ويۋ - ورنەك - ورەلى ونەر
جۇمىستىڭ تاقىرىبى: «ويۋ - ورنەك - ورەلى ونەر»
ءى. كىرىسپە
مازمۇنى
ءىى. پىكىر
ءىىى. اننوتاسيا
ءىV. كەزەڭدەر: 1. قازاقستاننىڭ ويۋ - ورنەك ونەرى. اندرونوۆ مادەنيەتى
2. ويۋ - ورنەك تۇرلەرى.
3. ويۋ - ورنەك قۇرلىسى.
4. قازاق ويۋ - ورنەكتەرىنىڭ ماعىناسى مەن تاربيەلىك ءمانى تۋرالى.
5. ويۋ - ورنەك زەرتتەۋشىلەرى.
6. ورنەكتەردىڭ تۇستەرى مەن بوياۋلارى جانە بۇيىمداردى ورنەكتەۋ.
7. ويۋ - ورنەكتەردىڭ قازىرگى زامان تالابىنا ساي قولدانىلۋى.
8. تاريحتىڭ تاڭباسى – ويۋ - ورنەك
9. جەكە شىعارماشىلىعى
V. قورىتىندى
Vءى. پايدالانىلعان ادەبيەتتەر ءتىزىمى
اننوتاسيا
قازاقتىڭ ساندىك – قولدانبالى ويۋ - ورنەگى جايلى ءسوز قوزعاعاندا، كوز الدىڭىزعا اسەمدىك پەن سۇلۋلىق الەمى ەرىكسىز ەلەستەيدى. ونى ءبىر قاسيەتتى سوزدەر ونەردىڭ قاي سالاسى بولماسىن سازگەرلىك، ادەبيەت، بەينەلەۋ جانە ت. ب. ونەردىڭ بارلىق سالالارىنا ورتاق دۇنيەلەر. قازاق حالقىنىڭ ەجەلگى زامانداردان - اق قالىپتاسىپ، ۇنەمى دامۋمەن، جەتىلدىرۋمەن كەلە جاتقان ويۋ - ورنەگى – سول سۇلۋلىق الەمىنىڭ ىشىندەگى ەرەكشە ءبىر سالاسى.
ويۋ - ورنەك – تاريحى تەرەڭدە جاتقان، تەورياسى كۇردەلى اسەمدىك ونەرى.
كازاحسكوە نارودنو - پريكلادنوە يسكۋسستۆو، اسسوسيرۋەتسيا س كراسوتوي نەجنوستيۋ، بلاگورودستۆوم كازاحسكوگو نارودا. ەتي ناسيونالنىە كاچەستۆا يسپولزۋيۋتسيا ۆ ليۋبوم جانرە يسكۋسستۆا. ۆ ليتەراتۋرە، ارحيتەكتۋرە، اكۋلتۋرە ي. ت. د.
نارودنو - پريكلادنوە يسكۋسستۆو، ياۆلياەتسيا ودنوي يز دريەۆنەيشيح يسكۋسستۆ، ا تاكجە ۆ سوۆرەمەننوم ميرە ونو پوستوياننو وبنوۆلياەتسيا ي پرەبرياجاەتسيا كازاحسكيي ناسيونالنىي ورنامەنت – ەتو ۆيد يسكۋسستۆا، كورنيامي ۋحودياششيي گلۋبوكو ۆ يستوريۋ، ي يمەيۋششيي سلوجنۋيۋ تەوريۋ.
Kazakh folk – arts and crafts، is associ a ted with beauty، generosity of the Kazakh people. These national guality used in any genre of art in liferature in architecture، sculpture etc. Folk - arts and crafts is one of the oldest arts، as well as in the modern world is constantly updated and changld.
زەرتتەۋ ماقساتى:
ويۋ - ورنەك ونەرى - قازاق حالقىنىڭ اۋىز ادەبيەتى سەكىلدى مادەني شەجىرە. ماقسات، بولاشاق ۇرپاقتارىمىزعا ۇمىت بولىپ بارا جاتقان وسى ونەردى تانىستىرىپ قانا قويماي، ونى قولونەر، سۋرەت، ساۋلەت ونەرى جانە ءوندىرىس سالالارىنا ەندىرە وتىرىپ، وسى ونەردى قايتا جاڭعىرتۋ، وعان جاڭا مازمۇن بەرۋ.
حالقىمىزدىڭ كوركەم مۇراسى ويۋ - ورنەك ونەرىن، عىلىمي تۇرعىدان زەرتتەپ، ونىڭ كونە جانە وزىق ۇلگىلەرىن سورەلەپ شىعۋ، تاريحىن، قوعامدىق الەۋمەتتىك، تاربيەلىك ءمانىن اشۋ.
زەرتتەۋ نىسانى:
ويۋ - ورنەك ونەردى تۇتىنۋ قاجەتتىگىن، ونەردىڭ جاڭا باعىتتارىن انىقتاۋ، جۇيەلەۋ.
قازاق ويۋ - ورنەگىنىڭ ءار ءتۇرلى تاريحي كەزەڭدەردەگى كومپوزيسيالىق ەرەكشەلىكتەرىن انىقتاپ، ولاردىڭ دامۋ جولدارىن زەردەلەپ، عىلىمي نەگىزدەرىن جۇيەلەۋ.
زەرتتەۋ قۇرىلىمى:
زەرتتەۋ جۇمىسى كىرىسپەدەن، كەزەڭدەردەن، قورىتىندىدان، پايدالانىلعان ادەبيەتتەر تىزىمىنەن تۇرادى.
زەرتتەۋدىڭ وزەكتىلىگى:
ۇلتتىق ويۋ - ورنەكتەردى زەرتتەي وتىرىپ، حالقىمىزدىڭ ويۋ - ورنەگىن وشۋگە، جوعالۋعا جاتپايتىنىن جاس ۇرپاققا دارىپتەۋ.
زەرتتەۋدىڭ مىندەتتەرى:
- وتانىما، ءوز ەلىمە ادال قىزمەت ەتۋ.
1) ويۋ - ورنەك ونەرىنىڭ شىعۋ تاريحى مەن سول زامانعى قوعام دامۋى.
2) ويۋ - ورنەك تۇرلەرى مەن ونىڭ ەكونوميكاسى ماتەريالدىڭ قۇنى.
3) ويۋ - ورنەكتى تۇتىنۋ قاجەتتىلىگى مەن ورىندالۋ تەحنيكاسى.
4) جەكە شىعارماشىلىق تۇلعانىڭ دامۋى. قولونەر شەبەرلەرىنىڭ شىعارماشىلىعى.
5) ونەردىڭ جاڭا باعىتتارىن انىقتاۋ، جۇيەلەۋ.
6) زامان تالابىنا ساي حالقىمىزدىڭ ۇلتتىق مادەنيەتى مەن رۋحاني مۇرالارىن ويۋ - ورنەك ونەرى ارقىلى ۇرپاق ساناسىنا ءسىڭىرۋ.
جۇمىستىڭ ورىندالۋ ادىستەرى:
بۇگىنگى تاقىرىپقا بايلانىستى تۋىنداپ وتىرعان ماسەلەگە قاتىستى عىلىمي ادىستەمە كوزدەرىن تەوريا تۇرىندە تالداۋ.
وقۋشىلاردىڭ ويۋ - ورنەك ونەرىنە دەگەن وقۋ تانىمدىق شىعارماشىلىعىن، ءىس ارەكەتىن تالداۋ.
جۇمىستىڭ ناتيجەسى:
اتا - بابالارىمىزدىڭ جيناقتاپ دايىنداعان باي تاجىريبەسىن قولدانا وتىرىپ، ويۋ - ورنەكتىڭ تەحنولوگياسىن تاڭداپ الۋداعى وقۋشىنىڭ ىسكەرلىگىن، شەبەرلىگىن قالىپتاستىرۋ.
ورنەكتەلگەن بۇيىم ارقىلى وقۋشىنىڭ ۇلتتىق ونەرگە دەگەن كوز - قاراسىن، قىزىعۋشىلىعىن دامىتۋ.
زەرتتەۋدىڭ جاڭالىعى:
عاسىرلار بويى كەلە جاتقان ويۋ – ورنەكتەردى عىلىمي تۇرعىدا تالداپ، جاڭا زامان تالابىنا ساي وزگەرىستەر ەنگىزۋ جولدارىن قاراستىرۋ.
قازىرگى زامان تالابىنا ساي شەبەرلەردىڭ شىعارماسىنىڭ دۇنيەگە كەلۋى زەرتتەۋ مەن بىلگىرلىكتى، ەڭبەكقورلىقتى، عىلىمدىلىقتى، تالانت پەن دارىندىلىقتى قاجەت ەتەتىندىگىن ۇعىنۋ.
دامۋ تاريحى
قازاق ويۋ - ورنەگى - عاسىرلار بويى دامىپ كەلە جاتقان ونەر تۋىندىسى. حالقىمىزدىڭ قاي قولونەر سالاسىن الساق تا، ويۋ - ورنەكتەر وزىندىك ەرەكشەلىگىن ساقتاي وتىرىپ، بەلگىلى ءبىر تارتىپپەن ورنالاسقانىن كورەمىز. ويۋلاردىڭ ەجەلدەن كەلە جاتقان نۇسقالارىندا ەلەمەنتتەر قۇستىڭ، گۇلدىڭ، جانۋارلاردىڭ ءتۇرىن تۇسپالداپ تۇراتىنى بەلگىلى.
كونە تۇركىلەردىڭ تۇسىنىگى بويىنشا، قۇس - كوكتىڭ، بالىق - سۋدىڭ، اعاش - جەردىڭ بەلگىسى. سول قازاق ويۋ - ورنەگىنىڭ ماقۇلىقاتى، ناۋبەت اتى، عارىشتاتى، تىكەسىزىقتى، نىشاندىق، تانىمدىق ت. ب سارىندارىنىڭ مازمۇنىن بايىتا ءتۇستى. حالقىمىزدىڭ عاسىرلار بويى مۇرا بولىپ كەلە جاتقان 60 - قا جۋىق ويۋلاردىڭ مازمۇنى مەن نۇسقاسى، اتاۋلارى جينالعان. مالىمەتتەرگە سۇيەنسەك، شەبەرلەر وزدەرىنىڭ قولونەر تۋىندىلارىنا تابيعاتتان الىنعان بەينەنى دالمە - ءدال تۇسىرۋگە ۇمتىلعان. بۇيىمداردا جان - جانۋارلاردىڭ ءمۇيىزى، دەنە مۇشەسى، تۇياعى، قۇستىڭ تۇمسىعى، تۇلكىنىڭ باسى، ءبورىنىڭ قۇلاعى نەمەسە ءيتتىڭ قۇيرىعى ت. ب جانە وسىمدىكتەردىڭ تۇرلەرى كەڭىنەن بەينەلەنگەن.
قازاق ويۋ ورنەگىنىڭ وزىنە ءتان دامۋ جولى مەن تاريحى بار. ول تاريح سوناۋ كونە زامانداردان ساق، اندرونوۆ مادەنيەتىنەن باستالادى. اندرونوۆ مادەنيەتى ب. ز. ب ەكى مىڭجىلدىقتىڭ سوڭعى جارتىسى مەن ءبىر مىڭجىلدىقتىڭ باسىندا باتىس ءسىبىر مەن قازاقستاندى مەكەندەگەن تايپالار مادەنيەتى. ال ب. ز. ب 7 - 10 عاسىردا ساقتار نەگىزىنەن وڭتۇستىك شىعىس جانە ورتالىق قازاقستان جەرلەرىن مەكەن ەتكەن. ساق تايپالارى تۋرالى قۇندى تاريحي دەرەكتەر ەجەلگى زامانعى گرەك جانە پارسى تاريحشىلارىنىڭ قول جازبالارىندا كەزدەسەدى. ول جازبالاردا گرەك تاريحشىلارى ساقتاردى «ازيالىق سكيفتەر» - دەپ، ال پارسى تاريحشىلارى «ساق»- دەپ اتاعان. بۇعان ەلىمىزدە ۇزاق جىلدار جۇرگىزگەن ارحەولوگيالىق زەرتتەۋلەردىڭ ناتيجەسىندە انىقتالعان. ەجەلگى مادەنيەتتىڭ ۇلگىلەرى دالەل بولا الادى.
ۇلتتىق ويۋ - ورنەك تۇرلەرى
قازاقتىڭ ويۋ - ورنەكتەرىنىڭ تۇرلەرى دە، اتاۋلارى دا كوپ. بۇل جەردە 200 - گە تارتا تۇرلەرىمەن جاس ۇرپاقتى كەڭىرەك تانىستىرىپ جانە ويۋ - ورنەكتەردىڭ كەيبىر زاتتىق ۇعىمدارىن ەسكە سالىپ، ولاردىڭ كەيىنگى جاستار ءۇشىن دە تۇسىنىكتى بولۋ جاعىن قاراستىردىق.
... عاسىرلار بويى ۇرپاقتان ۇرپاققا، ءبىر شەبەردىڭ ۇستالىق، ىسكەرلىك مانەرىنەن ەكىنشى بىرەۋگە ۇنەمى اۋىسىپ وتىرعاندىقتان وسى كۇنى كەيبىر وبلىستارداعى «ءقوشقارمۇيىز»، ورنەگى باستاپقى بەينەسىنەن وزگەرىپ كەتكەن. «ىرعاق»، «ساعات باۋ»، «تۇيەتابان»، «جۇرەكشە»، «قازتابان»- دەپ اتالاتىن ادەمى ورنەكتەردى كەيبىر وبلىس شەبەرلەرىنىڭ ورىنداۋىندا ولقىلىقتار بار. ەرتەدەن كەلە جاتقان حالىقتىق مۇرانى ەكشەپ، تازارتۋدى ويلاساق، ەڭ الدىمەن وسىنداي بۇرمالاۋشىلىقتان ارىلتىپ، ونى ادەمىلىگىنە جەتكىزە جاڭا ءتۇر، جاڭا مازمۇن بەرە دامىتۋىمىز قاجەت.
قازاقتىڭ ۇلتتىق ويۋ - ورنەكتەرىنىڭ نەگىزىن ىزدەستىرۋ ىسىندە ت. ق. باسەنوۆتىڭ «ورنامەنتى كازاحستانا ۆ ارحيتەكتۋرە» دەگەن كىتابى كوپتەگەن قۇندى ماتەريالدارعا تولى. اۆتور ويۋ - ورنەك ەلەمەنتتەرىنىڭ دامۋ تاريحىن كورسەتە كەلىپ، ولاردى ءتۇر - تۇرگە اجىراتادى. مىسالى: «ءارقارمۇيىز»، «قىرىق ءمۇيىز»، « ءسىڭارمۇيىز»، «قارماق»، «ىرعاق»، «ءقوشقارمۇيىز»، «جاپىراق»، «گۇل»، ت. ب.
ءاربىر ويۋ - ورنەكتەگى اتاۋ جاي عانا اتاۋ ەمەس، سول اتاۋلار ارقىلى ويۋ – ورنەكتىڭ تال بويىندا جاسىرىن جاتقان سىردى، ماڭىزدى دا ماعىنالى ويدى الۋعا بولادى.
ماسەلەن، «ورامال بالداق» - ويۋىنىڭ اتاۋىندا دا ماعىنالى ءمان جاتىر، «ورامال» - ايەلدەر باسىنا تارتاتىن جاۋلىق، «بالداق» - شىمىلدىقتىڭ باۋ وتكىزەتىن شىعىرشىعى، ىلگەگى، ياعني، ورامال مەن بالداق جاڭا تۇسكەن كەلىنگە شىمىلدىق تۇتۋ باسىنا جاۋلىق سالۋ سياقتى قازاق سالتىنىڭ شارتتى بەينەسى رەتىندە بەينەلەنگەن.
«ورامال بالداق» - ورنەگىنىڭ جان - جاعىنا «تۇمار»، «گۇل ويۋى»، «سۋ ويۋلارى» سالىنىپ، اققۋلارعا قىزىل، جاسىل، كوك تۇسپەن توقىلادى. مۇنىسى – «تۋعان جەردىڭ گۇلىندەي جايناپ، سارقىراپ توقتاماي، اقپاي سۋداي، ماڭگىلىك حالقىڭا قىزمەت ەت» - دەپ حالىقتىڭ جاڭا تۇسكەن كەلىنگە ايتاتىن ارمان تىلەگى.
ءى. كىرىسپە
مازمۇنى
ءىى. پىكىر
ءىىى. اننوتاسيا
ءىV. كەزەڭدەر: 1. قازاقستاننىڭ ويۋ - ورنەك ونەرى. اندرونوۆ مادەنيەتى
2. ويۋ - ورنەك تۇرلەرى.
3. ويۋ - ورنەك قۇرلىسى.
4. قازاق ويۋ - ورنەكتەرىنىڭ ماعىناسى مەن تاربيەلىك ءمانى تۋرالى.
5. ويۋ - ورنەك زەرتتەۋشىلەرى.
6. ورنەكتەردىڭ تۇستەرى مەن بوياۋلارى جانە بۇيىمداردى ورنەكتەۋ.
7. ويۋ - ورنەكتەردىڭ قازىرگى زامان تالابىنا ساي قولدانىلۋى.
8. تاريحتىڭ تاڭباسى – ويۋ - ورنەك
9. جەكە شىعارماشىلىعى
V. قورىتىندى
Vءى. پايدالانىلعان ادەبيەتتەر ءتىزىمى
اننوتاسيا
قازاقتىڭ ساندىك – قولدانبالى ويۋ - ورنەگى جايلى ءسوز قوزعاعاندا، كوز الدىڭىزعا اسەمدىك پەن سۇلۋلىق الەمى ەرىكسىز ەلەستەيدى. ونى ءبىر قاسيەتتى سوزدەر ونەردىڭ قاي سالاسى بولماسىن سازگەرلىك، ادەبيەت، بەينەلەۋ جانە ت. ب. ونەردىڭ بارلىق سالالارىنا ورتاق دۇنيەلەر. قازاق حالقىنىڭ ەجەلگى زامانداردان - اق قالىپتاسىپ، ۇنەمى دامۋمەن، جەتىلدىرۋمەن كەلە جاتقان ويۋ - ورنەگى – سول سۇلۋلىق الەمىنىڭ ىشىندەگى ەرەكشە ءبىر سالاسى.
ويۋ - ورنەك – تاريحى تەرەڭدە جاتقان، تەورياسى كۇردەلى اسەمدىك ونەرى.
كازاحسكوە نارودنو - پريكلادنوە يسكۋسستۆو، اسسوسيرۋەتسيا س كراسوتوي نەجنوستيۋ، بلاگورودستۆوم كازاحسكوگو نارودا. ەتي ناسيونالنىە كاچەستۆا يسپولزۋيۋتسيا ۆ ليۋبوم جانرە يسكۋسستۆا. ۆ ليتەراتۋرە، ارحيتەكتۋرە، اكۋلتۋرە ي. ت. د.
نارودنو - پريكلادنوە يسكۋسستۆو، ياۆلياەتسيا ودنوي يز دريەۆنەيشيح يسكۋسستۆ، ا تاكجە ۆ سوۆرەمەننوم ميرە ونو پوستوياننو وبنوۆلياەتسيا ي پرەبرياجاەتسيا كازاحسكيي ناسيونالنىي ورنامەنت – ەتو ۆيد يسكۋسستۆا، كورنيامي ۋحودياششيي گلۋبوكو ۆ يستوريۋ، ي يمەيۋششيي سلوجنۋيۋ تەوريۋ.
Kazakh folk – arts and crafts، is associ a ted with beauty، generosity of the Kazakh people. These national guality used in any genre of art in liferature in architecture، sculpture etc. Folk - arts and crafts is one of the oldest arts، as well as in the modern world is constantly updated and changld.
زەرتتەۋ ماقساتى:
ويۋ - ورنەك ونەرى - قازاق حالقىنىڭ اۋىز ادەبيەتى سەكىلدى مادەني شەجىرە. ماقسات، بولاشاق ۇرپاقتارىمىزعا ۇمىت بولىپ بارا جاتقان وسى ونەردى تانىستىرىپ قانا قويماي، ونى قولونەر، سۋرەت، ساۋلەت ونەرى جانە ءوندىرىس سالالارىنا ەندىرە وتىرىپ، وسى ونەردى قايتا جاڭعىرتۋ، وعان جاڭا مازمۇن بەرۋ.
حالقىمىزدىڭ كوركەم مۇراسى ويۋ - ورنەك ونەرىن، عىلىمي تۇرعىدان زەرتتەپ، ونىڭ كونە جانە وزىق ۇلگىلەرىن سورەلەپ شىعۋ، تاريحىن، قوعامدىق الەۋمەتتىك، تاربيەلىك ءمانىن اشۋ.
زەرتتەۋ نىسانى:
ويۋ - ورنەك ونەردى تۇتىنۋ قاجەتتىگىن، ونەردىڭ جاڭا باعىتتارىن انىقتاۋ، جۇيەلەۋ.
قازاق ويۋ - ورنەگىنىڭ ءار ءتۇرلى تاريحي كەزەڭدەردەگى كومپوزيسيالىق ەرەكشەلىكتەرىن انىقتاپ، ولاردىڭ دامۋ جولدارىن زەردەلەپ، عىلىمي نەگىزدەرىن جۇيەلەۋ.
زەرتتەۋ قۇرىلىمى:
زەرتتەۋ جۇمىسى كىرىسپەدەن، كەزەڭدەردەن، قورىتىندىدان، پايدالانىلعان ادەبيەتتەر تىزىمىنەن تۇرادى.
زەرتتەۋدىڭ وزەكتىلىگى:
ۇلتتىق ويۋ - ورنەكتەردى زەرتتەي وتىرىپ، حالقىمىزدىڭ ويۋ - ورنەگىن وشۋگە، جوعالۋعا جاتپايتىنىن جاس ۇرپاققا دارىپتەۋ.
زەرتتەۋدىڭ مىندەتتەرى:
- وتانىما، ءوز ەلىمە ادال قىزمەت ەتۋ.
1) ويۋ - ورنەك ونەرىنىڭ شىعۋ تاريحى مەن سول زامانعى قوعام دامۋى.
2) ويۋ - ورنەك تۇرلەرى مەن ونىڭ ەكونوميكاسى ماتەريالدىڭ قۇنى.
3) ويۋ - ورنەكتى تۇتىنۋ قاجەتتىلىگى مەن ورىندالۋ تەحنيكاسى.
4) جەكە شىعارماشىلىق تۇلعانىڭ دامۋى. قولونەر شەبەرلەرىنىڭ شىعارماشىلىعى.
5) ونەردىڭ جاڭا باعىتتارىن انىقتاۋ، جۇيەلەۋ.
6) زامان تالابىنا ساي حالقىمىزدىڭ ۇلتتىق مادەنيەتى مەن رۋحاني مۇرالارىن ويۋ - ورنەك ونەرى ارقىلى ۇرپاق ساناسىنا ءسىڭىرۋ.
جۇمىستىڭ ورىندالۋ ادىستەرى:
بۇگىنگى تاقىرىپقا بايلانىستى تۋىنداپ وتىرعان ماسەلەگە قاتىستى عىلىمي ادىستەمە كوزدەرىن تەوريا تۇرىندە تالداۋ.
وقۋشىلاردىڭ ويۋ - ورنەك ونەرىنە دەگەن وقۋ تانىمدىق شىعارماشىلىعىن، ءىس ارەكەتىن تالداۋ.
جۇمىستىڭ ناتيجەسى:
اتا - بابالارىمىزدىڭ جيناقتاپ دايىنداعان باي تاجىريبەسىن قولدانا وتىرىپ، ويۋ - ورنەكتىڭ تەحنولوگياسىن تاڭداپ الۋداعى وقۋشىنىڭ ىسكەرلىگىن، شەبەرلىگىن قالىپتاستىرۋ.
ورنەكتەلگەن بۇيىم ارقىلى وقۋشىنىڭ ۇلتتىق ونەرگە دەگەن كوز - قاراسىن، قىزىعۋشىلىعىن دامىتۋ.
زەرتتەۋدىڭ جاڭالىعى:
عاسىرلار بويى كەلە جاتقان ويۋ – ورنەكتەردى عىلىمي تۇرعىدا تالداپ، جاڭا زامان تالابىنا ساي وزگەرىستەر ەنگىزۋ جولدارىن قاراستىرۋ.
قازىرگى زامان تالابىنا ساي شەبەرلەردىڭ شىعارماسىنىڭ دۇنيەگە كەلۋى زەرتتەۋ مەن بىلگىرلىكتى، ەڭبەكقورلىقتى، عىلىمدىلىقتى، تالانت پەن دارىندىلىقتى قاجەت ەتەتىندىگىن ۇعىنۋ.
دامۋ تاريحى
قازاق ويۋ - ورنەگى - عاسىرلار بويى دامىپ كەلە جاتقان ونەر تۋىندىسى. حالقىمىزدىڭ قاي قولونەر سالاسىن الساق تا، ويۋ - ورنەكتەر وزىندىك ەرەكشەلىگىن ساقتاي وتىرىپ، بەلگىلى ءبىر تارتىپپەن ورنالاسقانىن كورەمىز. ويۋلاردىڭ ەجەلدەن كەلە جاتقان نۇسقالارىندا ەلەمەنتتەر قۇستىڭ، گۇلدىڭ، جانۋارلاردىڭ ءتۇرىن تۇسپالداپ تۇراتىنى بەلگىلى.
كونە تۇركىلەردىڭ تۇسىنىگى بويىنشا، قۇس - كوكتىڭ، بالىق - سۋدىڭ، اعاش - جەردىڭ بەلگىسى. سول قازاق ويۋ - ورنەگىنىڭ ماقۇلىقاتى، ناۋبەت اتى، عارىشتاتى، تىكەسىزىقتى، نىشاندىق، تانىمدىق ت. ب سارىندارىنىڭ مازمۇنىن بايىتا ءتۇستى. حالقىمىزدىڭ عاسىرلار بويى مۇرا بولىپ كەلە جاتقان 60 - قا جۋىق ويۋلاردىڭ مازمۇنى مەن نۇسقاسى، اتاۋلارى جينالعان. مالىمەتتەرگە سۇيەنسەك، شەبەرلەر وزدەرىنىڭ قولونەر تۋىندىلارىنا تابيعاتتان الىنعان بەينەنى دالمە - ءدال تۇسىرۋگە ۇمتىلعان. بۇيىمداردا جان - جانۋارلاردىڭ ءمۇيىزى، دەنە مۇشەسى، تۇياعى، قۇستىڭ تۇمسىعى، تۇلكىنىڭ باسى، ءبورىنىڭ قۇلاعى نەمەسە ءيتتىڭ قۇيرىعى ت. ب جانە وسىمدىكتەردىڭ تۇرلەرى كەڭىنەن بەينەلەنگەن.
قازاق ويۋ ورنەگىنىڭ وزىنە ءتان دامۋ جولى مەن تاريحى بار. ول تاريح سوناۋ كونە زامانداردان ساق، اندرونوۆ مادەنيەتىنەن باستالادى. اندرونوۆ مادەنيەتى ب. ز. ب ەكى مىڭجىلدىقتىڭ سوڭعى جارتىسى مەن ءبىر مىڭجىلدىقتىڭ باسىندا باتىس ءسىبىر مەن قازاقستاندى مەكەندەگەن تايپالار مادەنيەتى. ال ب. ز. ب 7 - 10 عاسىردا ساقتار نەگىزىنەن وڭتۇستىك شىعىس جانە ورتالىق قازاقستان جەرلەرىن مەكەن ەتكەن. ساق تايپالارى تۋرالى قۇندى تاريحي دەرەكتەر ەجەلگى زامانعى گرەك جانە پارسى تاريحشىلارىنىڭ قول جازبالارىندا كەزدەسەدى. ول جازبالاردا گرەك تاريحشىلارى ساقتاردى «ازيالىق سكيفتەر» - دەپ، ال پارسى تاريحشىلارى «ساق»- دەپ اتاعان. بۇعان ەلىمىزدە ۇزاق جىلدار جۇرگىزگەن ارحەولوگيالىق زەرتتەۋلەردىڭ ناتيجەسىندە انىقتالعان. ەجەلگى مادەنيەتتىڭ ۇلگىلەرى دالەل بولا الادى.
ۇلتتىق ويۋ - ورنەك تۇرلەرى
قازاقتىڭ ويۋ - ورنەكتەرىنىڭ تۇرلەرى دە، اتاۋلارى دا كوپ. بۇل جەردە 200 - گە تارتا تۇرلەرىمەن جاس ۇرپاقتى كەڭىرەك تانىستىرىپ جانە ويۋ - ورنەكتەردىڭ كەيبىر زاتتىق ۇعىمدارىن ەسكە سالىپ، ولاردىڭ كەيىنگى جاستار ءۇشىن دە تۇسىنىكتى بولۋ جاعىن قاراستىردىق.
... عاسىرلار بويى ۇرپاقتان ۇرپاققا، ءبىر شەبەردىڭ ۇستالىق، ىسكەرلىك مانەرىنەن ەكىنشى بىرەۋگە ۇنەمى اۋىسىپ وتىرعاندىقتان وسى كۇنى كەيبىر وبلىستارداعى «ءقوشقارمۇيىز»، ورنەگى باستاپقى بەينەسىنەن وزگەرىپ كەتكەن. «ىرعاق»، «ساعات باۋ»، «تۇيەتابان»، «جۇرەكشە»، «قازتابان»- دەپ اتالاتىن ادەمى ورنەكتەردى كەيبىر وبلىس شەبەرلەرىنىڭ ورىنداۋىندا ولقىلىقتار بار. ەرتەدەن كەلە جاتقان حالىقتىق مۇرانى ەكشەپ، تازارتۋدى ويلاساق، ەڭ الدىمەن وسىنداي بۇرمالاۋشىلىقتان ارىلتىپ، ونى ادەمىلىگىنە جەتكىزە جاڭا ءتۇر، جاڭا مازمۇن بەرە دامىتۋىمىز قاجەت.
قازاقتىڭ ۇلتتىق ويۋ - ورنەكتەرىنىڭ نەگىزىن ىزدەستىرۋ ىسىندە ت. ق. باسەنوۆتىڭ «ورنامەنتى كازاحستانا ۆ ارحيتەكتۋرە» دەگەن كىتابى كوپتەگەن قۇندى ماتەريالدارعا تولى. اۆتور ويۋ - ورنەك ەلەمەنتتەرىنىڭ دامۋ تاريحىن كورسەتە كەلىپ، ولاردى ءتۇر - تۇرگە اجىراتادى. مىسالى: «ءارقارمۇيىز»، «قىرىق ءمۇيىز»، « ءسىڭارمۇيىز»، «قارماق»، «ىرعاق»، «ءقوشقارمۇيىز»، «جاپىراق»، «گۇل»، ت. ب.
ءاربىر ويۋ - ورنەكتەگى اتاۋ جاي عانا اتاۋ ەمەس، سول اتاۋلار ارقىلى ويۋ – ورنەكتىڭ تال بويىندا جاسىرىن جاتقان سىردى، ماڭىزدى دا ماعىنالى ويدى الۋعا بولادى.
ماسەلەن، «ورامال بالداق» - ويۋىنىڭ اتاۋىندا دا ماعىنالى ءمان جاتىر، «ورامال» - ايەلدەر باسىنا تارتاتىن جاۋلىق، «بالداق» - شىمىلدىقتىڭ باۋ وتكىزەتىن شىعىرشىعى، ىلگەگى، ياعني، ورامال مەن بالداق جاڭا تۇسكەن كەلىنگە شىمىلدىق تۇتۋ باسىنا جاۋلىق سالۋ سياقتى قازاق سالتىنىڭ شارتتى بەينەسى رەتىندە بەينەلەنگەن.
«ورامال بالداق» - ورنەگىنىڭ جان - جاعىنا «تۇمار»، «گۇل ويۋى»، «سۋ ويۋلارى» سالىنىپ، اققۋلارعا قىزىل، جاسىل، كوك تۇسپەن توقىلادى. مۇنىسى – «تۋعان جەردىڭ گۇلىندەي جايناپ، سارقىراپ توقتاماي، اقپاي سۋداي، ماڭگىلىك حالقىڭا قىزمەت ەت» - دەپ حالىقتىڭ جاڭا تۇسكەن كەلىنگە ايتاتىن ارمان تىلەگى.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
كومىرسۋتەكتەردىڭ تابيعي كوزدەرى. مۇنايدى وڭدەۋ (پرەزەنتاسياسىمەن)
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: «PAINT گرافيكالىق رەداكتورى» (پرەزەنتاسياسىمەن)
