وقۋشىنىڭ وقۋى مەن جازۋىن تەكسەرۋ
وقۋ مەن جازۋ سويلەۋ ءتىلى قىزمەتىنىڭ ەرەكشە ءتۇرى. سويلەۋ ءتىلىنىڭ تولىق دامىماۋى مەن وقۋ جانە جازۋىنىڭ بۇزىلۋىنىڭ اراسىندا تىعىز بايلانىس بار. سوندىقتان، ەگەر بالانى تەكسەرۋ بارىسىندا جالپى اۋىزەكى سويلەۋ ءتىلىنىڭ تولىق دامىماۋى نەمەسە دىبىستاردى ايتىۋىنىڭ دامۋىندا اۋىتقۋى انىقتالعان جاعدايدا بۇنداي بالالاردىڭ وقۋى مەن جازۋدى قالاي مەڭگەرەتىنىن مىندەتتى تۇردە تەكسەرۋ كەرەك.
سونىمەن، وقۋى مەن جازۋى بۇزىلعان بالانىڭ اۋىزەكى سويلەۋ تىلىندەگى كەمىستىگىنىڭ ءار ۋاقىتتا بايقالا بەرمەيتىندىگىن ەستە ساقتاۋ كەرەك. مەكتەپكە باراتىن ۋاكىتىنا قاراي بالانىڭ سويلەۋ ءتىلىنىڭ فونەتيكالىك كەمىستىگى تۇزەتىلۋى مۇمكىن، ال فونەماتيكالىق اۋىتقۋى ساقتالىپ قالا بەرەتىندىگىن ەسكەرۋ كاجەت.
جازباشا ءتىلىنىڭ دامۋ شارتتارىنىڭ ءبىرى ونىڭ قۇرامىنداعى دىبىستاردى سانالى تۇردە تالداۋ بولىپ تابىلادى، ويتكەنى ونسىز جازۋ داعدىلارى قالىپتاسۋى مۇمكىن ەمەس.
سوندىقتان، ەگەر بالا جازۋىندا قاتەنى جىبەرەتىن بولسا نەمەسە مۇلدەم جازا الماسا، وندا ونىڭ ءسوزدىڭ دىبىستىك قۇرامىن اۋىزەكى تالداپ شىعۋعا ازىرلىگىن ءبىلۋ كەرەك.
جازۋىن تەكسەرۋ
بالانىڭ جازۋىن تەكسەرۋدىڭ ۇلكەن ماڭىزى بار، سەبەبى ول جازۋدى مەڭگەرۋ داعدىسىنىڭ دەنگەيىن عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە اقاۋلىكتارىنىڭ تۇرلەرىن دە انىقتاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. جازۋ داعدىسىن جات جازۋ ارقىلى تەكسەرەدى. قاتەلەردىڭ سەبەبىن جانە ەرەكشەلىگىن انىقتاۋ ءۇشىن داعدىلانۋعا بايلانىستى سوزدەردەن نەمەسە قىسكا سويلەمدەردەن جات جازۋ جازعىزادى. جات جازۋ ءۇشىن سۇرىپتاپ الىناتىن سوزدەر نەمەسە سويلەمدەر مۇمكىندىگىنشە وقۋ باعدارلاماسىنىن تالابىنان شىقپاۋى كەرەك، سونىمەن بىرگە ولاردىڭ قۇرامىندا ايتىلۋىندا ءجيى بۇزىلاتىن دىبىستارى بار سوزدەر نەعۇرلىم كوبىرەك بولعانى دۇرىس. وسىعان وراي لوگوپەد تومەنگى سىنىپتىڭ وقۋشىلارىنا لايىقتاپ جات جازۋ ءۇشىن سوزدەردى سۇرىپتاپ الادى.
سونىمەن بىرگە كءوشىرمە جازۋىن دا تەكسەرەدى. جات جازۋىنداعى جىبەرىلگەن قاتەلەرى مەن كوشىرمە جازۋىنداعى جىبەرىلگەن قاتەلەردى سالىستىرىپ، تەڭەستىرەدى. جازۋدى ەندى ۇيرەنە باستاعان بالالارعا جات جازۋدى ارىپتەردى جازعىزۋدان باستايدى. بالاعا ءوزىنىڭ سويلەۋ ءتىلىنىڭ ايتىلۋىنداعى ءجيى بۇزىلاتىن دىبىستاردى جازعىزادى. بالا بۋىنداردى نەمەسە قىسكا سوزدەردى ايتۋمەن قالاي جازاتىنىن تەكسەرەدى. قاراپايىم اشىق بۋىنداردى /ما، پا، تا، سا، زا، شا، را، دا/، جابىق بۋىندا /ات، ان، ار/، بىرنەشە داۋىسسىز دىبىستار قاتار تۇرعان بۋىندار /سكر، ترن، پرل/، جەكە سوزدەر /وت، تون، جول، ات، شاش، قىس، جاز/، ايتىپ جازعىزادى.
جازعىزۋدىڭ ورنىنا كەسپە الىپپەدەن قيىلىپ الىنعان ارىپتەردى تەرىپ ءسوز قۇرايدى.
جات جازۋمەن قاتار بالانىڭ ايتۋىمەن جازۋىندا بايكالمايتىن كەيبىر قاتەلەرىن جەكە سويلەمدى قۇراستىرۋىنىڭ بۇزىلۋىن، سوزدىك قورىنىڭ جەتكىلىكسىزدىگىن انىقتاۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن وزدىگىنەن جازۋىن تەكسەرۋ كەرەك. تەكسەرۋدىڭ مۇنداي جولى سونداي-اق بالانىڭ تۇتاس العاندا سويلەۋ تىلىندەگى جازۋىن قاي شامادا مەڭگەرەتىنىن تۇسىنۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.
وزدىگىنەن جازۋىن تەكسەرۋ ءۇشىن كۇردەلى ءار ءتۇرلى بەينەدەگى سۋرەتتەردى ۇسىنادى. جازۋدى ءالى جەتكىلىكتى مەڭگەرمەگەن بالالارعا جەڭىل بەينەلەنگەن سۋرەتتەر بويىنشا سويلەمدەر قۇراستىرىپ، وقيعا جەلىسىن بايانداپ نەمەسە ودان دا گورى جەڭىلدەۋ سۋرەتتەگى بەينەلەنگەن زاتتاردىڭ اتتارىن نەمەسە قيمىل - ارەكەتتەرىن جازۋدى ۇسىنادى.
پايدالانۋعا بولاتىن زاتتار بەينەلەنگەن سۋرەتتەردىڭ ءتىزىم جوباسى: قايشى، مىسىق، شەلەك، قاسىق، ءسۇت، پىشاق، كويلەك، شانا، سيىر، تون، تاماق، ت.ب.
قيمىل-ارەكەتتەردى كورسەتەتىن سۋرەتتەر: قىز ءتىسىن جۋىپ تۇر. بالا شانامەن سىرعاناپ ءجۇر. اجە شۇلىق توقىپ وتىر.
جازۋعا داعدىلانىپ جاتتىققان بالالارعا وقيعا جەلىسى بەلگىلى جۇيەمەن ءوربيتىن جالعاسپالى بەينەلى سۋرەتتەر بويىنشا شاعىن اڭگىمە جازۋدى ۇسىنادى.
جازۋىن تەكسەرگەن كەزدە بارلىق نازاردى جازۋ بارىسىنىڭ ەرەكشەلىگىنە (بالا ءسوزدى فونەتيكالىق تۇرعىسىنان بىردەن دۇرىس جازا ما نەمەسە كەرەكتى دىبىستى ىزدەپ، ول ءسوزدى بىرنەشە رەت قايتالاپ ايتا ما) جانە بۇنداعى كەزدەسەتىن قاتەلەرىنە باعىتتاۋ كەرەك. سونىمەن قاتار ىزىڭ جانە ىسقىرىق، ۇياڭ جانە قاتاڭ، ر جانە ل، جىڭىشكە جانە جۋان دىبىستاردى اجىراتۋىنا، شاتاستىرۋ، الماستىرۋدىڭ تۇرلەرىنە كوڭىل ءبولۋ كەرەك.
بۇدان باسقا بالانىڭ دىبىستى ءتۇسىرىپ قالدىرۋ، ورنىن اۋىستىرۋ، ارتىق دىبىستى قوسۋ، ءار ءتۇرلى سوزدەردى قوسىپ جازۋ، ءبىر ءسوزدى بولشەكتەپ جازۋ سياقتى قاتەلەردى جىبەرەتىن، جىبەرمەيتىندىگى دە ەسكەرىلەدى. بۇل قاتەلەر ءسوزدىڭ دىبىستىق تالدانۋىنىڭ جەتكتىلىكسىزدىگىن، سوزدەگى دىبىستاردى انىقتاپ جانە ءبولۋدى، ولاردىڭ جۇيەلىگىن ايقىنداۋدى تولىق بىلمەيتىندىگىن كورسەتەدى.
جازۋداعى بولاتىن قاتەلەردىڭ سەبەبى فونەماتيكانىڭ تولىق دامىماۋى مەن جالپى سويلەۋ ءتىلىنىڭ تولىق دامىماۋىنىڭ، بىرەۋىنىڭ تىكەلەي ىقپالىنان ەكەنىن كورسەتەدى. ولاردى اجىراتۋدى جانە انىقتاۋدى ءبىلۋ قاجەت. اۋىزەكى سويلەۋ ءتىلىنىڭ، سونداي اق وزدىگىنەن جازۋىنىڭ قورىتىندىسى بۇلاردى تياناقتى باعالاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
بالانىڭ سويلەۋ ءتىلىنىڭ جازىلۋىن تەكسەرۋ كەزىندە قانداي تۇردە بولماسىن تابىلعان قاتەلەرىنىڭ شىعۋ سەبەبىن انىقتاۋ كەرەك. سويلەۋ ءتىلىنىڭ اقاۋلىعىنا بايلانىستى جازۋىندا كەمىستىكتەرى بار بالالاردى، باسقا سەبەپتەردىڭ سالدارىنان قاتە جىبەرەتىن بالالاردان، ياعني سويلەۋ ءتىلىنىڭ جازىلۋىنداعى كەمىستىكتەرىنە ونەگەسىز تاربيەنىڭ جانە شەت تىلدەرىنىڭ ىقپالىنىڭ اسەر ەتۋى سەبەپ بولعان، اۋىزەكى سويلەۋ ءتىلىنىڭ اقاۋلىعى جوق، دىبىستاردى الماستىرۋدا ەرەكشە قاتەلەردى جىبەرمەيتىن، ءبىراق باسقا قاتەلەردى كوپ جىبەرەتىن بالالاردان ايىرا ءبىلۋ قاجەت. بۇنداي جاعدايدا جازۋىنىڭ ارتتا قالۋىن سويلەۋ ءتىلى بۇزىلۋىنىڭ سەبەبىنەن دەپ قاراۋعا بولمايدى.
وقۋىن تەكسەرۋ
وقۋىنىڭ جاعدايىن تەكسەرۋ ءۇشىن ارنايى ىرىكتەلىپ الىنعان سويلەمدەردى پايدالانادى، ەگەر بالا ناشار وقيتىن بولسا، وندا ارىپتەردى وقىپ تالداۋدان باستايدى.
وسى ماقساتپەن ىسقىرىق جانە ىزىڭ، ۇياڭ جانە كاتاڭ ارىپتەردى اتاۋدى ۇسىنادى، ال ەگەر سويلەۋ ءتىلىنىڭ اقاۋلىعىنا بايلانىستى ايتا الماسا، وندا ول ارىپتەردى ءسوزدىڭ قۇرامىنان نەمەسە قولمەن جازىلعان جانە تاڭبالى نۇسقاسىن كورسەتەدى. بالا بەرىلگەن ارىپتەردى بىردەن تانيتىن، تانىمايتىنىن انىقتاۋدىڭ مانىزى بار.
بۇدان كەيىن بۋىنداردى وقۋدى تەكسەرەدى. قۇرامىندا قاتار تۇرعان داۋىسسىز جانە دۇرىس ايتىلاتىن دا، دۇرىس ايتىلمايتىن دا دىبىستارى بار بۋىنداردى الدىمەن تۋرا، سوسىن كەرىسىنشە بۋىنداردى وقىتادى. بۇدان كەيىن سوزدەردى وقۋعا كوشەدى. وقۋدى تەكسەرۋ ءۇشىن الدىمەن ءجاي سويلەمدەردى، سوسىن دىبىستىق جانە مورفولوگيالىق قۇرامى بويىنشا كۇردەلىلەۋ سوزدەردى ىرىكتەپ الادى. وقىتۋعا پايدالانۋعا جارايتىن سوزدەر: مارات، راحات، جانات، كورپە، تەرى، ساعات، شانا، تاقيا، قالپاق، قارلىعاش، پەردە، دانا، سابىن، شاپان. بالا وقىعان سوزدەرىن تۇسىنەتىن، تۇسىنبەيتىندىگىن مىندەتتى تۇردە تەكسەرۋ كەرەك. بۇنى انىقتاۋ ءۇشىن وقىعان سوزىنە ءبىر ماعىنالى سوزدەردى ىرىكتەپ الىپ، ونى سويلەمنىڭ قۇرامىنا ەڭگىزۋدى، سوسىن سوعان لايىقتى سۋرەتتى ىزدەۋدى ۇسىنۋ ارقىلى جاسايدى.
تۇسىنىگىن تەكسەرۋ ءۇشىن بەينەلى سۋرەتتەردىڭ جانە دىبىستىڭ قۇرامى بويىنشا ۇقساس سوزدەردىڭ ارنايى جيىنتىعىن ۇسىنۋعا بولادى. ءاربىر زات جانە ءاربىر ءسوز جەكە-جەكە انىقتامالاردا (كارتوچكادا) بولەك كورسەتىلگەن. بالاعا انىقتامادا تاڭبالانعان كەز كەلگەن ءبىر ءسوزدى وقىتادى دا، سول سوزبەن اتالاتىن زاتتى باسقا زاتتار بەينەلەنگەن سۋرەتتەردىڭ اراسىنان تاۋىپ الۋدى ۇسىنادى. مىسالعا بەرىلەتىن سوزدەر مەن سولارعا لايىقتى بەينەلى سۋرەتتەر: مىسىق، تىشقان، قويان، تۇلكى، شالعى، بالا، ساعات، قاسىق، كىتاپ، كۇرەك. ودان كەيىن بالانىڭ ءبىلىم دەڭگەيىنە سايكەس، مازمۇنى جانە كولەمى ونىڭ تۇسىنىگىنە وڭاي، ءارى قولايلى، ءبىراق سىنىپتا قولدانىلمايتىن جۇيەلى سوزدەردى جانە ارنايى ىرىكتەلىپ الىنعان قىسقا ماتىندەردى وقۋىن تەكسەرەدى. بالا وقىعانىن قالاي تۇسىنگەنى سۇراققا جاۋاپ نەمەسە مازمۇنىن ايتقىزۋ ارقىلى مىندەتتى تۇردە تەكسەرەدى. بۇل اسىرەسە اۋىزەكى سويلەۋ ءتىلىن تەكسەرگەندە سوزدىك قورىنىڭ كەدەي ەكەنىن جانە سويلەم قۇراۋىنىڭ بۇزىلعانىن انىقتاعان كەزدە ماڭىزدى.
وقۋىن تەكسەرگەن كەزدە بالانىڭ بۋىنعا ءبولىپ نەمەسە ءبۇتىن ءسوزدى جانە جەكە ارىپتەردى ىرىكتەپ، ولاردان بۋىن جانە ءسوز قۇراپ وقيتىن ەرەكشەلىكتەرىن كورسەتۋ قاجەت. وقۋ بارىسىندا بالا اتالعان جەكە ارىپتەردى الماستىرا ما، ونىڭ بۇل الماستىرۋى سويلەۋ ءتىلىنىڭ بۇزىلۋىنا سايكەس كەلە مە، باسقا قاتەلەرىنىڭ ەرەكشەلىكتەرى قانداي، وقۋىنىڭ شاپشاندىعى جانە ءتۇسىنۋ دارەجەسى قانداي دەگەن سياقتى قاتەلەرىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىنە كوڭىل بولەدى. وقۋىن تەكسەرۋ بارىسىندا بايقالعاننىڭ ءبارى جازىپ الىنادى. ولار وقۋىنىڭ كەمىستىكتەرىنىڭ شىعۋىنا، سويلەۋ ءتىلىنىڭ فونەماتيكالىق بۇزىلۋى مەن جالپى سويلەۋ ءتىلىنىڭ تولىق دامىماۋىنىڭ قايسىسىنىڭ سەبەپشى بولاتىنىن جانە ونى جويۋدا ەڭ ءتيىمدى ءتاسىلدى تابۋدى، وقۋىنداعى قيىنشىلىقتان قۇتىلۋدىڭ ءادىسىن انىكتاۋعا جاردەم بەرەدى.
ديسلەكسيانى ەرتە انىقتاۋ (ا.ن. كورنيەۆ بويىنشا)
بۇل ادىستەمە 6-8 جاستاعى بالالاردى ديسلەكسيادان ساقتاندىرۋ ماقساتىمەن جالپىلاما تەكسەرۋ بارىسىندا قولدانىلادى. ارنايى قۇرالداردى قاجەت ەتپەيدى. تەكسەرۋ ۋاقىتى 5-8 مينۋت.
1 تاپسىرما. رەتىمەن ايتۋ.
نۇسقاۋ: جىل مەزگىلىن (اپتا، كۇندەرىن) رەتىمەن ايتىپ بەر.
2 تاپسىرما. «ىرعاقتار»
نۇسقاۋ: ءقازىر مەن تارسىلداتامىن، سودان كەيىن سەن ءدال سولاي قايتالا (قارىنداشپەن نەمەسە تاياقشامەن ۇستەلدى ءار ءتۇرلى ىرعاقپەن سوعادى).
قاراپايىم ىرعاقتار – ءىى ءى ءىى ءىى ءى ءىى ءى ءىىى
كۇردەلى ىرعاقتار – ءىىى ءى ءى ءى ءىى ءىىى ءىىى
3 تاپسىرما. «جۇدىرىق - قولدىڭ قىرى - الاقان»
نۇسقاۋ: مەنىڭ ىستەگەنىمە قاراپ قايتالا. ءۇش قيمىل (جۇدىرىق-قولدىڭ قىرى- الاقان) ءۇش رەت قايتالانادى. بالا ءۇش رەت قايتالاۋ كەرەك.
4 تاپسىرما. «سانداردى قايتالاۋ»
نۇسقاۋ: ءقازىر مەن بىرنەشە سانداردى ايتامىن، ال سەن سول رەتىمەن قايتالا. تەكسەرۋشى بىركەلكى داۋىسپەن، ينتوناسيانى بۇزباي ءۇش سان ايتادى. ەگەر بالا دۇرىس ايتسا، وندا 4 سان، سوسىن 5 سان ايتقىزىلادى.
نۇسقاۋ: مەن سانداردى ايتام، سەن سوڭعى ساننان باستاپ كەرى قايتالا. مىسال كەلتىرىپ ءتۇسىندىرۋ قاجەت. مىسالى، مەن 1-2 دەيمىن، سەن 2-1 دەپ قايتالاۋىڭ كەرەك. الدىمەن 2، سوسىن 3، ت.ب. ساندار بەرىلەدى.
سان رەتتەرى.
تۋرا ساناۋ:
3-8-6، 6-1-2
3-4-1-7 6-1-5-8-6
8-4-2-3-9 5-2-1-8-6
كەرى ساناۋ
2-5، 6-3
5-7-4، 2-5-9
7-2-9-6، 8-4-9-3
5 تاپسىرما. «وڭ-سولدى باعدارلاۋ»
ا) قاراپايىم باعدارلاۋ:
نۇسقاۋ: سول قولىڭدى كوتەر (مىندەتتى تۇردە سول قولدان باستايدى). وڭ كوزىڭدى كورسەت، سول اياعىڭدى. ەگەر بۇل تاپسىرمانى دۇرىس ورىنداسا، وندا كەلەسى تاپسىرماعا كوشۋگە بولادى، ورىنداماسا-توقتاتىلادى.
ءا) حەدتىڭ سويلەۋ سىناعى.
نۇسقاۋ: سول قولىڭمەن وڭ قۇلاعىڭدى ۇستا، وڭ قولىڭمەن وڭ قۇلاعىڭدى، وڭ قولىڭمەن سول قۇلاعىڭدى، وڭ قولىڭمەن سول كوزىڭدى كورسەت.
6 تاپسىرما. سەريالى سۋرەت بويىنشا اڭگىمە قۇراۋ.
نۇسقاۋ: سۋرەتتە نە بەينەلەنگەنىن ايتىپ بەر (ەگەر ايتا الماسا نەمەسە تەك كەيبىر كەيىپكەرلەر، زاتتاردى عانا اتاعان جاعدايدا سۋرەتتىڭ مازمۇنى بويىنشا سۇراق قويادى).
زەرتتەۋ ناتيجەسىندە الىنعان دەرەكتەردى تالداۋ بارىسىندا ديسلەكسياعا بەيىمدىگى انىقتالادى.
تايتييەۆا ايدانا سۋلەيمەنوۆنا
م.قۇرمانوۆ اتىنداعى №2 ورتا مەكتەتىڭ
پەداگوگ-دەفەكتولوگى
الماتى وبلىسى كوكسۋ اۋدانى
بالپىق بي اۋىلى
You Might Also Like
-
اتوپيالىق دەرماتيت — دياتەز، بالالار ەسەكجەمى، سوزىلمالى اللەرگيالىق، ياعني اۋىق-اۋىق قايتالانىپ تۇراتىن اۋرۋ. اسقىنعان كەزىندە جازىلماي، تۇراقتاپ قالۋى دا مۇمكىن. تۇقىم قۋالايدى. اكە-شەشەسىند...
-
ورالداعى نازاربايەۆ زياتكەرلىك مەكتەبىنىڭ قوس وقۋشىسى شىمكەنت قالاسىندا وتكىزىلگەن رەسپۋبليكالىق VII ناۋرىز كەزدەسۋلەرى عىلىمي جوبالار بايقاۋىنان جەڭىسپەن ورالدى.
