وتباسىنداعى تاربيەنىڭ ەرەكشەلىكتەرى
حالقىمىزدىڭ سان عاسىردان بەرگى دانالىعىنا قۇلاق اسساق، «ادامنىڭ باقىتى — بالادا» دەگەن ەكەن. كەز كەلگەن ادام ءوزى ءومىر بويى قۋىپ جەتە المايتىن باقىت دەگەن قۇدىرەتتى ءسوزدىڭ ولشەمى ءومىرىنىڭ جالعاسى ۇرپاعىمەن كەلەتىنىنە ءمان بەرمەۋى دە مۇمكىن. بىرەۋ باقىتىن بايلىقتان تاپقىسى كەلسە، ەكىنشى بىرەۋى داڭق پەن اتاقتان، مانساپ پەن قىزمەتتەن ىزدەستىرەدى. مۇنىڭ ءبارى تۇسىنگەن ادامعا قولدىڭ كىرى سياقتى نارسە. ادامعا ناعىز باقىتتى — تاربيەلى ۇرپاعى عانا سىيلاي الادى. «ادام ۇرپاعىمەن مىڭ جاسايدى» دەگەن ءسوز تەگىن ايتىلماسا كەرەك. ولاي بولسا ادام ءومىرىنىڭ ءمانى — ءوز ۇرپاعى. شىر ەتىپ ءسابي دۇنيەگە كەلگەن ساتتەن باستاپ اتا - انا الدىندا نازىك تە قيىن، قىر - سىرى مول ۇلكەن قوعامدىق مىندەت تۇرادى.
ول — بالا تاربيەسى. بالا تاربيەسىندە العاشقى ۇستاز — اتا - انا. بالا ءۇشىن ءۇي ىشىنەن، اتا - انادان ارتىق تاربيەشى جوق. ادامگەرشىلىك، باۋىرمالدىق، تاتۋلىق، قايىرىمدىلىق، ادەپتىلىك، يناباتتىلىق سياقتى قاسيەتتەر — جانۇيادا تاربيە بالاعا سوزبەن، تەوريامەن دامىمايدى، ۇلكەندەردىڭ ۇلگىسىمەن سىڭەدى. «اكەگە قاراپ ۇل وسەر، شەشەگە قاراپ قىز وسەر» دەيدى حالىق دانالىعى. بالا كىشكەنتاي كەزىنەن - اق ءار نارسەگە اۋەستەنىپ ۇلكەندەرگە كومەكتەسكىسى كەلەدى. بۇعان كەيبىر اكە - شەشە «جۇمىسىمدى بوگەيسىڭ، ىستەپ جاتقان ءىسىمدى بۇلدىرەسىڭ» دەپ ۇرىسىپ جىبەرۋى مۇمكىن. بۇل قاتە تۇسىنىك. كەرىسىنشە، ءوزىڭ جۇمىس ىستەپ جۇرگەندە بالانىڭ قولىنان كەلەتىن ىسىنە جاعداي تۋعىزىپ، ونىڭ ۇيرەنۋىنە كومەكتەسكەن ورىندى. ءتىپتى بالاعا بەرگەن تاپسىرماڭىزدىڭ اياعىنا دەيىن ورىندالۋىنا توزىمدىلىكپەن باقىلاۋ كەرەكتىگىن دە ۇمىتپاعان ءجون. ءوستىپ بالانىڭ بىرتە - بىرتە ەڭبەككە دەگەن بولاشاعىنا جول اشىلادى. ءارى ىستەگەن ءىسىن ۇقىپتى دا تىندىرىمدى ورىنداۋىنا باعىت بەرەسىز. بالانىڭ جاقسى ءىسىن ماداقتاپ، تەرىسىن وڭ ەتىپ ءتۇسىندىرىپ وتىرسا، ول دا ەرەسەكتەردى سىيلاپ، كەز كەلگەن تاپسىرماسىن ورىنداۋعا قارسىلىق بىلدىرمەيدى. ورىنسىز ۇرىسۋ، زەكۋ، سۇراقتارىنا دورەكى، كەلتە جاۋاپ بەرۋ نەمەسە ءادىل تالاپ قويا الماۋ اتا - انانىڭ بەدەلىن تۇسىرەدى.
اتا — انا — بالا تاربيەسىندەگى باستى تۇلعا. سوندىقتان اكە دە، شەشە دە بالالارىنىڭ جان دۇنيەسىنە ءۇڭىلىپ، مىنەز - قۇلقىنداعى ەرەكشەلىكتەردى جەتە بىلگەنى ءجون. بالالارمەن اڭگىمەلەسكەندە ولاردىڭ پىكىرىمەن دە ساناسىپ وتىرعان ورىندى. ءوز بالاسىمەن اشىق سويلەسە الماي، سىرلاسا بىلمەيتىن اتا — انالار «ەكەۋمىز دە جۇمىستامىز، كەشكىسىن ءۇي شارۋاسىنان قول تيمەيدى، بالامەن سويلەسۋگە ۋاقىت جوق» دەگەندى ايتادى. بۇل دۇرىس ەمەس. بالامەن سويلەسۋگە ءتىپتى ارنايى ۋاقىت ءبولۋدىڭ قاجەتى جوق. اكە مەن شەشە ۇل - قىزدارمەن ءۇي شارۋاسىندا ءجۇرىپ - اق اڭگىمەلەسىپ، وي بولىسۋگە نەگە بولماسقا. جانۇياداعى جانجال، ۇلكەندەردىڭ اۋزىنا كەلگەن سوزدەردى ايتۋى، بالانىڭ كوزىنشە باسقا بىرەۋدى سوگۋى، بىرەۋدىڭ سىرتىنان وسەك ايتۋى بالاعا تەرىس اسەر ەتەدى. بالا الدىندا اكە - شەشە ءۇي ءىشىنىڭ ۇلكەندەردىڭ ادەپتىلىك تانىتقانى ءجون. مىسالى، اراق پەن تەمەكىنىڭ تولىپ جاتقان زيانىن بىلە تۇرا، بالالاردىڭ كوزىنشە اراق ءىشىپ، ءۇستى - ۇستىنە تەمەكى تارتقاندار بار. «كورىنگەن تاۋدىڭ الىستىعى جوق» دەيدى، ەرتەڭ - اق ۇل ءوسىپ ەر جەتەدى، قىز ءوسىپ بوي جەتەدى.
سوندا اراق پەن تەمەكىنىڭ زيانىن قالاي ۇقتىرامىز. نەگىزىنەن جانۇيانىڭ شىرقى بۇزىلعان، اتا - اناسى ماسكۇنەمدىككە سالىنعان نەمەسە جارامدىق جاعىنان ازعىندانعان ورتادا بالا، ءجاسوسپىرىم قاشانعى جيرەنىشتى كورىنىستى، ونداعى ايقاي - شۋ مەن داۋ - جانجالعا، ۇرىس - كەرىسكە شىداپ جۇرە بەرمەك. باسقا ءومىر اڭسايدى نەمەسە تەرىس تاربيەگە تەز بوي الدىرىپ ۇلگەرەدى، ەگەر وسى تەرىس جولعا مۇلدە بەت بۇرىپ كەتسە، وندا بايتەرەكتىڭ ءبىر بۇتاعى قيسىق ءوستى دەي بەرىڭىز. باقىتسىز قىز، بۇزاقى ۇل وسىدان شىعادى. سوندا نەگىزگى كىنانى كىمنەن ىزدەيمىز؟! بۇزاقىلىقتىڭ باسى بوس جۇرۋدەن باستالادى. كەيدە ساباقتى ءجيى قالدىرۋعا ءار ءتۇرلى سىلتاۋلاردى ۇلكەندەردىڭ ءوزى ۇيرەتىپ وتىرادى. بۇل جاعدايدا بالاعا وتىرىك ايتۋدى ۇيرەتىپ وتىرعان اڭعارماي دا قالۋى مۇمكىن. جاس شىبىقتى قالاي يسەڭ، سولاي وسەدى عوي. ءيا، «ۇيادا نە كورسەڭ ۇشقاندا سونى ىلەرسىڭ» دەمەكشى اتا - انا تاربيەسى بالا ومىرىندە ۇلكەن ءىز قالدىرادى.
بالانىڭ بويىنا بارلىق جاقسى قاسيەتتەردى دارىتۋ، ءتىپتى جانىندا جۇرگەن دوستارىنا دەيىن ءمان بەرۋ، تابيعات سىيلاعان دارىنى بولسا دامىتۋ، دۇرىس ءبىلىم الۋىنا جاعداي جاساۋ — اتا - انانىڭ باستى پارىزى. ەندەشە بالا تاربيەسىندە ۇساق-تۇيەك دەيتىن ەشنارسە جوق جانە سول نارسەدەن دە قاتەلەسۋگە قاقىمىز جوق. بالا — ءار جانۇيانىڭ باقىتى. ولاي بولسا، ءوز باقىتىمىزدى باعالاي بىلەيىك. شاكارىم اتامىزدىڭ « ادامنىڭ جاقسى ءومىر سۇرۋىنە ءۇش ساپا نەگىز بولا الادى، ولار بارلىعىنان ۇستەم بولاتىن ادال ەڭبەك، ءمىنسىز اقىل، تازا جۇرەك. بۇل ساپالار ادامدى دۇنيەگە كەلگەن كۇنىنەن باستاپ تاربيەلەيدى» دەگەنىندەي، قۇندى قاسيەتتەرگە نە رۋحاني ادامدى قالىپتاستىرۋ - شىنىندا دا ونىڭ تۋعان كەزىنەن باستالسا كەرەك. ال ادامنىڭ ادام بولىپ قالىپتاسۋىندا اتا - انامەن قاتار تاربيەشى مەن ءمۇعالىمنىڭ دە ءرولى بار.
قاراپايىم مىسالعا جۇگىنسەك، مەكتەپكە كەلگەن كەزىندە سونداي سۇيكىمدى، ءتىلالعىش، جۇرەگى تازا، سەزىمى پاك جاس ءبۇلدىرشىن ورتا نەمەسە جوعارى بۋىنعا كەلگەندە نەگە وزگەرىپ سالا بەرەدى؟ سوندىقتان مىنا بالا قانداي ەدى، قالاي وزگەرىپ كەتتى؟ مىناداي جامان ادەتتەردى قايدان ۇيرەنىپ الا قويدى؟ نەگە وزبىرلىق جاسۋعا بەيىم بولىپ الدى؟- دەگەن سياقتى ساۋالدار الدىڭنان كەسە - كولدەنەڭدەيدى. ارينە، ونىڭ سەبەپتەرىن جان - جاقتان ىزدەۋگە بولادى. اتا - اناسىن جۇرگەن ورتاسىن قوسقاندا ونىڭ تاربيەسىنە مۇعالىمنەن باسقا بىرنەشە ادامنىڭ قاتىسى بار. بالاعا جۇرەك جىلۋى قاشان دا قاجەت جانە ول ەشقاشان ارتىق بولمايدى. اتا - اناسىنان كورمەگەن سۇيىسپەنشىلىكتى مۇعالىمنەن كورگەن بالا مەنىڭ اتا - انام دا وسىنداي بولسا، دەپ ارمانداۋى مۇمكىن. ءمۇعالىمىن تەك جاقسى قىرىنان تانىعان وقۋشى ءۇشىن ونىڭ ايتقانى انىق، دەگەنى ءدال بولىپ كورىنەدى. بالاسىن قالاي جاقسى كورەتىنىن دۇرىس ءبىلدىرۋ كەز كەلگەن اتا - انانىڭ قولىنان كەلە بەرمەيدى.
بىرەۋ جاقسى كيىندىرىپ قويادى، بىرەۋ تاماعى توق بولسا بولدى دەپ، قالتاسىنا اقشاسىن سالىپ بەرگەنىنە ءماز. بىرەۋلەرى وتە قاتال، ايتقانىن ورىنداتادى. بالا قورىققاننان ۋاقىتشا تىڭدايدى، ءبىراق اتا - اناسىنىڭ ۋىسىنان شىققان سوڭ ءوزىن - ءوزى ۇستاي المايتىن جاعدايعا جەتەدى. ءمۇعالىم وقۋشىعا ماتەريالدىق جاعداي جاساعانمەن، ونىڭ ومىرىنە ازىق بولار ەڭ قىمبات اسىل قاسيەتتەر: ادامزاتتىق قۇندىلىقتارمەن، بىلىممەن قامتاماسىز ەتىپ، قارۋلاندىرادى. التىن بەسىك - وتباسى بولسا، التىن ۇيا - مەكتەپ. ءيا، ولاردىڭ التىنعا بالانۋى نەلىكتەن؟ ەكەۋى دە قاسيەتتى، ءارى قاستەرلى. ويتكەنى، وتباسى ادامدى دۇنيەگە اكەلىپ، قالىپتاستىرىپ، دامىتىپ، جەتىلدىرىپ جاتسا، مەكتەپ ارقىلى مەن ءبىلىمى ادامزاتتىق قۇندىلىقتارمەن تولىسقان، جان - جاقتى جەتىلگەن، ءوز بەتىمەن ءومىر سۇرۋگە بەيىم، قورشاعان ورتامەن تىكەلەي بايلانىسقا شىعا الاتىن، تولىققاندى ادام ەتىپ تاربيەلەپ شىعارادى. وسى ەكى ورتانىڭ دا ماقساتى - ورتاق، مىندەت - بىرەۋ.
دەمەك، ءمۇعالىم مەن تاربيەشى قاۋىمنىڭ قيىندىقتارعا ءجيى كەزدەسىپ، ۇنەمى تولعانىستا جۇرەتىنى دە سودان. سوندىقتان كەز كەلگەن ءمۇعالىم بالامەن بايلانىسقا شىقپاس بۇرىن، وقۋ - تاربيە جۇمىسىنداعى قىزمەتىن ءوزىن - ءوزى تانۋدان باستاعانى ءجون. ءوزىڭنىڭ بالا بولعانىڭدى، ءوزىڭنىڭ اتا - انا ەكەنىڭدى، ءوزىڭنىڭ ۇستاز ەكەنىڭدى وي ەلەگىنەن ءجيى - ءجيى وتكىزىپ وتىرساڭ، وزگە الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىكتىڭ سىرى بىردەن ايقىندالا باستايدى. عۇلاما ءال - فارابي «دۇنيەدەگى ەڭ وڭاي نارسە اقىل ايتۋ، ەڭ قيىنى ءوزىڭدى ءوزىڭ ءتۇسىنۋ» دەسە، ك. ماركس «ءوزىڭدى ءوزىڭ تانۋ دانالىقتىڭ ءبىرىنشى بەلگىسى» دەپ ەسكەرتەدى. ەڭ باستىسى، بالانىڭ جان ازىعىنا ءزارۋ ەكەنىن ەش ۋاقىتتا ۇمىتۋعا بولمايدى. اباي اتامىزدىڭ جەتىنشى قارا سوزىندە «جاس بالا انادان تۋعاندا ەكى ءتۇرلى مىنەزبەن تۋادى. ءبىرىنشىسى - ىشسەم، جەسەم، ۇيىقتاسام دەپ تۋادى. بۇلار ءتاننىڭ قۇمارى، بۇلار بولماسا ءتان جانعا قوناق ءۇي بولا المايدى، hءام ءوزى وسپەيدى، قۋات تاپپايدى. ەكىنشىسى - بىلسەم ەكەن دەپ ۇمتىلىپ، ودان ەرجەتىڭكىرەگەندە يت ۇرسە دە، مال شۋلاسا دا، بىرەۋ كۇلسە دە، بىرەۋ جىلاسا دا تۇرا جۇگىرىپ، «ول نەمەنە؟» «بۇل نەمەنە؟» دەپ، «ول نەگە ۇيتەدى؟» «بۇل نەگە بۇيتەدى؟» دەپ، كوزى كورگەن، قۇلاعى ەستىگەننىڭ ءبارىن سۇراپ، تىنىشتىق كورمەيدى. مۇنىڭ ءبارى « جان قۇمارى، بىلسەم ەكەن، كورسەم ەكەن، ۇيرەنسەم ەكەن.»دەگەن ۇلكەن ءپالساپالىق وي جاتىر. ياعني، بالاعا تۋعاننان ءتان ازىعى - تاماق قانداي قاجەت بولسا، جان ازىعى - جىلۋلىق، سۇيىسپەنشىلىك تە سونداي قاجەت. ال ونىڭ قاجەتىن قاناعاتتاندىرماي، تۇپكى ماقسات ەشقاشان ورىندالمايتىنى بەلگىلى ءجايت. مۇنى ءمۇعالىم دە، اتا - انا دا استە ەستەن شىعارماعاندارى ءجون.
ول — بالا تاربيەسى. بالا تاربيەسىندە العاشقى ۇستاز — اتا - انا. بالا ءۇشىن ءۇي ىشىنەن، اتا - انادان ارتىق تاربيەشى جوق. ادامگەرشىلىك، باۋىرمالدىق، تاتۋلىق، قايىرىمدىلىق، ادەپتىلىك، يناباتتىلىق سياقتى قاسيەتتەر — جانۇيادا تاربيە بالاعا سوزبەن، تەوريامەن دامىمايدى، ۇلكەندەردىڭ ۇلگىسىمەن سىڭەدى. «اكەگە قاراپ ۇل وسەر، شەشەگە قاراپ قىز وسەر» دەيدى حالىق دانالىعى. بالا كىشكەنتاي كەزىنەن - اق ءار نارسەگە اۋەستەنىپ ۇلكەندەرگە كومەكتەسكىسى كەلەدى. بۇعان كەيبىر اكە - شەشە «جۇمىسىمدى بوگەيسىڭ، ىستەپ جاتقان ءىسىمدى بۇلدىرەسىڭ» دەپ ۇرىسىپ جىبەرۋى مۇمكىن. بۇل قاتە تۇسىنىك. كەرىسىنشە، ءوزىڭ جۇمىس ىستەپ جۇرگەندە بالانىڭ قولىنان كەلەتىن ىسىنە جاعداي تۋعىزىپ، ونىڭ ۇيرەنۋىنە كومەكتەسكەن ورىندى. ءتىپتى بالاعا بەرگەن تاپسىرماڭىزدىڭ اياعىنا دەيىن ورىندالۋىنا توزىمدىلىكپەن باقىلاۋ كەرەكتىگىن دە ۇمىتپاعان ءجون. ءوستىپ بالانىڭ بىرتە - بىرتە ەڭبەككە دەگەن بولاشاعىنا جول اشىلادى. ءارى ىستەگەن ءىسىن ۇقىپتى دا تىندىرىمدى ورىنداۋىنا باعىت بەرەسىز. بالانىڭ جاقسى ءىسىن ماداقتاپ، تەرىسىن وڭ ەتىپ ءتۇسىندىرىپ وتىرسا، ول دا ەرەسەكتەردى سىيلاپ، كەز كەلگەن تاپسىرماسىن ورىنداۋعا قارسىلىق بىلدىرمەيدى. ورىنسىز ۇرىسۋ، زەكۋ، سۇراقتارىنا دورەكى، كەلتە جاۋاپ بەرۋ نەمەسە ءادىل تالاپ قويا الماۋ اتا - انانىڭ بەدەلىن تۇسىرەدى.
اتا — انا — بالا تاربيەسىندەگى باستى تۇلعا. سوندىقتان اكە دە، شەشە دە بالالارىنىڭ جان دۇنيەسىنە ءۇڭىلىپ، مىنەز - قۇلقىنداعى ەرەكشەلىكتەردى جەتە بىلگەنى ءجون. بالالارمەن اڭگىمەلەسكەندە ولاردىڭ پىكىرىمەن دە ساناسىپ وتىرعان ورىندى. ءوز بالاسىمەن اشىق سويلەسە الماي، سىرلاسا بىلمەيتىن اتا — انالار «ەكەۋمىز دە جۇمىستامىز، كەشكىسىن ءۇي شارۋاسىنان قول تيمەيدى، بالامەن سويلەسۋگە ۋاقىت جوق» دەگەندى ايتادى. بۇل دۇرىس ەمەس. بالامەن سويلەسۋگە ءتىپتى ارنايى ۋاقىت ءبولۋدىڭ قاجەتى جوق. اكە مەن شەشە ۇل - قىزدارمەن ءۇي شارۋاسىندا ءجۇرىپ - اق اڭگىمەلەسىپ، وي بولىسۋگە نەگە بولماسقا. جانۇياداعى جانجال، ۇلكەندەردىڭ اۋزىنا كەلگەن سوزدەردى ايتۋى، بالانىڭ كوزىنشە باسقا بىرەۋدى سوگۋى، بىرەۋدىڭ سىرتىنان وسەك ايتۋى بالاعا تەرىس اسەر ەتەدى. بالا الدىندا اكە - شەشە ءۇي ءىشىنىڭ ۇلكەندەردىڭ ادەپتىلىك تانىتقانى ءجون. مىسالى، اراق پەن تەمەكىنىڭ تولىپ جاتقان زيانىن بىلە تۇرا، بالالاردىڭ كوزىنشە اراق ءىشىپ، ءۇستى - ۇستىنە تەمەكى تارتقاندار بار. «كورىنگەن تاۋدىڭ الىستىعى جوق» دەيدى، ەرتەڭ - اق ۇل ءوسىپ ەر جەتەدى، قىز ءوسىپ بوي جەتەدى.
سوندا اراق پەن تەمەكىنىڭ زيانىن قالاي ۇقتىرامىز. نەگىزىنەن جانۇيانىڭ شىرقى بۇزىلعان، اتا - اناسى ماسكۇنەمدىككە سالىنعان نەمەسە جارامدىق جاعىنان ازعىندانعان ورتادا بالا، ءجاسوسپىرىم قاشانعى جيرەنىشتى كورىنىستى، ونداعى ايقاي - شۋ مەن داۋ - جانجالعا، ۇرىس - كەرىسكە شىداپ جۇرە بەرمەك. باسقا ءومىر اڭسايدى نەمەسە تەرىس تاربيەگە تەز بوي الدىرىپ ۇلگەرەدى، ەگەر وسى تەرىس جولعا مۇلدە بەت بۇرىپ كەتسە، وندا بايتەرەكتىڭ ءبىر بۇتاعى قيسىق ءوستى دەي بەرىڭىز. باقىتسىز قىز، بۇزاقى ۇل وسىدان شىعادى. سوندا نەگىزگى كىنانى كىمنەن ىزدەيمىز؟! بۇزاقىلىقتىڭ باسى بوس جۇرۋدەن باستالادى. كەيدە ساباقتى ءجيى قالدىرۋعا ءار ءتۇرلى سىلتاۋلاردى ۇلكەندەردىڭ ءوزى ۇيرەتىپ وتىرادى. بۇل جاعدايدا بالاعا وتىرىك ايتۋدى ۇيرەتىپ وتىرعان اڭعارماي دا قالۋى مۇمكىن. جاس شىبىقتى قالاي يسەڭ، سولاي وسەدى عوي. ءيا، «ۇيادا نە كورسەڭ ۇشقاندا سونى ىلەرسىڭ» دەمەكشى اتا - انا تاربيەسى بالا ومىرىندە ۇلكەن ءىز قالدىرادى.
بالانىڭ بويىنا بارلىق جاقسى قاسيەتتەردى دارىتۋ، ءتىپتى جانىندا جۇرگەن دوستارىنا دەيىن ءمان بەرۋ، تابيعات سىيلاعان دارىنى بولسا دامىتۋ، دۇرىس ءبىلىم الۋىنا جاعداي جاساۋ — اتا - انانىڭ باستى پارىزى. ەندەشە بالا تاربيەسىندە ۇساق-تۇيەك دەيتىن ەشنارسە جوق جانە سول نارسەدەن دە قاتەلەسۋگە قاقىمىز جوق. بالا — ءار جانۇيانىڭ باقىتى. ولاي بولسا، ءوز باقىتىمىزدى باعالاي بىلەيىك. شاكارىم اتامىزدىڭ « ادامنىڭ جاقسى ءومىر سۇرۋىنە ءۇش ساپا نەگىز بولا الادى، ولار بارلىعىنان ۇستەم بولاتىن ادال ەڭبەك، ءمىنسىز اقىل، تازا جۇرەك. بۇل ساپالار ادامدى دۇنيەگە كەلگەن كۇنىنەن باستاپ تاربيەلەيدى» دەگەنىندەي، قۇندى قاسيەتتەرگە نە رۋحاني ادامدى قالىپتاستىرۋ - شىنىندا دا ونىڭ تۋعان كەزىنەن باستالسا كەرەك. ال ادامنىڭ ادام بولىپ قالىپتاسۋىندا اتا - انامەن قاتار تاربيەشى مەن ءمۇعالىمنىڭ دە ءرولى بار.
قاراپايىم مىسالعا جۇگىنسەك، مەكتەپكە كەلگەن كەزىندە سونداي سۇيكىمدى، ءتىلالعىش، جۇرەگى تازا، سەزىمى پاك جاس ءبۇلدىرشىن ورتا نەمەسە جوعارى بۋىنعا كەلگەندە نەگە وزگەرىپ سالا بەرەدى؟ سوندىقتان مىنا بالا قانداي ەدى، قالاي وزگەرىپ كەتتى؟ مىناداي جامان ادەتتەردى قايدان ۇيرەنىپ الا قويدى؟ نەگە وزبىرلىق جاسۋعا بەيىم بولىپ الدى؟- دەگەن سياقتى ساۋالدار الدىڭنان كەسە - كولدەنەڭدەيدى. ارينە، ونىڭ سەبەپتەرىن جان - جاقتان ىزدەۋگە بولادى. اتا - اناسىن جۇرگەن ورتاسىن قوسقاندا ونىڭ تاربيەسىنە مۇعالىمنەن باسقا بىرنەشە ادامنىڭ قاتىسى بار. بالاعا جۇرەك جىلۋى قاشان دا قاجەت جانە ول ەشقاشان ارتىق بولمايدى. اتا - اناسىنان كورمەگەن سۇيىسپەنشىلىكتى مۇعالىمنەن كورگەن بالا مەنىڭ اتا - انام دا وسىنداي بولسا، دەپ ارمانداۋى مۇمكىن. ءمۇعالىمىن تەك جاقسى قىرىنان تانىعان وقۋشى ءۇشىن ونىڭ ايتقانى انىق، دەگەنى ءدال بولىپ كورىنەدى. بالاسىن قالاي جاقسى كورەتىنىن دۇرىس ءبىلدىرۋ كەز كەلگەن اتا - انانىڭ قولىنان كەلە بەرمەيدى.
بىرەۋ جاقسى كيىندىرىپ قويادى، بىرەۋ تاماعى توق بولسا بولدى دەپ، قالتاسىنا اقشاسىن سالىپ بەرگەنىنە ءماز. بىرەۋلەرى وتە قاتال، ايتقانىن ورىنداتادى. بالا قورىققاننان ۋاقىتشا تىڭدايدى، ءبىراق اتا - اناسىنىڭ ۋىسىنان شىققان سوڭ ءوزىن - ءوزى ۇستاي المايتىن جاعدايعا جەتەدى. ءمۇعالىم وقۋشىعا ماتەريالدىق جاعداي جاساعانمەن، ونىڭ ومىرىنە ازىق بولار ەڭ قىمبات اسىل قاسيەتتەر: ادامزاتتىق قۇندىلىقتارمەن، بىلىممەن قامتاماسىز ەتىپ، قارۋلاندىرادى. التىن بەسىك - وتباسى بولسا، التىن ۇيا - مەكتەپ. ءيا، ولاردىڭ التىنعا بالانۋى نەلىكتەن؟ ەكەۋى دە قاسيەتتى، ءارى قاستەرلى. ويتكەنى، وتباسى ادامدى دۇنيەگە اكەلىپ، قالىپتاستىرىپ، دامىتىپ، جەتىلدىرىپ جاتسا، مەكتەپ ارقىلى مەن ءبىلىمى ادامزاتتىق قۇندىلىقتارمەن تولىسقان، جان - جاقتى جەتىلگەن، ءوز بەتىمەن ءومىر سۇرۋگە بەيىم، قورشاعان ورتامەن تىكەلەي بايلانىسقا شىعا الاتىن، تولىققاندى ادام ەتىپ تاربيەلەپ شىعارادى. وسى ەكى ورتانىڭ دا ماقساتى - ورتاق، مىندەت - بىرەۋ.
دەمەك، ءمۇعالىم مەن تاربيەشى قاۋىمنىڭ قيىندىقتارعا ءجيى كەزدەسىپ، ۇنەمى تولعانىستا جۇرەتىنى دە سودان. سوندىقتان كەز كەلگەن ءمۇعالىم بالامەن بايلانىسقا شىقپاس بۇرىن، وقۋ - تاربيە جۇمىسىنداعى قىزمەتىن ءوزىن - ءوزى تانۋدان باستاعانى ءجون. ءوزىڭنىڭ بالا بولعانىڭدى، ءوزىڭنىڭ اتا - انا ەكەنىڭدى، ءوزىڭنىڭ ۇستاز ەكەنىڭدى وي ەلەگىنەن ءجيى - ءجيى وتكىزىپ وتىرساڭ، وزگە الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىكتىڭ سىرى بىردەن ايقىندالا باستايدى. عۇلاما ءال - فارابي «دۇنيەدەگى ەڭ وڭاي نارسە اقىل ايتۋ، ەڭ قيىنى ءوزىڭدى ءوزىڭ ءتۇسىنۋ» دەسە، ك. ماركس «ءوزىڭدى ءوزىڭ تانۋ دانالىقتىڭ ءبىرىنشى بەلگىسى» دەپ ەسكەرتەدى. ەڭ باستىسى، بالانىڭ جان ازىعىنا ءزارۋ ەكەنىن ەش ۋاقىتتا ۇمىتۋعا بولمايدى. اباي اتامىزدىڭ جەتىنشى قارا سوزىندە «جاس بالا انادان تۋعاندا ەكى ءتۇرلى مىنەزبەن تۋادى. ءبىرىنشىسى - ىشسەم، جەسەم، ۇيىقتاسام دەپ تۋادى. بۇلار ءتاننىڭ قۇمارى، بۇلار بولماسا ءتان جانعا قوناق ءۇي بولا المايدى، hءام ءوزى وسپەيدى، قۋات تاپپايدى. ەكىنشىسى - بىلسەم ەكەن دەپ ۇمتىلىپ، ودان ەرجەتىڭكىرەگەندە يت ۇرسە دە، مال شۋلاسا دا، بىرەۋ كۇلسە دە، بىرەۋ جىلاسا دا تۇرا جۇگىرىپ، «ول نەمەنە؟» «بۇل نەمەنە؟» دەپ، «ول نەگە ۇيتەدى؟» «بۇل نەگە بۇيتەدى؟» دەپ، كوزى كورگەن، قۇلاعى ەستىگەننىڭ ءبارىن سۇراپ، تىنىشتىق كورمەيدى. مۇنىڭ ءبارى « جان قۇمارى، بىلسەم ەكەن، كورسەم ەكەن، ۇيرەنسەم ەكەن.»دەگەن ۇلكەن ءپالساپالىق وي جاتىر. ياعني، بالاعا تۋعاننان ءتان ازىعى - تاماق قانداي قاجەت بولسا، جان ازىعى - جىلۋلىق، سۇيىسپەنشىلىك تە سونداي قاجەت. ال ونىڭ قاجەتىن قاناعاتتاندىرماي، تۇپكى ماقسات ەشقاشان ورىندالمايتىنى بەلگىلى ءجايت. مۇنى ءمۇعالىم دە، اتا - انا دا استە ەستەن شىعارماعاندارى ءجون.
You Might Also Like
