وتباسىم – التىن دىڭگەگىم!
اقشۇقىر مەكتەپ – ليسەيىنىڭ ءمۇعالىمى نۋرجانوۆا گۋلدەن
تاقىرىبى: «وتباسىم – التىن دىڭگەگىم!» (7 سىنىپ)
ماقساتى:
ا) «وتباسى» قۇندىلىعى تۋرالى تۇسىنىكتەردى وتباسى تۋرالى ۇعىمداردى كەڭەيتۋ، ونى سۇيە بىلۋگە، وتباسى يگىلىگى ءۇشىن تالماي ەڭبەك ەتۋگە ۇيرەتۋ؛
ب) وتباسىنىڭ نەگىزى ءومىردىڭ ۇيىتقىسى، كيەلى قاسيەتكە يە بولۋ سىرى، وتباسى ءتالىمىنىڭ ءمانى تۋرالى تۇسىنىكتەردى كەڭەيتۋ؛
ۆ) وتباسى تاربيەسىنىڭ ءمان - ماعىناسىن اشىپ كورسەتە وتىرىپ، ۇلتتىق سالت – ءداستۇردى ءتۇسىنىپ، قۇرمەتتەۋگە باۋلۋ، الداعى ومىرگە دايارلاۋ.
بارىسى:
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
II. شاتتىق شەڭبەرى
III. وتباسى دەگەن ۇعىمدى قالاي تۇسىنىسىڭدەر؟ سۇراق – جاۋاپ
IV. وتباسى تۋرالى بايانداما
V. اكە جانە انا تۋرالى بايانداما، ولەڭ شۋماقتارى
VI. توپتىق تاپسىرما «بەرەكەلى وتباسى» سحەماسى
VII. ۇلاعاتتى سوزدەرمەن تانىستىرۋ
VIII. سۋرەت ارقىلى اباي قۇنانبايەۆتىڭ ءقاراسوزىن جاتقا ايتۋ
IX. «قىزىم ساعان ايتامىن...» ايدارى
X. وتباسى تۋرالى بەينەروليك
XI. سۇراق – جاۋاپ
XII. كورىنىس «بايلىق، تابىس، سۇيىسپەنشىلىك»
XIII. شىعارماشىلىق جۇمىس «وتباسى قۇندىلىقتارى»
XIV. تولعانىس
XV. ساۋالناما
XVI. قورىتىندى
ءجۇرۋ بارىسى
I. جۇرگىزۋشى: سالەمەتسىزدەر مە، قۇرمەتتى ۇستازدار، قادىرمەندى اتا – انالار مەن وقۋشىلار! بۇگىنگى «وتباسىم – التىن دىڭگەگىم» اتتى تاربيە ساعاتىمىزعا قوش كەلدىڭىزدەر!
وتباسى ادامعا باقىت، تولىق ءماندى تىنىس – تىرشىلىك اكەلەدى. وتباسىنىڭ باستى قازىعى، التىن دىڭگەگى – بالا. بالانىڭ تاربيەلى جان - جاقتى بولىپ وسۋىنە بەرەكەلى، ونەگەلى، ىنتىماقتى وتباسىنىڭ ىقپالى مول. وتباسى اتا مەن بالانىڭ، كەلىن مەن ەنەنىڭ جانە باسقا دا وتباسى مۇشەلەرىنىڭ جىلى قارىم - قاتىناسىنان قۇرىلادى. وتباسى بەرەكەلى، تاتۋ بولۋ ءۇشىن سىيلاستىق، مەيىرىمدىلىك، جاناشىرلىق، باۋىرمالدىق قاسيەتتەر ءار ادامنىڭ جۇرەگىنەن ورىن الۋى كەرەك. وتباسىن قۇرعاندا ادام ومىرگە ۇرپاق اكەلىپ قانا قويماي، سونىمەن بىرگە وعان جالپى ادامزاتتىق جانە ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى، اتا - باباسىنىڭ سالت - ءداستۇرىن، جاس ۇرپاقتىڭ بويىنا سىڭىرتەدى. بالالارىن وزدەرىن قورشاعان ورتاعا جانە قوعامعا پايدالى ازامات ەتىپ ءوسىرۋ – اتا - انانىڭ ەڭ ماڭىزدى مىندەتى.
«وتان وتتان باستالادى» دەيدى حالقىمىز. ەلدىڭ، ۇلتتىڭ، جالپى ادامزاتتىڭ بولاشاعى، دامۋ دەڭگەيى وسى وتباسىنان باستالادى.
II. وقۋشىلار بىزدەر قازىرگى تاڭدا وسى سىنىپتا كىشىگىرىم وتباسىمىز وسى وتباسىنىڭ باقىتتى ەكەندىگىن ءبىلدىرۋ ماقساتىندا شاتتىق شەڭبەرىن قۇرىپ، ءبىر – ءبىرىمىزدى جىلى لەبىزبەن تانىستىرىپ وتەيىك
وقۋشىلار قولىنداعى جۇرەكتى ءبىر – بىرىنە اتىنىڭ باس ارپىنەن باستالاتىن جىلى سوزدەرمەن اتاپ جالعاستىرادى.
مىسالى: مەيىرىمدى ءمولدىرمىن، ىزەتتى ءىنجۋمىن، اقىلدى اقجارقىنمىن ت. ب.
III. جۇرگىزۋشى: جارايسىڭدار ورنىمىزعا جايعاسايىق!
وقۋشىلار جالپى وتباسى دەگەن ۇعىمدى سەندەر قالاي تۇسىنەسىڭدەر؟
وتباسى دەگەن نە؟
وتباسى قۇرامى دەگەن كىمدەر؟
وتباسىنىڭ ادام ومىرىندەگى ماڭىزى قانداي؟
IV. جۇرگىزۋشى: دۇرىس ايتاسىڭدار. ەندەشە سەندەردىڭ ويلارىڭدى تولىققاندى جەتكىزىپ انىقتاۋ ءۇشىن مىنا بايانداماعا زەر سالىپ تىڭداڭىزدار؟!
وتباسى - بىرلەسىپ كۇن كورەتىن تۋىستىق قاتىناستا تۇراتىن ادامدار توبى. بالالار تاربيەسىن جۇزەگە اسىرىپ، باسقا دا قوعامدىق تۇرعىدان ءماندى قاجەتتىلىكتەردى قاناعاتتاندىراتىن نەكەلىك نەمەسە تۋىستىق قاتىناستارمەن بايلانىسقان ادامدار توبى.
وتباسىنىڭ ماڭىزدى سيپاتى - ونىڭ قىزمەتى، قۇرىلىمى جانە ديناميكاسى بولىپ تابىلادى.
V. جۇرگىزۋشى: ەندى كەزەڭدە وسى وتباسى مۇشەلەرىن بىرتىندەپ بايانداپ ايتاتىن قۇرداستارىڭنىڭ بايانداماسى مەن ولەڭ شۋماقتارىن تىڭداپ، تاماشالايىق؟!
اكە – اسقار تاۋ
بولاتتاي بەرىك، قۇرىشتاي قايسار رۋحى بار اكەنىڭ ءوز پەرزەنتىنە كورسەتەر ۇلگى - ونەگەسى مول. وتباسىنىڭ، بالالاردىڭ، اكە – شەشەسىنىڭ قامىن ويلاپ، تۋعان – تۋىسقا كومەك جاسايدى. شىعىس حالقى “اكەدەن ارتىق ارمان جوق، اكەدەن ارتىق قورعان جوق، اكەدەن ارتىق دانا جوق، اكەدەن ارتىق پانا جوق” دەپ اكەنى ايرىقشا دارىپتەگەن.
ءدىن مۇسىلمان جولىندا اكەنى قۇرمەتتەۋ – ايرىقشا پارىز.
« اكەگە باعىنۋ – اللاعا باعىنۋ. ونىڭ الدىندا كۇناھار بولۋ – اللا الدىندا كۇناھار بولۋ» دەيدى پايعامبارىمىز.
اكەمە
اسقار تاۋ اكەشىم بار، سۇيەنىشىم،
ىزگىلىك، ادالدىقتى سۇيەدى شىن.
قاباق شىتسا بالالىق قىلىعىما،
ەشقاشان بولماق ەمەس رەنىشىم.
ويلايدى ءارقاشاندا بالا قامىن،
كورەمىن ايالاعان الاقانىن.
اكەمنەن العان اسىل قاسيەتتى،
ەلىمنىڭ كەرەگىنە جاراتامىن.
جارايسىڭ، يا اكە ورنى قاشاندا وتباسىندا ەرەكشەلەنىپ تۇرارى ءسوزسىز. ال انا تۋرالى باياندامانى كىم ايتادى؟
انا – اققان بۇلاق
انا ەسىمىنە قاتىسسىز دۇنيەدە قاسيەتتى ەشتەڭە جوق. سوندىقتان «انانى» ارداقتامايتىن حالىق تا جوق. انا بالانى توعىز اي كوتەرىپ، تولعاتىپ، دۇنيەگە كەلتىرىپ قانا قويماي، كوزىنىڭ قاراشىعىنداي قورعاپ، ايالاپ ءوسىرىپ، اياعىنان تىك تۇرعىزاتىن دا انا. ولاي بولسا ى. ءالتىنساريننىڭ بالا ۇعىمىنا لايىق تىلمەن انانىڭ ءقادىر – قاسيەتىن جۇرەككە جىلى ەتىپ جەتكىزگەن «انانىڭ ءسۇيۋى» دەگەن ولەڭىن تىڭدالىق.
كىم سەندەردى بالالار، سۇيەتۇعىن،
قۋانىشىڭا قۋانىپ، قايعىڭا كۇيەتۇعىن.
ءتۇن ۇيقىسىن ءتورت ءبولىپ، كىرپىك قاقپاي،
شەشەڭ بايعۇس دامىلسىز جۇرەتۇعىن.
كىم سەندەردى بالالار، تەربەتەتىن،
ەركەلەتىپ، ويناتىپ، سەرگىتەتىن؟
جالقاۋ بولساڭ، بالالار، جامان بولساڭ،
قامقور اناڭ كوز جاسىن كولدەتەتىن.
كىم سەندەردى ساعىنار شەتكە كەتسەڭ،
عىلىم ىزدەپ، تەز قايتپاي، كوپكە كەتسەڭ.
ۇمىتپا، ەڭ كەمىندە جۇلدىز سايىن،
حات جازىپ، تۇر ۇمىتپا، توبەسى كوككە جەتسىن.
كىم ساعىنار سەندەردى، كەلگەنىڭشە،
قۇلىندارىن كوزىمەن كورگەنىنشە؟
سەندەر قايتىپ كەلگەندە ادام بولىپ،
ەش ارمانىم بولماس دەر ولە - ولگەنشە.
جۇرگىزۋشى: بارشا اناعا ءتان قاسيەت وسىنداي، بالالار. مۇحاممەد پايعامبارىمىزدىڭ حاديستەرىندە دە ەڭ الدىمەن انانى قۇرمەتتەۋ پارىز ەكەنى ايتىلادى. انانىڭ بالانى قانشالىقتى شەكسىز سۇيەتىنىن بىلدىرەتىن كوڭىلسىز مىسال. اتا - انانىڭ ءۇمىت - ارمانى بالاسىمەن بىرگە جاسايدى. سول سەبەپتى ولاردىڭ بار تىلەۋى بالاعا باعىشتالعان.
بالا – باۋىرىڭداعى قۇراق
اتا - اناسىز ءومىر جوق، ياعني ادام جوق. دەمەك اتا - انا ءومىرىنىڭ جالعاسى – بالا. بالا – اتا - انانىڭ باۋىر ەتى. بالانىڭ كىسىلىك كەلبەتىن قالىپتاستىراتىن ورتاسى – ءوزىنىڭ ۇشقان ۇياسى. «ۇيادا نە كورسەڭ، ۇشقاندا سونى ىلەرسىڭ»،- دەيدى حالقىمىز. اينالاداعى ادامداردى سىيلاۋ اتا - انانى قۇرمەتتەۋدەن باستالادى. اكە - شەشەسىن، باۋىرلارىن قادىرلەپ، قۇرمەتتەي الماعان ادام وزگە ەشكىمدى سىيلاپ تا جارىتپايدى.
تاقىرىبى: «وتباسىم – التىن دىڭگەگىم!» (7 سىنىپ)
ماقساتى:
ا) «وتباسى» قۇندىلىعى تۋرالى تۇسىنىكتەردى وتباسى تۋرالى ۇعىمداردى كەڭەيتۋ، ونى سۇيە بىلۋگە، وتباسى يگىلىگى ءۇشىن تالماي ەڭبەك ەتۋگە ۇيرەتۋ؛
ب) وتباسىنىڭ نەگىزى ءومىردىڭ ۇيىتقىسى، كيەلى قاسيەتكە يە بولۋ سىرى، وتباسى ءتالىمىنىڭ ءمانى تۋرالى تۇسىنىكتەردى كەڭەيتۋ؛
ۆ) وتباسى تاربيەسىنىڭ ءمان - ماعىناسىن اشىپ كورسەتە وتىرىپ، ۇلتتىق سالت – ءداستۇردى ءتۇسىنىپ، قۇرمەتتەۋگە باۋلۋ، الداعى ومىرگە دايارلاۋ.
بارىسى:
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
II. شاتتىق شەڭبەرى
III. وتباسى دەگەن ۇعىمدى قالاي تۇسىنىسىڭدەر؟ سۇراق – جاۋاپ
IV. وتباسى تۋرالى بايانداما
V. اكە جانە انا تۋرالى بايانداما، ولەڭ شۋماقتارى
VI. توپتىق تاپسىرما «بەرەكەلى وتباسى» سحەماسى
VII. ۇلاعاتتى سوزدەرمەن تانىستىرۋ
VIII. سۋرەت ارقىلى اباي قۇنانبايەۆتىڭ ءقاراسوزىن جاتقا ايتۋ
IX. «قىزىم ساعان ايتامىن...» ايدارى
X. وتباسى تۋرالى بەينەروليك
XI. سۇراق – جاۋاپ
XII. كورىنىس «بايلىق، تابىس، سۇيىسپەنشىلىك»
XIII. شىعارماشىلىق جۇمىس «وتباسى قۇندىلىقتارى»
XIV. تولعانىس
XV. ساۋالناما
XVI. قورىتىندى
ءجۇرۋ بارىسى
I. جۇرگىزۋشى: سالەمەتسىزدەر مە، قۇرمەتتى ۇستازدار، قادىرمەندى اتا – انالار مەن وقۋشىلار! بۇگىنگى «وتباسىم – التىن دىڭگەگىم» اتتى تاربيە ساعاتىمىزعا قوش كەلدىڭىزدەر!
وتباسى ادامعا باقىت، تولىق ءماندى تىنىس – تىرشىلىك اكەلەدى. وتباسىنىڭ باستى قازىعى، التىن دىڭگەگى – بالا. بالانىڭ تاربيەلى جان - جاقتى بولىپ وسۋىنە بەرەكەلى، ونەگەلى، ىنتىماقتى وتباسىنىڭ ىقپالى مول. وتباسى اتا مەن بالانىڭ، كەلىن مەن ەنەنىڭ جانە باسقا دا وتباسى مۇشەلەرىنىڭ جىلى قارىم - قاتىناسىنان قۇرىلادى. وتباسى بەرەكەلى، تاتۋ بولۋ ءۇشىن سىيلاستىق، مەيىرىمدىلىك، جاناشىرلىق، باۋىرمالدىق قاسيەتتەر ءار ادامنىڭ جۇرەگىنەن ورىن الۋى كەرەك. وتباسىن قۇرعاندا ادام ومىرگە ۇرپاق اكەلىپ قانا قويماي، سونىمەن بىرگە وعان جالپى ادامزاتتىق جانە ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى، اتا - باباسىنىڭ سالت - ءداستۇرىن، جاس ۇرپاقتىڭ بويىنا سىڭىرتەدى. بالالارىن وزدەرىن قورشاعان ورتاعا جانە قوعامعا پايدالى ازامات ەتىپ ءوسىرۋ – اتا - انانىڭ ەڭ ماڭىزدى مىندەتى.
«وتان وتتان باستالادى» دەيدى حالقىمىز. ەلدىڭ، ۇلتتىڭ، جالپى ادامزاتتىڭ بولاشاعى، دامۋ دەڭگەيى وسى وتباسىنان باستالادى.
II. وقۋشىلار بىزدەر قازىرگى تاڭدا وسى سىنىپتا كىشىگىرىم وتباسىمىز وسى وتباسىنىڭ باقىتتى ەكەندىگىن ءبىلدىرۋ ماقساتىندا شاتتىق شەڭبەرىن قۇرىپ، ءبىر – ءبىرىمىزدى جىلى لەبىزبەن تانىستىرىپ وتەيىك
وقۋشىلار قولىنداعى جۇرەكتى ءبىر – بىرىنە اتىنىڭ باس ارپىنەن باستالاتىن جىلى سوزدەرمەن اتاپ جالعاستىرادى.
مىسالى: مەيىرىمدى ءمولدىرمىن، ىزەتتى ءىنجۋمىن، اقىلدى اقجارقىنمىن ت. ب.
III. جۇرگىزۋشى: جارايسىڭدار ورنىمىزعا جايعاسايىق!
وقۋشىلار جالپى وتباسى دەگەن ۇعىمدى سەندەر قالاي تۇسىنەسىڭدەر؟
وتباسى دەگەن نە؟
وتباسى قۇرامى دەگەن كىمدەر؟
وتباسىنىڭ ادام ومىرىندەگى ماڭىزى قانداي؟
IV. جۇرگىزۋشى: دۇرىس ايتاسىڭدار. ەندەشە سەندەردىڭ ويلارىڭدى تولىققاندى جەتكىزىپ انىقتاۋ ءۇشىن مىنا بايانداماعا زەر سالىپ تىڭداڭىزدار؟!
وتباسى - بىرلەسىپ كۇن كورەتىن تۋىستىق قاتىناستا تۇراتىن ادامدار توبى. بالالار تاربيەسىن جۇزەگە اسىرىپ، باسقا دا قوعامدىق تۇرعىدان ءماندى قاجەتتىلىكتەردى قاناعاتتاندىراتىن نەكەلىك نەمەسە تۋىستىق قاتىناستارمەن بايلانىسقان ادامدار توبى.
وتباسىنىڭ ماڭىزدى سيپاتى - ونىڭ قىزمەتى، قۇرىلىمى جانە ديناميكاسى بولىپ تابىلادى.
V. جۇرگىزۋشى: ەندى كەزەڭدە وسى وتباسى مۇشەلەرىن بىرتىندەپ بايانداپ ايتاتىن قۇرداستارىڭنىڭ بايانداماسى مەن ولەڭ شۋماقتارىن تىڭداپ، تاماشالايىق؟!
اكە – اسقار تاۋ
بولاتتاي بەرىك، قۇرىشتاي قايسار رۋحى بار اكەنىڭ ءوز پەرزەنتىنە كورسەتەر ۇلگى - ونەگەسى مول. وتباسىنىڭ، بالالاردىڭ، اكە – شەشەسىنىڭ قامىن ويلاپ، تۋعان – تۋىسقا كومەك جاسايدى. شىعىس حالقى “اكەدەن ارتىق ارمان جوق، اكەدەن ارتىق قورعان جوق، اكەدەن ارتىق دانا جوق، اكەدەن ارتىق پانا جوق” دەپ اكەنى ايرىقشا دارىپتەگەن.
ءدىن مۇسىلمان جولىندا اكەنى قۇرمەتتەۋ – ايرىقشا پارىز.
« اكەگە باعىنۋ – اللاعا باعىنۋ. ونىڭ الدىندا كۇناھار بولۋ – اللا الدىندا كۇناھار بولۋ» دەيدى پايعامبارىمىز.
اكەمە
اسقار تاۋ اكەشىم بار، سۇيەنىشىم،
ىزگىلىك، ادالدىقتى سۇيەدى شىن.
قاباق شىتسا بالالىق قىلىعىما،
ەشقاشان بولماق ەمەس رەنىشىم.
ويلايدى ءارقاشاندا بالا قامىن،
كورەمىن ايالاعان الاقانىن.
اكەمنەن العان اسىل قاسيەتتى،
ەلىمنىڭ كەرەگىنە جاراتامىن.
جارايسىڭ، يا اكە ورنى قاشاندا وتباسىندا ەرەكشەلەنىپ تۇرارى ءسوزسىز. ال انا تۋرالى باياندامانى كىم ايتادى؟
انا – اققان بۇلاق
انا ەسىمىنە قاتىسسىز دۇنيەدە قاسيەتتى ەشتەڭە جوق. سوندىقتان «انانى» ارداقتامايتىن حالىق تا جوق. انا بالانى توعىز اي كوتەرىپ، تولعاتىپ، دۇنيەگە كەلتىرىپ قانا قويماي، كوزىنىڭ قاراشىعىنداي قورعاپ، ايالاپ ءوسىرىپ، اياعىنان تىك تۇرعىزاتىن دا انا. ولاي بولسا ى. ءالتىنساريننىڭ بالا ۇعىمىنا لايىق تىلمەن انانىڭ ءقادىر – قاسيەتىن جۇرەككە جىلى ەتىپ جەتكىزگەن «انانىڭ ءسۇيۋى» دەگەن ولەڭىن تىڭدالىق.
كىم سەندەردى بالالار، سۇيەتۇعىن،
قۋانىشىڭا قۋانىپ، قايعىڭا كۇيەتۇعىن.
ءتۇن ۇيقىسىن ءتورت ءبولىپ، كىرپىك قاقپاي،
شەشەڭ بايعۇس دامىلسىز جۇرەتۇعىن.
كىم سەندەردى بالالار، تەربەتەتىن،
ەركەلەتىپ، ويناتىپ، سەرگىتەتىن؟
جالقاۋ بولساڭ، بالالار، جامان بولساڭ،
قامقور اناڭ كوز جاسىن كولدەتەتىن.
كىم سەندەردى ساعىنار شەتكە كەتسەڭ،
عىلىم ىزدەپ، تەز قايتپاي، كوپكە كەتسەڭ.
ۇمىتپا، ەڭ كەمىندە جۇلدىز سايىن،
حات جازىپ، تۇر ۇمىتپا، توبەسى كوككە جەتسىن.
كىم ساعىنار سەندەردى، كەلگەنىڭشە،
قۇلىندارىن كوزىمەن كورگەنىنشە؟
سەندەر قايتىپ كەلگەندە ادام بولىپ،
ەش ارمانىم بولماس دەر ولە - ولگەنشە.
جۇرگىزۋشى: بارشا اناعا ءتان قاسيەت وسىنداي، بالالار. مۇحاممەد پايعامبارىمىزدىڭ حاديستەرىندە دە ەڭ الدىمەن انانى قۇرمەتتەۋ پارىز ەكەنى ايتىلادى. انانىڭ بالانى قانشالىقتى شەكسىز سۇيەتىنىن بىلدىرەتىن كوڭىلسىز مىسال. اتا - انانىڭ ءۇمىت - ارمانى بالاسىمەن بىرگە جاسايدى. سول سەبەپتى ولاردىڭ بار تىلەۋى بالاعا باعىشتالعان.
بالا – باۋىرىڭداعى قۇراق
اتا - اناسىز ءومىر جوق، ياعني ادام جوق. دەمەك اتا - انا ءومىرىنىڭ جالعاسى – بالا. بالا – اتا - انانىڭ باۋىر ەتى. بالانىڭ كىسىلىك كەلبەتىن قالىپتاستىراتىن ورتاسى – ءوزىنىڭ ۇشقان ۇياسى. «ۇيادا نە كورسەڭ، ۇشقاندا سونى ىلەرسىڭ»،- دەيدى حالقىمىز. اينالاداعى ادامداردى سىيلاۋ اتا - انانى قۇرمەتتەۋدەن باستالادى. اكە - شەشەسىن، باۋىرلارىن قادىرلەپ، قۇرمەتتەي الماعان ادام وزگە ەشكىمدى سىيلاپ تا جارىتپايدى.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
