وقۋ مەن جازۋ ارقىلى سىن تۇرعىسىنان ويلاۋدى دامىتۋ
جوسپار
ءى. كىرىسپە
سىن تۇرعىسىنان ويلاۋدى دامىتۋ ءادىسى – الەمنىڭ تۇكپىر - تۇكپىرىنەن جيىلعان ءبىلىم بەرۋشىلەردىڭ بىرلەسكەن ەڭبەگى.
ءىى. نەگىزگى ءبولىم:
a) ستو ستراتەگياسى – ءۇش دەڭگەيدەن تۇراتىن وقىتۋ مەن ۇيرەتۋدىڭ مودەلى.
ءا) سىن تۇرعىسىنان ويلاۋدى دامىتۋ مەن قولدانۋ ارقىلى قازاق ءتىلى ساباقتارىن وتكىزۋ تاجىريبەم.
ءىىى. قورىتىندى.
«وقۋ مەن جازۋ ارقىلى سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ» باعدارلاماسىنىڭ قازىرگى تاڭدا بىلگەنىن ومىرگە پايدالانا الاتىن شاكىرت تاربيەلەۋدە الاتىن ورنى ەرەكشە.
ءبىلىم بەرۋ ۇردىسىندە ۇستاز دا، شاكىرت تە جەكە تۇلعا بولىپ قاراستىرىلاتىن بولدى. جەكە تۇلعاعا جەتۋ ءۇشىن ءار وقۋشىنىڭ قابىلەتىن تانىپ، ءبىلىپ، دامىتىپ، شىڭداپ، ءجون سىلتەپ، ادام دارەجەسىنە كەلتىرۋ كەرەك. دەمەك، وقىتۋدىڭ جاڭا تەحنولوگيالارىن پايدالانا وتىرىپ، ءبىلىم ساپاسىن ارتتىرۋ، مازمۇنىن بايىتۋ، وقۋ ءۇردىسىن جەتىلدىرۋ، جان - جاقتى دامىعان، رۋحاني دۇنيەسى باي جاس ۇرپاقتى تاربيەلەۋ – كەزەك كۇتتىرمەيتىن ماسەلەلەردىڭ ءبىرى. بۇنىڭ ءوزى وقۋشىلاردىڭ ءوز بەتىمەن جۇمىس جاساۋ، دامۋ، تاربيەلەۋ، ءار بالانىڭ قابىلەتىن، دارىنىن اشۋ مۇعالىمدەر قاۋىمىنا زور مىندەتتەر جۇكتەيدى.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ 2015 جىلعا دەيىنگى ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋ تۇجىرىمداماسىندا: «... جىلدام وزگەرىپ وتىراتىن دۇنيە جاعدايلارىندا الىنعان تەرەڭ ءبىلىمنىڭ، كاسىبي داعدىنىڭ نەگىزىندە ەركىن باعدارلاي بىلۋگە، ءوزىن - ءوزى ىسكە اسىرۋعا، ءوزىن - ءوزى دامىتۋعا جانە ءوز بەتىنشە دۇرىس ادامگەرشىلىك تۇرعىسىنان جاۋاپتى شەشىمدەر قابىلداۋعا قابىلەتتى جەكە تۇلعانى قالىپتاستىرۋ»،- دەپ اتاپ كورسەتكەن.
بىزدەر، ۇستازدار، وسى زاڭ بويىنشا جاڭا تەحنولوگيالارعا كوپ كوڭىل ءبولۋىمىز كەرەك.
ەلىمىز بولاشاقتا كوركەيىپ وركەنيەتتى ەلدەر قاتارىنا قوسىلۋى بۇگىنگى ۇرپاق بەينەسىنەن كورىنەدى. قازىرگى ءبىلىم بەرۋ سالاسىنداعى پروبلەما – الەۋمەتتىك - پەداگوگيكالىق جانە ۇيىمداستىرۋ تۇرعىسىنان ءبىلىم مازمۇنىنا جاڭالىق ەنگىزۋدىڭ ءتيىمدى، جاڭا ادىستەرىن ىزدەستىرۋ، ولاردى جۇزەگە اسىرۋ. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «ورتا ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋ» تۇجىرىمداماسىندا: «ءاربىر بالانىڭ جەكە تۇلعالىق قاسيەتتەرىن اشۋ، ونىڭ مۇمكىنشىلىگىن، ومىردەگى ءمانىن كورسەتۋ ارقىلى بىلىمگە تەرەڭىرەك ۇمتىلۋىنا، سونداي - اق ىزدەنىسىنە، بەيىمدىلىگىنە كومەك بەرۋ، جاعداي تۋعىزۋ جانە وعان ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن جاڭا رۋحاني كۇش بەرۋ - ءبىلىم بەرۋدىڭ تۇپكىلىكتى ماقساتى» ەكەندىگى ايقىندالعان. وسى ورايدا، ەلباسى نازاربايەۆتىڭ: «... بىزگە بۇرىنعى قاي كەزدەگىدەن دە ءبىلىم مەن عىلىمنىڭ باعا جەتكىلىكسىز قورىن بارىنشا ارتتىرۋ، ونى قازىرگى زامانعا ساي ەتۋ قاجەت» - دەگەن ءسوزى ەگەمەندى ەلىمىزدە ءبىلىم ماسەلەسىنە مەملەكەت تاراپىنان قانشالىقتى كوڭىل ءبولىنىپ وتىرعانىن دالەلدەيدى.
بۇگىنگى مەكتەپ الدىنداعى باستى مىندەت – قازاق ءتىلى ساباقتارىندا سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ جوباسىن باسشىلىققا الا وتىرا، وقۋشىلاردىڭ ءتىلىن دامىتىپ، سىني تۇرعىدان ويلاۋعا جاعداي جاساۋ. سىن تۇرعىسىنان ويلاۋدى دامىتۋ باعدارلاماسى – الەمنىڭ تۇكپىر - تۇكپىرىنەن جيىلعان ءبىلىم بەرۋشىلەردىڭ بىرلەسكەن ەڭبەگى. تاجىريبەنى جۇيەگە كەلتىرگەن دجينني ل. ستيل، كۋرتيس س. مەرەديت، چارلز تەمپل. جوبانىڭ نەگىزى ج. پياجە، ل. س. ۆىگوتسكيي تەوريالارىن باسشىلىققا الادى.
ماقساتى بارلىق جاستاعى وقۋشىلارعا كەز كەلگەن مازمۇنعا سىني تۇرعىدان قاراپ، ەكى ۇيعارىم پىكىردىڭ بىرەۋىن تاڭداۋعا سانالى شەشىم قابىلداۋعا ساباقتاردا ۇيرەتۋ. ءبىزدىڭ ەلىمىزگە دجوردج سوروستىڭ اشىق قوعام ينستيتۋتى، “سوروس - قازاقستان” قورى ارقىلى كەلگەن بۇل تەحنولوگيا ورىس جانە قازاق تىلدەرىندە مەكتەپ تاجىريبەلەرىنە ەنە باستادى.
“سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ” ۇعىمى بەلگىلى ءبىر يدەيالاردى قابىلداي وتىرىپ، ونىڭ نەگە قاتىستى ەكەنىن زەرتتەۋ، ولاردى جەڭىل سەپتيكالىق ويلارعا قارسى قويا ءبىلۋ، سالىستىرا الۋ، سول يدەيالارعا قارسى كوزقاراستارمەن تەپە - تەڭدىكتە ۇستاپ زەرتتەۋ، ولارعا سەنىممەن قاراۋ دەپ تۇسىندىرەدى اۆتورلار.
بەلگىلى عالىم دايانا حالپەرن «سىني ويلاۋ – ويلاعان ناتيجەگە جەتۋ ءۇشىن تانىمدىق تەحنيكالاردى پايدالانۋ ارقىلى شىعارماشىلىقپەن ءارى قاراي باعىتتاي ويلانۋ.
سىني ويلاۋ – بەلگىلى ءبىر ماسەلە تۋرالى بار يدەيالاردى جيناقتاپ ولاردى قايتا وي ەلەگىنەن وتكىزۋ جانە شەشىم قابىلداۋمەن اياقتالاتىن كۇردەلى پسيحولوگيالىق ءۇردىس» ەكەنىن اتاپ كورسەتكەن. سىني ويلاۋ – ادام ءومىرىنىڭ ءبىر سالاسى. سەبەبى، بۇل فيلوسوفيا ادامدارعا كوپتەگەن جولدار مەن شەشىمدەر ىشىنەن ماڭىزدى ءارى پايدالى ەكەنىن، تەك قاجەتتى اقپاراتتاردى عانا جيناقتاپ، جاڭا ءبىلىمدى بۇرىنعىدان اجىراتا الۋعا كومەكتەسەدى. سىني ويلاۋدى دامىتۋ تەحنولوگياسىنىڭ ءداستۇرلى وقىتۋدان باستى ايىرماشىلىعى – ءبىلىمنىڭ دايىن كۇيىندە بەرىلمەۋى.
سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ – وقۋ مەن جازۋدى دامىتۋ باعدارلاماسى. وقۋشىنى مۇعالىممەن، سىنىپتاستارىمەن ەركىن سويلەسۋگە، پىكىر تالاستىرۋعا، ءبىر - ءبىرىنىڭ ويىن تىڭداۋعا، قۇرمەتتەۋگە، وزەكتى ماسەلەنى شەشۋ جولدارىن ىزدەي وتىرىپ، قيىندىقتى جەڭۋگە باۋليتىن باعدارلاما.
تەحنولوگيانىڭ باستى ماقساتى – دامىتا وقىتۋ نەگىزىندە “سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ ارقىلى وقۋ مەن جازۋدى دامىتۋ” باعدارلاماسىن ىسكە اسىرۋ، بالالارعا تەرەڭ ءبىلىم بەرۋ. بۇل باعدارلاما قازاقستان قورى جانىنان 1998 ج. قازان ايىنان باستاپ جۇرگىزىلىپ كەلەدى. جاڭا تەحنولوگيا رەتىندە ەڭ وزىق ادىستەردى دەر كەزىندە يگەرۋ، ىزدەنۋ ارقىلى بالا بويىنا دارىتۋ، ودان ءونىمدى ناتيجە شىعارا ءبىلۋ – ءاربىر ۇستازدىڭ باستى مىندەتى. RWCT باعدارلاماسى – اعىلشىن تىلىنەن اۋدارعاندا “سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ ءۇشىن وقۋ مەن جازۋ” دەگەندى بىلدىرەدى. بۇل باعدارلاما وقىتۋدىڭ 60 ءتۇرلى ستراتەگيالارىنان: ادىستەرىنەن تۇرادى.
«وقۋ مەن جازۋ ارقىلى سىن تۇرعىسىنان ويلاۋدى دامىتۋ» باعدارلاماسى بويىنشا ول:
- شىڭدالعان ويلاۋ. كەز كەلگەن دامۋ دەڭگەيىنە بايلانىستى ماسەلەلەرگە سىني كوزبەن قاراۋ؛
- كۇردەلى ماسەلەلەردى شەشۋگە، اسا ماڭىزدى، جاۋاپتى شەشىمدەر قابىلداۋعا قۇشتارلىق؛
- ۇيرەتۋ مەن ۇيرەنۋ بىرلىگىنەن، ۇيرەنۋدىڭ قىزىعۋشىلىعىنان تۇراتىن، ۇيرەنۋشىنىڭ سەنىمىنە نەگىزدەلگەن قۇرىلىم.
ءى. كىرىسپە
سىن تۇرعىسىنان ويلاۋدى دامىتۋ ءادىسى – الەمنىڭ تۇكپىر - تۇكپىرىنەن جيىلعان ءبىلىم بەرۋشىلەردىڭ بىرلەسكەن ەڭبەگى.
ءىى. نەگىزگى ءبولىم:
a) ستو ستراتەگياسى – ءۇش دەڭگەيدەن تۇراتىن وقىتۋ مەن ۇيرەتۋدىڭ مودەلى.
ءا) سىن تۇرعىسىنان ويلاۋدى دامىتۋ مەن قولدانۋ ارقىلى قازاق ءتىلى ساباقتارىن وتكىزۋ تاجىريبەم.
ءىىى. قورىتىندى.
«وقۋ مەن جازۋ ارقىلى سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ» باعدارلاماسىنىڭ قازىرگى تاڭدا بىلگەنىن ومىرگە پايدالانا الاتىن شاكىرت تاربيەلەۋدە الاتىن ورنى ەرەكشە.
ءبىلىم بەرۋ ۇردىسىندە ۇستاز دا، شاكىرت تە جەكە تۇلعا بولىپ قاراستىرىلاتىن بولدى. جەكە تۇلعاعا جەتۋ ءۇشىن ءار وقۋشىنىڭ قابىلەتىن تانىپ، ءبىلىپ، دامىتىپ، شىڭداپ، ءجون سىلتەپ، ادام دارەجەسىنە كەلتىرۋ كەرەك. دەمەك، وقىتۋدىڭ جاڭا تەحنولوگيالارىن پايدالانا وتىرىپ، ءبىلىم ساپاسىن ارتتىرۋ، مازمۇنىن بايىتۋ، وقۋ ءۇردىسىن جەتىلدىرۋ، جان - جاقتى دامىعان، رۋحاني دۇنيەسى باي جاس ۇرپاقتى تاربيەلەۋ – كەزەك كۇتتىرمەيتىن ماسەلەلەردىڭ ءبىرى. بۇنىڭ ءوزى وقۋشىلاردىڭ ءوز بەتىمەن جۇمىس جاساۋ، دامۋ، تاربيەلەۋ، ءار بالانىڭ قابىلەتىن، دارىنىن اشۋ مۇعالىمدەر قاۋىمىنا زور مىندەتتەر جۇكتەيدى.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ 2015 جىلعا دەيىنگى ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋ تۇجىرىمداماسىندا: «... جىلدام وزگەرىپ وتىراتىن دۇنيە جاعدايلارىندا الىنعان تەرەڭ ءبىلىمنىڭ، كاسىبي داعدىنىڭ نەگىزىندە ەركىن باعدارلاي بىلۋگە، ءوزىن - ءوزى ىسكە اسىرۋعا، ءوزىن - ءوزى دامىتۋعا جانە ءوز بەتىنشە دۇرىس ادامگەرشىلىك تۇرعىسىنان جاۋاپتى شەشىمدەر قابىلداۋعا قابىلەتتى جەكە تۇلعانى قالىپتاستىرۋ»،- دەپ اتاپ كورسەتكەن.
بىزدەر، ۇستازدار، وسى زاڭ بويىنشا جاڭا تەحنولوگيالارعا كوپ كوڭىل ءبولۋىمىز كەرەك.
ەلىمىز بولاشاقتا كوركەيىپ وركەنيەتتى ەلدەر قاتارىنا قوسىلۋى بۇگىنگى ۇرپاق بەينەسىنەن كورىنەدى. قازىرگى ءبىلىم بەرۋ سالاسىنداعى پروبلەما – الەۋمەتتىك - پەداگوگيكالىق جانە ۇيىمداستىرۋ تۇرعىسىنان ءبىلىم مازمۇنىنا جاڭالىق ەنگىزۋدىڭ ءتيىمدى، جاڭا ادىستەرىن ىزدەستىرۋ، ولاردى جۇزەگە اسىرۋ. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «ورتا ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋ» تۇجىرىمداماسىندا: «ءاربىر بالانىڭ جەكە تۇلعالىق قاسيەتتەرىن اشۋ، ونىڭ مۇمكىنشىلىگىن، ومىردەگى ءمانىن كورسەتۋ ارقىلى بىلىمگە تەرەڭىرەك ۇمتىلۋىنا، سونداي - اق ىزدەنىسىنە، بەيىمدىلىگىنە كومەك بەرۋ، جاعداي تۋعىزۋ جانە وعان ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن جاڭا رۋحاني كۇش بەرۋ - ءبىلىم بەرۋدىڭ تۇپكىلىكتى ماقساتى» ەكەندىگى ايقىندالعان. وسى ورايدا، ەلباسى نازاربايەۆتىڭ: «... بىزگە بۇرىنعى قاي كەزدەگىدەن دە ءبىلىم مەن عىلىمنىڭ باعا جەتكىلىكسىز قورىن بارىنشا ارتتىرۋ، ونى قازىرگى زامانعا ساي ەتۋ قاجەت» - دەگەن ءسوزى ەگەمەندى ەلىمىزدە ءبىلىم ماسەلەسىنە مەملەكەت تاراپىنان قانشالىقتى كوڭىل ءبولىنىپ وتىرعانىن دالەلدەيدى.
بۇگىنگى مەكتەپ الدىنداعى باستى مىندەت – قازاق ءتىلى ساباقتارىندا سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ جوباسىن باسشىلىققا الا وتىرا، وقۋشىلاردىڭ ءتىلىن دامىتىپ، سىني تۇرعىدان ويلاۋعا جاعداي جاساۋ. سىن تۇرعىسىنان ويلاۋدى دامىتۋ باعدارلاماسى – الەمنىڭ تۇكپىر - تۇكپىرىنەن جيىلعان ءبىلىم بەرۋشىلەردىڭ بىرلەسكەن ەڭبەگى. تاجىريبەنى جۇيەگە كەلتىرگەن دجينني ل. ستيل، كۋرتيس س. مەرەديت، چارلز تەمپل. جوبانىڭ نەگىزى ج. پياجە، ل. س. ۆىگوتسكيي تەوريالارىن باسشىلىققا الادى.
ماقساتى بارلىق جاستاعى وقۋشىلارعا كەز كەلگەن مازمۇنعا سىني تۇرعىدان قاراپ، ەكى ۇيعارىم پىكىردىڭ بىرەۋىن تاڭداۋعا سانالى شەشىم قابىلداۋعا ساباقتاردا ۇيرەتۋ. ءبىزدىڭ ەلىمىزگە دجوردج سوروستىڭ اشىق قوعام ينستيتۋتى، “سوروس - قازاقستان” قورى ارقىلى كەلگەن بۇل تەحنولوگيا ورىس جانە قازاق تىلدەرىندە مەكتەپ تاجىريبەلەرىنە ەنە باستادى.
“سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ” ۇعىمى بەلگىلى ءبىر يدەيالاردى قابىلداي وتىرىپ، ونىڭ نەگە قاتىستى ەكەنىن زەرتتەۋ، ولاردى جەڭىل سەپتيكالىق ويلارعا قارسى قويا ءبىلۋ، سالىستىرا الۋ، سول يدەيالارعا قارسى كوزقاراستارمەن تەپە - تەڭدىكتە ۇستاپ زەرتتەۋ، ولارعا سەنىممەن قاراۋ دەپ تۇسىندىرەدى اۆتورلار.
بەلگىلى عالىم دايانا حالپەرن «سىني ويلاۋ – ويلاعان ناتيجەگە جەتۋ ءۇشىن تانىمدىق تەحنيكالاردى پايدالانۋ ارقىلى شىعارماشىلىقپەن ءارى قاراي باعىتتاي ويلانۋ.
سىني ويلاۋ – بەلگىلى ءبىر ماسەلە تۋرالى بار يدەيالاردى جيناقتاپ ولاردى قايتا وي ەلەگىنەن وتكىزۋ جانە شەشىم قابىلداۋمەن اياقتالاتىن كۇردەلى پسيحولوگيالىق ءۇردىس» ەكەنىن اتاپ كورسەتكەن. سىني ويلاۋ – ادام ءومىرىنىڭ ءبىر سالاسى. سەبەبى، بۇل فيلوسوفيا ادامدارعا كوپتەگەن جولدار مەن شەشىمدەر ىشىنەن ماڭىزدى ءارى پايدالى ەكەنىن، تەك قاجەتتى اقپاراتتاردى عانا جيناقتاپ، جاڭا ءبىلىمدى بۇرىنعىدان اجىراتا الۋعا كومەكتەسەدى. سىني ويلاۋدى دامىتۋ تەحنولوگياسىنىڭ ءداستۇرلى وقىتۋدان باستى ايىرماشىلىعى – ءبىلىمنىڭ دايىن كۇيىندە بەرىلمەۋى.
سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ – وقۋ مەن جازۋدى دامىتۋ باعدارلاماسى. وقۋشىنى مۇعالىممەن، سىنىپتاستارىمەن ەركىن سويلەسۋگە، پىكىر تالاستىرۋعا، ءبىر - ءبىرىنىڭ ويىن تىڭداۋعا، قۇرمەتتەۋگە، وزەكتى ماسەلەنى شەشۋ جولدارىن ىزدەي وتىرىپ، قيىندىقتى جەڭۋگە باۋليتىن باعدارلاما.
تەحنولوگيانىڭ باستى ماقساتى – دامىتا وقىتۋ نەگىزىندە “سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ ارقىلى وقۋ مەن جازۋدى دامىتۋ” باعدارلاماسىن ىسكە اسىرۋ، بالالارعا تەرەڭ ءبىلىم بەرۋ. بۇل باعدارلاما قازاقستان قورى جانىنان 1998 ج. قازان ايىنان باستاپ جۇرگىزىلىپ كەلەدى. جاڭا تەحنولوگيا رەتىندە ەڭ وزىق ادىستەردى دەر كەزىندە يگەرۋ، ىزدەنۋ ارقىلى بالا بويىنا دارىتۋ، ودان ءونىمدى ناتيجە شىعارا ءبىلۋ – ءاربىر ۇستازدىڭ باستى مىندەتى. RWCT باعدارلاماسى – اعىلشىن تىلىنەن اۋدارعاندا “سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ ءۇشىن وقۋ مەن جازۋ” دەگەندى بىلدىرەدى. بۇل باعدارلاما وقىتۋدىڭ 60 ءتۇرلى ستراتەگيالارىنان: ادىستەرىنەن تۇرادى.
«وقۋ مەن جازۋ ارقىلى سىن تۇرعىسىنان ويلاۋدى دامىتۋ» باعدارلاماسى بويىنشا ول:
- شىڭدالعان ويلاۋ. كەز كەلگەن دامۋ دەڭگەيىنە بايلانىستى ماسەلەلەرگە سىني كوزبەن قاراۋ؛
- كۇردەلى ماسەلەلەردى شەشۋگە، اسا ماڭىزدى، جاۋاپتى شەشىمدەر قابىلداۋعا قۇشتارلىق؛
- ۇيرەتۋ مەن ۇيرەنۋ بىرلىگىنەن، ۇيرەنۋدىڭ قىزىعۋشىلىعىنان تۇراتىن، ۇيرەنۋشىنىڭ سەنىمىنە نەگىزدەلگەن قۇرىلىم.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: وندىق بولشەكتەردى قوسۋ جانە ازايتۋ تاقىرىبىنا ەسەپتەر شىعارۋ
