وقۋشىلاردىڭ ءبىلىمىن باعالاۋدىڭ ادىس-تاسىلدەرى
وقۋشىلاردىڭ ءبىلىمىن باعالاۋدىڭ ادىس-تاسىلدەرى
I. كىرىسپە
XXI عاسىردا كوتەرىلىپ وتىرعان «ءوزىن-وزى تانۋ» رۋحاني ادامگەرشىلىك ءبىلىمىنىڭ ءتۇپ-تامىرى تەرەڭدە جاتىر. ول حالقىمىزدىڭ ۇلتتىق قۇندىلىقتارىنان، رۋحاني مۇرالارىنان، دىلىنەن، تاعىلىمدىق وي - تولعاۋلارىنان باستاۋ الادى. «ءوزىن-وزى تانىعان، ءومىردىڭ ءمانىن تۇسىنگەن ادام، ءوزىن-وزى قاداعالاپ، سىناپ، ءوزىن-وزى تاربيەلەۋگە، ومىردەن ءوز ورنىن، ءوز باقىتىن تابۋعا ۇمتىلادى. ءوزىن-وزى تانۋ – ادامنىڭ شىندىقتى وزىنشە ءتۇسىنۋ جاعىنان قاراستىراتىن عىلىم، ول ءوز بويىنداعى بىرەگەيلىككە سايكەس كەلەتىن ءوزىنىڭ جەكە قۇندىلىقتار جۇيەسىن جالپى ادامزاتتىق قۇندىلىقتار جۇيەسىمەن ءبىرتۇتاس قاراۋعا نەگىزدەلەدى.
«ءوزىن-وزى تانۋ» ءپانى ءبىلىم بەرۋدىڭ باسىمدىلىقتارى – رۋحاني-ادامگەرشىلىك ءبىلىمدى ىسكە اسىرۋعا، ۇلتتىق جانە جالپى ادامزاتتىق مادەنيەتتى ۇيرەنۋگە ىقپال ەتەدى. بالا ءار ءتۇرلى ماسەلەلەردى ادامگەرشىلىك نورماعا سايكەس كونسترۋكتيۆتى شەشۋگە ۇيرەنەدى. وزىنە، ادامدارعا جانە قورشاعان الەمگە ىزگىلىكتى قارىم-قاتىناس جاساۋ، كومەك بەرۋ، قامقورلىق جاساۋعا باۋليدى. جاسامپازدىق بەلسەندىلىك، ازاماتتىق جانە وتانسۇيگىشتىككە تاربيەلەيدى.
قوعام دامۋىندا ءبىزدىڭ قاراپايىم كۇندەلىكتى تىرشىلىگىمىزدە سۇيىسپەنشىلىك پەن ىزگىلىك، مەيىرىمدىلىك پەن قايىرىمدىلىق، شىدامدىلىق پەن يماندىلىق، ادالدىق پەن يبالىق سىندى اسىل قاسيەتتەر قاجەت-اق.
وسى ادامي قاسيەتتەردى جۇزەگە اسىرۋ يدەياسىن ەلىمىزدە تۇڭعىش رەت «بوبەك» قورىنىڭ پرەزيدەنتى سارا الپىس قىزى نازاربايەۆا ۇسىندى. سارا الپىس قىزىنىڭ وركەنيەتكە ءورىس العان ەلىمىزدىڭ دامۋىنا دەگەن زور سەنىمى، ەرتەڭگى وسكەلەڭ ورەندەرىمىزگە دەگەن شىنايى سۇيىسپەنشىلىگى مەن قامقورلىعى ومىرگە «ءوزىن-وزى تانۋدى» الىپ كەلدى.
«ءوزىن-وزى تانۋ» ءپانىن وقىتۋدىڭ بۇگىنگى زامان تالابىنان تۋىنداپ وتىرعانىنا كوزىمىز بارعان سايىن جەتۋدە. سەبەبى قازىرگى كەزەڭنىڭ ەڭ باستى قاجەتتىلىگى – ادامدار اراسىنداعى سىيلاستىق، ءبىرىن-بىرى قادىرلەۋ، ءبىرىن-بىرى قۇرمەتتەي ءبىلۋ مەن باعالاي الۋى، ياعني ادامداردىڭ ءوزىن-وزى، قورشاعان ورتانى، الەمدى تاني ءبىلۋى. سوندىقتان دا وقۋ-تاربيە ۇردىسىنە ەنىپ وتىرعان «ءوزىن-وزى تانۋ» ءپانىنىڭ الەۋمەتتىك-رۋحاني ومىردە الاتىن ورنى ەرەكشە.
سونىمەن قاتار «ءوزىن-وزى تانۋ» ءپانىن وقىتۋ ارقىلى مەكتەپتەگى باسقا پاندەردىڭ الەۋەتىن كۇشەيتەمىز. ءاربىر وقۋشىنىڭ ءوزىن-وزى تانۋى جالپى ادامزاتتىق قۇندىلىقتاردى قالىپتاستىرۋدا ىقپالى زور. بۇل ءپاننىڭ تاعى ءبىر ەڭ باستى ەرەكشەلىگى – ادامزات بالاسىنىڭ عاسىرلار بويى جيناقتاعان ادامي اسىل قاسيەتتەرىن جاس ۇرپاقتىڭ بويىنا ءسىڭىرۋ، اتا سالت پەن ۇلتتىق ۇلى داستۇرلەرىمىزدىڭ جيىنتىق تاربيەسىن تامىرىنا تاعلىم ەتىپ دارىتۋ.
حالقىمىزدىڭ سان عاسىرلىق تىنىس-تىرشىلىگىنىڭ وزىندىك ەرەكشەلىكتەرىنەن تۋىنداعان ۇلتتىق تالىم-تاربيەگە قاتىستى ءسالت-داستۇر، ادەت-عۇرىپتارىنىڭ دەنى قازىرگى ەتيكا، پەداگوگيكا، پسيحولوگيا عىلىمدارى تۇجىرىمدارىمەن قيۋلاسا، استارلاسىپ جاتادى. وسى سالاداعى رۋحاني مۇرامىزدى وسى كۇنگى عىلىم دەڭگەيىنە، ونىڭ توڭىرەگىنە توپتاستىرىپ، جۇيە-جۇيەسىمەن تالداۋعا الساق، بۇلاردىڭ وزىندىك سىر-سيپاتى ايقىندالادى. حالقىمىز «اتادان بالا تۋسايشى، اتا جولىن قۋسايشى» دەگەندەي، اتادان بالاعا مۇرا بولىپ كەلە جاتقان جاقسى قاسيەتتەردى كەلەر ۇرپاقتىڭ بويىنا ءسىڭىرىپ، ىزگىلىككە تاربيەلەۋدى ارمان ەتكەن.
بايقوڭىر قالاسى،
№2 ك. ە. سيالكوۆسكيي اتىنداعى جالپى ءبىلىم بەرەتىن
ورتا مەكتەپتىڭ I ساناتتى باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى
جاكۋپوۆا الماگۋل بايدۋللايەۆنا
I. كىرىسپە
XXI عاسىردا كوتەرىلىپ وتىرعان «ءوزىن-وزى تانۋ» رۋحاني ادامگەرشىلىك ءبىلىمىنىڭ ءتۇپ-تامىرى تەرەڭدە جاتىر. ول حالقىمىزدىڭ ۇلتتىق قۇندىلىقتارىنان، رۋحاني مۇرالارىنان، دىلىنەن، تاعىلىمدىق وي - تولعاۋلارىنان باستاۋ الادى. «ءوزىن-وزى تانىعان، ءومىردىڭ ءمانىن تۇسىنگەن ادام، ءوزىن-وزى قاداعالاپ، سىناپ، ءوزىن-وزى تاربيەلەۋگە، ومىردەن ءوز ورنىن، ءوز باقىتىن تابۋعا ۇمتىلادى. ءوزىن-وزى تانۋ – ادامنىڭ شىندىقتى وزىنشە ءتۇسىنۋ جاعىنان قاراستىراتىن عىلىم، ول ءوز بويىنداعى بىرەگەيلىككە سايكەس كەلەتىن ءوزىنىڭ جەكە قۇندىلىقتار جۇيەسىن جالپى ادامزاتتىق قۇندىلىقتار جۇيەسىمەن ءبىرتۇتاس قاراۋعا نەگىزدەلەدى.
«ءوزىن-وزى تانۋ» ءپانى ءبىلىم بەرۋدىڭ باسىمدىلىقتارى – رۋحاني-ادامگەرشىلىك ءبىلىمدى ىسكە اسىرۋعا، ۇلتتىق جانە جالپى ادامزاتتىق مادەنيەتتى ۇيرەنۋگە ىقپال ەتەدى. بالا ءار ءتۇرلى ماسەلەلەردى ادامگەرشىلىك نورماعا سايكەس كونسترۋكتيۆتى شەشۋگە ۇيرەنەدى. وزىنە، ادامدارعا جانە قورشاعان الەمگە ىزگىلىكتى قارىم-قاتىناس جاساۋ، كومەك بەرۋ، قامقورلىق جاساۋعا باۋليدى. جاسامپازدىق بەلسەندىلىك، ازاماتتىق جانە وتانسۇيگىشتىككە تاربيەلەيدى.
قوعام دامۋىندا ءبىزدىڭ قاراپايىم كۇندەلىكتى تىرشىلىگىمىزدە سۇيىسپەنشىلىك پەن ىزگىلىك، مەيىرىمدىلىك پەن قايىرىمدىلىق، شىدامدىلىق پەن يماندىلىق، ادالدىق پەن يبالىق سىندى اسىل قاسيەتتەر قاجەت-اق.
وسى ادامي قاسيەتتەردى جۇزەگە اسىرۋ يدەياسىن ەلىمىزدە تۇڭعىش رەت «بوبەك» قورىنىڭ پرەزيدەنتى سارا الپىس قىزى نازاربايەۆا ۇسىندى. سارا الپىس قىزىنىڭ وركەنيەتكە ءورىس العان ەلىمىزدىڭ دامۋىنا دەگەن زور سەنىمى، ەرتەڭگى وسكەلەڭ ورەندەرىمىزگە دەگەن شىنايى سۇيىسپەنشىلىگى مەن قامقورلىعى ومىرگە «ءوزىن-وزى تانۋدى» الىپ كەلدى.
«ءوزىن-وزى تانۋ» ءپانىن وقىتۋدىڭ بۇگىنگى زامان تالابىنان تۋىنداپ وتىرعانىنا كوزىمىز بارعان سايىن جەتۋدە. سەبەبى قازىرگى كەزەڭنىڭ ەڭ باستى قاجەتتىلىگى – ادامدار اراسىنداعى سىيلاستىق، ءبىرىن-بىرى قادىرلەۋ، ءبىرىن-بىرى قۇرمەتتەي ءبىلۋ مەن باعالاي الۋى، ياعني ادامداردىڭ ءوزىن-وزى، قورشاعان ورتانى، الەمدى تاني ءبىلۋى. سوندىقتان دا وقۋ-تاربيە ۇردىسىنە ەنىپ وتىرعان «ءوزىن-وزى تانۋ» ءپانىنىڭ الەۋمەتتىك-رۋحاني ومىردە الاتىن ورنى ەرەكشە.
سونىمەن قاتار «ءوزىن-وزى تانۋ» ءپانىن وقىتۋ ارقىلى مەكتەپتەگى باسقا پاندەردىڭ الەۋەتىن كۇشەيتەمىز. ءاربىر وقۋشىنىڭ ءوزىن-وزى تانۋى جالپى ادامزاتتىق قۇندىلىقتاردى قالىپتاستىرۋدا ىقپالى زور. بۇل ءپاننىڭ تاعى ءبىر ەڭ باستى ەرەكشەلىگى – ادامزات بالاسىنىڭ عاسىرلار بويى جيناقتاعان ادامي اسىل قاسيەتتەرىن جاس ۇرپاقتىڭ بويىنا ءسىڭىرۋ، اتا سالت پەن ۇلتتىق ۇلى داستۇرلەرىمىزدىڭ جيىنتىق تاربيەسىن تامىرىنا تاعلىم ەتىپ دارىتۋ.
حالقىمىزدىڭ سان عاسىرلىق تىنىس-تىرشىلىگىنىڭ وزىندىك ەرەكشەلىكتەرىنەن تۋىنداعان ۇلتتىق تالىم-تاربيەگە قاتىستى ءسالت-داستۇر، ادەت-عۇرىپتارىنىڭ دەنى قازىرگى ەتيكا، پەداگوگيكا، پسيحولوگيا عىلىمدارى تۇجىرىمدارىمەن قيۋلاسا، استارلاسىپ جاتادى. وسى سالاداعى رۋحاني مۇرامىزدى وسى كۇنگى عىلىم دەڭگەيىنە، ونىڭ توڭىرەگىنە توپتاستىرىپ، جۇيە-جۇيەسىمەن تالداۋعا الساق، بۇلاردىڭ وزىندىك سىر-سيپاتى ايقىندالادى. حالقىمىز «اتادان بالا تۋسايشى، اتا جولىن قۋسايشى» دەگەندەي، اتادان بالاعا مۇرا بولىپ كەلە جاتقان جاقسى قاسيەتتەردى كەلەر ۇرپاقتىڭ بويىنا ءسىڭىرىپ، ىزگىلىككە تاربيەلەۋدى ارمان ەتكەن.
بايقوڭىر قالاسى،
№2 ك. ە. سيالكوۆسكيي اتىنداعى جالپى ءبىلىم بەرەتىن
ورتا مەكتەپتىڭ I ساناتتى باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى
جاكۋپوۆا الماگۋل بايدۋللايەۆنا
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
