كۇش. دەفورماسيا
تاقىرىبى: كۇش. دەفورماسيا.
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا جاڭا فيزيكالىق شاما - كۇش ۇعىمى مەن ونىڭ تۇرلەرى، دەفورماسيا جانە كۇشتىڭ ۆەكتورلىق شاما ەكەنىن تۇسىندىرمەلى ءيلليۋستراتيۆتى تۇرعىدان ءتۇسىندىرۋ، تەرەڭ ماعلۇمات بەرۋ. وقۋشىلاردىڭ جاڭا «كۇش»، «دەفورماسيا» ۇعىمى تۋرالى بىلىمدەرىن جەتىلدىرۋ، قالىپتاستىرۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم ساپاسىن، ويلاۋ قابىلەتىن، ءوز ويلارىن سوزبەن جەتكىزۋگە دامىتۋ.
تاربيەلىلىك: وقۋشىلاردىڭ كۇش، دەفورماسيا ۇعىمىن كۇندەلىكتى ومىرمەن بايلانىستىرا بىلۋىنە جانە ونى جاقسى جاقتارىنان قولدانا بىلۋگە تاربيەلەۋ.
ءتيپى: ارالاس ساباق
ءادىس - ءتاسىلى: تۇسىندىرمەلى ءيلليۋستراتيۆتى، دەمونستراسيالىق، سۇراق - جاۋاپ، ەسەپتەرمەن جاتتىقتىرۋ.
ءپانارالىق بايلانىس: ادەبيەت، ماتەماتيكا، ەڭبەك، دەنە تاربيەسى، تاريح.
كورنەكىلىكتەر: ەلەك. وقۋ. پلاكاتتار، كارتوچكالار، دينامومەتر، سىزعىش، تارازى، رەزينكا، شار، يسااك نيۋتوننىڭ پورترەتى، بولات ەكى شار.
بارىسى: 1. ۇيىمداستىرۋ
2. ساباقتىڭ ماقساتى مەن مىندەتى
3. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ
4. جاڭا ماتەريالدى ءتۇسىندىرۋ
5. بەكىتۋ (ۆەنن دياگرامماسىن پايدالانۋ)
6. قورىتىندىلاۋ
7. ۇيگە تاپسىرما
8. باعالاۋ
1. كلاستىڭ ساباققا قاتىسىمىن تەكسەرۋ، بەلگىلەۋ. وقۋشىلاردىڭ نازارىن ساباققا اۋدارۋ.
2. - وقۋشىنىڭ ويلاۋ بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ
- ماتەريالعا دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ
3. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ.
ءى. قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ.
(سۇراققا جاۋاپ اۋىزشا)
1. ا) بولات شارمەن ويىن دوبى ءبىر - بىرىمەن سوقتىعىسقاننان كەيىن قايسىسى جىلدام قوزعالادى؟ نەلىكتەن؟
جاۋابى: سوقتىعىسقاننان كەيىن ويىن دوبى جىلدام قوزعالادى. ويتكەنى، بولات شارعا قاراعاندا ونىڭ ماسساسى از.(كىشى)
ءا) ۇلكەن جىلدامدىقپەن كەلە جاتىرعان ماشينانىڭ الدىنا نەلىكتەن جۇگىرىپ شىعۋعا بولمايدى؟ بۇل قانداي قۇبىلىس؟
جاۋابى: ماشينا ۇلكەن جىلدامدىقپەن كەلە جاتىرعاندا تەجەۋىشىن باسسا دا، ول جىلدامدىعىن ساقتاپ قالۋعا تىرىسادى. ينەرسيانىڭ ساقتالۋ زاڭى.
ب) ماسساسى 100گ جانە 1كگ ەكى دەنە سوقتىعىسقاننان كەيىن قايسىسىنىڭ جىلدامدىعى ارتادى؟
جاۋابى: ماسساسى 100گ دەنەنىڭ جىلدامدىعى ارتادى.
ۆ) ءبىر قالىپتى قوزعالىپ كەلە جاتىرعان اربادا وتىرعان بالا جوعارى قاراي دوپ لاقتىرسا، بالانىڭ لاقتىرعان دوبى قولىنا قايتا ءدال تۇسە مە؟ وسى قۇبىلىستى ءتۇسىندىر.
جاۋابى: تۇسپەيدى. سەبەبى بالا اربامەن بىرگە لاقتىرعان دوپپەن سالىستىرعاندا ورىن اۋىستىرادى. بۇل قوزعالىستىڭ سالىستىرمالىلىعى.
گ) ەگەر ەكى دەنە سوقتىعىسقاننان كەيىن ونىڭ بىرەۋى - 0، 007م/س، ال بىرەۋى - 0، 5م/س جىلدامدىقپەن قوزعالسا، وندا دەنەلەردىڭ قايسىسىنىڭ ماسساسى كىشى بولادى؟
جاۋابى: جىلدامدىعى 0، 5م/س دەنەنىڭ ماسساسى كىشى.
د) زاتتىڭ تىعىزدىعى دەگەنىمىز نە؟
جاۋابى: دەنە ماسساسىنىڭ ونىڭ كولەمىنىڭ قاتىناسىنا تەڭ فيزيكالىق شاما.
2. فورمۋلانى ەسكە تۇسىرەيىك!
وقۋشىلارعا سۋرەتتەر كورسەتىلەدى. قانداي سۋرەت كورسەتىلىپ تۇرعانىن تاپقان وقۋشى، سۋرەتىن ارتىندا جاسىرىن تۇرعان فورمۋلانى ايتادى.
3. فيزيكالىق شامالاردىڭ ولشەم بىرلىكتەرىن سايكەستەندىرىڭدەر.
تاقتاعا ماگنيت ارقىلى فورمۋلالارمەن ورىن الماستىرىپ، ولشەم بىرلىكتەرى بەرىلەدى. ولشەم بىرلىكتەرىن ءوزىنىڭ جانىنا قويۋ كەرەك.
4. ەسەپتەر شىعارۋ(كەستە قاعازدار ارقىلى). كەستە قاعازدارى ساباق باستالماس بۇرىن تارازىنىڭ ۇستىنە جابىق تۇردە قويىلادى. ءار وقۋشى الدارىنداعى تارازىدان الىپ بەرىلگەن ەسەپتى شىعارىپ، تابليساعا جاۋاپتارىن جازادى. تابليسا اتتارى، ءار قاتارعا
4. جاڭا ساباق
ءىى. ماعىنانى تانۋ.
«بىلەگى كۇشتى ءبىردى جىعادى، ءبىلىمى كۇشتى مىڭدى جىعادى»، «كوپتىڭ كۇشى - بىرلىكتە» دەگەن اتالى سوزدەرىنىڭ تەرەڭ ماعىناسىن جەتكىزۋ ءۇشىن دە كۇش ۇعىمى قولدانىلعان. كۇش ۇعىمى عىلىمدا دا كەڭىنەن قولدانىلادى جانە ول فيزيكانىڭ نەگىزگى ۇعىمدارىنىڭ بىرىنە جاتادى. سونىمەن، كۇش – دەنەلەردىڭ ءوزارا ارەكەتتەسۋىن سيپاتتايتىن شاما. كۇش ارەكەتى سان مانىنە (مودۋلىنە) عانا ەمەس، ونىڭ باعىتىنا دا بايلانىستى بولادى. وزدەرىڭ دە ويىن ۇستىندە دەنەلەرگە (دوپقا، شايباعا، ت. ت) اسەر ەتە وتىرىپ، ءوز ويلارىڭدى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن، بۇل ارەكەتكە بەلگىلى ءبىر باعىت بەرەسىڭدەر. سونىمەن كۇش ساندىق مانىمەن (مودۋلىمەن ) جانە باعىتىمەن سيپاتتالاتىن فيزيكالىق شاما بولىپ تابىلادى. كۇشتى F ارپىمەن بەلگىلەيدى. دەنە ءپىشىنىڭ نەمەسە ولشەمدەرىنىڭ وزگەرۋىن دەفورماسيا (لاتىنشا دەفورماسيا - ءبۇلىنۋ، بۇزىلۋ) دەپ اتايدى. دەفورماسيا پلاستيكالىق جانە سەرپىمدى بولىپ بولىنەدى. كۇشتىڭ ارەكەتى توقتاعاننان كەيىن، دەنە ءوزىنىڭ باستاپقى ءپىشىنى مەن ولشەمىن وزگەرتەتىن بولسا، مۇنداي دەفورماسيا پلاستيكالىق دەپ اتالادى. كۇشتىڭ ارەكەتى توقتاعاننان كەيىن دەنەنىڭ باستاپقى ءپىشىنى مەن ولشەمى قايتادان قالپىنا كەلەتىن بولسا، مۇنداي دەفورماسيا سەرپىمدى دەپ اتالادى.
4. بەكىتۋ:
ءىىى. تولعانىس.
1. ءبىر دەنەنىڭ ەكىنشى دەنەگە اسەرى قالاي بايقالادى؟
2. فيزيكادا كۇش دەگەن ءسوزدى ءبىز قالاي تۇسىنەمىز؟
3. كۇش نەمەن سيپاتتالادى؟
4. دەفورماسيا دەپ نەنى ايتادى؟
5. دەنەنىڭ دەفورماسياسى قالاي پايدا بولادى
6. پلاستيكالىق دەفورماسيا دەگەن نە؟
جاڭا ساباق ۇقساستىق، بايلانىس وتكەن ساباق
6. قورىتىندىلاۋ نەنى ءبىلدىم؟
وسى تاقىرىپقا ولەڭ قۇراستىرۋ
بۇگىن وقىعان تاقىرىبىمىز - كۇش
شالا بىلسەك الاتىنىمىز - ءۇش
ون ويلانىپ، ءجۇز تولعانىپ – ءپىش
ەڭ كەرەگىن بەستىك قىلىپ – ءىش
7. ۇيگە: §33، 34. وقۋ.
8. باعالاۋ
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا جاڭا فيزيكالىق شاما - كۇش ۇعىمى مەن ونىڭ تۇرلەرى، دەفورماسيا جانە كۇشتىڭ ۆەكتورلىق شاما ەكەنىن تۇسىندىرمەلى ءيلليۋستراتيۆتى تۇرعىدان ءتۇسىندىرۋ، تەرەڭ ماعلۇمات بەرۋ. وقۋشىلاردىڭ جاڭا «كۇش»، «دەفورماسيا» ۇعىمى تۋرالى بىلىمدەرىن جەتىلدىرۋ، قالىپتاستىرۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم ساپاسىن، ويلاۋ قابىلەتىن، ءوز ويلارىن سوزبەن جەتكىزۋگە دامىتۋ.
تاربيەلىلىك: وقۋشىلاردىڭ كۇش، دەفورماسيا ۇعىمىن كۇندەلىكتى ومىرمەن بايلانىستىرا بىلۋىنە جانە ونى جاقسى جاقتارىنان قولدانا بىلۋگە تاربيەلەۋ.
ءتيپى: ارالاس ساباق
ءادىس - ءتاسىلى: تۇسىندىرمەلى ءيلليۋستراتيۆتى، دەمونستراسيالىق، سۇراق - جاۋاپ، ەسەپتەرمەن جاتتىقتىرۋ.
ءپانارالىق بايلانىس: ادەبيەت، ماتەماتيكا، ەڭبەك، دەنە تاربيەسى، تاريح.
كورنەكىلىكتەر: ەلەك. وقۋ. پلاكاتتار، كارتوچكالار، دينامومەتر، سىزعىش، تارازى، رەزينكا، شار، يسااك نيۋتوننىڭ پورترەتى، بولات ەكى شار.
بارىسى: 1. ۇيىمداستىرۋ
2. ساباقتىڭ ماقساتى مەن مىندەتى
3. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ
4. جاڭا ماتەريالدى ءتۇسىندىرۋ
5. بەكىتۋ (ۆەنن دياگرامماسىن پايدالانۋ)
6. قورىتىندىلاۋ
7. ۇيگە تاپسىرما
8. باعالاۋ
1. كلاستىڭ ساباققا قاتىسىمىن تەكسەرۋ، بەلگىلەۋ. وقۋشىلاردىڭ نازارىن ساباققا اۋدارۋ.
2. - وقۋشىنىڭ ويلاۋ بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ
- ماتەريالعا دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ
3. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ.
ءى. قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ.
(سۇراققا جاۋاپ اۋىزشا)
1. ا) بولات شارمەن ويىن دوبى ءبىر - بىرىمەن سوقتىعىسقاننان كەيىن قايسىسى جىلدام قوزعالادى؟ نەلىكتەن؟
جاۋابى: سوقتىعىسقاننان كەيىن ويىن دوبى جىلدام قوزعالادى. ويتكەنى، بولات شارعا قاراعاندا ونىڭ ماسساسى از.(كىشى)
ءا) ۇلكەن جىلدامدىقپەن كەلە جاتىرعان ماشينانىڭ الدىنا نەلىكتەن جۇگىرىپ شىعۋعا بولمايدى؟ بۇل قانداي قۇبىلىس؟
جاۋابى: ماشينا ۇلكەن جىلدامدىقپەن كەلە جاتىرعاندا تەجەۋىشىن باسسا دا، ول جىلدامدىعىن ساقتاپ قالۋعا تىرىسادى. ينەرسيانىڭ ساقتالۋ زاڭى.
ب) ماسساسى 100گ جانە 1كگ ەكى دەنە سوقتىعىسقاننان كەيىن قايسىسىنىڭ جىلدامدىعى ارتادى؟
جاۋابى: ماسساسى 100گ دەنەنىڭ جىلدامدىعى ارتادى.
ۆ) ءبىر قالىپتى قوزعالىپ كەلە جاتىرعان اربادا وتىرعان بالا جوعارى قاراي دوپ لاقتىرسا، بالانىڭ لاقتىرعان دوبى قولىنا قايتا ءدال تۇسە مە؟ وسى قۇبىلىستى ءتۇسىندىر.
جاۋابى: تۇسپەيدى. سەبەبى بالا اربامەن بىرگە لاقتىرعان دوپپەن سالىستىرعاندا ورىن اۋىستىرادى. بۇل قوزعالىستىڭ سالىستىرمالىلىعى.
گ) ەگەر ەكى دەنە سوقتىعىسقاننان كەيىن ونىڭ بىرەۋى - 0، 007م/س، ال بىرەۋى - 0، 5م/س جىلدامدىقپەن قوزعالسا، وندا دەنەلەردىڭ قايسىسىنىڭ ماسساسى كىشى بولادى؟
جاۋابى: جىلدامدىعى 0، 5م/س دەنەنىڭ ماسساسى كىشى.
د) زاتتىڭ تىعىزدىعى دەگەنىمىز نە؟
جاۋابى: دەنە ماسساسىنىڭ ونىڭ كولەمىنىڭ قاتىناسىنا تەڭ فيزيكالىق شاما.
2. فورمۋلانى ەسكە تۇسىرەيىك!
وقۋشىلارعا سۋرەتتەر كورسەتىلەدى. قانداي سۋرەت كورسەتىلىپ تۇرعانىن تاپقان وقۋشى، سۋرەتىن ارتىندا جاسىرىن تۇرعان فورمۋلانى ايتادى.
3. فيزيكالىق شامالاردىڭ ولشەم بىرلىكتەرىن سايكەستەندىرىڭدەر.
تاقتاعا ماگنيت ارقىلى فورمۋلالارمەن ورىن الماستىرىپ، ولشەم بىرلىكتەرى بەرىلەدى. ولشەم بىرلىكتەرىن ءوزىنىڭ جانىنا قويۋ كەرەك.
4. ەسەپتەر شىعارۋ(كەستە قاعازدار ارقىلى). كەستە قاعازدارى ساباق باستالماس بۇرىن تارازىنىڭ ۇستىنە جابىق تۇردە قويىلادى. ءار وقۋشى الدارىنداعى تارازىدان الىپ بەرىلگەن ەسەپتى شىعارىپ، تابليساعا جاۋاپتارىن جازادى. تابليسا اتتارى، ءار قاتارعا
4. جاڭا ساباق
ءىى. ماعىنانى تانۋ.
«بىلەگى كۇشتى ءبىردى جىعادى، ءبىلىمى كۇشتى مىڭدى جىعادى»، «كوپتىڭ كۇشى - بىرلىكتە» دەگەن اتالى سوزدەرىنىڭ تەرەڭ ماعىناسىن جەتكىزۋ ءۇشىن دە كۇش ۇعىمى قولدانىلعان. كۇش ۇعىمى عىلىمدا دا كەڭىنەن قولدانىلادى جانە ول فيزيكانىڭ نەگىزگى ۇعىمدارىنىڭ بىرىنە جاتادى. سونىمەن، كۇش – دەنەلەردىڭ ءوزارا ارەكەتتەسۋىن سيپاتتايتىن شاما. كۇش ارەكەتى سان مانىنە (مودۋلىنە) عانا ەمەس، ونىڭ باعىتىنا دا بايلانىستى بولادى. وزدەرىڭ دە ويىن ۇستىندە دەنەلەرگە (دوپقا، شايباعا، ت. ت) اسەر ەتە وتىرىپ، ءوز ويلارىڭدى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن، بۇل ارەكەتكە بەلگىلى ءبىر باعىت بەرەسىڭدەر. سونىمەن كۇش ساندىق مانىمەن (مودۋلىمەن ) جانە باعىتىمەن سيپاتتالاتىن فيزيكالىق شاما بولىپ تابىلادى. كۇشتى F ارپىمەن بەلگىلەيدى. دەنە ءپىشىنىڭ نەمەسە ولشەمدەرىنىڭ وزگەرۋىن دەفورماسيا (لاتىنشا دەفورماسيا - ءبۇلىنۋ، بۇزىلۋ) دەپ اتايدى. دەفورماسيا پلاستيكالىق جانە سەرپىمدى بولىپ بولىنەدى. كۇشتىڭ ارەكەتى توقتاعاننان كەيىن، دەنە ءوزىنىڭ باستاپقى ءپىشىنى مەن ولشەمىن وزگەرتەتىن بولسا، مۇنداي دەفورماسيا پلاستيكالىق دەپ اتالادى. كۇشتىڭ ارەكەتى توقتاعاننان كەيىن دەنەنىڭ باستاپقى ءپىشىنى مەن ولشەمى قايتادان قالپىنا كەلەتىن بولسا، مۇنداي دەفورماسيا سەرپىمدى دەپ اتالادى.
4. بەكىتۋ:
ءىىى. تولعانىس.
1. ءبىر دەنەنىڭ ەكىنشى دەنەگە اسەرى قالاي بايقالادى؟
2. فيزيكادا كۇش دەگەن ءسوزدى ءبىز قالاي تۇسىنەمىز؟
3. كۇش نەمەن سيپاتتالادى؟
4. دەفورماسيا دەپ نەنى ايتادى؟
5. دەنەنىڭ دەفورماسياسى قالاي پايدا بولادى
6. پلاستيكالىق دەفورماسيا دەگەن نە؟
جاڭا ساباق ۇقساستىق، بايلانىس وتكەن ساباق
6. قورىتىندىلاۋ نەنى ءبىلدىم؟
وسى تاقىرىپقا ولەڭ قۇراستىرۋ
بۇگىن وقىعان تاقىرىبىمىز - كۇش
شالا بىلسەك الاتىنىمىز - ءۇش
ون ويلانىپ، ءجۇز تولعانىپ – ءپىش
ەڭ كەرەگىن بەستىك قىلىپ – ءىش
7. ۇيگە: §33، 34. وقۋ.
8. باعالاۋ
You Might Also Like
-
تاقىرىبى: تابيعات جانە ادام. فيزيكا – تابيعات تۋرالى عىلىم. فيزيكا جانە تەحنيكا
