InfoHub Logo

تاريحي ساحنامىزدىڭ مىڭداعان جىلدار بۇرىڭعى، جەر بەتىندە مەكەندەگەن  ادامدار تابيعاتتا ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن كۇرەسەتىن. ولار تابيعات-اناعا قۇرمەت كورسەتىپ، وسىناۋ جاراتىلىستان قورقاتىن. قازىرگى زامان الپاۋىتىندا، كەرىسىنشە تابيعات-انا ادام بالاسىنان قورقاتىن بولدى. كۇن ساناپ جوعارى قارقىنمەن دامىپ كەلە جاتقان وسى زامانعى جوعارى دارەجەلى ونەركاسىپتىڭ وركەندەتىلۋى جىلما-جىل ءبىزدى دۇنيە جۇزىلىك  اپاتتارعا اكەلۋدە. سونىڭ ءبىرى بولاشاق ەنەرگياسى. بۇل اپاتتىڭ ءوزى ەرتەڭگى كۇنى كەمەل بولاشاعىمىزعا ەنەرگيا رەسۋرسىنىڭ قاي ءتۇرىن، بولماسا قانشا پايىزىن قالدىرا الامىز دەگەن سۇراقتىڭ الدىمىزدان وراعىتاتىنى ايان. بۇكىل الەم ەلىنىڭ ساۋالدى سۇراعىنا اينالعان ەنەرگيا كوزى قازاقستاننىڭ دا وزەكتى ماسەلەلەرىنىڭ ءبىرى. جۇمىر جەردى مەكەندەيتىن جەتى ميللياردتاي حالىقتىڭ ەلەكتر قۋا­تىنسىز كۇنى قاراڭ. اقىل-ويدىڭ ارقاسىندا تابي­عات­تىڭ دا، ءتىر­ءشى­لىك اتاۋلىنىڭ دا قوجاسىنا اي­نال­عان ادامزات اتاۋلىنىڭ ءومىر وزەگى ەنەرگياعا تاۋەلدى. كۇن­دە­لىك تىرشىلىگىندە تەحنولوگيا جە­ءتىس­تىكتەرىن تويىمسىز تۇتىنۋعا بارىنشا بەيىمدەلگەن وركەنيەت پەن­دە­لەرىنىڭ كۇننەن-كۇنگە ءوسىپ بارا جاتقان سۇرانىسىن قاناعات­تان­دىرۋعا ەندى تابيعات-انا دا تارلىق ەتە باستاعان سىڭايلى. جاھاندى ەنەرگەتيكالىق تاپش­ى­لىق ءقاۋپى بۋىپ بارادى. وسىنى انىق سەزىن­گەن سانالى وركەنيەت وكىلدەرى ال­عاش رەت ەنەرگە­تي­كا­لىق قاۋىپسىزدىك اتتى الەمدىك پروبلەمانى كۇن ءتار­تىبىنە وتكىر قويىپ وتىر.

ءقاۋىپ نەگىزسىز ەمەس. بۇگىنگى كۇن­گە دەيىنگى بارلىق زەرتتەلگەن بول­جامدار بويىنشا جەر-انا قويناۋىندا ەكى تريلليون باررەل مۇناي قورى بار. العاشقى تريلليون باررەل سارقىلىپ ءبىتتى. ادام­زات ەندى سوڭعى، ەكىنشى تريل­ليون­عا اۋىز سالا باستادى. سوعان قا­را­­ماستان الەمدە ەلەكتر ەنەرگياسىن تۇتىنۋ كولەمى بارعان سايىن ارتىپ بارادى. حالىقارالىق ەنەر­گەتيكالىق اگەنتتىكتىڭ بولجامى بويىنشا، 2015 جىلى ەلەكتر ەنەر­گياسىن تۇتىنۋ كولەمى قازىرگىدەن 1،55 ەسە ارتادى. الداعى 30 جىلدا الەمدىك ەلەكتر ەنەرگياسىن تۇ­تىنۋ مولشەرىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن 16 تريلليون دوللار قارجى كەرەك. اقيقاتىندا ادامزات ءدال قا­ءزىر جاھاندىق ەنەرگەتيكالىق اپات الدىندا تۇر.

ەلىمىزدىڭ قازىرگى قىزۋ تالقىسى دا، اڭگىمەسى دە، جەڭىسى دە – EXPO-2017. بۇل – ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك. قازاقستاننىڭ الەمدىك دەڭگەيدەگى شارالار­دى وتكىزۋدە تاجىريبەسى مول ەكەنى راس. استانانىڭ ەكسپو-2017 ارنالعان نەگىزگى تاقىرىبى – «بولاشاق ەنەرگياسى». بۇل تاقىرىپ التەرناتيۆتى ەنەرگيا كوزدەرىن، «جاسىل» تەحنولوگيالاردى ىزدەۋ مەن دامىتۋ ماسەلەسىنە ارنالعان. كورمەدە ەنەرگوساقتاۋ سالاسىنداعى الەمدىك وزىق تەحنولوگيالار، وسىعان دەيىن بەلگىلى بولعان التەرناتيۆتى ەنەرگيا كوزدەرىن قولدانىسقا ەنگىزۋ سالاسىنداعى جاڭا جوبالار مەن جەتىستىكەر ۇسىنىلاتىن بولادى.

ال ونداي عالامدىق تاقىرىپتى تاڭداپ وتىرعان قازاقستاننىڭ وزىنە كەلسەك، جالپى ەلىمىز تابيعي رەسۋرستار بايلىعىنا يە بولا وتىرىپ، ەۋرازيالىق كونتينەنتتىڭ ەنەرگەتيكالىق قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋگە، تۇراقتىلىق پەن بەكەم دامۋدى نىعايتۋعا قوماقتى ۇلەسىن قوسىپ تا وتىر. ەلىمىزدىڭ ەكونوميكاسى دا قارقىندى دامۋ ۇستىندە. سونىڭ ارقاسىندا قۋات كوزىنە دەگەن سۇرانىس تا بارىنشا ارتىپ وتىرعانى تۇسىنىكتى جايت. ماسەلەن، بولجام بويىنشا، 2020 جىلعا تامان قازاقستاننىڭ ەنەرگيا تۇتىنۋ كولەمى 2 ەسەگە دەيىن ارتادى. ونىڭ ۇستىنە ۇدەمەلى يندۋستريالىق باعدارلاما اياسىنداعى نىسانداردى قوسقاندا، ەل ەكونوميكاسى ەنەرگەتيكا تاپشىلىعىنان ەنتىگىپ قالۋ مۇمكىندىگىن دە ساراپشىلار جوققا شىعارا المايدى. ەندەشە، بالامالى ءارى جاڭارتىلاتىن قۋات كوزدەرىن پايدالانۋعا كوشۋ ماسەلەسى قازاقستاننىڭ دا بەرىك ۇستانىمىنا اينالۋى ءتيىستى دۇنيە بولىپ تابىلادى. سوندىقتا دا بۇنداي باسىمدىقتى ەلباسى ن. نازاربايەۆ تا ايقىنداپ بەرگەن بولاتىن. 

جالپى كوپتەگەن عالىمدار ويلارى ۇقساس كەلەدى، كۇن ساۋلەسىنەن، جەلدەن نەمەسە مۇحيتتان تولقىنداردىڭ ارقىلى ەلەكتر ەنەرگياسىن الۋ جولدارىن ىزدەگەن.سوڭعى بىرنەشە جىل ىشىندە، جاسىل ەنەرگيا كوزدەرىن دامىتۋعا تارتىلعان كوپتەگەن كومپانيالار،ونى دايىنداۋ ءۇشىن بالامالى ادىستەرىن ىزدەستىرۋگە باعىتتالعان ادال زەرتتەۋلەر جۇرگىزىلدى.سوندىقتان گوللانديالىق كومپانيانىڭ Plant -جەتىستىگى  ونىمدەر كەيبىر سۋ تالاپ وسىمدىكتەر فوتوسينتەز وسى ماقسات ءۇشىن پايدالانۋعا اياقتادى. كارتوپ  نەمەسە ليمون شىرىندى ەلەكترودتار سالىنعانىڭ، سونداي-اق بەلگىلى، مەكتەپتەگى ەكسپەريمەنتكە ۇقساس نارسە ەلەكتر گەنەراسيالايتىن ءپرينسيى،مۇنداي سيپاتتالعان تەحنولوگيالار نەعۇرلىم كۇردەلى قۇرىلعى بار.گوللانديالىق عالىمدار ءتىرى وسىمدىكتەردەن ەلەكتر توعىن الۋدى ۇيرەنگەندىگى تۋرالى حابارلاعان بولاتىنبىز.وسى ورايدا نيدەرلاندى ەلىنىڭ باسشىلىعى جاڭا ونەرتابىسقا قىزىعۋشىلىق تانىتتى. ولار بۇل تەحنولوگيانى ودان ءارى دامىتۋ ءۇشىن قارجى ءبولىپ وتىراتىندىقتارىن ايتتى.جوبا اۆتورى ۆاگەنينگەن ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قىزمەتكەرى ماريولەين حەلدەر. ونىڭ "وسىمدىك - ميكروبتى جانارماي ەلەمەنتى" تەحنولوگياسى ارقىلى بۇدان بىلاي باتپاقتار مەن سۋلى ايماقتاردى ەنەرگيا كوزى رەتىندە پايدالانۋعا بولادى.

عالىم جاڭا تەحنولوگيانىڭ قورشاعان ورتاعا دا، وسىمدىككە دە زيان ەمەستىگىن ايتتى. "وسىمدىكتەر ارتىق ەنەرگيانى تامىرلارى ارقىلى ىلعال تۇرىندە شىعارادى. بۇل بولىنگەن سۋ جەردەگى باكتەريالاردى ىدىراتادى. وسىلايشا جيناپ الۋعا بولاتىن ەلەكتروندار پايدا بولادى. ول ءۇشىن توپىراققا ەلەكترودتاردى ورناتىپ قويۋ كەرەك"، - دەدى جوبا اۆتورى.

دەگەنمەن وسىمدىكتەن الۋعا بولاتىن ەنەرگيا ءبىز ويلاعانداي اسا كوپ ەمەس. گوللانديالىق مامانداردىڭ سوزىنشە، وسىنداي تەحنولوگيا بويىنشا 1 شارشى مەتر توپىراقتان 0،4 ۆت ەنەرگيا الۋعا بولادى ەكەن. "ءبىراق، - دەيدى ول، - ءقازىردىڭ وزىندە كۇن ەنەرگياسىن پايدالانعاننان گورى ءبىزدىڭ تەحنولوگيا تيىمدىرەك بولادى".عالىمدار بولاشاقتا ونى جەتىلدىرىپ، 3،2 ۆت-قا دەيىن ۇلعايتۋدى جوسپارلاپ وتىر. بۇل دەگەنىمىز اۋدانى 100 شارشى مەتردى قۇرايتىن توپىراقپەن جابىلعان ءۇي شاتىرى جىلىنا 2800 كۆت ەنەرگيا تۇتىناتىن ءبىر ءۇيدى تولىق ەلەكترمەن قامتاماسىز ەتە الادى دەگەن ءسوز. زەرتتەۋشىلەر ەنەرگيا كوزى رەتىندە كەز كەلگەن وسىمدىكتى قولدانۋعا بولادى دەگەندى ايتادى. ولاردىڭ بولجامى بويىنشا، ءدال وسىنداي تەحنولوگيامەن جابدىقتالعان شاتىرلار 2015 جىلعا قاراي ۇيلەردى ەنەرگيامەن تولىق قامتاماسىز ەتپەك. 

قازىرگى كەزدە قايتا قالپىنا كەلەتىن ءتيىمدى ەنەرگيا كوزىن ىزدەۋمەن بۇكىل ادامزات اينالىسىپ جاتىر. قازاقستان دا بۇل ىستەن شەت قالىپ جاتقان جوق. سونىڭ دالەلى رەتىندە 2017 جىلى استانا قالاسىندا وتەتىن EXPO-2017 جارمەڭكەسىن ايتۋعا بولادى.

ەستەرىڭىزگە سالا كەتەلىك، بۇعان دەيىن جاساندى تەرى تەحنولوگياسىنا گادجەتتەر جاساۋمەن اينالىساتىن الەمدىك كومپانيالاردىڭ قىزىعۋشىلىق تانىتقاندىعى تۋرالى ايتقان بولاتىنبىز.

گوللانديانىڭ عالىمدارى توپىراقتان ەلەكتر ەنەرگياسىن الۋدىڭ جاڭا تەحنولوگياسىن تاپتى. عالىمدار جاساپ شىعارعان Plant-Microbial Fuel Cell تەحنولوگياسى بويىنشا، ەنەرگيا الۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن وسىمدىكتەر مەن باكتەرياعا باي توپىراق بولسا بولعانى. وسىمدىكتەر تامىرى ءوز كەزەگىندە 70% توپىراققا سىڭەتىن ورگانيكالىق ماتەريال ءبولىپ شىعاتىنى بەلگىلى. ال ميكرواعزالار بولسا، ولاردى وڭدەپ، ەركىن ەلەكتروندار كەڭىستىگىن قالىپتاستىرا الادى ەكەن. پايدابولعانەلەكترونداردىجيناپالۋۇشىن، توپىراقجانىنا ەلەكترود ورنالاستىرۋكەرەك. 

«ەحرو – 2017» حالىقارالىق كورمەسىن وتكىزۋ بارىسىندا ءبىزدى ۇلكەن ىستەر كۇتىپ تۇرعانى انىق.

ماڭعىستاۋدىڭ تابيعاتى ءۇشىن وسىمدىكتەن ەنەرگيا ءوندىرۋ ازىرگە ەڭ ءتيىمدى جوبا بولىپ تۇر.جالپى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنا ونىڭ ىشىندە ماڭعىستاۋ وبلىسىنا وسىمدىكتەن ەنەرگيا قاجەت!!!

قولدانىلعان ادەبيەتتەر ءتىزىمى

1. ەگەمەن قازاقستان گازەتى
2. دالا مەن قالا گازەتى
3. ع.ساعىنبايەۆ ەكولوگيا نەگىزدەرى 2005ج
4. www.google.kzسايتى.

و.تۇرماعانبەت ۇلى اتىنداعى جاڭاوزەن مۇناي جانە گاز كوللەدجى
ارنايى ءپان وقىتۋشى
كەنەسوۆا ايگۋل

---