سوڭعى جاڭارتۋ

(وزگەرتىلگەن ۋاقىتى 1 كۇن بۇرىن)
قىسىم. قىسىمنىڭ قاتتى دەنەلەر، سۇيىقتار، گازدار ارقىلى بەرىلۋى. پاسكال زاڭى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: قىسىم. قىسىمنىڭ قاتتى دەنەلەر، سۇيىقتار، گازدار ارقىلى بەرىلۋى. پاسكال زاڭى.
ساباقتىڭ ماقساتى: وقۋشىلارعا كۇشتىڭ ارەكەت تىرەۋ اۋدانىنا تاۋەلدى بولاتىنى، قىسىم، قىسىمنىڭ بىرلىكتەرى مەن پاسكال زاڭى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ
ساباقتىڭ مىندەتتەرى:
بىلىمدىلىك: قىسىم، قىسىمنىڭ قاتتى دەنەلەر، سۇيىقتار، گازدار ارقىلى بەرىلۋى پاسكال زاڭى تۋرالى تولىق ماعلۇمات بەرۋ.
دامىتۋشىلىق: ويىن تەحنولوگياسى ارقىلى وقۋشىلاردىڭ پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ، ەسەپتەر شىعارتۋ ارقىلى ويلاۋ قابىلەتىن دامىتۋ.
تاربيەلىك: وقۋشىلاردى ۇقىپتىلىققا، شاپشاڭدىلىققا، جاۋاپكەرشىلىككە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ساباقتى مەڭگەرتۋ.
ساباقتىڭ ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، سۇراق – جاۋاپ، دەمونستراسيالىق
ساباقتىڭ تەحنولوگياسى: ويىن تەحنولوگياسى
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: كەسپە قاعازدار، جەتوندار، سلايد.
قۇرال جابدىقتار: پروەكتور، دينامومەتر، اعاش بىلەۋشە، پاسكال شارى، قۇمى بار ىدىس، جىڭىشكە ءتورت اياعى بار ۇستەلشە.

ساباقتىڭ بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى: وقۋشىلارمەن امانداسۋ، ساباققا قاتىسىمى مەن دايارلىعىن تەكسەرۋ.
2. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ: «كىم جىلدام؟» ويىنى ارقىلى وتكەن تاراۋ ماتەريالدارىن قايتالاۋ سۇراقتارى بەرىلەدى. قاي توپ وقۋشىلارى جىلدام، ءارى دۇرىس جاۋاپ بەرسە، سول توپقا 1 جەتون بەرىلەدى.
1. زاتتىڭ تىعىزدىعى دەپ نەنى ايتامىز؟
2. كۇش نەمەن سيپاتتالادى؟
3. گۋك زاڭىن ايت.
4. «دەفورماسيا» ءسوزى قانداي ماعىنانى بىلدىرەدى؟
5. كۇشتىڭ ولشەم بىرلىگى؟
6. پلاستيكالىق دەفورماسياعا مىسال كەلتىر.
7. دەنەنىڭ سالماعى دەگەنىمىز نە؟
8. قانداي كۇشتى ۇيكەلىس كۇشى دەپ ايتامىز؟
9. ۇيكەلىستىڭ نەشە ءتۇرى بار؟
ءا) «سايكەسىن تاپ»

3. جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ.
ءبىز كۇندەلىكتى تۇرمىستا پىشاق، قايشى، ينە سياقتى الۋان ءتۇرلى قۇرالداردى پايدالانامىز. الايدا ولاردىڭ اسەرى وسى كۇش تۇسكەن بەتتىڭ اۋدانىنا تاۋەلدى بولاتىنىن بايقاي بەرمەيمىز.
مىسالى، ماتانى ۇشى دوعال ينەگە قاراعاندا، ۇشكىر ينەمەن تەسۋ وڭاي؛ وتكىر پىشاققا قاراعاندا وتپەيتىن پىشاقپەن كەسۋ قيىن، سول سەبەپتى قۇرالداردىڭ كەسەتىن جەرىنىڭ اۋدانىن كىشىرەيتىپ، وتكىرلەۋ ءۇشىن ءار ۋاقىتتا دا ولاردىڭ ءجۇزىن مۇقيات قايراۋعا تىرىسادى.

مىناداي تاجىريبەنى قاراستىرايىق. جىڭىشكە ءتورت اياعى بار ۇستەلشەنى توڭكەرىپ، ىدىستاعى قۇمنىڭ ۇستىنە قويادى دا، ونى ماسساسى 5 كگ كىر تاسپەن باستىرادى. بۇل جاعدايدا ۇستەل قۇمعا باتپايدى.
ال، ۇستەلشەنىڭ بەتىن جوعارى قاراتىپ، ۇستىنە سونداي كىر تاس قويعاندا، ونىڭ اياعى قۇمعا باتىپ كەتەدى.
سول سياقتى ادامنىڭ قارمەن ءجۇرۋى قيىن، ويتكەنى ول قادام باسقان سايىن قارعا ومبىلايدى. ال اياعىنا شاڭعى بايلاعان ادام قار ۇستىمەن جەڭىل جۇرە الادى. مۇنىڭ سەبەبى نە؟ شاڭعىمەن دە، شاڭعىسىز دا ادام قاردى ءوزىنىڭ سالماعىنا تەڭ بىردەي كۇشپەن باسادى. ءبىراق ول كۇشتىڭ بۇل ەكى جاعدايداعى ارەكەتى بىردەي ەمەس. ويتكەنى شاڭعى بەتىنىڭ اۋدانى ادامنىڭ تابانىنىڭ اۋدانىنان جيىرما ەسەدەي ۇلكەن. سوندىقتان ول شاڭعىمەن تۇرعاندا قار بەتىنىڭ ءاربىر شارشى سانتيمەتر اۋدانىن شىڭعىسىز تۇرعانداعىدان گورى جيىرما ەسەدەي از كۇشپەن باسادى.
بەلگىلى ءبىر بەتكە تۇسەتىن كۇش ارەكەتىنىڭ ناتيجەسىن سيپاتتايتىن شامانى قىسىم دەپ اتايدى.
قىسىم بەتكە پەرپەنديكۋليار باعىتتا ارەكەت ەتەتىن كۇشتىڭ وسى بەتتىڭ اۋدانىنا قاتىناسىمەن انىقتالادى:

ر - قىسىم،
ع - بەتكە پەرپەنديكۋليار باعىتتا ارەكەت ەتەتىن كۇش نەمەسە قىسىم كۇشى؛
S - كۇش تۇسەتىن بەتتىڭ اۋدانى.

حبج - دا قىسىم پاسكالمەن ولشەنەدى..
گپا=100 پا=102 پا
كپا=1000 پا=103 پا
مپا=100000 پا=106 پا
قاتتى دەنەلەردىڭ، سۇيىقتاردىڭ جانە گازداردىڭ بارلىق قاسيەتتەرى ولاردىڭ قۇرىلىسىنا بايلانىستى بولادى. سوندىقتان ءبىز ەڭ اۋەلى ولاردى قۇرايتىن مولەكۋلالاردىڭ قالاي ورنالاسقانىن، قالاي قوزعالاتىنىن جانە بىرىمەن – ءبىرى قالاي ارەكەتتەسەتىنىن، قاتتى دەنەلەردىڭ، سۇيىقتار مەن گازداردىڭ نەگىزگى قاسيەتتەرىن ەسكە تۇسىرەيىك.
الاقانىڭدى جوعارى قاراتىپ، سول قولىڭدى ۇستەلگە قوي. كىتاپتى الاقانىڭا قىرىمەن قويىپ، ونى وڭ قولىڭمەن تومەن قىسىپ باس.
سول قولىڭ قىسىمنىڭ ارتۋىن سەزە مە؟ ەندى كىتاپتى الاقانعا ەمەس، ۇستەلگە قوي. ءبىر قولىڭمەن كىتاپتى ۇستىنەن اقىرىن باس، ەكىنشى قولىڭدى كىتاپتىڭ قىرىنا تيگىزىپ ۇستاپ تۇر. وسى كەزدە قول قوسىمشا قىسىمدى سەزە مە؟
مىنە، وسى تاجىريبەنى جاساي وتىرىپ، كىتاپتىڭ وزىنە تۇسىرىلگەن قىسىمدى ءبىر باعىتتا عانا تاراتاتىنىنا كوز جەتكىزۋگە بولادى.

ال ەندى سۇيىقتار مەن گازداردا قىسىمنىڭ بەرىلۋى باسقاشا بولادى. سۇيىقتار مەن گازدار قىسىمدى، قاتتى دەنە سياقتى ءبىر باعىتتا عانا ەمەس، جان – جاققا بىردەي تاراتادى.
پاسكال شارى دەپ اتالاتىن قۇرالمەن تاجىريبە جاساپ كورەيىك. ول ءبىر جازىقتىق بويىندا ورنالاسقان ساڭىلاۋلارى بار شاردان جانە پورشەندى سيليندردەن تۇرادى. ەگەر شارعا سۋ نەمەسە ءتۇتىن تولتىرىپ، پورشەندى باسساق، شاردىڭ ساڭىلاۋلارىنان سۋ نەمەسە ءتۇتىن بارلىق باعىتقا بىردەي ۇزىندىقتا شاپشىپ نەمەسە بۋداقتاپ شىعاتىنىن بايقايمىز. بۇدان قىسىمنىڭ بارلىق باعىتقا تارالىپ قانا قويماي، ونىڭ ءمانىنىڭ دە بىردەي بولاتىنى كورىنەدى. بۇل سۇيىقتار مەن گازداردىڭ وزىنە تۇسىرىلگەن قىسىمدى بارلىق باعىتقا بىردەي جەتكىزەتىنىنىڭ دالەلى.
كوپتەگەن باقىلاۋلارعا سۇيەنە وتىرىپ، فرانسۋز عالىمى بلەز پاسكال سۇيىقتار مەن گازداردىڭ قىسىمدى بارلىق جاققا بىردەي جەتكىزەتىنىن دالەلدەدى.
سۇيىققا نەمەسە گازعا تۇسىرىلگەن قىسىم وسى سۇيىقتىڭ نەمەسە گازدىڭ ءاربىر نۇكتەسىنە وزگەرىسسىز بەرىلەدى. بۇل قاعيدا پاسكال زاڭى دەپ اتالادى.

4. بەكىتۋ ەسەپتەرى
ەسەپتەر شىعارۋ
«كۇش» توبىنىڭ ەسەپتەرى:
№1
200سم2 اۋدانعا تۇسىرىلگەن كۇش 100ن – مەن اسەر ەتەتىن بولسا، قىسىم قانداي بولار ەدى؟
№2
اسفالت توسەۋدە قولدانىلاتىن ماشينا كاتوك تىرەگىنىڭ اۋدانى 1500 سم2، تۇسىرەتىن قىسىمى 300كپا ەكەنى بەلگىلى. كاتوكتىڭ سالماعى قانداي؟

«سالماق» توبىنىڭ ەسەپتەرى:
№1
بەتكە 45 كن كۇش ءتۇسىرىپ 2 كپا قىسىم الساق، اۋدانى قانداي بولعان؟
№2
ۆاگوننىڭ بارلىق دوڭعالاقتارىنىڭ رەلسپەن جاناسقان اۋدانى 0، 001م2. بۇل ۆاگوننىڭ ماسساسى 30ت بولسا، ول جەرگە قانداي قىسىم تۇسىرەدى؟
«دەفورماسيا» توبىنىڭ ەسەپتەرى:
№1
قار ۇستىندە تۇرعان شاڭعىشىنىڭ سالماعى 78ن. ونىڭ ءار شاڭعىسىنىڭ ۇزىندىعى 1، 95م، ال ەنى 6 سم. شاڭعىشىنىڭ قار بەتىنە تۇسىرگەن قىسىمىن تابىڭدار.
№2
ماسساسى 6 ت جەر تەگىستەگىش ماشينا تىرەۋىنىڭ اۋدانى قانداي بولعان، ەگەر ونىڭ توپىراققا تۇسىرەتىن قىسىمى 3كپا بولسا.
جالپى ءۇش توپقا تاپسىرما:
شىعارماشىلىق جۇمىس. دينامومەتر، سىزعىش كومەگىمەن اعاش بىلەۋشەنىڭ ۇستەل بەتىنە اسەر ەتەتىن قىسىمىن انىقتاۋ
4. قورىتىندىلاۋ. بۇگىنگى ساباقتا نەنى مەڭگەرگەنىمىزدى «كىم العىر؟» ويىنى ارقىلى تەكسەرەمىز.
5. ۇيگە تاپسىرما: §43، 44.
6. باعالاۋ

You Might Also Like

جاڭالىقتار

جارناما