ءوز كاسىبىڭنىڭ شەبەرى بول!
ءوز كاسىبىڭنىڭ شەبەرى بول!
ۇستاز بولۋ – جۇرەكتىڭ باتىرلىعى،
ۇستاز بولۋ – سەزىمنىڭ اقىندىعى،
ۇستاز بولۋ – مىنەزدىڭ كۇن شۋاعى،
ازبايتۇعىن ادامنىڭ التىندىعى –
ع. قايىربەكوۆ
ماقساتى: مۇعالىمدەردىڭ شەبەرلىگىن قالىپتاستىرۋ. وقشىلارمەن قارىم - قاتىناستارىن قالىپتاستىرۋعا بەيىمدەۋ. ءمۇعالىم بويىندا بالاعا دەگەن جاعىمدى – ەموسيانالدى قاتىناسىن دامىتۋ، قيىن بالالارمەن قارىم - قاتىناستا تاجىريبە الماسۋعا بەيىمدەۋ.
ترەنينگتىڭ جوسپارى
1. «كاسىپتىك گەرب» جاتتىعۋى.
2. “ءبارىبىر دە سەن جاقسىسىڭ، ويتكەنى...” جاتتىعۋى.
3. “ەموسيا”جاتتىعۋى.
4. “كەيپىن تاپ” جاتتىعۋى.
5. “جەست تاڭداۋ” جاتتىعۋى.
6. “مەنىڭ ەڭ قيىن وقۋشىم” جاتتىعۋى.
7. “كەزدەسكەنشە” جاتتىعۋى
8. قورىتىندى.
1. «كاسىپتىك گەرب» جاتتىعۋى.
- ءبىز ءبارىمىز دە پەداگوگتارمىز. مەن سىزدەرگە ءوز جەكە كاسىبي گەربتەرىڭىزدى جاساۋدى ۇسىنامىن. ونىڭ سيپاتىن، فورماسىن، قانداي بولۋى كەرەك ەكەندىگىن اركىم ءار ءتۇرلى پايىمدايدى. مەن بارىڭىزگە ءبىر - ءبىر ۆاتمان پاراعىن، ءتۇرلى ءتۇستى قارىنداشتار ۇلەستىرەمىن. سىزدەر سوعان كاسىپتىك گەرب كونتۋرىن بەينەلەپ الىپ، سوسىن ونىڭ ءىشىن مازمۇندى بەينەلەرمەن تولىقتىراسىزدار. بۇل ءۇشىن كاسىبي قىزمەتتىڭ ءبىرقاتار ماڭىزدى تۇستارىنا كوڭىل اۋدارۋ كەرەك:
- قاتىسۋشى ءوزىنىڭ كاسىبي قىزمەتىندە نەعۇرلىم ماڭىزدى دەپ ەسەپتەيتىن جەتىستىك نەمەسە وقيعا؛
- ءسىزدى باقىتتى ەتۋگە وقۋشىلارىڭىز پايدالانا الارلىقتاي نارسەلەر نەمەسە ءبىلىم اياسى؛
- ءسىزدىڭ پەداگوگيكالىق قىزمەتتە كومەكتەسەتىن نەمەسە كومەكتەسە الاتىن جەكە تۇلعالىق قاسيەتتەرىڭىز.
تالداۋ:
• گەربتەگى بەينەلەر ونىڭ يەسى تۋرالى نە ايتا الادى؟
• سۋرەتتەر نەگە وسىنشاما اركەلكى بولىپ شىققان؟
• قاي گەربتەگى قانداي بەينەلەردى وزگەرتىپ، تۇزەتەر ەدىڭىز، نەگە؟
• ەڭ جاقسىسى قايسىسى جانە ول نەسىمەن جاقسى؟
2. «ءبارىبىر دە سەن جاقسىسىڭ، ويتكەنى...» جاتتىعۋى.
ويىننىڭ شارتى: ەكى توپقا ءبولىنىپ، ءبىرىنشى توپ“ وقۋشى مەنى جاقسى كورمەيدى، سەبەبى...” – دەپ اڭگىمە باستايدى. ەكىنشىسى تىڭداپ بولىپ “ءبارىبىر دە سەن جاقسىسىڭ، ويتكەنى..." - دەپ جالعاستىرادى.
تالداۋ:
• ءسىز سەرىكتەسىڭىزدىڭ اڭگىمەسىنە تۇگەلدەي لايىقتى جاۋاپ ارەكەت جاساي الدىڭىز با؟
• جاۋاپ ارەكەت جاساۋ قيىن بولعان جوق پا، بولسا نە نارسەگە بايلانىستى ەدى؟
• قولداۋ تاپقان كەزىڭىزدە قانداي سەزىمدە بولدىڭىز؟
3. “ەموسيا”جاتتىعۋى.
ماقساتى: ءمۇعالىم بويىندا ارتيستيزم، ەموسيونالدىلىق، يىلگىشتىك،
وقۋشىلارمەن قارىم - قاتىناستا وبرازدىق پەن تىرلىك تەحنيكالارىن دامىتۋ.
شارتى: توپ جارتى شەڭبەر بولىپ وتىرادى جانە ۇستەلدەن قيما
قاعازداعى تاپسىرمانى ورتادا ورىندايدى. تاپسىرمانى بەت - الپەت قيمىلى، پوزاسى، ءىس - ارەكەتى، جەستى جانە كەيبىر نەيترالدى فرازالاردى قولدانۋى، ءوزى ويلانعان ەموسيا كۇيلەردىڭ بىرەۋىن توپقا جاسىرۋعا بولادى، توپ مۇشەلەرى ونى تابۋى قاجەت.
تالداۋ:
• تاپسىرما قيىندىق كەلتىردى مە؟
• بىرەۋدىڭ ەموسياسىن سالۋ وڭاي بولدى ما؟
• داۋىس ينتوناسياسىن سالۋدا قانداي كۇيدە بولدىڭ؟
• وسى ەموسيالاردىڭ قايسىسى كەرى اسەر بەردى؟
4. “كەيپىن تاپ” جاتتىعۋى.
ماقساتى: وقۋشىلارعا جاڭا وقۋ ماتەريالىن ءتۇسىندىرۋدىڭ ەففەكتيۆتى امالدارىن ۇيىمداستىرۋدا ءمۇعالىمنىڭ وبرازدى ءتىلىن قالىپتاستىرۋ.
شارتى: توپ شەڭبەر قۇرىپ وتىرادى. ءار قاتىسۋشىلار كەز كەلگەن وقۋ ماتەريالدارىنىڭ تەماتيكالىق بىرلىگىنە انىقتاما بەرۋدى ۇسىنادى. مىسالى، مىنا تاقىرىپتارعا وبرازدى ۇعىندىرۋ قاجەت:«تەڭدەۋ»، «كولەم»، «سەپتىك»، جانە ت. س. س. تاڭدالعان تاقىرىپ بويىنشا ءاربىر ءمۇعالىم تۇسىندىرمە بەرەدى. مۇعالىمدەر شەڭبەر بويىنشا جاۋاپ بەرەدى. الدىندا ايتىلعان قاتىسۋشىنىڭ ماتەريالىن قايتالاۋعا رۇقسات ەتىلمەيدى.
تالداۋ:
• جاڭا ماتەريالدى ءتۇسىندىرۋدى قالاي باعالايسىڭ؟
• وبرازدى ورىنداۋدا قانداي كۇيدە بولدىڭ؟
• توپ الدىندا سويلەۋ وڭاي بولدى ما؟
• جاتتىعۋ نەسىمەن ۇنادى؟
5. “جەست تاڭداۋ” جاتتىعۋى.
ماقساتى: ءاربىر توپ مۇشەسى ءۇشىن جەست جۇيەسىنىڭ مانەرىن قالىپتاستىرۋ.
شارتى: مۇعالىمدەر شەڭبەر قۇرىپ وتىرادى. ءاربىر قاتىسۋشىعا تاپسىرما بەرىلەدى، 3 - 5 مينۋت ىشىندە ءوز تاجىريبەسىندە بولعان ءبىر قىزىقتى، سودان كەيىن ءبىر قيىن وقيعانى ەستەرىنە ءتۇسىرىپ بايانداپ بەرۋ. بۇل جەرگە اڭگىمەنى بايانداۋداعى مانەرلىلىك پەن قىزىقتىرۋ شارتى قويىلادى. اڭگىمەلەۋدە بەت الپەت، پوزا، جەست،
ت. س. س سىرتقى پلاستيكا امالدارىن قولدانۋ ۇسىنىلادى.
تالداۋ:
• قاي وقيعانى بايانداۋ وڭاي بولدى؟
• قاي وقيعانى بايانداۋ قيىن بولدى؟
• جاتتىعۋ نەسىمەن ۇنادى؟
6. “مەنىڭ ەڭ قيىن وقۋشىم” جاتتىعۋى.
ماقساتى: ءمۇعالىم بويىندا بالاعا دەگەن جاعىمدى – ەموسيانالدى قاتىناسىن دامىتۋ، قيىن بالالارمەن قارىم - قاتىناستا تاجىريبە الماسۋ.
شارتى: توپ مۇشەلەرىن شەڭبەر بويىمەن وزدەرىنىڭ تاجىريبەسىندە كەزدەسكەن ءبىر قيىن وقۋشى جايلى ونىڭ ءتۇر الپەتىن، ءوزىن ساباقتا قالاي ۇستايتىندىعى، ونىڭ ۇلگەرىمى، سوعان بايلانىستى قانداي قيىن سيتۋاسيالار بولعان جانە ت. س. س.
جايتتاردى بايانداپ بەرۋ تاپسىرىلادى.
تالداۋ:
- جاتتىعۋدى ورىنداۋ قيىن بولدى ما؟
- قيىن وقۋشىنىڭ ەموسياسىن سالۋدا قانداي ويدا بولدىڭ؟
- قيىندىق كەلتىرگەن جاعدايىڭ؟
7. “كەزدەسكەنشە” جاتتىعۋى
شارتى: بارلىعىمىز شەڭبەر قۇرىپ تۇرامىز.
- مەنىڭ قولىمدا كىشكەنتاي عانا سيقىرلى كۇن تاياقشاسى تۇر. ول سىزدەرگە جىلۋ، قۋانىش، تابىس، باقىت، سۇيىسپەنشىلىك سىيلايدى. سىزدەر ونى ءبىر - بىرلەرىڭىزگە بەرىپ، ترەنينگتەن العان اسەرلەرىڭىز، پىكىرلەرىڭىز تۋرالى ءبىلدىرىپ، وسىمەن بىرگە ارىپتەستەرىڭىزدىڭ اتىنا ءوز تىلەگىڭىزدى جولداڭىز.
8. قورىتىندى.
ۇستاز دەگەن...
ۇستاز... جاراتىلىسىنان وزىنە ايتىلعاننىڭ ءبارىن جەتە تۇسىنگەن، كورگەن، ەستىگەن جانە اڭعارعان نارسەلەردىڭ ءبارىن جادىندا جاقسى ساقتايتىن،
ەشنارسەنى ۇمىتپايتىن... العىر دا اڭعارىمپاز اقىل يەسى...، مەيلىنشە شەشەن، ونەر - بىلىمگە قۇشتار، اسا قاناعاتشىل جانى اسقاق جانە ار - نامىسىن ارداقتايتىن، جاقىندارىنا دا، جات ادامدارىنا دا ءادىل...، جۇرتتىڭ بارىنە... جاقسىلىق پەن ىزگىلىك كورسەتىپ... قورقىنىش پەن جاسقانۋ دەگەندى بىلمەيتىن باتىل، ەرجۇرەك بولۋى كەرەك. (ءال – فارابي)
ءمۇعالىم ءوزىنىڭ بىلىمدىلىگىمەن، ءجۇرىس - تۇرىسىمەن، جايدارى مىنەزىمەن، ءتىپتى
سىرت ءپىشىنى، كيگەن كيىمىمەن دە وقۋشىسىنا جاقسى ماعىنادا قاتتى اسەر ەتەدى. (مالىك عابدۋللين)
وسى عۇلامالار ايتقانداي، ءوز كاسىبىڭىزدىڭ شەبەرى بولۋىڭىزعا تىلەكتەسپىز، جاس ماماندار!
ۇستاز بولۋ – جۇرەكتىڭ باتىرلىعى،
ۇستاز بولۋ – سەزىمنىڭ اقىندىعى،
ۇستاز بولۋ – مىنەزدىڭ كۇن شۋاعى،
ازبايتۇعىن ادامنىڭ التىندىعى –
ع. قايىربەكوۆ
ماقساتى: مۇعالىمدەردىڭ شەبەرلىگىن قالىپتاستىرۋ. وقشىلارمەن قارىم - قاتىناستارىن قالىپتاستىرۋعا بەيىمدەۋ. ءمۇعالىم بويىندا بالاعا دەگەن جاعىمدى – ەموسيانالدى قاتىناسىن دامىتۋ، قيىن بالالارمەن قارىم - قاتىناستا تاجىريبە الماسۋعا بەيىمدەۋ.
ترەنينگتىڭ جوسپارى
1. «كاسىپتىك گەرب» جاتتىعۋى.
2. “ءبارىبىر دە سەن جاقسىسىڭ، ويتكەنى...” جاتتىعۋى.
3. “ەموسيا”جاتتىعۋى.
4. “كەيپىن تاپ” جاتتىعۋى.
5. “جەست تاڭداۋ” جاتتىعۋى.
6. “مەنىڭ ەڭ قيىن وقۋشىم” جاتتىعۋى.
7. “كەزدەسكەنشە” جاتتىعۋى
8. قورىتىندى.
1. «كاسىپتىك گەرب» جاتتىعۋى.
- ءبىز ءبارىمىز دە پەداگوگتارمىز. مەن سىزدەرگە ءوز جەكە كاسىبي گەربتەرىڭىزدى جاساۋدى ۇسىنامىن. ونىڭ سيپاتىن، فورماسىن، قانداي بولۋى كەرەك ەكەندىگىن اركىم ءار ءتۇرلى پايىمدايدى. مەن بارىڭىزگە ءبىر - ءبىر ۆاتمان پاراعىن، ءتۇرلى ءتۇستى قارىنداشتار ۇلەستىرەمىن. سىزدەر سوعان كاسىپتىك گەرب كونتۋرىن بەينەلەپ الىپ، سوسىن ونىڭ ءىشىن مازمۇندى بەينەلەرمەن تولىقتىراسىزدار. بۇل ءۇشىن كاسىبي قىزمەتتىڭ ءبىرقاتار ماڭىزدى تۇستارىنا كوڭىل اۋدارۋ كەرەك:
- قاتىسۋشى ءوزىنىڭ كاسىبي قىزمەتىندە نەعۇرلىم ماڭىزدى دەپ ەسەپتەيتىن جەتىستىك نەمەسە وقيعا؛
- ءسىزدى باقىتتى ەتۋگە وقۋشىلارىڭىز پايدالانا الارلىقتاي نارسەلەر نەمەسە ءبىلىم اياسى؛
- ءسىزدىڭ پەداگوگيكالىق قىزمەتتە كومەكتەسەتىن نەمەسە كومەكتەسە الاتىن جەكە تۇلعالىق قاسيەتتەرىڭىز.
تالداۋ:
• گەربتەگى بەينەلەر ونىڭ يەسى تۋرالى نە ايتا الادى؟
• سۋرەتتەر نەگە وسىنشاما اركەلكى بولىپ شىققان؟
• قاي گەربتەگى قانداي بەينەلەردى وزگەرتىپ، تۇزەتەر ەدىڭىز، نەگە؟
• ەڭ جاقسىسى قايسىسى جانە ول نەسىمەن جاقسى؟
2. «ءبارىبىر دە سەن جاقسىسىڭ، ويتكەنى...» جاتتىعۋى.
ويىننىڭ شارتى: ەكى توپقا ءبولىنىپ، ءبىرىنشى توپ“ وقۋشى مەنى جاقسى كورمەيدى، سەبەبى...” – دەپ اڭگىمە باستايدى. ەكىنشىسى تىڭداپ بولىپ “ءبارىبىر دە سەن جاقسىسىڭ، ويتكەنى..." - دەپ جالعاستىرادى.
تالداۋ:
• ءسىز سەرىكتەسىڭىزدىڭ اڭگىمەسىنە تۇگەلدەي لايىقتى جاۋاپ ارەكەت جاساي الدىڭىز با؟
• جاۋاپ ارەكەت جاساۋ قيىن بولعان جوق پا، بولسا نە نارسەگە بايلانىستى ەدى؟
• قولداۋ تاپقان كەزىڭىزدە قانداي سەزىمدە بولدىڭىز؟
3. “ەموسيا”جاتتىعۋى.
ماقساتى: ءمۇعالىم بويىندا ارتيستيزم، ەموسيونالدىلىق، يىلگىشتىك،
وقۋشىلارمەن قارىم - قاتىناستا وبرازدىق پەن تىرلىك تەحنيكالارىن دامىتۋ.
شارتى: توپ جارتى شەڭبەر بولىپ وتىرادى جانە ۇستەلدەن قيما
قاعازداعى تاپسىرمانى ورتادا ورىندايدى. تاپسىرمانى بەت - الپەت قيمىلى، پوزاسى، ءىس - ارەكەتى، جەستى جانە كەيبىر نەيترالدى فرازالاردى قولدانۋى، ءوزى ويلانعان ەموسيا كۇيلەردىڭ بىرەۋىن توپقا جاسىرۋعا بولادى، توپ مۇشەلەرى ونى تابۋى قاجەت.
تالداۋ:
• تاپسىرما قيىندىق كەلتىردى مە؟
• بىرەۋدىڭ ەموسياسىن سالۋ وڭاي بولدى ما؟
• داۋىس ينتوناسياسىن سالۋدا قانداي كۇيدە بولدىڭ؟
• وسى ەموسيالاردىڭ قايسىسى كەرى اسەر بەردى؟
4. “كەيپىن تاپ” جاتتىعۋى.
ماقساتى: وقۋشىلارعا جاڭا وقۋ ماتەريالىن ءتۇسىندىرۋدىڭ ەففەكتيۆتى امالدارىن ۇيىمداستىرۋدا ءمۇعالىمنىڭ وبرازدى ءتىلىن قالىپتاستىرۋ.
شارتى: توپ شەڭبەر قۇرىپ وتىرادى. ءار قاتىسۋشىلار كەز كەلگەن وقۋ ماتەريالدارىنىڭ تەماتيكالىق بىرلىگىنە انىقتاما بەرۋدى ۇسىنادى. مىسالى، مىنا تاقىرىپتارعا وبرازدى ۇعىندىرۋ قاجەت:«تەڭدەۋ»، «كولەم»، «سەپتىك»، جانە ت. س. س. تاڭدالعان تاقىرىپ بويىنشا ءاربىر ءمۇعالىم تۇسىندىرمە بەرەدى. مۇعالىمدەر شەڭبەر بويىنشا جاۋاپ بەرەدى. الدىندا ايتىلعان قاتىسۋشىنىڭ ماتەريالىن قايتالاۋعا رۇقسات ەتىلمەيدى.
تالداۋ:
• جاڭا ماتەريالدى ءتۇسىندىرۋدى قالاي باعالايسىڭ؟
• وبرازدى ورىنداۋدا قانداي كۇيدە بولدىڭ؟
• توپ الدىندا سويلەۋ وڭاي بولدى ما؟
• جاتتىعۋ نەسىمەن ۇنادى؟
5. “جەست تاڭداۋ” جاتتىعۋى.
ماقساتى: ءاربىر توپ مۇشەسى ءۇشىن جەست جۇيەسىنىڭ مانەرىن قالىپتاستىرۋ.
شارتى: مۇعالىمدەر شەڭبەر قۇرىپ وتىرادى. ءاربىر قاتىسۋشىعا تاپسىرما بەرىلەدى، 3 - 5 مينۋت ىشىندە ءوز تاجىريبەسىندە بولعان ءبىر قىزىقتى، سودان كەيىن ءبىر قيىن وقيعانى ەستەرىنە ءتۇسىرىپ بايانداپ بەرۋ. بۇل جەرگە اڭگىمەنى بايانداۋداعى مانەرلىلىك پەن قىزىقتىرۋ شارتى قويىلادى. اڭگىمەلەۋدە بەت الپەت، پوزا، جەست،
ت. س. س سىرتقى پلاستيكا امالدارىن قولدانۋ ۇسىنىلادى.
تالداۋ:
• قاي وقيعانى بايانداۋ وڭاي بولدى؟
• قاي وقيعانى بايانداۋ قيىن بولدى؟
• جاتتىعۋ نەسىمەن ۇنادى؟
6. “مەنىڭ ەڭ قيىن وقۋشىم” جاتتىعۋى.
ماقساتى: ءمۇعالىم بويىندا بالاعا دەگەن جاعىمدى – ەموسيانالدى قاتىناسىن دامىتۋ، قيىن بالالارمەن قارىم - قاتىناستا تاجىريبە الماسۋ.
شارتى: توپ مۇشەلەرىن شەڭبەر بويىمەن وزدەرىنىڭ تاجىريبەسىندە كەزدەسكەن ءبىر قيىن وقۋشى جايلى ونىڭ ءتۇر الپەتىن، ءوزىن ساباقتا قالاي ۇستايتىندىعى، ونىڭ ۇلگەرىمى، سوعان بايلانىستى قانداي قيىن سيتۋاسيالار بولعان جانە ت. س. س.
جايتتاردى بايانداپ بەرۋ تاپسىرىلادى.
تالداۋ:
- جاتتىعۋدى ورىنداۋ قيىن بولدى ما؟
- قيىن وقۋشىنىڭ ەموسياسىن سالۋدا قانداي ويدا بولدىڭ؟
- قيىندىق كەلتىرگەن جاعدايىڭ؟
7. “كەزدەسكەنشە” جاتتىعۋى
شارتى: بارلىعىمىز شەڭبەر قۇرىپ تۇرامىز.
- مەنىڭ قولىمدا كىشكەنتاي عانا سيقىرلى كۇن تاياقشاسى تۇر. ول سىزدەرگە جىلۋ، قۋانىش، تابىس، باقىت، سۇيىسپەنشىلىك سىيلايدى. سىزدەر ونى ءبىر - بىرلەرىڭىزگە بەرىپ، ترەنينگتەن العان اسەرلەرىڭىز، پىكىرلەرىڭىز تۋرالى ءبىلدىرىپ، وسىمەن بىرگە ارىپتەستەرىڭىزدىڭ اتىنا ءوز تىلەگىڭىزدى جولداڭىز.
8. قورىتىندى.
ۇستاز دەگەن...
ۇستاز... جاراتىلىسىنان وزىنە ايتىلعاننىڭ ءبارىن جەتە تۇسىنگەن، كورگەن، ەستىگەن جانە اڭعارعان نارسەلەردىڭ ءبارىن جادىندا جاقسى ساقتايتىن،
ەشنارسەنى ۇمىتپايتىن... العىر دا اڭعارىمپاز اقىل يەسى...، مەيلىنشە شەشەن، ونەر - بىلىمگە قۇشتار، اسا قاناعاتشىل جانى اسقاق جانە ار - نامىسىن ارداقتايتىن، جاقىندارىنا دا، جات ادامدارىنا دا ءادىل...، جۇرتتىڭ بارىنە... جاقسىلىق پەن ىزگىلىك كورسەتىپ... قورقىنىش پەن جاسقانۋ دەگەندى بىلمەيتىن باتىل، ەرجۇرەك بولۋى كەرەك. (ءال – فارابي)
ءمۇعالىم ءوزىنىڭ بىلىمدىلىگىمەن، ءجۇرىس - تۇرىسىمەن، جايدارى مىنەزىمەن، ءتىپتى
سىرت ءپىشىنى، كيگەن كيىمىمەن دە وقۋشىسىنا جاقسى ماعىنادا قاتتى اسەر ەتەدى. (مالىك عابدۋللين)
وسى عۇلامالار ايتقانداي، ءوز كاسىبىڭىزدىڭ شەبەرى بولۋىڭىزعا تىلەكتەسپىز، جاس ماماندار!