ورگانيكالىق دۇنيە ەۆوليۋسياسىنىڭ دالەلدەمەلەرى
قىزىلوردا وبلىسى، سىرداريا اۋدانى
№3131 ورتا مەكتەبىنىڭ بيولوگيا ءپانى ءمۇعالىمى:
يزتەلەۋوۆا دينارا
سىنىپ: 9
ساباقتىڭ تاقىرىبى: §21. ورگانيكالىق دۇنيە ەۆوليۋسياسىنىڭ دالەلدەمەلەرى
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىگى: وقۋشىلارعا ورگانيكالىق دۇنيە ەۆوليۋسياسىنىڭ دالەلدەمەلەرى جايىندا تۇسىنىك بەرە وتىرىپ، وقۋشىلاردىڭ ءبىلىمىن جەتىلدىرۋ.
تاربيەلىلىگى: وقۋشىلارعا ءبىلىم بەرە وتىرىپ، توپپەن جۇمىس ىستەي بىلۋگە، ۇقىپتىلىققا، ادەپتىلىككە، جيناقىلىققا، وسىمدىكتەر مەن جانۋارلار دۇنيەسىن قورعاۋعا تاربيەلەي ءبىلۋ.
دامىتۋشىلىعى: وقۋشىلاردىڭ وي - ءورىسىن، سانا - سەزىمدەرىن، پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن دامىتا وتىرىپ، ءبىلىم بەرۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ءبىلىمدى يگەرۋ
ساباقتىڭ ءتۇرى: ءداستۇرلى ەمەس
ساباقتىڭ ءوتىلۋ ءادىسى: ساياحات تۇرىندە
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: وقۋلىق، سلايد، ينتەراكتيۆتى تاقتا، كەستە
ساباقتىڭ باسقا پاندەرمەن بايلانىسى: تاريح، گەوگرافيا
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
ا) سالەمدەسۋ.
ب) وقۋشىلاردى تۇگەندەۋ، ساباققا دايىندىعىن تەكسەرۋ.
ۆ) ساباقتىڭ ماقساتىمەن، تاقىرىبىمەن تانىستىرۋ
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ
§ 20. ورگانيزمدەردىڭ تىرشىلىك ورتاسىنا بەيىمدەلۋى - تابيعي سۇرىپتالۋدىڭ ناتيجەسى
بەيىمدەلۋشىلىكتىڭ تۇرلەرىنە قىسقاشا سيپاتتاما بەرىپ، مىسالمەن دالەلدەپ، كەستەنى تولتىرىڭدار
بەيىمدەلۋشىلىكتىڭ تۇرلەرى
سيپاتتاماسى، مىسالدارى
ءىىى. جاڭا ساباقتى بايانداۋ
§21. ورگانيكالىق دۇنيە ەۆوليۋسياسىنىڭ دالەلدەمەلەرى
جوسپارى:
سالىستىرمالى - اناتوميالىق دالەلدەمەلەر
ەمبريولوگيالىق دالەلدەمەلەر
پالەونتولوگيالىق دالەلدەمەلەر
بيوگەوگرافيالىق دالەلدەمەلەر
دارۆين ەۆوليۋسيالىق ىلىمىندە ورگانيكالىق دۇنيەنىڭ تاريحي دامۋ زاڭدىلىقتارىن اشىپ، ونىڭ قوزعاۋشى كۇشتەرىن اتاپ كورسەتتى. ول ءىلىم جارىققا شىققاننان كەيىن دە بيولوگيا عىلىمىنىڭ ءتۇرلى سالالارىندا ەۆوليۋسيالىق پروسەستى دالەلدەيتىن ماتەريالدار كوپتەپ جيناقتالا بەردى. ءتىرى ورگانيزمدەردىڭ جاسۋشادان تۇراتىنى، جانۋارلار مەن وسىمدىكتەر جاسۋشالارىنىڭ قۇرىلىسى مەن اتقاراتىن قىزمەتى، حيميالىق قۇرامى ۇقساس ەكەنى ايتىلدى. بۇل بارلىق ءتىرى ورگانيزمدەردىڭ شىعۋ تەگىنىڭ ءبىر ەكەندىگى ايقىن دالەل بولدى. جالپى قۇرىلىسى جانە شىعۋ تەگى ءبىر مۇشەلەردى گومولوگيالىق مۇشەلەر دەپ اتايدى. ۇقساس قىزمەت اتقاراتىن، ءبىراق قۇرىلىسى مەن شىعۋ تەگى باسقا مۇشەلەر انالوگيالىق مۇشەلەر دەپ اتالادى. ورگانيزمدەر ۇرىعىنىڭ دامۋ زاڭدىلىقتارىن زەرتتەيتىن عىلىم سالاسى ەمبريولوگيا دەپ اتالادى. ءولىپ بىتكەن ورگانيزمدەردىڭ قازبا قالدىقتارىن زەرتتەيتىن عىلىم سالاسى پالەونتولوگيا دەپ اتالادى.
ءىۇ. جاڭا ساباقتى بەكىتۋ
دۇرىس جاۋابىن تابىڭدار:
ا. قازبا قالدىقتارى تابىلماعان، قاڭقاسى جوق ورگانيزمدەردىڭ دەنە قۇرىلىسىن....................................... زەرتتەيدى.
1. پالەونتولوگيا؛
2. سالىستىرمالى - اناتوميا.
قۇرىلىسى مەن شىعۋ تەگى بىردەي ۇرىق باستاماسىنان.............. مۇشەلەر داميدى
1. انالوگتىق
2. گومولوگتىق
ۇقساس قىزمەت اتقاراتىن، ءبىراق قۇرىلىسى مەن شىعۋ تەگى باسقا مۇشەلەر
1. انالوگتىق
2. گومولوگتىق
كوبەلەك پەن قۇستىڭ قاناتتارى بىردەي ۇشۋ قىزمەتىن اتقارعانىمەن قۇرىلىسى بىر-بىرىنە..............
1. ۇقسايدى
2. ۇقسامايدى
تىزىمنەن جانۋارلارداعى انالوگتىق جانە گومولوگتىق مۇشەلەردى اجىراتىپ كەستەگە جازىڭدار
a) كوبەلەكتىڭ قاناتى
b) جارعاناتتىڭ قاناتى
c) قۇستىڭ قاناتى
d) كورتىشقاننىڭ الدىڭعى اياقتارى
e) بالىقتىڭ جەلبەزەگى
f) بۇزاۋباستىڭ اياعى
g) وزەن شايانىنىڭ جەلبەزەگى
گومولوگتىق مۇشەلەر ------------------- انالوگتىق مۇشەلەر
ەمبريولوگيالىق دالەلدەمەلەرگە ارنالعان بيولوگيالىق ديكتانت
سويلەمدەر
● جانۋارلاردىڭ ۇرىقتىق دامۋىنىڭ ۇقساستىعى شىعۋ تەگىنىڭ................. ەكەندىگىن دالەلدەيدى.
● ءار ءتۇرلى جانۋارلار ۇرىقتارىنىڭ دامۋ ۇقساستىعىن..................... انىقتادى.
● جەكە دامۋ كەزىندە................؛.................؛................ ساتىسىنان وتەدى.
● ومىرتقالى جانۋارلاردىڭ ۇرىقتارى، ەڭ العاشقى دامۋ ساتىسىندا................. بولىمدەرىنەن تۇرادى.
● جۇيكە جۇيەسى الدىمەن.............. ءتارىزدى بولادى.
● ومىرتقالىلاردىڭ ۇرىعىندا بارىنەن بۇرىن.................. بەلگىلەرى قالىپتاسادى.
● تيپتەن سوڭ................. بەلگىلەرى قالىپتاسادى.
● بالىقتاردا جۇپ اياقتارى.................... اينالادى.
قاجەتتى جاۋاپتار:
جۇزبە قاناتىنا
حوردادان
ءبىر
تۇتىك
كلاستىڭ
ءتيپتىڭ
بولشەكتەنۋ؛ ءۇشقاباتتى ۇرىقتىڭ ءتۇزىلۋى؛ ۇرىق جاپىراقشالارىنان مۇشەلەر ءتۇزىلۋ
ك. م. بەر
باس، دەنە، قۇيرىق
جەلبەزەك
ورگانيكالىق دۇنيە ەۆوليۋسياسىنىڭ دالەلدەمەلەرى
دالەلدەمەلەر ----------------------------- انىقتاماسى ---------------------- مىسالدار
سالىستىرمالى - اناتوميالىق
ەمبريولوگيالىق
پالەونتولوگيالىق
بيوگەوگرافيالىق
ءۇ. جاڭا ساباقتى قورىتىندىلاۋ
ەۆوليۋسيالىق ىلىمگە قارسى جاقتار ءدارۆيننىڭ جاڭا تۇرلەردىڭ ءتۇزىلۋ تەورياسىنا كوبىنەسە كۇدىكپەن قارايدى. الايدا تۋىستار، تۇقىمداستار، وتريادتار جانە كلاستار ءتارىزدى ءىرى تاكسوندار قالىپتاسۋىنىڭ تابيعي سۇرىپتالۋ تەورياسىنا ەشقانداي بايلانىسى جوق. ماكرويەۆوليۋسيانىڭ سەكىرتپەلى ەمەس، تۇراقتىلىعىن دالەلدەيتىن ءولىپ بىتكەن دە، سونداي اق ءقازىر ءومىر سۇرەتىن وتپەلى فورمالارىنىڭ سانى جەتكىلىكتى مولشەردە تابىلادى.
ءۇى. باعالاۋ
ءۇىى. ۇيگە تاپسىرما: ورگانيكالىق دۇنيە ەۆوليۋسيالىق دالەلدەمەلەرى
№3131 ورتا مەكتەبىنىڭ بيولوگيا ءپانى ءمۇعالىمى:
يزتەلەۋوۆا دينارا
سىنىپ: 9
ساباقتىڭ تاقىرىبى: §21. ورگانيكالىق دۇنيە ەۆوليۋسياسىنىڭ دالەلدەمەلەرى
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىگى: وقۋشىلارعا ورگانيكالىق دۇنيە ەۆوليۋسياسىنىڭ دالەلدەمەلەرى جايىندا تۇسىنىك بەرە وتىرىپ، وقۋشىلاردىڭ ءبىلىمىن جەتىلدىرۋ.
تاربيەلىلىگى: وقۋشىلارعا ءبىلىم بەرە وتىرىپ، توپپەن جۇمىس ىستەي بىلۋگە، ۇقىپتىلىققا، ادەپتىلىككە، جيناقىلىققا، وسىمدىكتەر مەن جانۋارلار دۇنيەسىن قورعاۋعا تاربيەلەي ءبىلۋ.
دامىتۋشىلىعى: وقۋشىلاردىڭ وي - ءورىسىن، سانا - سەزىمدەرىن، پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن دامىتا وتىرىپ، ءبىلىم بەرۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ءبىلىمدى يگەرۋ
ساباقتىڭ ءتۇرى: ءداستۇرلى ەمەس
ساباقتىڭ ءوتىلۋ ءادىسى: ساياحات تۇرىندە
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: وقۋلىق، سلايد، ينتەراكتيۆتى تاقتا، كەستە
ساباقتىڭ باسقا پاندەرمەن بايلانىسى: تاريح، گەوگرافيا
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
ا) سالەمدەسۋ.
ب) وقۋشىلاردى تۇگەندەۋ، ساباققا دايىندىعىن تەكسەرۋ.
ۆ) ساباقتىڭ ماقساتىمەن، تاقىرىبىمەن تانىستىرۋ
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ
§ 20. ورگانيزمدەردىڭ تىرشىلىك ورتاسىنا بەيىمدەلۋى - تابيعي سۇرىپتالۋدىڭ ناتيجەسى
بەيىمدەلۋشىلىكتىڭ تۇرلەرىنە قىسقاشا سيپاتتاما بەرىپ، مىسالمەن دالەلدەپ، كەستەنى تولتىرىڭدار
بەيىمدەلۋشىلىكتىڭ تۇرلەرى
سيپاتتاماسى، مىسالدارى
ءىىى. جاڭا ساباقتى بايانداۋ
§21. ورگانيكالىق دۇنيە ەۆوليۋسياسىنىڭ دالەلدەمەلەرى
جوسپارى:
سالىستىرمالى - اناتوميالىق دالەلدەمەلەر
ەمبريولوگيالىق دالەلدەمەلەر
پالەونتولوگيالىق دالەلدەمەلەر
بيوگەوگرافيالىق دالەلدەمەلەر
دارۆين ەۆوليۋسيالىق ىلىمىندە ورگانيكالىق دۇنيەنىڭ تاريحي دامۋ زاڭدىلىقتارىن اشىپ، ونىڭ قوزعاۋشى كۇشتەرىن اتاپ كورسەتتى. ول ءىلىم جارىققا شىققاننان كەيىن دە بيولوگيا عىلىمىنىڭ ءتۇرلى سالالارىندا ەۆوليۋسيالىق پروسەستى دالەلدەيتىن ماتەريالدار كوپتەپ جيناقتالا بەردى. ءتىرى ورگانيزمدەردىڭ جاسۋشادان تۇراتىنى، جانۋارلار مەن وسىمدىكتەر جاسۋشالارىنىڭ قۇرىلىسى مەن اتقاراتىن قىزمەتى، حيميالىق قۇرامى ۇقساس ەكەنى ايتىلدى. بۇل بارلىق ءتىرى ورگانيزمدەردىڭ شىعۋ تەگىنىڭ ءبىر ەكەندىگى ايقىن دالەل بولدى. جالپى قۇرىلىسى جانە شىعۋ تەگى ءبىر مۇشەلەردى گومولوگيالىق مۇشەلەر دەپ اتايدى. ۇقساس قىزمەت اتقاراتىن، ءبىراق قۇرىلىسى مەن شىعۋ تەگى باسقا مۇشەلەر انالوگيالىق مۇشەلەر دەپ اتالادى. ورگانيزمدەر ۇرىعىنىڭ دامۋ زاڭدىلىقتارىن زەرتتەيتىن عىلىم سالاسى ەمبريولوگيا دەپ اتالادى. ءولىپ بىتكەن ورگانيزمدەردىڭ قازبا قالدىقتارىن زەرتتەيتىن عىلىم سالاسى پالەونتولوگيا دەپ اتالادى.
ءىۇ. جاڭا ساباقتى بەكىتۋ
دۇرىس جاۋابىن تابىڭدار:
ا. قازبا قالدىقتارى تابىلماعان، قاڭقاسى جوق ورگانيزمدەردىڭ دەنە قۇرىلىسىن....................................... زەرتتەيدى.
1. پالەونتولوگيا؛
2. سالىستىرمالى - اناتوميا.
قۇرىلىسى مەن شىعۋ تەگى بىردەي ۇرىق باستاماسىنان.............. مۇشەلەر داميدى
1. انالوگتىق
2. گومولوگتىق
ۇقساس قىزمەت اتقاراتىن، ءبىراق قۇرىلىسى مەن شىعۋ تەگى باسقا مۇشەلەر
1. انالوگتىق
2. گومولوگتىق
كوبەلەك پەن قۇستىڭ قاناتتارى بىردەي ۇشۋ قىزمەتىن اتقارعانىمەن قۇرىلىسى بىر-بىرىنە..............
1. ۇقسايدى
2. ۇقسامايدى
تىزىمنەن جانۋارلارداعى انالوگتىق جانە گومولوگتىق مۇشەلەردى اجىراتىپ كەستەگە جازىڭدار
a) كوبەلەكتىڭ قاناتى
b) جارعاناتتىڭ قاناتى
c) قۇستىڭ قاناتى
d) كورتىشقاننىڭ الدىڭعى اياقتارى
e) بالىقتىڭ جەلبەزەگى
f) بۇزاۋباستىڭ اياعى
g) وزەن شايانىنىڭ جەلبەزەگى
گومولوگتىق مۇشەلەر ------------------- انالوگتىق مۇشەلەر
ەمبريولوگيالىق دالەلدەمەلەرگە ارنالعان بيولوگيالىق ديكتانت
سويلەمدەر
● جانۋارلاردىڭ ۇرىقتىق دامۋىنىڭ ۇقساستىعى شىعۋ تەگىنىڭ................. ەكەندىگىن دالەلدەيدى.
● ءار ءتۇرلى جانۋارلار ۇرىقتارىنىڭ دامۋ ۇقساستىعىن..................... انىقتادى.
● جەكە دامۋ كەزىندە................؛.................؛................ ساتىسىنان وتەدى.
● ومىرتقالى جانۋارلاردىڭ ۇرىقتارى، ەڭ العاشقى دامۋ ساتىسىندا................. بولىمدەرىنەن تۇرادى.
● جۇيكە جۇيەسى الدىمەن.............. ءتارىزدى بولادى.
● ومىرتقالىلاردىڭ ۇرىعىندا بارىنەن بۇرىن.................. بەلگىلەرى قالىپتاسادى.
● تيپتەن سوڭ................. بەلگىلەرى قالىپتاسادى.
● بالىقتاردا جۇپ اياقتارى.................... اينالادى.
قاجەتتى جاۋاپتار:
جۇزبە قاناتىنا
حوردادان
ءبىر
تۇتىك
كلاستىڭ
ءتيپتىڭ
بولشەكتەنۋ؛ ءۇشقاباتتى ۇرىقتىڭ ءتۇزىلۋى؛ ۇرىق جاپىراقشالارىنان مۇشەلەر ءتۇزىلۋ
ك. م. بەر
باس، دەنە، قۇيرىق
جەلبەزەك
ورگانيكالىق دۇنيە ەۆوليۋسياسىنىڭ دالەلدەمەلەرى
دالەلدەمەلەر ----------------------------- انىقتاماسى ---------------------- مىسالدار
سالىستىرمالى - اناتوميالىق
ەمبريولوگيالىق
پالەونتولوگيالىق
بيوگەوگرافيالىق
ءۇ. جاڭا ساباقتى قورىتىندىلاۋ
ەۆوليۋسيالىق ىلىمگە قارسى جاقتار ءدارۆيننىڭ جاڭا تۇرلەردىڭ ءتۇزىلۋ تەورياسىنا كوبىنەسە كۇدىكپەن قارايدى. الايدا تۋىستار، تۇقىمداستار، وتريادتار جانە كلاستار ءتارىزدى ءىرى تاكسوندار قالىپتاسۋىنىڭ تابيعي سۇرىپتالۋ تەورياسىنا ەشقانداي بايلانىسى جوق. ماكرويەۆوليۋسيانىڭ سەكىرتپەلى ەمەس، تۇراقتىلىعىن دالەلدەيتىن ءولىپ بىتكەن دە، سونداي اق ءقازىر ءومىر سۇرەتىن وتپەلى فورمالارىنىڭ سانى جەتكىلىكتى مولشەردە تابىلادى.
ءۇى. باعالاۋ
ءۇىى. ۇيگە تاپسىرما: ورگانيكالىق دۇنيە ەۆوليۋسيالىق دالەلدەمەلەرى
You Might Also Like
