ورىس ءتىلى پانىنەن رەفلەكسيۆتى ەسەپ
ق. جۇبانوۆ ايتپاقشى: «ەگەر ءمۇعالىم ءپاندى جاقسى بىلسە، وندا دۇرىس ءادىستى دە تابادى». سوندىقتان ءتۇرلى ءادىس - تاسىلدەردى سارالاي وتىرىپ، ءتيىمدىسىن وزىندىك وي ەڭبەگىمەن ۇشتاستىرا وتىرىپ، ساباق جوسپارىن جاساۋدى ۇيعاردىم. 8 «ءا» سىنىبىندا جوسپار بويىنشا «ودنورودنىە چلەنى پرەدلوجەنيا» تاقىرىبىنا ساباعىمدى وتكىزدىم. ماقساتىم: سويلەمنىڭ ءبىرىڭعاي مۇشەلەرى تۋرالى بىلىمدەرىن تولىقتىرا ءبىلۋ، جاڭا تاقىرىپقا ساي مىسالداردى وقۋشىلاردىڭ وزىنە ايتقىزا ءبىلۋ اقپاراتتى ءوز بەتىنشە مەڭگەرۋگە ۇيرەنۋ، توپتا بىرلەسە جۇمىس جاساي ءبىلۋ، سىني ويلاۋعا ۇيرەنۋ، ماسەلەنىڭ شەشىمىن تابا ءبىلۋ، زەرتتەۋشىلىك اڭگىمەگە قاتىسىپ، ءوز پىكىرىن كوركەم جەتكىزە ءبىلۋ، اكت قولدانۋ ارقىلى اقپاراتتى تاڭداي ءبىلۋ، باعالاۋدى ۇيرەنۋ.
وسىدان كۇتىلەتىن ناتيجە: توپتا سىنىپتاستاستارىمەن پىكىرلەسىپ، ورتاق شەشىمگە كەلۋگە داعدىلانادى؛ ءوز ويلارىن ەركىن جەتكىزۋدى ۇيرەنەدى؛ سىندارلى سويلەي بىلۋگە ىنتالانادى؛ ويلاۋدىڭ جوعارى دەڭگەيىنە ۇمتىلادى؛ ءوز جۇمىسىن سىنىپتاستاستارىنىڭ جازعانىمەن سالىستىرىپ، ءوزىن - ءوزى رەتتەۋگە ۇيرەنەدى.
«سالەم – ءسوز باسى» دەمەكشى ساباقتى امانداسۋدان باستادىم. سىنىپ «تۇرلاۋلى مۇشە»، «تۇرلاۋسىز مۇشە» اتاۋلارى ارقىلى 2 توپقا ءبولىندى جانە توپتا جۇمىس جاساۋ ەرەجەلەرىن ەستەرىنە ءتۇسىردى. بالالارعا «بۇگىنگى اۋا رايى قانداي»دەپ ساۋال قويدىم. گۇلجاينا «بۇگىن كۇزگى كۇن»، عالىمجان «بۇگىن كۇن اشىق»، ساياگۇل «بۇگىن شۋاقتى كۇن»، دەپ جاۋاپتارىن ايتتى. بۇگىنگىدەي شۋاقتى كۇندە بىزگە دە قوناققا ءبىر ەمەس ءۇش كۇن قوناققا كەلىپتى دەپ، تاقتادان ءۇش ءتۇرلى بەينەدەگى كۇننىڭ سۋرەتىن كورسەتىپ، اركىم وزىنە ۇناعان بەينەنى تاڭداۋدى ۇسىندىم. ءى توپتان نۇرقانات وزىنە ءبىرىنشى كۇندى تاڭداپ، « ول شۋاقتى مول شاشىپ تۇر» دەپ ءوز تاڭداۋىنداعى سەبەبىن ايتتى، ءىى توپتان عالىمجان «ءۇشىنشى كۇن بەينەسى وتە كوڭىلدى، مەن دە بۇگىن سونداي كوڭىلدىمىن» دەگەن ءوز ويىن ايتتى. وقۋشىلارعا وسىنداي جاقسى كوڭىل – كۇيلەرى ساباقتىڭ سوڭىنا دەيىن ساقتالىپ قانا قويماي، ودان ءارى جاقسارۋىنا تىلەك ءبىلدىردىم. وسىلاي سىنىپتا پسيحولوگيالىق احۋال قالىپتاستىردىم.
سۇراق دۇرىس قويىلعان جاعدايدا عانا ساباق بەرۋدىڭ ءتيىمدى قۇرالىنا اينالادى جانە دە وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم الۋىنا قولداۋ كورسەتىپ ونى جاقسارتا جانە كەڭەيتە الادى.(نۇسقاۋلىق 41بەت)
وقىتۋدى ديالوگتىك تاسىلمەن دامىتۋداعى سۇراق قويۋدىڭ دا ماڭىزى بار ەكەنىن ەسكەرە وتىرىپ، وقۋشىلاردىڭ تەوريالىق ءبىلىمىن تەكسەرۋ ماقساتىندا تومەن دەڭگەيدەگى سۇراقتار قويدىم: سويلەمنىڭ نەگىزى نەدەن تۇرادى؟ «باستاۋىش دەگەنىمىز نە؟ بايانداۋىش قالاي سىزىلادى؟ قانداي سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەدى؟ تۇرلاۋلى مۇشەلەردى بىلەمىز بە؟ ابىلاي: «سويلەم نەگىزى باستاۋىش پەن بايانداۋىشتان تۇرادى»، گۇلجاينا «باستاۋىش - سويلەمنىڭ تۇرلاۋلى مۇشەسى، كىم؟ نە؟ دەگەن سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەدى» دەپ تومەن دەڭگەيدەگى سۇراقتار بولعاندىقتان بالالار وڭاي جاۋاپ بەردى. بالالارمەن سۇراق – جاۋاپ كەزىندە كەرى بايلانىس ورناتىلدى. وقۋشىلارعا بۇگىنگى كۇننىڭ اۋا رايىنا بايلانىستى سويلەم قۇراۋدى ۇسىندىم. وقۋشىلار ءوز سويلەمدەرىندە ءبىرىڭعاي سويلەم مۇشەلەرىن تاۋىپ، جاڭا ساباقتىڭ تاقىرىبىن انىقتاۋعا ۇمتىلدى. جاڭا ساباققا اۋىسۋدا وقۋشىلارعا جاي سويلەم قۇراتىپ، وسى جاي سويلەمدەردەن قۇرمالاس سويلەم قۇراۋ ارقىلى ءبىرىڭعاي مۇشەلەردى تابا ءبىلدى.
وسى كەزدە ساباقتىڭ تاقىرىبى انىقتالدى. وقۋشىلار وزدەرىنىڭ ءبىرىڭعاي سويلەم مۇشەلەرى تۋرالى نە بىلەتىندەرىن، نە بىلگىلەرى كەلەتىنى تۋرالى كەستەنى تولتىردى. كىتاپتاعى تەوريالىق اقپاراتتى توپتا وقىپ، تالدادى. ءبىرىڭعاي مۇشەلەردىڭ نەگىزگى بەلگىلەرىن اتاپ ءوتتى.
مەرسەردىڭ ايتۋىنشا، ۇجىمدىق ءتۇسىنۋ مەن ءبىلىم بەرۋگە قول جەتۋ اياسىندا تابىستى تالقىلاۋلاردى اڭگىمەلەسۋدىڭ زەرتتەۋشىلىك ءتۇرى باسىمدىققا يە بولادى. زەرتتەۋشىلىك اڭگىمە، بارنس(1976) پەن مەرسەردىڭ (2000) ايتۋىنشا، مۇعالىمدەردىڭ وقۋشىلاردى اڭگىمەگە تارتۋ كەزىندە دامىتۋ قاجەت بولىپ تابىلاتىن اڭگىمەنىڭ ءتۇرى. بۇل اڭگىمە ءتۇرى تىزبەكتەلگەن ساباقتار توپتاماسىندا ءبىرىنشى ساباعىمنىڭ لەكسيكالىق تاقىرىبى «كنيگا پرەدستاۆيلاس منە سوكروۆيششەم» ماتىنىمەن جۇمىس جاساۋ كەزىندە كورىندى. ءوزىم وقۋشىلاردان قانداي ادەبي كىتاپ وقىعاندارىن جانە ولاردىڭ سۇيىكتى كەيىپكەرلەرى تۋرالى سۇرادىم. ءبىرىنشى توپتان نۇرقانات ءسابيت مۇقانوۆتىڭ «ساياتشى وراز» اڭگىمەسى ونىڭ اڭشىلىق ونەرىنە قىزىعۋشىلىعىن وياتقانىن ايتتى. وقۋشىلار «كنيگا پرەدستاۆيلاس منە سوكروۆيششەم» ءماتىنى بويىنشا اۆتوردىڭ(ۆ. پەسكوۆ) بالالىق شاعى سۋرەتتەلگەنىن جانە سەتون - تومپسوننىڭ «جيۆوتنىە - گەروي» كىتابىنىڭ جازۋشى ومىرىندە قانشالىقتى ءىز قالدىرعانى تۋرالى توپ اراسىندا سۇحبات جۇرگىزدى. ءار وقۋشى اقىلعا قونىمدى مالىمەت ۇسىندى. نۇرايىم « سەتون - تومپسوننىڭ كانادالىق جازۋشى، ونىڭ شىعارمالارىنىڭ كوپشىلىگى جانۋارلار الەمى تۋرالى جازعان» دەگەن اقپاراتتى عالامتور جەلىسىنەن تاپتى.
زەرتتەۋ بارىسىندا وقۋشىلار ءوز سىنىپتاستارىمەن شاعىن توپتاردا جۇمىس ىستەدى. ولاردا ورتاق پروبلەما بولدى، بىرلەسكەن تۇسىنىك قالىپتاستى. بىرگە ويلاندى. تالقىلاۋ كەزىندە «مۇمكىن»، «ەگەر»، «بالكىم» سوزدەرى قولدانىلدى. مىسالى، ساياگۇل «ەگەر اۆتور(پەسكوۆ) بالا كەزىندە سەتون – تومپسوننىڭ شىعارماسىن وقىماعاندا، جازۋشى بولۋى مۇمكىن بە ەدى؟» دەپ بولجام جاساعانىندا، ول ءوز سىنىپتاستارىنىڭ تاراپىنان قولداۋ تاپتى. ءار وقۋشىنىڭ يدەياسى پايدالى رەتىندە باعالانىپ، مۇقيات باعالاۋ جۇرگىزىلدى. وقۋشىلار ءوزارا توپتار اراسىندا ءبىر - بىرىنە سۇراق قويدى جانە ءوز ايتقاندارىن دالەلدەي ءبىلدى. توپتاعى قاتىسۋشىلار كەلىسىمگە جەتۋگە تىرىستى. توپ جۇمىسى «ەكى جۇلدىز ءبىر تىلەك» ارقىلى باعالاندى.
وقۋشىلار ءبىر – بىرىمەن تىعىز بايلانىستا بولىپ، جۇپپەن اڭگىمەلەسۋى ءۇشىن، ءارى سەرگىتۋ ءساتى رەتىندە بالالارعا 4 – 5 مينۋت ىشىندە قىسقاشا ءبىر – بىرلەرىن تانىستىرۋىن ۇسىندىم. ءار وقۋشى كورششىلەس وتىرعان كلاستاسىن وزىنشە تانىستىردى. ماقپال ءوز كورشىسى جايدارماندى «موەگو سوسەدا زوۆۋت جايدارمان. ون حوروشو يگراەت نا دومبرە» دەسە، جايدارمان «ماكپال پو گوروسكوپۋ – ۆەسى» دەپ ءبىرى تۇراتىن كوشەسىن، ەكىنشىسى سۇيىكتى ءىسى تۋرالى ماعلۇمات بەرىپ ءوتتى. بۇل جەردە ءار بالادا دا سويلەۋدىڭ قاراپايىم داعدىلارى قالىپتاستى جانە بالالار ءبىر - ءبىرىن قانشالىقتى جاقسى تانيتىندىعىن بايقادىم. 3 شاپالاقپەن ماراپاتتالدى.
ەكى توپقا ورتاق تاپسىرما بەرىلدى ماتىننەن ءبىرىڭعاي سويلەم مۇشەلەرى بار سويلەمدەرگە تولىق سينتاكسيستىك تالداۋ جاساۋ.
ءى توپ: 9 جاتتىعۋ سويلەمدەردەگى ءبىرىڭعاي مۇشەلەردىڭ قاي ءسوز تابىنان جاسالعانىن انىقتايدى. وقۋشىلار جۇمىسى جەتون ارقىلى باعالاندى.
ءىى توپ: 11 جاتتىعۋ تىنىس بەلگىلەرىن قويىپ، ءبىرىڭعاي سويلەم مۇشەلەرىن ءتيىستى شىلاۋلارمەن جالعاپ جازادى.
«كنيگا پرەدستاۆيلاس منە سوكروۆيششەم» اڭگىمەسىن «سينكۆەين» ءادىسى ارقىلى تۇيىندەدى.
كنيگا
ينتەرەسنايا، زانيماتەلنايا
ۋچيت، راسسكازىۆاەت، پوموگاەت
چيتايا كنيگۋ يا يسپىتىۆال ستراننوە چۋۆستۆو
وتكرىتيە
ۇيگە تاپسىرما بەرۋ: 13 جاتتىعۋ، ءبىرىڭعاي مۇشەلەردىڭ اراسىنا ءۇتىر قويىلۋ، قويىلماۋ سەبەپتەرىن ءبىلۋ
ساباقتىڭ سوڭىندا بالالار ءببۇ كەستەسىن قورىتىندىلادى.
بۇگىنگى ساباقتا نە ۇيرەنگەنىن، كەلەسى ساباقتا نە بىلگىسى كەلەتىنىن اجىراتىپ جازدى. وقۋشىلارعا وسى ساباقتان العان اسەرلەرىن پاراققا ءوز قولدارىنىڭ سۋرەتىن سالىپ جانە ءار ساۋساق
ءبىر ۇستانىم ەكەنىن ءتۇسىندىردىم: باس بارماق – ماڭىزدى بولعانى... بالاڭ ۇيرەك – قىزىقتى... ورتاڭعى تەرەك - – قيىن بولعانى، كىشكەنە بوبەك - جاڭا اقپارات، شىلدىر شۇمەك – نەنىڭ جەتىسپەگەنىن.. وقۋشىلار وسى ساباقتا تىنىس بەلگىسىن قويۋ قيىندىق تۋدىرعانىن، توپ اراسىندا تالقىلاۋ قىزىق بولعاندىعىن، ۋاقىتتىڭ جەتپەي قالعاندىعىن، جاڭا ساباقتى يگەرۋ ماڭىزدى، ءبىرىڭعاي مۇشە تۋرالى تولىق اقپارات العاندىعى تۋرالى جازىپ شىقتى
وسىلايشا بالالارمەن بىرلەسە وتىرىپ العا قويعان ماقساتقا جەتتىك. وقۋشىلار ساباق بارىسىندا
- توپتىق، جۇپتىق جۇمىستا بەلسەندىلىك تانىتىپ، ءبىر - بىرىنە قولداۋ كورسەتىپ وتىردى.
- يدەيالار ەكىجاقتى باعىتتا ءجۇردى.
- اڭگىمەلەسۋ مەن سۇراق - جاۋاپ ارقىلى ءبىر - ءبىرىن دامىتتى،
- وي ەلەگىنەن وتكىزۋ كومەگىمەن ويىن جيناقتاۋعا كومەك بەردى.
مەرسەر (2005) قۇرداستار توبىنداعى ءوزارا قارىم – قاتىناس وقۋدا ماڭىزدى ءرول اتقاراتىنىن كورسەتكەندەي، جۇمىس بارىسىندا وقۋشىلار ءبىر - بىرىمەن ەركىن قارىم - قاتىناستا بولىپ، پىكىر الماستى، ءبىلىم الۋدا مۇمكىندىكتەرگە يە بولدى. ءبىلىمدى بىرلەسىپ الۋدا تەڭ قۇق ۇلى سەرىكتەستەر بولاتىندىعى ( مەرسەر) وسى ساباق بارىسىندا وقۋشىلاردىڭ وزدەرىن ەركىن سەزىنىپ، ويلارىن اشىق ايتقاندارىنان بايقالىپ تۇردى.
پايدالانىلعان ادەبيەتتەر:
مۇعالىمگە ارنالعان نۇسقاۋلىق؛
«ءتىل جانە ادەبيەت» ادىستەمەلىك جۋرنال؛
«رۋسسكيي يازىك ي ليتەراتۋرا ۆ كازاحستانسكوي شكولە»
ورىس ءتىلى پانىنەن رەفلەكسيۆتى ەسەبى. سيسەنوۆا كلارا، قاراۋىلكەلدى ورتا مەكتەبى
وسىدان كۇتىلەتىن ناتيجە: توپتا سىنىپتاستاستارىمەن پىكىرلەسىپ، ورتاق شەشىمگە كەلۋگە داعدىلانادى؛ ءوز ويلارىن ەركىن جەتكىزۋدى ۇيرەنەدى؛ سىندارلى سويلەي بىلۋگە ىنتالانادى؛ ويلاۋدىڭ جوعارى دەڭگەيىنە ۇمتىلادى؛ ءوز جۇمىسىن سىنىپتاستاستارىنىڭ جازعانىمەن سالىستىرىپ، ءوزىن - ءوزى رەتتەۋگە ۇيرەنەدى.
«سالەم – ءسوز باسى» دەمەكشى ساباقتى امانداسۋدان باستادىم. سىنىپ «تۇرلاۋلى مۇشە»، «تۇرلاۋسىز مۇشە» اتاۋلارى ارقىلى 2 توپقا ءبولىندى جانە توپتا جۇمىس جاساۋ ەرەجەلەرىن ەستەرىنە ءتۇسىردى. بالالارعا «بۇگىنگى اۋا رايى قانداي»دەپ ساۋال قويدىم. گۇلجاينا «بۇگىن كۇزگى كۇن»، عالىمجان «بۇگىن كۇن اشىق»، ساياگۇل «بۇگىن شۋاقتى كۇن»، دەپ جاۋاپتارىن ايتتى. بۇگىنگىدەي شۋاقتى كۇندە بىزگە دە قوناققا ءبىر ەمەس ءۇش كۇن قوناققا كەلىپتى دەپ، تاقتادان ءۇش ءتۇرلى بەينەدەگى كۇننىڭ سۋرەتىن كورسەتىپ، اركىم وزىنە ۇناعان بەينەنى تاڭداۋدى ۇسىندىم. ءى توپتان نۇرقانات وزىنە ءبىرىنشى كۇندى تاڭداپ، « ول شۋاقتى مول شاشىپ تۇر» دەپ ءوز تاڭداۋىنداعى سەبەبىن ايتتى، ءىى توپتان عالىمجان «ءۇشىنشى كۇن بەينەسى وتە كوڭىلدى، مەن دە بۇگىن سونداي كوڭىلدىمىن» دەگەن ءوز ويىن ايتتى. وقۋشىلارعا وسىنداي جاقسى كوڭىل – كۇيلەرى ساباقتىڭ سوڭىنا دەيىن ساقتالىپ قانا قويماي، ودان ءارى جاقسارۋىنا تىلەك ءبىلدىردىم. وسىلاي سىنىپتا پسيحولوگيالىق احۋال قالىپتاستىردىم.
سۇراق دۇرىس قويىلعان جاعدايدا عانا ساباق بەرۋدىڭ ءتيىمدى قۇرالىنا اينالادى جانە دە وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم الۋىنا قولداۋ كورسەتىپ ونى جاقسارتا جانە كەڭەيتە الادى.(نۇسقاۋلىق 41بەت)
وقىتۋدى ديالوگتىك تاسىلمەن دامىتۋداعى سۇراق قويۋدىڭ دا ماڭىزى بار ەكەنىن ەسكەرە وتىرىپ، وقۋشىلاردىڭ تەوريالىق ءبىلىمىن تەكسەرۋ ماقساتىندا تومەن دەڭگەيدەگى سۇراقتار قويدىم: سويلەمنىڭ نەگىزى نەدەن تۇرادى؟ «باستاۋىش دەگەنىمىز نە؟ بايانداۋىش قالاي سىزىلادى؟ قانداي سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەدى؟ تۇرلاۋلى مۇشەلەردى بىلەمىز بە؟ ابىلاي: «سويلەم نەگىزى باستاۋىش پەن بايانداۋىشتان تۇرادى»، گۇلجاينا «باستاۋىش - سويلەمنىڭ تۇرلاۋلى مۇشەسى، كىم؟ نە؟ دەگەن سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەدى» دەپ تومەن دەڭگەيدەگى سۇراقتار بولعاندىقتان بالالار وڭاي جاۋاپ بەردى. بالالارمەن سۇراق – جاۋاپ كەزىندە كەرى بايلانىس ورناتىلدى. وقۋشىلارعا بۇگىنگى كۇننىڭ اۋا رايىنا بايلانىستى سويلەم قۇراۋدى ۇسىندىم. وقۋشىلار ءوز سويلەمدەرىندە ءبىرىڭعاي سويلەم مۇشەلەرىن تاۋىپ، جاڭا ساباقتىڭ تاقىرىبىن انىقتاۋعا ۇمتىلدى. جاڭا ساباققا اۋىسۋدا وقۋشىلارعا جاي سويلەم قۇراتىپ، وسى جاي سويلەمدەردەن قۇرمالاس سويلەم قۇراۋ ارقىلى ءبىرىڭعاي مۇشەلەردى تابا ءبىلدى.
وسى كەزدە ساباقتىڭ تاقىرىبى انىقتالدى. وقۋشىلار وزدەرىنىڭ ءبىرىڭعاي سويلەم مۇشەلەرى تۋرالى نە بىلەتىندەرىن، نە بىلگىلەرى كەلەتىنى تۋرالى كەستەنى تولتىردى. كىتاپتاعى تەوريالىق اقپاراتتى توپتا وقىپ، تالدادى. ءبىرىڭعاي مۇشەلەردىڭ نەگىزگى بەلگىلەرىن اتاپ ءوتتى.
مەرسەردىڭ ايتۋىنشا، ۇجىمدىق ءتۇسىنۋ مەن ءبىلىم بەرۋگە قول جەتۋ اياسىندا تابىستى تالقىلاۋلاردى اڭگىمەلەسۋدىڭ زەرتتەۋشىلىك ءتۇرى باسىمدىققا يە بولادى. زەرتتەۋشىلىك اڭگىمە، بارنس(1976) پەن مەرسەردىڭ (2000) ايتۋىنشا، مۇعالىمدەردىڭ وقۋشىلاردى اڭگىمەگە تارتۋ كەزىندە دامىتۋ قاجەت بولىپ تابىلاتىن اڭگىمەنىڭ ءتۇرى. بۇل اڭگىمە ءتۇرى تىزبەكتەلگەن ساباقتار توپتاماسىندا ءبىرىنشى ساباعىمنىڭ لەكسيكالىق تاقىرىبى «كنيگا پرەدستاۆيلاس منە سوكروۆيششەم» ماتىنىمەن جۇمىس جاساۋ كەزىندە كورىندى. ءوزىم وقۋشىلاردان قانداي ادەبي كىتاپ وقىعاندارىن جانە ولاردىڭ سۇيىكتى كەيىپكەرلەرى تۋرالى سۇرادىم. ءبىرىنشى توپتان نۇرقانات ءسابيت مۇقانوۆتىڭ «ساياتشى وراز» اڭگىمەسى ونىڭ اڭشىلىق ونەرىنە قىزىعۋشىلىعىن وياتقانىن ايتتى. وقۋشىلار «كنيگا پرەدستاۆيلاس منە سوكروۆيششەم» ءماتىنى بويىنشا اۆتوردىڭ(ۆ. پەسكوۆ) بالالىق شاعى سۋرەتتەلگەنىن جانە سەتون - تومپسوننىڭ «جيۆوتنىە - گەروي» كىتابىنىڭ جازۋشى ومىرىندە قانشالىقتى ءىز قالدىرعانى تۋرالى توپ اراسىندا سۇحبات جۇرگىزدى. ءار وقۋشى اقىلعا قونىمدى مالىمەت ۇسىندى. نۇرايىم « سەتون - تومپسوننىڭ كانادالىق جازۋشى، ونىڭ شىعارمالارىنىڭ كوپشىلىگى جانۋارلار الەمى تۋرالى جازعان» دەگەن اقپاراتتى عالامتور جەلىسىنەن تاپتى.
زەرتتەۋ بارىسىندا وقۋشىلار ءوز سىنىپتاستارىمەن شاعىن توپتاردا جۇمىس ىستەدى. ولاردا ورتاق پروبلەما بولدى، بىرلەسكەن تۇسىنىك قالىپتاستى. بىرگە ويلاندى. تالقىلاۋ كەزىندە «مۇمكىن»، «ەگەر»، «بالكىم» سوزدەرى قولدانىلدى. مىسالى، ساياگۇل «ەگەر اۆتور(پەسكوۆ) بالا كەزىندە سەتون – تومپسوننىڭ شىعارماسىن وقىماعاندا، جازۋشى بولۋى مۇمكىن بە ەدى؟» دەپ بولجام جاساعانىندا، ول ءوز سىنىپتاستارىنىڭ تاراپىنان قولداۋ تاپتى. ءار وقۋشىنىڭ يدەياسى پايدالى رەتىندە باعالانىپ، مۇقيات باعالاۋ جۇرگىزىلدى. وقۋشىلار ءوزارا توپتار اراسىندا ءبىر - بىرىنە سۇراق قويدى جانە ءوز ايتقاندارىن دالەلدەي ءبىلدى. توپتاعى قاتىسۋشىلار كەلىسىمگە جەتۋگە تىرىستى. توپ جۇمىسى «ەكى جۇلدىز ءبىر تىلەك» ارقىلى باعالاندى.
وقۋشىلار ءبىر – بىرىمەن تىعىز بايلانىستا بولىپ، جۇپپەن اڭگىمەلەسۋى ءۇشىن، ءارى سەرگىتۋ ءساتى رەتىندە بالالارعا 4 – 5 مينۋت ىشىندە قىسقاشا ءبىر – بىرلەرىن تانىستىرۋىن ۇسىندىم. ءار وقۋشى كورششىلەس وتىرعان كلاستاسىن وزىنشە تانىستىردى. ماقپال ءوز كورشىسى جايدارماندى «موەگو سوسەدا زوۆۋت جايدارمان. ون حوروشو يگراەت نا دومبرە» دەسە، جايدارمان «ماكپال پو گوروسكوپۋ – ۆەسى» دەپ ءبىرى تۇراتىن كوشەسىن، ەكىنشىسى سۇيىكتى ءىسى تۋرالى ماعلۇمات بەرىپ ءوتتى. بۇل جەردە ءار بالادا دا سويلەۋدىڭ قاراپايىم داعدىلارى قالىپتاستى جانە بالالار ءبىر - ءبىرىن قانشالىقتى جاقسى تانيتىندىعىن بايقادىم. 3 شاپالاقپەن ماراپاتتالدى.
ەكى توپقا ورتاق تاپسىرما بەرىلدى ماتىننەن ءبىرىڭعاي سويلەم مۇشەلەرى بار سويلەمدەرگە تولىق سينتاكسيستىك تالداۋ جاساۋ.
ءى توپ: 9 جاتتىعۋ سويلەمدەردەگى ءبىرىڭعاي مۇشەلەردىڭ قاي ءسوز تابىنان جاسالعانىن انىقتايدى. وقۋشىلار جۇمىسى جەتون ارقىلى باعالاندى.
ءىى توپ: 11 جاتتىعۋ تىنىس بەلگىلەرىن قويىپ، ءبىرىڭعاي سويلەم مۇشەلەرىن ءتيىستى شىلاۋلارمەن جالعاپ جازادى.
«كنيگا پرەدستاۆيلاس منە سوكروۆيششەم» اڭگىمەسىن «سينكۆەين» ءادىسى ارقىلى تۇيىندەدى.
كنيگا
ينتەرەسنايا، زانيماتەلنايا
ۋچيت، راسسكازىۆاەت، پوموگاەت
چيتايا كنيگۋ يا يسپىتىۆال ستراننوە چۋۆستۆو
وتكرىتيە
ۇيگە تاپسىرما بەرۋ: 13 جاتتىعۋ، ءبىرىڭعاي مۇشەلەردىڭ اراسىنا ءۇتىر قويىلۋ، قويىلماۋ سەبەپتەرىن ءبىلۋ
ساباقتىڭ سوڭىندا بالالار ءببۇ كەستەسىن قورىتىندىلادى.
بۇگىنگى ساباقتا نە ۇيرەنگەنىن، كەلەسى ساباقتا نە بىلگىسى كەلەتىنىن اجىراتىپ جازدى. وقۋشىلارعا وسى ساباقتان العان اسەرلەرىن پاراققا ءوز قولدارىنىڭ سۋرەتىن سالىپ جانە ءار ساۋساق
ءبىر ۇستانىم ەكەنىن ءتۇسىندىردىم: باس بارماق – ماڭىزدى بولعانى... بالاڭ ۇيرەك – قىزىقتى... ورتاڭعى تەرەك - – قيىن بولعانى، كىشكەنە بوبەك - جاڭا اقپارات، شىلدىر شۇمەك – نەنىڭ جەتىسپەگەنىن.. وقۋشىلار وسى ساباقتا تىنىس بەلگىسىن قويۋ قيىندىق تۋدىرعانىن، توپ اراسىندا تالقىلاۋ قىزىق بولعاندىعىن، ۋاقىتتىڭ جەتپەي قالعاندىعىن، جاڭا ساباقتى يگەرۋ ماڭىزدى، ءبىرىڭعاي مۇشە تۋرالى تولىق اقپارات العاندىعى تۋرالى جازىپ شىقتى
وسىلايشا بالالارمەن بىرلەسە وتىرىپ العا قويعان ماقساتقا جەتتىك. وقۋشىلار ساباق بارىسىندا
- توپتىق، جۇپتىق جۇمىستا بەلسەندىلىك تانىتىپ، ءبىر - بىرىنە قولداۋ كورسەتىپ وتىردى.
- يدەيالار ەكىجاقتى باعىتتا ءجۇردى.
- اڭگىمەلەسۋ مەن سۇراق - جاۋاپ ارقىلى ءبىر - ءبىرىن دامىتتى،
- وي ەلەگىنەن وتكىزۋ كومەگىمەن ويىن جيناقتاۋعا كومەك بەردى.
مەرسەر (2005) قۇرداستار توبىنداعى ءوزارا قارىم – قاتىناس وقۋدا ماڭىزدى ءرول اتقاراتىنىن كورسەتكەندەي، جۇمىس بارىسىندا وقۋشىلار ءبىر - بىرىمەن ەركىن قارىم - قاتىناستا بولىپ، پىكىر الماستى، ءبىلىم الۋدا مۇمكىندىكتەرگە يە بولدى. ءبىلىمدى بىرلەسىپ الۋدا تەڭ قۇق ۇلى سەرىكتەستەر بولاتىندىعى ( مەرسەر) وسى ساباق بارىسىندا وقۋشىلاردىڭ وزدەرىن ەركىن سەزىنىپ، ويلارىن اشىق ايتقاندارىنان بايقالىپ تۇردى.
پايدالانىلعان ادەبيەتتەر:
مۇعالىمگە ارنالعان نۇسقاۋلىق؛
«ءتىل جانە ادەبيەت» ادىستەمەلىك جۋرنال؛
«رۋسسكيي يازىك ي ليتەراتۋرا ۆ كازاحستانسكوي شكولە»
ورىس ءتىلى پانىنەن رەفلەكسيۆتى ەسەبى. سيسەنوۆا كلارا، قاراۋىلكەلدى ورتا مەكتەبى
You Might Also Like
-
ناتۋرال سانداردىڭ بولگىشى. ناتۋرال ساننىڭ ەسەلىگى
