وتباسى – تاربيە باستاۋى
وتباسى – تاربيە باستاۋى
«اتا – انا، ۇستاز، قوعام - ۇشەۋى
تاربيەگە بولار باستى ولشەمى،
ءبىر تۇتاسىپ بىرىكتىرسە كۇشتەرىن،
تاربيەنىڭ قالانادى مەكتەبى».
تاربيەنىڭ ءۇش مەكتەبى ادامنىڭ قۇلقىن قالىپتاستىرىپ، ادامگەرشىلىك بولمىسىن جەتىلدىرىپ، ونى باقىتتى ەتىپ، قوعامعا مەيىربان نۇرىن شاشادى. ادام بويىنا قانداي دا ءبىر بەيىمدىلىك بەلگىلەرىن ەگۋدى ەمەس، ونى ادامگەرشىلىگى تۇتاس تۇلعا ەتىپ تاربيەلەۋدى، تۇراقتى ىزگى قاسيەتتەرىن قالىپتاستىرۋدى كوزدەيدى. ادامنىڭ كىم بولماعى، قانداي بولماعى اتا - انا، ۇستاز بەن قوعامعا عانا تاۋەلدى ەمەس، الدىمەن ول ادامنىڭ وزىنە بايلانىستى. ءبىراق ادامنىڭ بىردەن جەكە تۇلعا بولىپ قالىپتاسۋى مۇمكىن ەمەس. ي. گەتە ايتپاقشى: «ءبىز ءوز بويىمىزداعى ادەپ سەزىمىن دامىتۋعا ءتيىسپىز، ويتكەنى ادامداردىڭ ءىلتيپاتىنان وپ - وڭاي ايىرىلىپ قالۋى مۇمكىن. بۇل قاتەلىگى ءۇشىن ادام ومىردە وتە كوپ زيان شەگەدى. وكىنىشكە قاراي ۇرپاقتارىن وسى اۋىر زياننان قۇتقارا الماي كەلەدى». ادەپ ادامنىڭ ءومىر ءسۇرۋ داستۇرىنە بايلانىستى. سوندىقتان بالا تاربيەنىڭ ءۇش ساتىسى نەگىزىندە ءوسىپ جەتىلەدى. ولار: وي ساۋلىعى، ءتان ساۋلىعى، جان ساۋلىعى. «جاقسى ادام بولىپ قالىپتاسۋ ءۇشىن جاراتىلىسىنان گورى جاتتىعۋدىڭ ءرولى زور» دەگەن ەجەلگى گرەك فيلوسوفى دەموكريتتىڭ سوزىنەن «وي مەن جان تاربيەسى – ادامگەرشىلىكتىڭ شاراپاتتى نەگىزدەرى، رۋحاني ۇيتقىسى، مايەگى» دەگەن قورىتىندىنى شىعارۋعا بولادى. جاقسى قاسيەتتەر كەز - كەلگەن ادامنىڭ جان دۇنيەسىنەن تابىلادى. تەك ونى ۋاقىتىمەن انىقتاپ، ءورىسىن كەڭەيتە ءبىلۋ كەرەك. ادام بويىنا دارىعان قاسيەتتەرىن تانۋ بارىسىندا كەلەشەگىنە بولجام جاساي الادى. ارينە، بالا دۇنيەگە كەلىسىمەن ءوزىن - ءوزى تانۋعا يكەمسىز. سوندىقتان بالانىڭ «مەنىڭ» قالىپتاستىرىپ تاربيەلەۋگە اتا - انا مىندەتتى.
وتباسى – ادام بالاسىنىڭ وسكەن ونەر ۇياسى. ادام ومىرىندەگى ەڭ قۋانىشتى، قىزىق داۋرەنى وسى وتباسىندا وتەدى. بالا ءومىرىنىڭ العاشقى كۇنىنەن باستاپ اتا - انا وزدەرىنىڭ نەگىزگى بورىشتارى تاربيە جۇمىسىن اتقارۋعا كىرىسەدى.
اتا – انالاردىڭ بالالارى الدىندا ولاردىڭ دەنساۋلىعىنىڭ دۇرىس جەتىلىپ ءوسۋىن قامتاماسىز ەتۋ، تاربيە بەرۋ، ءۇي بولىپ تۇرىپ ەل قاتارىنا قوسىلىپ كەتۋىن قامتاماسىز ەتۋ سياقتى مىندەتتەرىن ورىنداۋى، ال بالالارى الدىندا اتا - اناسىن قامقورلىققا الىپ سۇيەنىش بولۋى سەكىلدى مىندەتتەرى ۇشتاسىپ جاتادى.
بۇگىنگى تاڭداعى قوعام اتا – انالارعا ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىكتى جۇكتەپ وتىر. بۇگىنگى تاربيە بەرۋدىڭ نەگىزگى مىندەتتەرىنىڭ ءوزى «ەڭ الدىمەن دەنى ساۋ، ۇلتتىق سانا سەزىمى ويانعان، رۋحاني ويلاۋ دارەجەسى بيىك، ار - وجدانى مول، مادەنيەتتى، پاراساتتى، ەڭبەكقور، بويىندا باسقا دا ىزگى قاسيەتتەرى قالىپتاسقان ادامدى تاربيەلەۋ» دەپ كورسەتىلگەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءتالىم - تاربيە تۇجىرىمداماسىندا. وتباسى تاربيەسىنىڭ نەگىزگى ءمانى وتباسىنداعى ءوزارا ىنتىماقتاستىق پەن تۇسىنىك بولىپ تابىلادى. بالالار اتا – اناسىنىڭ ەڭبەكتەگى ىسىنە كوڭىل ءبولىپ، ونى تۇسىنۋگە تىرىسادى. وتباسىنىڭ بەرىك نەگىزى مىنە وسى رۋحاني مۇددەنىڭ بىرلىگىندە. ونىڭ ءبىرتۇتاس ىنتىماقتا بولۋى، بەرەكە - بىرلىگى ەڭ الدىمەن اتا - انا مۇددەسىنىڭ ءمانى مەن ماعىناسىندا، اكە مەن شەشەنىڭ ءبىر - بىرىنە، بالالارىنا، ولاردىڭ دوستارى مەن جولداستارىنا دەگەن قارىم - قاتىناسىنا بايلانىستى بولادى.
وتباسىنداعى تىرشىلىكتىڭ دۇرىس ۇيىمداستىرىلۋى، بالالاردىڭ ەڭبەكقور بولۋى، ءار نارسەگە جاۋاپكەرشىلىك سەزىممەن قاراۋ، ادامدى قۇرمەتتەۋ سياقتى ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرىنىڭ قالىپتاسۋىنا مۇمكىندىك تۋعىزادى.
بالانىڭ ادامدارمەن قارىم - قاتىناس جاساۋى، قوعامعا ەنۋى وتباسىنان باستالادى. سونداي - اق وتباسىنداعى بالانىڭ دامۋى مەن قالىپتاسۋى ۇدەرىسىندەگى ءرولى دە ەرەكشە. وتباسىندا تۇرمىستىق بەلگىلى جاعدايلار جاسالادى، سەزىمدىك كۇيلەر ورنىعادى. «ۇيادا نە كورسەڭ، ۇشقاندا سونى ىلەسىڭ» دەگەندەي بالا تاربيەسى ءسابي دۇنيەگە كەلگەننەن باستالادى. بالا وسكەن سايىن ونىڭ تاربيەسى دە كۇشەيە تۇسەدى. بالا جاقسى ادام بولىپ ءوسۋى ءۇشىن ول كۇن سايىن وتباسى مۇشەلەرى اراسىنداعى ەڭ جاراسىمدى، ەڭ ادىلەتتى قارىم - قاتىناستاردىڭ كۋاسى بولۋى كەرەك. وتباسى شىن مانىندە تاتۋ - ءتاتتى، ءوزارا تۇسىنىكتە بولسا، ودان ادامگەرشىلىك پەن ادىلەتتىڭ كورىنىسى ايقىن سەزىلىپ تۇرادى. ءوز اتا - اناسىن سىيلاپ، قۇرمەتتەپ ۇيرەنگەن بالا وزگە اتا - انالاردى دا قۇرمەتتەي بىلەدى، ۇلكەندەر اراسىندا ءوزىن دۇرىس ۇستاپ، قۇرمەت پەن قامقورلىق تانىتا بىلەدى. بالا نەگىزگى ونەگەنى الدىمەن وتباسىندا اتا - اناسىنان الادى. اركىم ءوزىنىڭ بالاسىن ادام بولسىن دەمەيدى، ونىڭ تاربيەلى، ءبىلىمدى بولعانىن قالايدى. ەڭبەكسۇيگىش، جاقسى ادام بولسا، ەلىنە، حالقىنا پايداسىن تيگىزەتىندەي ءبىر مامان يەسى، ۇلكەن دارەجەلى قىزمەت يەسى بولسا ەكەن دەپ تىلەيدى. جاقسى تىلەك پەن نيەتتىڭ ورىندالۋىنا مۇمكىندىك جاسايتىن - اتا - انانىڭ ءوزى. بالا تاربيەسى بەسىكتەن باستالادى. «بالاعا ءبىلىم بەرۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن ونى تاربيەلەگەن ءجون. تاربيەسىز بەرىلگەن ءبىلىم ەرتەڭ ءبىر اپاتقا اكەپ سوعادى» دەگەن – دۇنيەجۇزىلىك ءبىلىم مەن مادەنيەتتىڭ ەكىنشى ۇستازى اتانعان، دانىشپان، ويشىل، ەنسيكلوپەديست عالىم ءابۋناسىر ءال – فارابي. بالامىزدى بالا – باقشاعا جىبەرىپ، «ولار تاربيە بەرەدى» دەپ بار جاۋاپكەرشىلىكتى تاربيەشىگە سالىپ قويعانىمىز جەتكىلىكسىز. بالانى بالاباقشاعا بەرگەن سوڭ اتا - انا تاربيەشىمەن تىعىز بايلانىستا بولىپ، ونىڭ دۇرىس تاربيە مەن ءبىلىم الۋىنا بىرلەسە ارەكەت ەتۋى ءتيىس.
ايتالىق، اتا - انا ءوزىنىڭ الدىنا مىنا تومەنگىدەي ماقسات قويىپ، ونىڭ جۇزەگە اسۋىنا ءمان بەرەتىن بولسا، ءسوز جوق، ۇرپاعىنىڭ تاربيەلى، ونەگەلى، ءبىلىمدى بولىپ وسۋىنە جول اشادى.
1. بالاعا ءوز قاتەلىگىن تۇسىنۋگە مۇمكىندىك جاساۋ
2. بالانىڭ جاقسى مىنەز، ءىس – ارەكەتىنە نازار اۋدارىپ، كوڭىل - كۇيىن كوتەرۋ.
3. اتا - انانىڭ ءوزىن - ءوزى ۇستاي ءبىلۋى، باقىلاي ءبىلۋى.
4. بالاعا داۋىس كوتەرىپ جازالاۋعا اسىقپاي، ونى تۇسىنۋگە تىرىسۋى.
5. بالانىڭ ءتىلىن ءتۇسىنىپ، ونىمەن سىرلاس، دوس بولۋعا تىرىسۋ جانە ونىڭ ويى مەن پايىمداۋلارىنا كوڭىل ءبولۋ.
6. ءوز بالاسىن باسقا بالالارمەن سالىستىرماي، دۇرىس تاربيە بەرىپ، مىنەز - قۇلۇقىن، ءىس - ارەكەتىن، قاتەلىگىن تۇسىنۋگە مۇمكىندىك جاساي ءبىلۋ.
7. ونىڭ جۇيكە جۇيەسى، فيزيولوگيالىق دامۋ دارەجەسىنە، ادامگەرشىلىك، ەستەتيكالىق قالىپتاسۋىنا، جان - جاقتى جەتىلۋىنە كوڭىل ءبولۋ.
8. ونىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتىن، اقىل - ويىن، سەزىمتالدىعىن باعالاي ءبىلۋ.
9. ونىڭ تالاپ - تىلەگىنە تەجەۋ جاساماي ەركىندىك بەرىپ دۇنيەگە، ومىرگە دەگەن كوزقاراسىن باقىلاي ءبىلۋ.
ارينە، بالانى دۇرىس تاربيەلەۋگە قاتىستى كەڭەستەر مول. اتا - انالار ولاردى تاربيە بارىسىنا جۇيەلى قولدانۋى كەرەك. بالا ەركەلىگىن كوتەرە الماي ايعايلاسۋى، ەندى ءبىرىنىڭ ءوز بالالارىنا تىڭعىلىقتى كوڭىل بولۋگە ۋاقىتى جەتپەيدى. تىپتەن شەكتەن تىس ەركەلەتەمىن دەپ بالا مىنەزىنىڭ قالىپتاسۋىنا دا كەرى ىقپال ەتەدى.
7 - سىنىپتاعى «تامىرىن جايىپ تەرەڭگە» اتتى اشىق تاربيە ساباعىمدا اتا - انالارعا بالاعا رۋحاني تاربيە بەرۋدەگى وتباسىنىڭ ءرولى جايلى ءتۇسىندىرۋ بولدى.
ساباقتىڭ مىندەتى:
1) اتا - انالاردى وزدەرىنىڭ بالالارىنىڭ جان - دۇنيەسىن تۇسىنۋگە شاقىرۋ؛
2) بالا جانىنىڭ نازىك ەكەنىن اتا - انالارعا ءتۇسىندىرۋ.
ساباق بارىسىندا مىناداي ادىستەمەلىكتەردى قولدانىم:
«سەنىڭ ەسىمىڭ» ادىستەمەسى
«مي شابۋىلى»
«ءان ايتايىق» جاتتىعۋى
شىعارماشىلىق جۇمىس
سەرگىتۋ ءساتى: «رۋحاني كۇش» ويىنى
«انا كۇندەلىگىمەن» تانىسۋ
«جۇرەك جىلۋى»
ترەنينگ: «مەنىڭ ءسىز سياقتى كەرەمەت اناعا تىلەيتىنىم»
وسى ويدى جالعاستىرۋشىلار بولدى. ءبىر – بىرىنە دەگەن جاقسى لەبىزدەرىن ءبىلدىردى.
سىنىپتان تىس شارالاردا وتباسى ماسەلەلەرى، اتا - انالارىمىزدىڭ بالا تاربيەسىندەگى ءىس - ارەكەتتەرى تالقىلاندى.
ۇرپاق تاربيەسىندە ءاربىر وتباسى يەسى، ءاربىر اكە مەن شەشە ءوز ەرىكتەرىن وزدەرى مەڭگەرىپ، وتباسى تاربيەسى دەپ اتالاتىن، مەملەكەتىمىز اسا ءمان بەرىپ وتىرعان الەۋمەتتىك ساياسي سالاعا سەرگەك قاراپ، ءوز ۇرپاقتارى الدىنداعى پارىزىن وتەۋدە تومەندەگى شارتتاردى مىندەتتى تۇردە ورىنداۋدى ۇسىنامىز.
1. وتباسى تاربيەسىنىڭ ماقساتتىلىعى.
2. اتا - انانىڭ پەداگوگيكالىق ءبىلىمى.
3. اكە مەن شەشەنىڭ جاقسى ۇلگى - ونەگە كورسەتۋ مۇمكىندىگى.
4. وتباسىنداعى ءبىرىڭعاي ءتارتىپتىڭ ورنى.
5. وتباسىنداعى قاراپايىم جاعىمدى پسيحولوگيالىق احۋال.
«اتا – انا، ۇستاز، قوعام - ۇشەۋى
تاربيەگە بولار باستى ولشەمى،
ءبىر تۇتاسىپ بىرىكتىرسە كۇشتەرىن،
تاربيەنىڭ قالانادى مەكتەبى».
تاربيەنىڭ ءۇش مەكتەبى ادامنىڭ قۇلقىن قالىپتاستىرىپ، ادامگەرشىلىك بولمىسىن جەتىلدىرىپ، ونى باقىتتى ەتىپ، قوعامعا مەيىربان نۇرىن شاشادى. ادام بويىنا قانداي دا ءبىر بەيىمدىلىك بەلگىلەرىن ەگۋدى ەمەس، ونى ادامگەرشىلىگى تۇتاس تۇلعا ەتىپ تاربيەلەۋدى، تۇراقتى ىزگى قاسيەتتەرىن قالىپتاستىرۋدى كوزدەيدى. ادامنىڭ كىم بولماعى، قانداي بولماعى اتا - انا، ۇستاز بەن قوعامعا عانا تاۋەلدى ەمەس، الدىمەن ول ادامنىڭ وزىنە بايلانىستى. ءبىراق ادامنىڭ بىردەن جەكە تۇلعا بولىپ قالىپتاسۋى مۇمكىن ەمەس. ي. گەتە ايتپاقشى: «ءبىز ءوز بويىمىزداعى ادەپ سەزىمىن دامىتۋعا ءتيىسپىز، ويتكەنى ادامداردىڭ ءىلتيپاتىنان وپ - وڭاي ايىرىلىپ قالۋى مۇمكىن. بۇل قاتەلىگى ءۇشىن ادام ومىردە وتە كوپ زيان شەگەدى. وكىنىشكە قاراي ۇرپاقتارىن وسى اۋىر زياننان قۇتقارا الماي كەلەدى». ادەپ ادامنىڭ ءومىر ءسۇرۋ داستۇرىنە بايلانىستى. سوندىقتان بالا تاربيەنىڭ ءۇش ساتىسى نەگىزىندە ءوسىپ جەتىلەدى. ولار: وي ساۋلىعى، ءتان ساۋلىعى، جان ساۋلىعى. «جاقسى ادام بولىپ قالىپتاسۋ ءۇشىن جاراتىلىسىنان گورى جاتتىعۋدىڭ ءرولى زور» دەگەن ەجەلگى گرەك فيلوسوفى دەموكريتتىڭ سوزىنەن «وي مەن جان تاربيەسى – ادامگەرشىلىكتىڭ شاراپاتتى نەگىزدەرى، رۋحاني ۇيتقىسى، مايەگى» دەگەن قورىتىندىنى شىعارۋعا بولادى. جاقسى قاسيەتتەر كەز - كەلگەن ادامنىڭ جان دۇنيەسىنەن تابىلادى. تەك ونى ۋاقىتىمەن انىقتاپ، ءورىسىن كەڭەيتە ءبىلۋ كەرەك. ادام بويىنا دارىعان قاسيەتتەرىن تانۋ بارىسىندا كەلەشەگىنە بولجام جاساي الادى. ارينە، بالا دۇنيەگە كەلىسىمەن ءوزىن - ءوزى تانۋعا يكەمسىز. سوندىقتان بالانىڭ «مەنىڭ» قالىپتاستىرىپ تاربيەلەۋگە اتا - انا مىندەتتى.
وتباسى – ادام بالاسىنىڭ وسكەن ونەر ۇياسى. ادام ومىرىندەگى ەڭ قۋانىشتى، قىزىق داۋرەنى وسى وتباسىندا وتەدى. بالا ءومىرىنىڭ العاشقى كۇنىنەن باستاپ اتا - انا وزدەرىنىڭ نەگىزگى بورىشتارى تاربيە جۇمىسىن اتقارۋعا كىرىسەدى.
اتا – انالاردىڭ بالالارى الدىندا ولاردىڭ دەنساۋلىعىنىڭ دۇرىس جەتىلىپ ءوسۋىن قامتاماسىز ەتۋ، تاربيە بەرۋ، ءۇي بولىپ تۇرىپ ەل قاتارىنا قوسىلىپ كەتۋىن قامتاماسىز ەتۋ سياقتى مىندەتتەرىن ورىنداۋى، ال بالالارى الدىندا اتا - اناسىن قامقورلىققا الىپ سۇيەنىش بولۋى سەكىلدى مىندەتتەرى ۇشتاسىپ جاتادى.
بۇگىنگى تاڭداعى قوعام اتا – انالارعا ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىكتى جۇكتەپ وتىر. بۇگىنگى تاربيە بەرۋدىڭ نەگىزگى مىندەتتەرىنىڭ ءوزى «ەڭ الدىمەن دەنى ساۋ، ۇلتتىق سانا سەزىمى ويانعان، رۋحاني ويلاۋ دارەجەسى بيىك، ار - وجدانى مول، مادەنيەتتى، پاراساتتى، ەڭبەكقور، بويىندا باسقا دا ىزگى قاسيەتتەرى قالىپتاسقان ادامدى تاربيەلەۋ» دەپ كورسەتىلگەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءتالىم - تاربيە تۇجىرىمداماسىندا. وتباسى تاربيەسىنىڭ نەگىزگى ءمانى وتباسىنداعى ءوزارا ىنتىماقتاستىق پەن تۇسىنىك بولىپ تابىلادى. بالالار اتا – اناسىنىڭ ەڭبەكتەگى ىسىنە كوڭىل ءبولىپ، ونى تۇسىنۋگە تىرىسادى. وتباسىنىڭ بەرىك نەگىزى مىنە وسى رۋحاني مۇددەنىڭ بىرلىگىندە. ونىڭ ءبىرتۇتاس ىنتىماقتا بولۋى، بەرەكە - بىرلىگى ەڭ الدىمەن اتا - انا مۇددەسىنىڭ ءمانى مەن ماعىناسىندا، اكە مەن شەشەنىڭ ءبىر - بىرىنە، بالالارىنا، ولاردىڭ دوستارى مەن جولداستارىنا دەگەن قارىم - قاتىناسىنا بايلانىستى بولادى.
وتباسىنداعى تىرشىلىكتىڭ دۇرىس ۇيىمداستىرىلۋى، بالالاردىڭ ەڭبەكقور بولۋى، ءار نارسەگە جاۋاپكەرشىلىك سەزىممەن قاراۋ، ادامدى قۇرمەتتەۋ سياقتى ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرىنىڭ قالىپتاسۋىنا مۇمكىندىك تۋعىزادى.
بالانىڭ ادامدارمەن قارىم - قاتىناس جاساۋى، قوعامعا ەنۋى وتباسىنان باستالادى. سونداي - اق وتباسىنداعى بالانىڭ دامۋى مەن قالىپتاسۋى ۇدەرىسىندەگى ءرولى دە ەرەكشە. وتباسىندا تۇرمىستىق بەلگىلى جاعدايلار جاسالادى، سەزىمدىك كۇيلەر ورنىعادى. «ۇيادا نە كورسەڭ، ۇشقاندا سونى ىلەسىڭ» دەگەندەي بالا تاربيەسى ءسابي دۇنيەگە كەلگەننەن باستالادى. بالا وسكەن سايىن ونىڭ تاربيەسى دە كۇشەيە تۇسەدى. بالا جاقسى ادام بولىپ ءوسۋى ءۇشىن ول كۇن سايىن وتباسى مۇشەلەرى اراسىنداعى ەڭ جاراسىمدى، ەڭ ادىلەتتى قارىم - قاتىناستاردىڭ كۋاسى بولۋى كەرەك. وتباسى شىن مانىندە تاتۋ - ءتاتتى، ءوزارا تۇسىنىكتە بولسا، ودان ادامگەرشىلىك پەن ادىلەتتىڭ كورىنىسى ايقىن سەزىلىپ تۇرادى. ءوز اتا - اناسىن سىيلاپ، قۇرمەتتەپ ۇيرەنگەن بالا وزگە اتا - انالاردى دا قۇرمەتتەي بىلەدى، ۇلكەندەر اراسىندا ءوزىن دۇرىس ۇستاپ، قۇرمەت پەن قامقورلىق تانىتا بىلەدى. بالا نەگىزگى ونەگەنى الدىمەن وتباسىندا اتا - اناسىنان الادى. اركىم ءوزىنىڭ بالاسىن ادام بولسىن دەمەيدى، ونىڭ تاربيەلى، ءبىلىمدى بولعانىن قالايدى. ەڭبەكسۇيگىش، جاقسى ادام بولسا، ەلىنە، حالقىنا پايداسىن تيگىزەتىندەي ءبىر مامان يەسى، ۇلكەن دارەجەلى قىزمەت يەسى بولسا ەكەن دەپ تىلەيدى. جاقسى تىلەك پەن نيەتتىڭ ورىندالۋىنا مۇمكىندىك جاسايتىن - اتا - انانىڭ ءوزى. بالا تاربيەسى بەسىكتەن باستالادى. «بالاعا ءبىلىم بەرۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن ونى تاربيەلەگەن ءجون. تاربيەسىز بەرىلگەن ءبىلىم ەرتەڭ ءبىر اپاتقا اكەپ سوعادى» دەگەن – دۇنيەجۇزىلىك ءبىلىم مەن مادەنيەتتىڭ ەكىنشى ۇستازى اتانعان، دانىشپان، ويشىل، ەنسيكلوپەديست عالىم ءابۋناسىر ءال – فارابي. بالامىزدى بالا – باقشاعا جىبەرىپ، «ولار تاربيە بەرەدى» دەپ بار جاۋاپكەرشىلىكتى تاربيەشىگە سالىپ قويعانىمىز جەتكىلىكسىز. بالانى بالاباقشاعا بەرگەن سوڭ اتا - انا تاربيەشىمەن تىعىز بايلانىستا بولىپ، ونىڭ دۇرىس تاربيە مەن ءبىلىم الۋىنا بىرلەسە ارەكەت ەتۋى ءتيىس.
ايتالىق، اتا - انا ءوزىنىڭ الدىنا مىنا تومەنگىدەي ماقسات قويىپ، ونىڭ جۇزەگە اسۋىنا ءمان بەرەتىن بولسا، ءسوز جوق، ۇرپاعىنىڭ تاربيەلى، ونەگەلى، ءبىلىمدى بولىپ وسۋىنە جول اشادى.
1. بالاعا ءوز قاتەلىگىن تۇسىنۋگە مۇمكىندىك جاساۋ
2. بالانىڭ جاقسى مىنەز، ءىس – ارەكەتىنە نازار اۋدارىپ، كوڭىل - كۇيىن كوتەرۋ.
3. اتا - انانىڭ ءوزىن - ءوزى ۇستاي ءبىلۋى، باقىلاي ءبىلۋى.
4. بالاعا داۋىس كوتەرىپ جازالاۋعا اسىقپاي، ونى تۇسىنۋگە تىرىسۋى.
5. بالانىڭ ءتىلىن ءتۇسىنىپ، ونىمەن سىرلاس، دوس بولۋعا تىرىسۋ جانە ونىڭ ويى مەن پايىمداۋلارىنا كوڭىل ءبولۋ.
6. ءوز بالاسىن باسقا بالالارمەن سالىستىرماي، دۇرىس تاربيە بەرىپ، مىنەز - قۇلۇقىن، ءىس - ارەكەتىن، قاتەلىگىن تۇسىنۋگە مۇمكىندىك جاساي ءبىلۋ.
7. ونىڭ جۇيكە جۇيەسى، فيزيولوگيالىق دامۋ دارەجەسىنە، ادامگەرشىلىك، ەستەتيكالىق قالىپتاسۋىنا، جان - جاقتى جەتىلۋىنە كوڭىل ءبولۋ.
8. ونىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتىن، اقىل - ويىن، سەزىمتالدىعىن باعالاي ءبىلۋ.
9. ونىڭ تالاپ - تىلەگىنە تەجەۋ جاساماي ەركىندىك بەرىپ دۇنيەگە، ومىرگە دەگەن كوزقاراسىن باقىلاي ءبىلۋ.
ارينە، بالانى دۇرىس تاربيەلەۋگە قاتىستى كەڭەستەر مول. اتا - انالار ولاردى تاربيە بارىسىنا جۇيەلى قولدانۋى كەرەك. بالا ەركەلىگىن كوتەرە الماي ايعايلاسۋى، ەندى ءبىرىنىڭ ءوز بالالارىنا تىڭعىلىقتى كوڭىل بولۋگە ۋاقىتى جەتپەيدى. تىپتەن شەكتەن تىس ەركەلەتەمىن دەپ بالا مىنەزىنىڭ قالىپتاسۋىنا دا كەرى ىقپال ەتەدى.
7 - سىنىپتاعى «تامىرىن جايىپ تەرەڭگە» اتتى اشىق تاربيە ساباعىمدا اتا - انالارعا بالاعا رۋحاني تاربيە بەرۋدەگى وتباسىنىڭ ءرولى جايلى ءتۇسىندىرۋ بولدى.
ساباقتىڭ مىندەتى:
1) اتا - انالاردى وزدەرىنىڭ بالالارىنىڭ جان - دۇنيەسىن تۇسىنۋگە شاقىرۋ؛
2) بالا جانىنىڭ نازىك ەكەنىن اتا - انالارعا ءتۇسىندىرۋ.
ساباق بارىسىندا مىناداي ادىستەمەلىكتەردى قولدانىم:
«سەنىڭ ەسىمىڭ» ادىستەمەسى
«مي شابۋىلى»
«ءان ايتايىق» جاتتىعۋى
شىعارماشىلىق جۇمىس
سەرگىتۋ ءساتى: «رۋحاني كۇش» ويىنى
«انا كۇندەلىگىمەن» تانىسۋ
«جۇرەك جىلۋى»
ترەنينگ: «مەنىڭ ءسىز سياقتى كەرەمەت اناعا تىلەيتىنىم»
وسى ويدى جالعاستىرۋشىلار بولدى. ءبىر – بىرىنە دەگەن جاقسى لەبىزدەرىن ءبىلدىردى.
سىنىپتان تىس شارالاردا وتباسى ماسەلەلەرى، اتا - انالارىمىزدىڭ بالا تاربيەسىندەگى ءىس - ارەكەتتەرى تالقىلاندى.
ۇرپاق تاربيەسىندە ءاربىر وتباسى يەسى، ءاربىر اكە مەن شەشە ءوز ەرىكتەرىن وزدەرى مەڭگەرىپ، وتباسى تاربيەسى دەپ اتالاتىن، مەملەكەتىمىز اسا ءمان بەرىپ وتىرعان الەۋمەتتىك ساياسي سالاعا سەرگەك قاراپ، ءوز ۇرپاقتارى الدىنداعى پارىزىن وتەۋدە تومەندەگى شارتتاردى مىندەتتى تۇردە ورىنداۋدى ۇسىنامىز.
1. وتباسى تاربيەسىنىڭ ماقساتتىلىعى.
2. اتا - انانىڭ پەداگوگيكالىق ءبىلىمى.
3. اكە مەن شەشەنىڭ جاقسى ۇلگى - ونەگە كورسەتۋ مۇمكىندىگى.
4. وتباسىنداعى ءبىرىڭعاي ءتارتىپتىڭ ورنى.
5. وتباسىنداعى قاراپايىم جاعىمدى پسيحولوگيالىق احۋال.
You Might Also Like
-
(5 - 6 سىنىپتارعا ارنالعان ءار ءتۇرلى لوگيكالىق تەستىلەر جيناعى)
