وقۋ باعدارلاماسىنا، ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنە ەنگىزىلگەن وزگەرىستەر تۋراسىنداعى مەنىڭ پىكىرىم
بيىل مەن 10 سىنىپ وقۋشىسىمىن. دامىعان ءححى عاسىردا ءومىر ءسۇرىپ جاتقاندىقتان، ءار ادام جەكە تۇلعا بولىپ قالىپتاسۋى ءۇشىن جان-جاقتى دامىعان، بىرنەشە تىلدە ەركىن سويلەيتىن، تەحنولوگيانى جەتىك مەڭگەرگەن بولۋى ءتيىس.وسىعان وراي، زامانعا ساي ۇرپاق تاربيەلەۋ ماقساتىندا ءبىزدىڭ ەلىمىزدە، ناقتىراق ايتساق ءبىلىم جۇيەمىزگە كوپتەگەن وزگەرىستەر ەنگىزىلىپ، جاڭا سەرپىلىس تولقىنى بوي كوتەردى. بۇرىن سوڭدى ەستىمەگەن نارسەلەر وقۋ باعدارلاماسىنا ەنگىزىلدى. مەن وسى جاڭا جۇيەمەن وقىپ جۇرگەن وقۋشى بولعاندىقتان ونىڭ كەيبىر كەمشىلىكتەرىن جانە پايداسىز تۇستارىن كورىپ ءجۇرمىن. بۇلاي دەۋىمە مىسالدار كەلتىرە الامىن. بۇنىڭ بارلىعىن ۇلتىمنىڭ بولاشاعىن ويلاعاندىقتان ايتىپ وتىرمىن. ايتپەسە، كوپ وقۋشىلارعا كەرىسىنشە ساباق وتپەي الاڭسىز جۇرگەن ۇنايدى عوي...ءبىراق مەن بۇعان توزە المايمىن. مەنىڭ ويىم الىسقا، تەرەڭگە قاراي تارتادى. كەيدە وتكەنگە، كەيدە بولاشاققا. ءوزىمنىڭ ەمەس، ۇلتىمنىڭ بولاشاعىنا دەگەن كوبىرەك ۋايىم مەنى مازالايدى. سەبەبى، حالقىم جوعالسا، ەلىم جۇدەسە مەن كىممىن؟ مەن قازاق ەلىنسىز ەشكىم دە ەمەسپىن. سول ءۇشىن، ءوزىم ەلەنۋىم ءۇشىن الدىمەن حالقىم اسقاق بولۋى ءتيىس. ال حالىقتىڭ اسقاقتىعى ءۇشىن مەن دە كۇرەسۋىم قاجەت.
سونىمەن، مەنى تولعاندىراتىن ەڭ ءبىرىنشى ماسەلە-تىل ماسەلەسى. ءيا، اعىلشىن، ورىس تىلدەرىن ءبىلۋ زامان تالابى ەكەنى راس. ءبىراق، تاياقتى ءالىپ دەپ بىلمەيتىن 1 سىنىپ وقۋشىلارىنا اعىلشىن مەن ورىس تىلدەرىن ەنگىزۋ تىم ورەسكەل نارسە. انا ءتىلىمىزدى قۇرمەتتەۋ جايلى ءسوز قوزعاعاندا اۋىزدان نەبىر اسەم سوزدەر توگىلەدى ەمەس پە؟! ەڭ الدىمەن ءوز ءتىلىمىزدى ارداقتايىق دەپ بارلىق جەردە بارلىق جۇرت ايتادى ەمەس پە؟! ەندى ويلاڭىز، ءالى بويىنا پاتريوتتىق سەزىم دارىماعان، ۇلتىن تولىق تانىماعان، ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى مەڭگەرىپ ۇلگەرمەگەن، ساناسى تولىق جەتىلمەگەن مەكتەپ تابالدىرىعىن تۇڭعىش اتتاپ تۇرعان بالاعا اعىلشىن مەن ورىس ءتىلىن ۇيرەتە وتىرىپ، العاش ساۋاتىن وزگە مادەنيەتتىڭ بىلىمىمەن سۋسىنداتساڭىز ول بالادان بولاشاقتا قانداي ۇلتجاندى ازامات كۇتەسىز؟! "ەگەر قازىرگى تاڭدا كىمدە-كىم بالاسىنىڭ بولاشاعىن ويلاسا، كەيىن قاي تىلدە وقىتسا دا، بالاباقشادان باستاپ كەمىندە 3-4 سىنىپقا دەيىن قازاق تىلىندە وقىتۋ كەرەك، بۇل ءوز ومىرىمدەگى تاجىريبەم جانە اكەمنىڭ اقىلى."-دەپ مۇحتار اۋەزوۆ اتامىزدىڭ ۇلى مۇرات اۋەزوۆ اكەسىنىڭ وسيەتىن ايتقان ەكەن. ناعىز قازاق ەلىنىڭ، ءتىلىنىڭ جاناشىرلارى وسىلاي دەگەندە وسى سوزدەن اسىپ بىزگە نە جوق؟! ءسوزىمنىڭ ءتۇيىنى مىناۋ:"ۇلتجاندى ۇرپاق تاربيەلەۋ ءۇشىن ءبىلىمنىڭ تۇنىعىنان سۋسىنداتۋ قاجەت. مەن ءۇشىن ءبىلىمنىڭ تۇنىعى انا ءتىلىمنىڭ ارقاسىندا عانا بويعا داريدى." ەل بولام دەسەڭ بەسىگىڭدى تۇزە دەمەكشى "ەڭسەلى ەل" بولۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن، جاس ۇرپاق بويىنا مەكتەپ دەگەن التىن بەسىگىمىزدەن باستاپ، ول بالا ەس بىلگەنگە دەيىن تەك قازاقشا ءبىلىم بەرىپ، ول بالانىڭ رۋحاني، قازاقي يممۋنيتەتىن جەتىلدىرۋ كەرەك.
قازىرگى "جاڭا فورمات" دەپ جارياعا جار سالىپ، جاڭالىق قىپ، شەتەلدەن قالمايىق دەپ ءبىزدىڭ ۇستانىپ وتىرعان بۇل جاڭارتۋدىڭ تاعى ءبىر قاتە تۇسى-جيىنتىق باعالاۋ دەگەن نارسە. بۇل نارسە مەكتەپتەگى وقۋشىلارمەن بىرگە ۇستازداردىڭ دا مازاسىن الىپ ءبىتتى. شىنتۋايتىنا كەلگەندە، "بجب، تجب" دەپ اق پاراق تا تاۋسىلىپ، مۇعالىمدەرىمىزدىڭ دە شاشى اعاراتىن بولدى. ونىڭ نە وقۋشىعا، نە مۇعالىمگە بەرەر ەشتەڭەسى جوق. وقۋشىلاردى قويا بەرشى، ولار امالىن تاۋىپ تاپسىرمانى بىر-بىرىنەن كوشىرىپ بولسا دا ورىنداپ بەرەدى. ال ونىڭ زاردابىن ۇستازدارىمىز كورىپ جاتىر. وقۋشىمەن بىرگە ساباق جۇرگىزە مە، الدە قايداعى جوق "بجب، تجب"-نى جاساپ، ونى كوز مايىن تاۋىسىپ تەكسەرە مە نە بولماسا kundelik.kz سايتىنا كىرىپ، قانشاما ۋاقىتىن عالامتور جەلىسىندەگى "زاگرۋزكاعا" ءبولىپ كۇندەلىك تولتىرا ما؟ ءقازىر ۇستازدارىمىزدىڭ "قايران، بۇرىنعى جۋرنالىمىز جاقسى ەدى عوي" دەپ سول كوك جۋرنالدى اڭساپ وتىرعان ساتتەرىنە ءجيى كۋا بولامىز. وقۋشىلار مەن ۇستازدار قاۋىمىن سونشا اۋرەگە سالارلىق بۇل جيىنتىق باعالاۋلار ينەنىڭ جاسۋىنداي دا پايدا بەرمەسە ونىڭ نە ءۇشىن ەنگىزىلگەنىن تۇسىنە المايمىن.
ايتپاي كەتۋگە بولمايتىن تاعى ءبىر نارسە-كىتاپتاردىڭ وزگەرگەندىگى. سىرتقى مۇقاباسى وزگەرۋگە ۇيرەندىك قوي، ال ىشكى مازمۇندى وزگەرتىپ نە كەرەك... شىنىمدى ايتسام، وقۋ جىلىنىڭ باسىندا قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتىنە ارنالعان وقۋلىقتى كورىپ جىلاعىم كەلگەن. قاراساڭ، ءىشىڭ اشيدى. وقۋلىقتى اشساڭ تاتىمدى نارسە جوق. قازاق ءتىلى كىتابىنىڭ ءوزى ءبىر جۋرنالدىڭ عانا قالىڭدىعىنداي. الىگە دەيىن تۇسىنبەيمىن؛ قازاق ءتىلى وقۋلىعىندا نەگە گرامماتيكاعا، وقۋ ساۋاتتىلىعىنا ەمەس يندۋستريا، ونەركاسىپ، ەكونوميكا ت.س.س دەگەن تاقىرىپتارعا كوپ باسىمدىلىق بەرىلگەن؟ وندا گەوگرافيا دەگەن ارناۋلى ءپان نە ءۇشىن وقىتىلادى؟ ارينە، كوكەيدە سۇراق كوپ. الايدا، ەكىنىڭ بىرىنە جاۋاپ تا تابىلا بەرمەيدى.
ايتا كەتەتىن تاعى ءبىر ءجايت-وزىڭدى ءوزىڭ باعالاۋ دەگەن نارسە. باستاپقىدا، ءبىز ءۇشىن بۇل تىم تاڭسىق نارسە بولدى. ءبىراق، بۇرىنعىشا باعا قويىلمايتىنى ناشار وقۋشىلاردىڭ پايداسىنا استى. بۇرىنعىشا ەكىلىك باعا قويىلمايدى دەگەنگە ءماز كەيبىر وقۋشىلار وقى نە وقىما نە "3 تەرىن" الىپ كەتىپ جاتتى. ەسەسىنە، بارلىق وقۋشىلار بوساڭسي باستادى.تالاپتىڭ ازايعانى ساپاسىز بىلىمگە الىپ كەلدى. تالاپ ءالسىز بولعاننان تاربيە مەن ءتارتىپ تە جوعالا باستادى. ءال-فارابي بابامىزدىڭ مىناداي ءسوزى بار:"تاربيەسىز الىنعان ءبىلىم-ادامزاتتىڭ قاس جاۋى." تاربيە وشاعى بولعان مەكتەبىمىزدەن ەرتەڭگى كۇنى حالىق جاۋلارى شىقپاس ءۇشىن، ەڭ الدىمەن كەڭەستىك كەزەڭدەگىدەي مىزعىماس ءتارتىپ كەرەك. مەيلى، كەڭەس دەگەن ءسوز قۇلاعىڭىزعا تۇرپىدەي تيگەن بولسا، ءوزىمىزدىڭ قازاقتى-اق مىسال ەتەيىن. سوناۋ زامانداردا قازاق اتامىز بالاسىن مولداعا تاپسىرىپ "ەتى سەنىكى،سۇيەگى مەنىكى"-دەپ ءوز بالاسىنىڭ جانىن اياماي تەمىردەي تارتىپپەن ساۋاتىن اشتىردى ەمەس پە؟! ەسەسىنە، ءبىزدىڭ بابالارىمىز قانداي بولدى؟!
سومەن ايتپاعىم، ءبىلىم ساپالى بولۋ ءۇشىن ءتارتىپ پەن تالاپ بولۋ قاجەت. ال قازىرىگى جاڭا باعدارلاما بويىنشا "تالاپ" دەگەن ۇعىم مۇلدە جوق. ءوزىڭ بول دا، ءوزىڭ تول، ءوز باعاڭدى ءوزىڭ بەر،-دەيدى. بۇل دا ءبىر كەمشىلىك.
تاۋەلسىز قازاقستان بولعاندىقتان، بوداندىقتىڭ بەلگىسىندەي بولىپ كورىنەتىن كەڭەستىك زاماننىڭ قالدىقتارى مەن ەستەلىكتەرىنەن ارىلعىمىز كەلەدى. الايدا، ول كەزەڭدەگى ءتارتىپ پەن تاربيەنىڭ قانداي بولعاندىعى تاريح بەتتەرىنەن ءمالىم، ءومىر شىندىعى دا ونى دالەلدەگەن. سول ءتارتىپ بار كەزدە ورنىققان ءبىلىم جۇيەسى قاراپايىم دا قاتال، تۇسىنىكتى دە ءتيىمدى ەدى عوي. ەلىمىز ءالى دە دامىپ، كەمەلدەنگەنشە سول جۇيەنى الىپ تاستاۋدىڭ قاجەتى جوق ەدى مۇمكىن دەپ ويلايمىن. قانشا دەگەنمەن ەلىمىز ءالى دە جاس مەملەكەت. جاڭاشىلدىقتاردى حالىق قابىلداۋعا دايىن كەزدە ەنگىزۋ كەرەك ەدى.
ارينە، بۇل-قازاقستاننىڭ ەلەنە بەرمەس كىشىگىرىم ءبىر اۋىلىنداعى قىزدىڭ پىكىرى. سوڭىنا دەيىن وقىعان بولساڭىز، راحمەت. ال ەگەر كەلىسپەيتىن تۇستارىڭىز بولسا، ءوز ءسوزىم وزىمدىكى...
You Might Also Like
-
ءبىر كۇنى كۇيشى سارىوزەن دەگەن وزەندى بويلاي ورلەپ كەلە جاتادى. وزەن تاسىپ، تولقىندارى توڭكەرىلىپ، تىنباي تۋلاپ، تاسقا تيگەندە قايتا قايىرىلىپ، ساندىقتىڭ اۋزىن اشقانداي اقتارىلىپ جاتادى. وسى كورىنىس...
-
جايىق بويىندا وتىراتىن داۋلەتى شالقىپ، ىرىسى ارتقان بايعۇمار دەگەن كىسىنىڭ دومبىرا شەرتىپ، كۇي شىعارىپ اتى شىققان اقىلى مەن سىمباتى سايكەسكەن ايشا دەگەن ءوزى زەرەك، ءوزى سۇلۋ قىزى بولعان ەكەن.
