وقۋشىلاردىڭ فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىعىن ارتتىرۋ - ساپالى ءبىلىم كەپىلى
وقۋشىلاردىڭ فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىعىن ارتتىرۋ - ساپالى ءبىلىم كەپىلى
ەلباسى ن. ءا. نازاربايەۆ 2012 جىلعى 27 قاڭتارداعى «الەۋمەتتىك - ەكونوميكالىق جاڭعىرتۋ – قازاقستان دامۋىنىڭ باستى باعىتى» اتتى قازاقستان حالقىنا كەزەكتى جولداۋىندا ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارى جاستارعا جالاڭ ءبىلىم بەرىپ قانا قويماي العان بىلىمدەرىن ءومىردىڭ ءتۇرلى جاعدايلارىندا پايدالانا الۋدى ۇيرەتۋى كەرەك ەكەندىگىن باسا ايتىپ، ۇكىمەتكە وقۋشىلاردىڭ فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىعىن دامىتۋدىڭ بەس جىلعا ارنالعان ۇلتتىق شارالار جوسپارىن دايىنداۋ جونىندە ناقتى تاپسىرما بەرگەن بولاتىن.
وسى تاپسىرمانىڭ نەگىزىندە ماۋسىم ايىندا ۇكىمەتتىڭ 25 ماۋسىم 2012 جىلى №832 قاۋلىسىمەن بەكىتىلگەن «مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىعىن دامىتۋ جونىندەگى 2012 - 2016 جىلدارعا ارنالعان ۇلتتىق ءىس - قيمىل جوسپارى» قابىلداندى. ۇلتتىق جوسپاردىڭ ماقساتى – قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىعىن دامىتۋ ءۇشىن جاعداي جاساۋ بولىپ بەلگىلەنگەن.
فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىعى دەگەنىمىز - ادامداردىڭ الەۋمەتتىك، مادەني، ساياسي جانە ەكونوميكالىق قىزمەتتەرگە بەلسەنە ارالاسۋى، ياعني بۇگىنگى جاھاندانۋ داۋىرىندەگى زامان اعىمىنا، جاسىنا قاراماي ىلەسىپ وتىرۋى، ادامنىڭ ماماندىعىنا، جاسىنا قاراماي ۇنەمى ءبىلىمىن جەتىلدىرىپ وتىرۋى. ونداعى باستى ماقسات جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەردە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زياتكەرلىك، دەنە جانە رۋحاني تۇرعىسىنان دامىعان ازاماتىن قالىپتاستىرۋ، ونىڭ الەمدە الەۋمەتتىك بەيىمدەلۋى بولىپ تابىلادى. قوعامنىڭ دامۋىنا بايلانىستى ساۋاتتىلىق ۇعىمىنىڭ ءمانى تاريحي تۇرعىدان وزگەرگەنىن، تۇلعاعا قويىلاتىن تالاپتاردا وقۋ، جازۋ، ساناي ءبىلۋ قابىلەتتەرىنەن گورى بەلگىلى ءبىر قوعامدا ءومىر سۇرۋگە قاجەتتى ءبىلىم مەن بىلىكتەردىڭ جيىنتىعىن يگەرۋ، ياعني فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىققا جەتۋ، قالىپتاستىرۋ، مەڭگەرتۋ. قازىرگى الەمدەگى، ەلىمىزدەگى ءورىس الىپ وتىرعان ءتۇرلى باعىتتاعى دامۋلاردىڭ اسەرىنەن قوعامنىڭ ادامعا قوياتىن تالاپتارىنىڭ وزگەرۋى ناتيجەسىندە فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىق ۇعىمى كەڭ تارالا باستادى.
قازىرگى الەمدىك ءبىلىم كەڭىستىگىندەگى حالىقارالىق ستاندارت تالاپتارىنا ساي وقىتۋ ۇدەرىسىنىڭ ورتالىق تۇلعاسى ءبىلىم الۋشى سۋبەكت، ال ول سۋبەكتىنىڭ العان ءبىلىمىنىڭ تۇپكى ناتيجەسى قۇزىرەتتىلىكتەر بولىپ بەلگىلەنۋى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندە «فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىقتى» قالىپتاستىرۋ ماقساتى نەگىزگە الىنىپ وتىر.
جاي ساۋاتتىلىق - ادامنىڭ وقۋ، ءتۇسىنۋ، قىسقا ماتىندەردى قۇرۋ جانە قاراپايىم اريفمەتيكالىق ارەكەتتەردى ورىنداۋى. فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىق – ادامنىڭ سىرتقى ورتامەن قارىم - قاتىناسقا تۇسە الۋ قابىلەتى جانە سول ورتاعا بارىنشا تەز بەيىمدەلە الۋى مەن قارىم - قاتىناس جاساي الۋ دەڭگەيىنىڭ كورسەتكىشى. ولاي بولسا، فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىق تۇلعانىڭ بەلگىلى ءبىر مادەني ورتادا ءومىر ءسۇرۋى ءۇشىن قاجەتتى دەپ سانالاتىن جانە ونىڭ الەۋمەتتىك قارىم - قاتىناس جاساۋىن قامتاماسىز ەتەتىن ءبىلىم، بىلىك، داعدىلاردىڭ جيىنتىعىنان قۇرالادى. ال كەڭ ماعىناسىندا ول تەك بىلىك پەن بىلىمدىلىك الەمىنە بارۋدىڭ جولى عانا ەمەس، ول – ۇلتتىڭ، ەلدىڭ نەمەسە جەكە ادامدار توبىنىڭ مادەني جانە الەۋمەتتىك دامۋىنىڭ ولشەمى. وسىنداي ساپالىق سيپاتى تۇرعىسىنان قاراعاندا فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىق جەكە ادامدى دامىتۋدىڭ تەتىگى رەتىندە قولدانىلادى. مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىعى دەگەنىمىز – وقۋشىنىڭ ءپاندى تەرەڭ ءتۇسىنۋ قابىلەتىن دامىتۋ، العان ءبىلىمىن سىنىپتان تىس جەردە، كەز كەلگەن جاعدايدا ءتيىمدى پايدالانا ءبىلۋىن قامتاماسىز ەتۋ. ەگەر وسى شارتتار باستاۋىش سىنىپتا ورىندالعاندا وقۋشىنىڭ فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىعى قالىپتاسادى.
وقۋشىلاردىڭ فۋنكسيونالدىق داعدىلارى مەكتەپ قابىرعاسىندا قالىپتاسادى.
قازىرگى تەز وزگەرمەلى الەمدە فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىق – وقۋشىنىڭ الەۋمەتتىك مادەني، ساياسي جانە ەكونوميكالىق قىزمەتتەرگە بەلسەندى قاتىسۋىنا، سونداي - اق ءومىر بويى ءبىلىم الۋىنا ىقپال ەتەتىن بازالىق فاكتور بولىپ تابىلادى.
قازىرگى الەمدىك ءبىلىم كەڭىستىگىندەگى حالىقارالىق ستاندارت تالاپتارىنا ساي وقىتۋ ۇدەرىسىنىڭ ورتالىق تۇلعاسى ءبىلىم الۋشى سۋبەكت، ال ول سۋبەكتىنىڭ العان ءبىلىمىنىڭ تۇپكى ناتيجەسى قۇزىرەتتىلىكتەر بولىپ بەلگىلەنۋى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندە «فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىقتى» قالىپتاستىرۋ ماسەلەسىن نەگىزگە الۋدىڭ وزەكتىلىگىن ارتتىرىپ وتىر. وسىعان وراي العان بىلىمدەرى نەگىزىندە ارەكەت ەتۋگە قابىلەتتىلىك پەن دايارلىقتى بىلدىرەتىن قۇزىرەتتىلىكتەردى قالىپتاستىرۋ ۇزدىكسىز ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ ماڭىزدى بۋىنى بولىپ سانالاتىن جالپى ءبىلىم بەرەتىن ورتا مەكتەپتەردەگى ءاربىر ءپاندى وقىتۋدىڭ دا باسىم باعىتتارىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىق وقۋشىلاردىڭ تانىمدىق قابىلەتتەرىنىڭ دەڭگەيىن جانە وقۋشىلاردىڭ ءونىمدى جۇمىسىنىڭ كورسەتكىشىن ءبىلىم دەڭگەيى رەتىندە قاراستىرادى. بۇل دەڭگەي ءومىردىڭ ءارتۇرلى سالاسىنداعى تاپسىرمالاردى شەشۋدە مەكتەپتىك ءبىلىم مازمۇنىنىڭ قولدانبالىق سيپاتىنا جانە وقۋشىلاردىڭ يگەرگەن بىلىمىنە نەگىزدەلەدى. سوندىقتان، قوعامداعى ومىرلىك پەن پراكتيكالىق ءىس - ارەكەتتەردىڭ داعدىلارى مەن الەۋمەتتىك ءىس - تاجىريبەنى مەڭگەرۋ ءۇشىن وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم الۋ بارىسىندا نەگىزگى جانە پاندىك قۇزىرەتتىلىكتەرى قالىپتاسۋى ءتيىس.
فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىققا بەيىمدەلۋ، ونىڭ قالىپتاسا باستاۋى باستاۋىش مەكتەپتەن باستاۋ الادى. قازىردە ولار وقيتىن ءپان وقۋلىقتارىنىڭ مازمۇنى كوبىنە العاشقى ساۋاتتىلىقتان باستالىپ، ارمەن قاراي دامىپ، جۇيەلەنە تۇسەدى. ول ءۇشىن فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىققا جاتاتىن بىلىمدەر مەن بىلىكتەردىڭ، اسىرەسە، ءجيى قولدانىلاتىن ءىس - ارەكەت تۇرلەرىنىڭ ءوزارا تاۋەلدىلىگىن، بىرىمەن ءبىرىنىڭ ۇندەستىگىن وقۋلىقتارداعى مازمۇنىنىڭ ماتىنىمەن بايلانىستىرۋ قاجەت. سونىمەن قوسا ءبىلىم بەرۋ دەڭگەيلەرىندەگى وقۋشىنىڭ فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىعىن قالىپتاستىرۋ بويىنشا ءبىرتۇتاس ادىستەمەلىك جۇيەنىڭ جاسالۋ ىن تالاپ ەتەدى. ول ءبىلىم بەرۋدىڭ ماقساتىنان باستاپ وقىتۋدىڭ تۇپكى ناتيجەسى نە دەيىنگى ارالىقتاعى كومپونەنتتەردىڭ بىرلىگى ارقىلى جۇزەگە اسۋى ءتيىس. سوندىقتان ماقساتقا قول جەتكىزۋدىڭ باستى قۇرالى سانالاتىن ءبىلىم مازمۇنىن ءبىلىم بەرۋ دەڭگەيلەرىندە وقۋشىنىڭ فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىعىنا نەگىز دەپ قۇرۋ ءتيىمدى بولماق. فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىقتى قالىپتاستىرۋ قازىرگى تاڭدا وقىتۋ جۇيەسىنە قويىلىپ وتىرعان الەۋمەتتىك سۇرانىس تالاپتارىمەن ساي كەلۋ ءۇشىن باستاۋىش سىنىپتاردان باستاپ وقۋشىلاردىڭ كوممۋنيكاتيۆتىك، اقپاراتتىق جانە پروبلەمالاردىڭ شەشىمىن تابۋ جانە تاعى باسقاداي نەگىزگى قۇزىرەتتىلىكتەرىنە باعىتتالىپ جۇرگىزىلگەندە عانا وڭ ناتيجەلەرگە قول جەتكىزۋگە جانە دە فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىقتى قالىپتاستىرۋ قازىرگى تاڭدا وقىتۋ جۇيەسىنە قويىلىپ وتىرعان الەۋمەتتىك سۇرانىس تالاپتارىمەن ساي كەلۋ ءۇشىن باستاۋىش سىنىپتاردان باستاپ وقۋشىنىڭ وقۋ، جازۋ ساۋاتتىلىعىن، جاراتىلىستانۋ عىلىمىنداعى ساۋاتتىلىعىن، ماتەماتيكالىق ساۋاتتىلىعىن، كومپيۋتەرلىك ساۋاتتىلىعىن قالىپتاستىرۋعا باعىتتالعان ارنايى جۇمىس ارقىلى وڭ ناتيجەلەرگە قول جەتكىزۋگە بولادى.
«ساباق بەرۋ – ۇيرەنشىكتى جاي عانا شەبەرلىك ەمەس، ول – جاڭادان جاڭانى تاباتىن ونەر» - دەگەن ەكەن جۇسىپبەك ايماۋىتوۆ. سوندىقتان قازىرگى تاڭدا وقۋشىلارعا سانالى تاربيە مەن ساپالى ءبىلىم بەرۋ ءىسىن جاڭا تالاپ تۇرعىسى نان وزگەرتىپ، وقىتۋ تاسىلدەرىن ۇنەمى جەتىلدىرىپ وتىرۋعا مىندەتتىمىز. ەلباسىمىز ن. نازاربايەۆ: «قازىرگى زامان ءمۇعالىمى – رۋحاني دامىعان ءارى الەۋمەتتىك تۇرعىدان ەسەيگەن، پەداگوگيكالىق قۇرالداردىڭ بارلىق تۇرلەرىن شەبەر مەڭگەرگەن بىلىكتى مامان، ءوزىن - ءوزى ءاردايىم جەتىلدىرۋگە ۇمتىلاتىن شىعارماشىل تۇلعا. ول جوعارى ءبىلىمدى شىعارماشىل تۇلعانى قالىپتاستىرىپ، دامىتۋ ءۇشىن جاۋاپتى» دەگەن.
ولاي بولسا شىعارماشىل تۇلعانى قالىپتاستىرۋ ءۇشىن ءار ساباعىمىزدا ءبىز تەك وقۋلىق شەڭبەرىندەگى ءبىلىمدى ۇيرەتۋمەن شەكتەلىپ قانا قويماي، كەڭ تۇردە ءار بالانىڭ تالابىنا، دەڭگەيىنە ساي جۇمىستاردى سارالاپ، ىڭعايلاستىرۋىمىز كەرەك. تۇلعا قۇزىرەتتىلىگىن دامىتۋ ءۇشىن، ياعني باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىعىن ارتتىرۋدا جاڭا يننوۆاسيالىق ءادىس – تاسىلدەردىڭ ەڭ ءتيىمدىسىن پايدالانۋ جوعارعى ناتيجە بەرەدى.
وقۋشىلاردىڭ ساباققا دەگەن قىزىعۋشىلىعىن اتتىرۋ ءۇشىن ءمۇعالىم شەبەر بولۋى كەرەك. ول بالانى قالاي وقىتۋ، ونىڭ ساباققا دەگەن ىنتاسىن قالاي اشۋعا بولادى دەگەن سۇراقتار توڭىرەگىندە جۇمىس جاساۋى ءتيىس. جالپى ادام بالاسى ەستۋ، كورۋ، ۇستاپ كورۋ، سەزۋ جانە يىسكەۋ ارقىلى ەستە ساقتايدى. كەيبىر وقۋشىلار جازباشاعا، كەيبىرى اۋىزشاعا قابىلەتتى بولىپ كەلەدى. ينتەربەلسەندى وقىتۋ بارىسىندا وقۋشىلار وزىندىك پىكىر قالىپتاستىرىپ، ءوز ويلارىن دۇرىس جەتكىزە بىلۋگە، ءوز ءقوزقاراسىن دالەلدەۋگە، پىكىرتالاس جۇرگىزۋگە، باسقالاردى تىڭداۋعا، وزگە پىكىردى سىيلاۋعا جانە ونىمەن ساناسۋعا ۇيرەنەدى.
كۇتىلەتىن ناتيجە:
- ماعىنانى اجىراتا الادى؛
- توپپەن جۇمىس ىستەۋ قۇزىرەتى ارتادى؛
- كوشباسشىلىق انىقتالادى
- ءبىلىم، بىلىك، داعدى دەڭگەيى كوتەرىلەدى
- ءوز ويىن ايتۋعا توسەلەدى
- فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىعى ارتادى.
قورىتا كەلە وقۋشىلارىنىڭ فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىعىن دامىتۋ – بۇگىنگى زامان تالابى. وسى رەتتە، باستاۋىش سىنىپتا ساباقتى دۇرىس جۇرگىزە ءبىلۋدىڭ ماڭىزى زور. پەداگوگتىڭ شەبەرلىگى، ياعني شىعارماشىلىق پەن جاۋاپكەرشىلىكتى ۇشتاستىرىپ ساباق ءوتۋى، بۇل زامان تالابىنان تۋىنداپ وتىرعان ماسەلە. جوعارى دەڭگەيدە ساباق بەرەتىن وقىتۋشىنىڭ الدىنان شىققان وقۋشى – ءومىر ايدىنىنداعى ءوز جولىن اداسپاي تابادى، ازامات بولىپ قالىپتاسادى. «قىران - تۇلەگىنە قايتپاس قانات سىيلايدى، ۇستاز - شاكىرتىنە تالمايتىن تالاپ سىيلايدى»،- دەگەن دانالىق سوزىندەي، ۇستاز قاي كەزدە دە مەكتەپتىڭ جۇرەگى، قوعامنىڭ تىرەگى. قوعام تۇلعانى قانشىلىقتى جەتىلدىرسە، جەتىلگەن تۇلعا قوعامدى سونشالىقتى دارەجەدە دامىتادى. سوندىقتان تۇلعانى قالىپتاستىرۋدا ەلباسىنىڭ بيىلعى «بولاشاقتىڭ ىرگەسىن بىرگە قالايمىز» جولداۋىن باستى ۇرانداي ۇستانساق ارتىق بولماس، ويتكەنى بولاشاق تىزگىنىن ۇستايتىن ۇرپاقتىڭ فۋنكسيونالدى ساۋاتتى بولۋىن ءبىز نازاردا ۇستاۋىمىز كەرەك دەگىم كەلەدى.
پايدالانىلعان ادەبيەتتەر:
1. مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىعىن دامىتۋ جونىندەگى 2012 - 2016 جىلدارعا ارنالعان ۇلتتىق ءىس - قيمىل جوسپارى.
2. مەكتەپ جۋنالى
قاراعاندى وبلىسى بۇقارجىراۋ اۋدانى
«كمم ۇشتوبە ورتا مەكتەبى»
باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى
وميربايەۆا مايگۋل رىمبەكوۆنا
ەلباسى ن. ءا. نازاربايەۆ 2012 جىلعى 27 قاڭتارداعى «الەۋمەتتىك - ەكونوميكالىق جاڭعىرتۋ – قازاقستان دامۋىنىڭ باستى باعىتى» اتتى قازاقستان حالقىنا كەزەكتى جولداۋىندا ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارى جاستارعا جالاڭ ءبىلىم بەرىپ قانا قويماي العان بىلىمدەرىن ءومىردىڭ ءتۇرلى جاعدايلارىندا پايدالانا الۋدى ۇيرەتۋى كەرەك ەكەندىگىن باسا ايتىپ، ۇكىمەتكە وقۋشىلاردىڭ فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىعىن دامىتۋدىڭ بەس جىلعا ارنالعان ۇلتتىق شارالار جوسپارىن دايىنداۋ جونىندە ناقتى تاپسىرما بەرگەن بولاتىن.
وسى تاپسىرمانىڭ نەگىزىندە ماۋسىم ايىندا ۇكىمەتتىڭ 25 ماۋسىم 2012 جىلى №832 قاۋلىسىمەن بەكىتىلگەن «مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىعىن دامىتۋ جونىندەگى 2012 - 2016 جىلدارعا ارنالعان ۇلتتىق ءىس - قيمىل جوسپارى» قابىلداندى. ۇلتتىق جوسپاردىڭ ماقساتى – قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىعىن دامىتۋ ءۇشىن جاعداي جاساۋ بولىپ بەلگىلەنگەن.
فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىعى دەگەنىمىز - ادامداردىڭ الەۋمەتتىك، مادەني، ساياسي جانە ەكونوميكالىق قىزمەتتەرگە بەلسەنە ارالاسۋى، ياعني بۇگىنگى جاھاندانۋ داۋىرىندەگى زامان اعىمىنا، جاسىنا قاراماي ىلەسىپ وتىرۋى، ادامنىڭ ماماندىعىنا، جاسىنا قاراماي ۇنەمى ءبىلىمىن جەتىلدىرىپ وتىرۋى. ونداعى باستى ماقسات جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەردە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زياتكەرلىك، دەنە جانە رۋحاني تۇرعىسىنان دامىعان ازاماتىن قالىپتاستىرۋ، ونىڭ الەمدە الەۋمەتتىك بەيىمدەلۋى بولىپ تابىلادى. قوعامنىڭ دامۋىنا بايلانىستى ساۋاتتىلىق ۇعىمىنىڭ ءمانى تاريحي تۇرعىدان وزگەرگەنىن، تۇلعاعا قويىلاتىن تالاپتاردا وقۋ، جازۋ، ساناي ءبىلۋ قابىلەتتەرىنەن گورى بەلگىلى ءبىر قوعامدا ءومىر سۇرۋگە قاجەتتى ءبىلىم مەن بىلىكتەردىڭ جيىنتىعىن يگەرۋ، ياعني فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىققا جەتۋ، قالىپتاستىرۋ، مەڭگەرتۋ. قازىرگى الەمدەگى، ەلىمىزدەگى ءورىس الىپ وتىرعان ءتۇرلى باعىتتاعى دامۋلاردىڭ اسەرىنەن قوعامنىڭ ادامعا قوياتىن تالاپتارىنىڭ وزگەرۋى ناتيجەسىندە فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىق ۇعىمى كەڭ تارالا باستادى.
قازىرگى الەمدىك ءبىلىم كەڭىستىگىندەگى حالىقارالىق ستاندارت تالاپتارىنا ساي وقىتۋ ۇدەرىسىنىڭ ورتالىق تۇلعاسى ءبىلىم الۋشى سۋبەكت، ال ول سۋبەكتىنىڭ العان ءبىلىمىنىڭ تۇپكى ناتيجەسى قۇزىرەتتىلىكتەر بولىپ بەلگىلەنۋى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندە «فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىقتى» قالىپتاستىرۋ ماقساتى نەگىزگە الىنىپ وتىر.
جاي ساۋاتتىلىق - ادامنىڭ وقۋ، ءتۇسىنۋ، قىسقا ماتىندەردى قۇرۋ جانە قاراپايىم اريفمەتيكالىق ارەكەتتەردى ورىنداۋى. فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىق – ادامنىڭ سىرتقى ورتامەن قارىم - قاتىناسقا تۇسە الۋ قابىلەتى جانە سول ورتاعا بارىنشا تەز بەيىمدەلە الۋى مەن قارىم - قاتىناس جاساي الۋ دەڭگەيىنىڭ كورسەتكىشى. ولاي بولسا، فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىق تۇلعانىڭ بەلگىلى ءبىر مادەني ورتادا ءومىر ءسۇرۋى ءۇشىن قاجەتتى دەپ سانالاتىن جانە ونىڭ الەۋمەتتىك قارىم - قاتىناس جاساۋىن قامتاماسىز ەتەتىن ءبىلىم، بىلىك، داعدىلاردىڭ جيىنتىعىنان قۇرالادى. ال كەڭ ماعىناسىندا ول تەك بىلىك پەن بىلىمدىلىك الەمىنە بارۋدىڭ جولى عانا ەمەس، ول – ۇلتتىڭ، ەلدىڭ نەمەسە جەكە ادامدار توبىنىڭ مادەني جانە الەۋمەتتىك دامۋىنىڭ ولشەمى. وسىنداي ساپالىق سيپاتى تۇرعىسىنان قاراعاندا فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىق جەكە ادامدى دامىتۋدىڭ تەتىگى رەتىندە قولدانىلادى. مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىعى دەگەنىمىز – وقۋشىنىڭ ءپاندى تەرەڭ ءتۇسىنۋ قابىلەتىن دامىتۋ، العان ءبىلىمىن سىنىپتان تىس جەردە، كەز كەلگەن جاعدايدا ءتيىمدى پايدالانا ءبىلۋىن قامتاماسىز ەتۋ. ەگەر وسى شارتتار باستاۋىش سىنىپتا ورىندالعاندا وقۋشىنىڭ فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىعى قالىپتاسادى.
وقۋشىلاردىڭ فۋنكسيونالدىق داعدىلارى مەكتەپ قابىرعاسىندا قالىپتاسادى.
قازىرگى تەز وزگەرمەلى الەمدە فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىق – وقۋشىنىڭ الەۋمەتتىك مادەني، ساياسي جانە ەكونوميكالىق قىزمەتتەرگە بەلسەندى قاتىسۋىنا، سونداي - اق ءومىر بويى ءبىلىم الۋىنا ىقپال ەتەتىن بازالىق فاكتور بولىپ تابىلادى.
قازىرگى الەمدىك ءبىلىم كەڭىستىگىندەگى حالىقارالىق ستاندارت تالاپتارىنا ساي وقىتۋ ۇدەرىسىنىڭ ورتالىق تۇلعاسى ءبىلىم الۋشى سۋبەكت، ال ول سۋبەكتىنىڭ العان ءبىلىمىنىڭ تۇپكى ناتيجەسى قۇزىرەتتىلىكتەر بولىپ بەلگىلەنۋى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندە «فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىقتى» قالىپتاستىرۋ ماسەلەسىن نەگىزگە الۋدىڭ وزەكتىلىگىن ارتتىرىپ وتىر. وسىعان وراي العان بىلىمدەرى نەگىزىندە ارەكەت ەتۋگە قابىلەتتىلىك پەن دايارلىقتى بىلدىرەتىن قۇزىرەتتىلىكتەردى قالىپتاستىرۋ ۇزدىكسىز ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ ماڭىزدى بۋىنى بولىپ سانالاتىن جالپى ءبىلىم بەرەتىن ورتا مەكتەپتەردەگى ءاربىر ءپاندى وقىتۋدىڭ دا باسىم باعىتتارىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىق وقۋشىلاردىڭ تانىمدىق قابىلەتتەرىنىڭ دەڭگەيىن جانە وقۋشىلاردىڭ ءونىمدى جۇمىسىنىڭ كورسەتكىشىن ءبىلىم دەڭگەيى رەتىندە قاراستىرادى. بۇل دەڭگەي ءومىردىڭ ءارتۇرلى سالاسىنداعى تاپسىرمالاردى شەشۋدە مەكتەپتىك ءبىلىم مازمۇنىنىڭ قولدانبالىق سيپاتىنا جانە وقۋشىلاردىڭ يگەرگەن بىلىمىنە نەگىزدەلەدى. سوندىقتان، قوعامداعى ومىرلىك پەن پراكتيكالىق ءىس - ارەكەتتەردىڭ داعدىلارى مەن الەۋمەتتىك ءىس - تاجىريبەنى مەڭگەرۋ ءۇشىن وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم الۋ بارىسىندا نەگىزگى جانە پاندىك قۇزىرەتتىلىكتەرى قالىپتاسۋى ءتيىس.
فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىققا بەيىمدەلۋ، ونىڭ قالىپتاسا باستاۋى باستاۋىش مەكتەپتەن باستاۋ الادى. قازىردە ولار وقيتىن ءپان وقۋلىقتارىنىڭ مازمۇنى كوبىنە العاشقى ساۋاتتىلىقتان باستالىپ، ارمەن قاراي دامىپ، جۇيەلەنە تۇسەدى. ول ءۇشىن فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىققا جاتاتىن بىلىمدەر مەن بىلىكتەردىڭ، اسىرەسە، ءجيى قولدانىلاتىن ءىس - ارەكەت تۇرلەرىنىڭ ءوزارا تاۋەلدىلىگىن، بىرىمەن ءبىرىنىڭ ۇندەستىگىن وقۋلىقتارداعى مازمۇنىنىڭ ماتىنىمەن بايلانىستىرۋ قاجەت. سونىمەن قوسا ءبىلىم بەرۋ دەڭگەيلەرىندەگى وقۋشىنىڭ فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىعىن قالىپتاستىرۋ بويىنشا ءبىرتۇتاس ادىستەمەلىك جۇيەنىڭ جاسالۋ ىن تالاپ ەتەدى. ول ءبىلىم بەرۋدىڭ ماقساتىنان باستاپ وقىتۋدىڭ تۇپكى ناتيجەسى نە دەيىنگى ارالىقتاعى كومپونەنتتەردىڭ بىرلىگى ارقىلى جۇزەگە اسۋى ءتيىس. سوندىقتان ماقساتقا قول جەتكىزۋدىڭ باستى قۇرالى سانالاتىن ءبىلىم مازمۇنىن ءبىلىم بەرۋ دەڭگەيلەرىندە وقۋشىنىڭ فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىعىنا نەگىز دەپ قۇرۋ ءتيىمدى بولماق. فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىقتى قالىپتاستىرۋ قازىرگى تاڭدا وقىتۋ جۇيەسىنە قويىلىپ وتىرعان الەۋمەتتىك سۇرانىس تالاپتارىمەن ساي كەلۋ ءۇشىن باستاۋىش سىنىپتاردان باستاپ وقۋشىلاردىڭ كوممۋنيكاتيۆتىك، اقپاراتتىق جانە پروبلەمالاردىڭ شەشىمىن تابۋ جانە تاعى باسقاداي نەگىزگى قۇزىرەتتىلىكتەرىنە باعىتتالىپ جۇرگىزىلگەندە عانا وڭ ناتيجەلەرگە قول جەتكىزۋگە جانە دە فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىقتى قالىپتاستىرۋ قازىرگى تاڭدا وقىتۋ جۇيەسىنە قويىلىپ وتىرعان الەۋمەتتىك سۇرانىس تالاپتارىمەن ساي كەلۋ ءۇشىن باستاۋىش سىنىپتاردان باستاپ وقۋشىنىڭ وقۋ، جازۋ ساۋاتتىلىعىن، جاراتىلىستانۋ عىلىمىنداعى ساۋاتتىلىعىن، ماتەماتيكالىق ساۋاتتىلىعىن، كومپيۋتەرلىك ساۋاتتىلىعىن قالىپتاستىرۋعا باعىتتالعان ارنايى جۇمىس ارقىلى وڭ ناتيجەلەرگە قول جەتكىزۋگە بولادى.
«ساباق بەرۋ – ۇيرەنشىكتى جاي عانا شەبەرلىك ەمەس، ول – جاڭادان جاڭانى تاباتىن ونەر» - دەگەن ەكەن جۇسىپبەك ايماۋىتوۆ. سوندىقتان قازىرگى تاڭدا وقۋشىلارعا سانالى تاربيە مەن ساپالى ءبىلىم بەرۋ ءىسىن جاڭا تالاپ تۇرعىسى نان وزگەرتىپ، وقىتۋ تاسىلدەرىن ۇنەمى جەتىلدىرىپ وتىرۋعا مىندەتتىمىز. ەلباسىمىز ن. نازاربايەۆ: «قازىرگى زامان ءمۇعالىمى – رۋحاني دامىعان ءارى الەۋمەتتىك تۇرعىدان ەسەيگەن، پەداگوگيكالىق قۇرالداردىڭ بارلىق تۇرلەرىن شەبەر مەڭگەرگەن بىلىكتى مامان، ءوزىن - ءوزى ءاردايىم جەتىلدىرۋگە ۇمتىلاتىن شىعارماشىل تۇلعا. ول جوعارى ءبىلىمدى شىعارماشىل تۇلعانى قالىپتاستىرىپ، دامىتۋ ءۇشىن جاۋاپتى» دەگەن.
ولاي بولسا شىعارماشىل تۇلعانى قالىپتاستىرۋ ءۇشىن ءار ساباعىمىزدا ءبىز تەك وقۋلىق شەڭبەرىندەگى ءبىلىمدى ۇيرەتۋمەن شەكتەلىپ قانا قويماي، كەڭ تۇردە ءار بالانىڭ تالابىنا، دەڭگەيىنە ساي جۇمىستاردى سارالاپ، ىڭعايلاستىرۋىمىز كەرەك. تۇلعا قۇزىرەتتىلىگىن دامىتۋ ءۇشىن، ياعني باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىعىن ارتتىرۋدا جاڭا يننوۆاسيالىق ءادىس – تاسىلدەردىڭ ەڭ ءتيىمدىسىن پايدالانۋ جوعارعى ناتيجە بەرەدى.
وقۋشىلاردىڭ ساباققا دەگەن قىزىعۋشىلىعىن اتتىرۋ ءۇشىن ءمۇعالىم شەبەر بولۋى كەرەك. ول بالانى قالاي وقىتۋ، ونىڭ ساباققا دەگەن ىنتاسىن قالاي اشۋعا بولادى دەگەن سۇراقتار توڭىرەگىندە جۇمىس جاساۋى ءتيىس. جالپى ادام بالاسى ەستۋ، كورۋ، ۇستاپ كورۋ، سەزۋ جانە يىسكەۋ ارقىلى ەستە ساقتايدى. كەيبىر وقۋشىلار جازباشاعا، كەيبىرى اۋىزشاعا قابىلەتتى بولىپ كەلەدى. ينتەربەلسەندى وقىتۋ بارىسىندا وقۋشىلار وزىندىك پىكىر قالىپتاستىرىپ، ءوز ويلارىن دۇرىس جەتكىزە بىلۋگە، ءوز ءقوزقاراسىن دالەلدەۋگە، پىكىرتالاس جۇرگىزۋگە، باسقالاردى تىڭداۋعا، وزگە پىكىردى سىيلاۋعا جانە ونىمەن ساناسۋعا ۇيرەنەدى.
كۇتىلەتىن ناتيجە:
- ماعىنانى اجىراتا الادى؛
- توپپەن جۇمىس ىستەۋ قۇزىرەتى ارتادى؛
- كوشباسشىلىق انىقتالادى
- ءبىلىم، بىلىك، داعدى دەڭگەيى كوتەرىلەدى
- ءوز ويىن ايتۋعا توسەلەدى
- فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىعى ارتادى.
قورىتا كەلە وقۋشىلارىنىڭ فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىعىن دامىتۋ – بۇگىنگى زامان تالابى. وسى رەتتە، باستاۋىش سىنىپتا ساباقتى دۇرىس جۇرگىزە ءبىلۋدىڭ ماڭىزى زور. پەداگوگتىڭ شەبەرلىگى، ياعني شىعارماشىلىق پەن جاۋاپكەرشىلىكتى ۇشتاستىرىپ ساباق ءوتۋى، بۇل زامان تالابىنان تۋىنداپ وتىرعان ماسەلە. جوعارى دەڭگەيدە ساباق بەرەتىن وقىتۋشىنىڭ الدىنان شىققان وقۋشى – ءومىر ايدىنىنداعى ءوز جولىن اداسپاي تابادى، ازامات بولىپ قالىپتاسادى. «قىران - تۇلەگىنە قايتپاس قانات سىيلايدى، ۇستاز - شاكىرتىنە تالمايتىن تالاپ سىيلايدى»،- دەگەن دانالىق سوزىندەي، ۇستاز قاي كەزدە دە مەكتەپتىڭ جۇرەگى، قوعامنىڭ تىرەگى. قوعام تۇلعانى قانشىلىقتى جەتىلدىرسە، جەتىلگەن تۇلعا قوعامدى سونشالىقتى دارەجەدە دامىتادى. سوندىقتان تۇلعانى قالىپتاستىرۋدا ەلباسىنىڭ بيىلعى «بولاشاقتىڭ ىرگەسىن بىرگە قالايمىز» جولداۋىن باستى ۇرانداي ۇستانساق ارتىق بولماس، ويتكەنى بولاشاق تىزگىنىن ۇستايتىن ۇرپاقتىڭ فۋنكسيونالدى ساۋاتتى بولۋىن ءبىز نازاردا ۇستاۋىمىز كەرەك دەگىم كەلەدى.
پايدالانىلعان ادەبيەتتەر:
1. مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىعىن دامىتۋ جونىندەگى 2012 - 2016 جىلدارعا ارنالعان ۇلتتىق ءىس - قيمىل جوسپارى.
2. مەكتەپ جۋنالى
قاراعاندى وبلىسى بۇقارجىراۋ اۋدانى
«كمم ۇشتوبە ورتا مەكتەبى»
باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى
وميربايەۆا مايگۋل رىمبەكوۆنا
You Might Also Like
-
اعىلشىن تىلىندە سويلەۋدى قالىپتاستىرۋدىڭ ادىستەرى
