتار شەشىپ، ءسوزجۇمباق، بەينەسوز قۇراستىرۋعا بولادى.
8. ساباقتا وقۋشىلاردى تاڭ قالدىرىپ، سەبەبىن بىلگىلەرى كەلەتىن ءارتۇرلى قىزىقتى تاجىريبەلەر مەن فيزيكالىق فوكۋستاردى ۇدايى قولدانعان ورىندى.
9. ەڭ باستىسى ءاربىر ساباق ءوز دارەجەسىندە ءوتۋى قاجەت.
قورىتا ايتقاندا، بۇگىنگى ساباق كەشەگى ساباقتان وزگەشە، ال ەرتەڭگى
ساباق بۇگىنگى ساباقتان جاقسى بولۋى ءتيىس.
ءاربىر تاقىرىپتى تۇسىندىرگەندە وقۋشىلاردىڭ مۇمكىندىكتەرىنە قاراي تىرەك بەلگىلەرى مەن تىرەك كونسپەكتىلەرىن پايدالانعان ءجون. نەگىزگى زاڭدىلىقتاردى تىرەك بەلگىلەرى ارقىلى وقۋشىلاردى جيناقىلىققا، كوركەمدىككە باۋلىپ، ەستە ساقتاۋ قابىلەتتەرىن ارتتىرۋعا، ويلاۋ قابىلەتىن ارتتىرىپ، ولاردى شىعارماشىلىققا باۋلۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. سونداي-اق فيزيكالىق زاڭدىلىقتار مەن قۇبىلىستارعا ارناپ جەكە تىرەك بەلگىلەرىن قۇراستىرۋ قاجەت.مىسالى، 10-شى سىنىپتا «ەلەكتروستاتيكا» تاراۋى بويىنشا «ەلەكتر زاريادى». «ەلەكترلەنۋ تاقىرىبىن وتكەندە، زاريادتىڭ ءوزارا اسەرلەسۋىن مىناداي تىرەك بەلگىسىمەن بەرۋگە بولادى:
مىسالى، 10-شى سىنىپتا «سۇيىقتار مەن گازداردىڭ قاسيەتتەرى» تاراۋى بويىنشا «بۋلانۋ جانە كوندەنساسيا» تاقىرىبىن وتكەندە سۇيىق پەن گازدىڭ ءوتۋ پروسەستەرىن تىرەك سىزبامەن بەرۋگە بولادى.
سۇيىق گاز
بۋلانۋ
سۇيىق گاز
كوندەنساسيا
كەلەسى مىسال: «ەلەكتر تىزبەگىنە وتكىزگىشتەردى تىزبەكتەي جانە پاراللەل جالعاۋ» تاقىرىبىن وتكەندە وتكىزگىشتەردى تىزبەكتەي جالعاۋ تۇرىنە مىناداي تىرەك سىزبامەن بەرۋگە بولادى.
وتكىزگىشتەردى تىزبەكتەي جالعاۋ
ساباقتى مەڭگەرتۋدە كوبىنەسە ساندىق جانە ساپالىق ەسەپتەر شىعارۋ، ءارتۇرلى قىزىقتى تاجىريبەلەر مەن فيزيكالىق فوكۋستار كورسەتۋ وقۋشىلاردىڭ ءوي-ورىسىن دامىتىپ، ولاردىڭ شىعارماشىلىعىن ارتتىرۋعا باعىت بەرۋ ماقسات ەتىلەدى. ساپالىق ەسەپتەر شىعارعاندا حالىق دانالىعىنىڭ، ناقىل سوزدەرىنىڭ، ماقال-ماتەلدەرىنىڭ تاربيەلىك ءمانىن جانە ۇلتتىق ويىنداردى فيزيكا تۇرعىسىنان تۇسىندىرۋگە، پايدالانۋعا بولادى.
مىسالى:
1. «ارباسىنىڭ دوڭگەلەگىن مايلاماسا، ارباكەشتىڭ ءشايى قاينامايدى» ماقال ارقىلى مىناداي سۇراق قويۋعا بولادى:
• اربانىڭ دوڭگەلەگى نەگە مايلانادى، مايلاماسا نە بولار ەدى؟
• بۇل جەردە ارباكەش ۇيكەلىستىڭ قانداي تۇرىمەن جۇمىس جاساپ تۇر؟
2. «تولقىن ۇرار جاعانى،
ماعان بوگەت قىلما دەپ،
جاعا كەيىن قاعادى،
اۋرە بولىپ تۇرما دەپ». – بۇل ولەڭ ارقىلى تولقىن قالاي پايدا بولادى جانە تولقىننىڭ جاعاعا ۇرىلىپ كەيىن قايتۋىن قانداي زاڭمەن تۇسىندىرۋگە بولادى؟
3. مىلتىقتان وقتىڭ اتىلۋى قانداي فيزيكالىق قۇبىلىسقا مىسال بولادى جانە بۇل جەردە قانداي فيزيكالىق زاڭ ەسكەرىلەدى؟
4. جانىپ جاتقان كەروسيندى نەگە سۋمەن قۇيىپ سوندىرۋگە بولمايدى؟
5. التىباقان جانە كوكپار ويىندارى ارقىلى قانداي فيزيكالىق پروسەستەردى كەزدەستىرە الامىز؟- دەگەن سياقتى قىزىقتى سۇراقتار مەن ويىنداردى پايدالانۋعا بولادى.
وسىلايشا فيزيكانىڭ نەگىزگى زاڭدىلىقتارى مەن قۇبىلىستارىن ومىرمەن بايلانىستىرا قىزىقتى ەتىپ بەرۋ جولدارىن قاراستىرۋعا بولادى. مۇنداي تاپسىرمالار وقۋشىلاردىڭ پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرىپ قانا قويماي، ولارعا فيزيكا زاڭدىلىقتارىن ومىردە كەڭىنەن قولدانىلاتىنىن دا ۇعىندىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
وسى ۇلگىدەگى وقىتۋدىڭ ادىس-تاسىلدەرى وقۋشىلاردىڭ ەستە ساقتاۋ قابىلەتىن ارتتىرىپ، ولاردى جيناقىلىققا، دالدىككە، شىعارماشىلىققا باۋلۋعا كومەكتەسەدى دەپ ويلايمىن.
You Might Also Like
-
سالاۋاتتى ءومىر سۇرۋگە تاربيەلەۋ – ەلىمىزدىڭ ەرتەڭىن ويلاۋ
