InfoHub Logo

جاراس سارسەك — كiسiلiگi دە، كiشiلiگi دە بiر باسىنا مولىنان جەتەتiن، جۇرتتى دا سىيلاي الاتىن، ءوزiن دە سىيلاتا الاتىن جايساڭ ازامات. اسپايدى دا ساسپايدى. بيازى سويلەيدi، بيپاز جۇرەدi. تiپتi ۇلكەنگە سالەم بەرەر كەزiندە دە الدىمەن جاعا، ومىراۋىن جوندەپ، شاشىن تاراپ الىپ بارىپ سالەم بەرەدi. ءجۇرiسi دە ەرەك. دەنەسi قارشىعاداي شاعىن بولا تۇرا، قاشان كورسەڭ دە، سالماعى توننا تارتاتىنداي اسىقپاي باپپەن باسىپ بارا جاتقانى. ول وسىنىسىمەن، ولەڭiنەن دە، ءوزiنەن دە، ءسوزiنەن دە جەتiسۋدىڭ بۇكiل ءوسiمدiگiنiڭ يiسi بۇرقىراپ تۇراتىن قۇرداس زامانداسىم، مارقۇم جۇماتاي جاقىپبايەۆتى ەسكە ءتۇسiرەدi. ول دا وسى جاراس سياقتى جارتاس كوتەرiپ كەلە جاتقانداي اسىقپاي باپپەن باساتىن.

ءجۇرiس-تۇرىستارى ۇقساس بولعانمەن، ەكەۋi بiر-بiرiنە مۇلدەم ۇقسامايتىن بولەك اقىندار. ارنالارى دا بولەك، ءورiستەرi دە بولەك.

جاراس تا التىنكوپiرلiكتەردiڭ iشiندە العاش كورiنگەن، جۇرت اۋزىنا ەرتەرەك iلiنگەن، كوزگە بiردەن تۇسكەن اقىنداردىڭ بiرi.

حالقى ەركەلەۋ،
سۇمبە دەيتiن اۋىلدان
الماتىعا ءوزiمدi iزدەپ كەلiپ ەم، —

دەيدi ول العاشقى ولەڭدەرiنiڭ بiرiندە. باسقا جۇرت الماتىعا iلiم-بiلiم، ورتا iزدەپ كەلۋشi ەدi، ال بiزدiڭ جاراس الماتىعا ءوزiن iزدەپ كەلگەن. ءا دەگەندە توساڭداۋ ەستiلگەنمەن، اڭلاپ قاراعان جان بۇل جولداردىڭ استارىنان ۇلكەن ءمان مەن ماعىنا كورگەن بولار ەدi. شىندىعىندا دا، قاي-قايسىمىز الماتىعا ءوزiمiزدi تانۋ ءۇشiن، ياعني ءوزiمiزدi تابۋ ءۇشiن كەلدiك قوي. ءوزiڭدi تاني الماساڭ ءوزiڭدi تابا المايسىڭ. ياعني ءوزiڭدi تابا الماساڭ، ءوزiڭدi تاني المايسىڭ. جۇرت تا سەنi تاني المايدى. بۇل — بەسەنەدەن بەلگiلi جايت. جاراس وسىنى ءدال تاپقان.

ءوزiمدi iزدەپ تابا الدىم با بۇل ماڭنان
ول جايىندا جار سالعام جوق ەرتەرەك.
موينىن قىسىپ مۇڭدانادى بiر ارمان،
قوينىن اشىپ بiر ءۇمiت ءجۇر ەركەلەپ.

ارينە، مەن ءوزiمدiء-وزiم تانىدىم، ءوزiمدiء-وزiم تاپتىم دەپ ەشكiم دە ايتا المايدى. تiپتi، ءوزiءن-وزi تاپقانىنا كوزi جەتكەن ادام دا. ايتسا، ول ادام داڭعوي، نەمەسە ءوزiءن-وزi ءالi تاپپاعان ادام. سەنiڭ ءوزiڭدiء-وزiڭ تاپقانىڭدى بىلايعى جۇرت ايتۋى كەرەك.

بiزدiڭ سىرت كوز رەتiندە بiردەن ايتارىمىز، جاراس سارسەك ءوزiن ءوزi تاپقان اقىن. ونىڭ قازiر ادەبيەتتە ءوز ورنى، ءوز داۋىسى بار.

ول، تاۋدا وسسە دە، تاۋ وزەندەرiندەي بۇرقان-تالقان بوپ، تاسىپ-توگiلiپ، استان-كەستەنi شىعىپ، اپتىعىپ، اسىعىپ سويلەيتiن اقىنداردىڭ سويىنان ەمەس. ءوزiنiڭ ءجۇرiس-تۇرىسى سياقتى باپپان سويلەيتiن، باپپەن سويلەپ وتىرىپ، قاتپارلى قىرتىسقا، استارلى استارعا ءۇڭiلەتiن اقىن. سوندىقتان دا ول جۇرتتىڭ ءبارi كورە الاتىن جايتتاردى ەمەس، «تiگiستەردiڭ قىرتىسىن قالقان ەتكەن بيتتەردi، اساياقتىڭ ەرنەۋiن تالقان ەتكەن يتتەردi» كورگەندi جاقسى كورەدi. سوندىقتان دا ول:

توپىراعىن تامىردىڭ جەرiنبەيتiندiگiنە،
تاڭقالامىن
سودان سوڭ كورiنبەيتiندiگiنە، —

دەيدi.

اتام قازاقتا «ايتپاساڭ، ءسوزدiڭ اتاسى ولەدi» دەگەن اسا قادiرلi، اسا قاسيەتتi ءسوز بار. بۇل ءسوز، ەڭ الدىمەن، الدىنا اق قاعازدى اق جاينامازداي جايىپ، قولىنا تەكتi قۇستىڭ قاۋىرسىنىنداي قالام ۇستاعان اقىندى ۇلكەن مۇددەلەرگە مiندەتتەپ تۇرعان ءسوز. ەگەر سەن تابيعات بەرگەن تالانتىڭدى سول مiندەتتiڭ ۇدەسiنەن شىعارۋعا جۇمساي الماي، انادان بiر ۇركiپ، مىنادان بiر شوشىپ، اناعان بiر جالتاقتاپ، مىناعان بiر جالباقتاپ، ءوزiڭدiء-وزiڭ ءراسۋا ەتiپ ايتا المادىڭ با، وندا سەن ءسوزدi عانا ەمەس، ءوزiڭدi دە ءولتiرiپ تىنعانىڭ. ءسوز، قاشاندا كيەلi. ءسوز ولسە دە، ونىڭ كيەسi ولمەيدi. ونىڭ كيەسi دۇنيەنi كەزiپ جۇرەتiن بولسا كەرەك.

ەرتەدە-ەرتە، تۇنشىعىپ ولگەن سوزدەر مىڭ،
تۇرەگەپ كەلiپ ءتۇسiمدە مەنi قارعادى.
ءتاڭiرiم،
ماعان كورسiن دەپ تاعى كوز بەردiڭ،
كورسوقىر ەكەم،
اقتالار امال قالمادى.
ءسوزiم مەن كوزiم كەبiنسiز ءولiك سەكiلدi —
جالاڭاشتاندى،
بارادى باستان كۇز ءوتiپ.
حالقىما قايتىپ كورسەتەم قانسىز بەتiمدi.
ءولiكتەرiمدi وتىرار بولسام كۇزەتiپ.

سiز ەندi، بiر پاسكە، سوزدەردiڭ ءولiكتەرiن كۇزەتiپ وتىرعان اقىندى كوز الدىڭىزعا ەلەستەتiڭiزشi. تۇلا بويىڭىز دiر ەتە تۇسەرi ءسوزسiز! سونان كەيiن اقىن:

كەلiستi ۇل دەۋگە كەيپiمدە كەسكiن كەم مەنiڭ
بەسiكتەن بوساپ،
ەسiككە جەتپەي كونەرگەم، —

دەپ جابىعىپ، كۇيزەلەدi. جابىعىپ، كۇيزەلمەي قايتسiن «ەرمiن دەپ ەلگە سەمسەردi ءسۇيiپ سەرت ەتسە دە» «قارا ورمان ويدى قاشقاقتاپ ءجۇرiپ مەرت ەتiپ، ونىڭ دا بەيiتiن كەۋدەسiنە سالىپ» كوتەرiپ جۇرسە.

بۇل ولەڭ، ءسوز جوق، ءوزiن ەلدiڭ پەرزەنتiمiن، حالىقتىڭ ازاماتىمىن دەپ جۇرگەن كiم-كiمدi دە قاتتى ويعا قالدىراتىن، وسى مەن ءوزi نە iستەپ ءجۇرمiن، نە سiتەۋiم كەرەك ەدi دەگەن ماڭگiلiك سۇراقتار استىنا بايلاپ قوياتىن ولەڭ. شىنىندا، بiز نەگە وسىنشاما كۇيگەلەك، نەگە وسىنشاما جالتاقپىز؟

اپىر-اۋ، بiز مىنا ءومiرگە «ۇرپاق ءۇنiن ۇران ەتسەم دەپ ەدiم، مۇڭ-زارىڭدى بiر ءان ەتسەم دەپ ەدiم» دەپ كەلمەپ پە ەدiك؟! سول انتتاي ۋادەنiڭ ۇدەسiنەن، كوزiن الماي قادالىپ قاراپ وتىرعان قالىڭ قاۋىمنىڭ سەنiمiنەن نەگە شىعا المايمىز؟! جاندى جارالايتىن، وي-سانانى سارسىلتاتىن سۇراق كوپ. سۇراق، سۇراق، سۇراق! جاراس تا سول سۇراقتارعا جاۋاپ iزدەيدi. ارينە، ونىڭ الەڭكەدەي جالاڭداپ تۇرعان بۇل سۇراقتارعا ناقتى جاۋابى جوق. بۇل سۇراقتارعا ەشكiم دە ناقتى جاۋاپ بەرە الماق ەمەس. ونىڭ تەك ناق بiلەرi، سول ەلiڭ مەن جەرiڭ ءۇشiن ارەكەت ەت، قولىڭداعىنى ۇلەستiر، اۋزىڭداعىنى جىرىپ بەر. سونداي ارەكەتكە دايىن ەكەنiنە ول عاشىق جاننىڭ الدىندا تۇرىپ سەرت بەرگەندەي بولادى.

سەزiم دەيتiن جانىمدى ورتەپ جاسىندى وت،
سەن ءشول بولساڭ جاۋماق بولعام جاۋىن بوپ.
اسقاق باسىن تابانىندا تاپتاعان
اتتەڭ مەنiڭ بابام-سىندى جاۋىم جوق!
سەنiڭ عانا ۇستەم بولىپ جارلىعىڭ،
مەنiڭ تiپتەن شىقپاي ءسونiپ قالدى ءۇنiم.
مەن دەنەمدi تورتكە ءبولiپ جوق بولام
ۇلەستiرiپ كەمتارلارعا بارلىعىن.
كوڭiلiمنەن كورiپ سوڭعى جولىمدى،
كوزسiز تاۋىپ بارام سونسوڭ قورىمدى.
ءالi ەشكiمنiڭ جاعاسىنان الماعان
سىيعا تارتام قولسىزدارعا قولىمدى.
شاتاستىرعان جاسىق پەنەن جاسىندى
قانشاڭىزدى باسسىز يىق باسىندى.
سىيعا تارتقان قولىممەنەن كەسiپ ال
ازىعى كوپ، جازىعى جوق باسىمدى.

ەندi اقىن ءوزiنiڭ قولىمەن ءوزiنiڭ باسىن كەسiپ السىن مەيلi، ءبارiبiر ول، نە نارسەگە دە بەيiل.

يىعىنا ۇلكەن جۇك ارقالاتىپ، الدىنا iرi ماقسات قويعان ونداي اقىن مىنا دۇنيەنiڭ جالت-جۇلت ەتكەن قىزىعى مەن دۋىلداعان توي-دۋمانىنا قاراماق ەمەس.

«كوڭiلدi جىر جازۋعا كەلمەي قويدى ىڭعاي بiر» دەپ ونداي جالتىلداق، جىرتاقاي ءومiردەن ءوزiن سىرت ۇستاپ قانا قويماي، قۇلقىنىڭ دا، نيەتiنiڭ دە مۇلدە جوق ەكەنiن بiلدiرەدi. ال ونداي اقىن سوندا نە iستەمەك، نەنi باقپاق؟

ءوزiمە-وزiم اقىن بولدىم، ءلايلiدiم،
جىرعا قوسىپ ءماجنۇنiن ءلايلiنiڭ.
قارا تۇندە بiلتە شامنىڭ ءتۇبiنەن
اۋىلىن شولىپ وتىرامىن قايعىنىڭ.

ەندi اقىننىڭ مۇڭداسى دا، سىرلاسى دا ەلiنiڭ قايعىسى. مۇنداي ساتتە ونىڭ كوزiنە «قاردىڭ ءوزi اپپاق قايعى» بوپ كورiنەدi. دەگەنمەن، ەگەر اقىن تەك حالقىنىڭ قايعىسىن باقىلاپ-شولۋشى دەڭگەيiندە قالسا، وندا ونداي اقىننان نە ءۇمiت، نە قايىر. وندا ول ءوزiن عانا ەمەس، وقىرمانىن كۇيرەتۋگە، ونىڭ ساعىن سىندىرۋعا قىزمەت ەتسە كەرەك. شىن اقىن، ادەتتە، حالقىنىڭ قايعىسىن كورە وتىرىپ، وعان قانجىلاپ ورتاقتاسا وتىرىپ، ودان رۋحاني قايرات الۋعا تيiس. يا، يا، قايعىنىڭ ءوزiنەن رۋحاني قايرات الۋى تيiس. وسىنى جاقسى ءتۇسiنە بiلگەن جاراس سارسەك اۋىلىنا حات جازعان بiر ءساتiندە «دايىن بول، تاڭدانباستان، مەن بiر كۇنi نالادان نايزاعايعا اينالعاندا» دەپ ءوزiنiڭ باستى ماقساتىن جايىپ سالادى. حالقىنىڭ بۇكiل مۇڭ-زارى مەن ۋايىم-قايعىسىن جان-جۇرەگiنە قۇيىپ العان اقىن، قالايدا نالادان نايزاعايعا اينالۋعا مiندەتتi. ونسىز ءبارi بەكەر، ءبارi بوس ءسوز. ارينە، قايعىعا ورتاقتاسا بiلۋ دە ۇلكەن ازاماتتىق بولمىس. بiراق ول اقىن ءۇشiن ازدىق ەتەدi. ويتكەنi اقىن پارىزى قايعىعا ورتاقتاسا وتىرىپ، سول قايعىنى سەيiلتۋگە ۇمتىلسا كەرەك. وسىنداي ماقسات-تiلەككە بiلەگiن سىبانىپ، بەلiن بۋىپ شىققان اقىن «اتتاپ ءوتiپ ءوزiنiڭ قابiرiنەن» جولعا شىعادى. توسىن مiنەز. توسىن ارەكەت. باسقا-باسقا ءوز قابiرiن اتتاپ ءوتiپ جولعا شىعۋ، تiپتi «قايدا بارارىن» انىق بiلمەي تۇرسا دا، وسىنداي توسىن مiنەزدi قاجەت ەتسە كەرەك.

ءسوز جوق، ول جولدىڭ كەدiر-بۇدىرى، يرەلەڭ-بۇرالاڭى كوپ. ول ەندi تالاي-تالاي قيامەت-قايىم قيىندىققا، تالاي-تالاي سارساڭعا ءتۇسiرiپ سابىلتىپ قوياتىن كەدەرگiلەرگە كەزدەسەرi حاق. ءومiر دەگەن دە قىزىق قوي. جۇرگەن سايىن، ونى كورگەن سايىن، وعان ءۇڭiلگەن سايىن دال بولاسىڭ، تiپتi ءبارiنەن كوڭiلiڭ سۋىپ، ايدالادا قالعانداي بۇكiل iشكi دۇنيەڭ اڭىلجىپ، نە iستەرiڭدi بiلمەي دەل-سال بوپ، داعدارىسقا تۇسەرiڭ حاق. وندايدا اقىننىڭ:

قىر باسىنان تومەنگە سەنبەي قارار،
قايىڭدار-اي، بۇل كۇندە جايىم باسقا.
شاريعات پەن تابيعات ۇقساس دەۋشi ەم
ادام باسقا ەكەن عوي، قايىڭ باسقا... —

دەپ مۇڭ شاعاتىن تۇستارى از بولمايدى، ارينە.

بiراق، ءبارiبiر، دۇنيەنiڭ ءار بiر ءۇنi مەن دىبىسىنا قۇلاعى ءتۇرiك، ونىڭ ءار بiر قيمىل-قارەكەتiنە كوزi اشىق، ءبارiن بىلاي قويعاندا «ءتاڭiرiنiڭ كەرۋەتiنiڭ سىقىرلاعانىنا» — دەيiن ەستiپ، بiلiپ وتىرعان جاراس سارسەكتiڭ «اقىن بولۋ ازاپ قانداي، ءتاڭiرiم» دەپ ايتۋىنىڭ ءوزi-اق ونىڭ زور مiندەت، ۇلكەن ماقسات جولىنا تۇسكەنiن كورسەتسە كەرەك. بiزدiڭ جاراستىڭ سول ازاپتى جولدا ارىماسىنا سەنiمiمiز مول.

---