پايعامبار
تاريح، بەينە، ويانعانشا شوشىپ، تۇرشىگەتىن جامان ءتۇس
د.دجويس
وتكەن زامانداردا شاكىرتى كەلىپ ۇستازىنان سۇراپتى. «قۇمىرانىڭ ىشىندە وتىرعان قازدى قالاي ولتىرمەي الۋعا بولادى؟ — دەپ. — الگى قاز وتىرا-وتىرا ۇلكەيىپ كەتكەن. شىعايىن دەسە شىعا المايدى. ەندى سول قازدى مايىپ ەتپەي، ءارى قۇمىرانى سىندىرما قالاي الىپ شىعۋعا بولادى؟» وسى ساۋالعا قۇلاق سالعان ۇستازى شاكىرت جۇزىنە ۇزاق بارلاپ قاراپتى. سوسىن: «ەسىمىڭ كىم؟» — دەپ سۇراپتى. شاكىرت اتىن اتاپتى. ۇستاز: «مىنەكەي، قاز قۇمىرادان شىقتى»، — دەپتى دە شاپانىن قاعىپ جۇرە بەرىپتى. مۇنىڭ ءمانىسى — ساقالدى كىم قانداي پيعىلمەن قويسا — جاۋاپ تا سولاي شىقپاقشى دەگەنى ەكەن. دزەن ءپالساپاشىلارىنىڭ تۇجىرىمى وسىنداي.
تاعى ءبىر مىسال ءسوز. ءبىر كۇنى ۇستازدان اقىل سۇراماققا الىستان ارىپ-اشىپ جولاۋشى جەتىپتى. ۇستاز الدىنا ەنۋگە رۇقسات سۇرايدى. اپتا وتە ۇستاز الگى جولاۋشىنى قابىلداپتى. اقىلگويدىڭ الدىنا كەلىپ تىزە بۇككەن بەيباق ايتىپتى: «سىزگە جالعىز ساۋال قويۋعا التى اي ءجۇرىپ ازەر جەتتىم، جولدا شولدەن قاتالاپ اتىم ءولدى، قالاعا كىرە بەرگەن جەردە قاراقشىلار توناپ قالتامداعى اقشامدى تارتىپ الدى، قابىلداۋىڭىزدى سۇراپ تاعى اشتان-اش ەسىك الدىندا اپتا وتىردىم، ابدەن قالجىرادىم»، — دەپتى. تىڭداپ وتىرعان ۇستاز ەندەشە شارۋاڭدى ايت دەپتى. جولاۋشى: «قانشا تالپىنىپ ەڭبەك ەتسەم دە، ەرتە تۇرىپ، كەش جاتىپ تەر توكسەم دە ەشقانداي جولىم بولمايدى، ەڭبەگىم جانبايدى، سونىڭ سەبەبى نەدە، ايتىڭىزشى وسىنى سۇراعالى كەلدىم»، — دەپتى. ۇستاز ويلانىپ وتىرىپ-وتىرىپ: «ارتىڭا قارا»، — دەپتى دە تۇرەگەلىپ بولمەدەن شىعىپ كەتىپتى. جولاۋشى اڭ-تاڭ. «التى اي ءجۇرىپ، قاراقشىعا تونالىپ، كولىگىمدى ارام قاتىرىپ جەتكەندەگى سىيىم — وسى جالعىز اۋىز ءسوز بە؟» — دەپ جىلاپ جىبەرىپتى، ماڭدايىن قوس قولداپ توقپاقتاپتى، تۇرا ساپ ۇستاز شىعىپ كەتكەن ەسىكتى ۇرعىلاپتى. ايقاي-شۋعا ۇستازدىڭ شاكىرتى شىعىپ: «ە، نە بولدى؟» — دەپ سۇراپتى. ءمان-جايدى بايانداپ بەرەدى. جولاۋشىنىڭ ساۋالىن، ۇستازدىڭ جاۋابىن قۇلاعىمەن ەستيدى. سوندا شاكىرت ويبايىن سالىپ وتىرعان جولاۋشىنى جۇباتىپ، قولىن يىعىنا سالىپتى، سابىرعا، اقىلعا شاقىرىپتى. «سەنىڭ ساۋالىڭ دا، ۇستازدىڭ جاۋابى دا دۇرىس، — دەپتى. — ۇستازدىڭ ارتىڭا قارا دەگەنى — سەن اياعىڭ سالبىراپ كوكتەن تۇسە سالعان جوقسىڭ، سەن ۇلى تىرشىلىك ءتاسپىسىنىڭ ءبىر ءتۇيىر جالعاسىسىڭ، سەن الدەبىر تاعدىردىڭ ۇزىگىسىڭ، بويىڭدا سول تاعدىردان ءۇزىلىپ قالىپ قويعان جازمىش — جولىڭدى بولعىزبايتىن كەسىر مىنەز بار، الگى مىنەز قانىڭمەن قوسا ىلەسىپ ءجۇر، ەشقاشان قاشىپ قۇتىلا المايسىڭ، سوندىقتان ۇستازدى ەمەس، وسىناۋ بولمىسىڭا اۋەلى قان، سوسىن جان بەرگەن تەگىڭدى قارعا»، — دەپتى. جولاۋشى ساباسىنا ءتۇسىپ، ءيىنى سالبىراپ، ەل-جۇرتىنا جاياۋلاپ قايتقان ەكەن دەيدى.
قوس مىسالدان شىعارىپ سويلەيتىن بولساق: قۇدىرەتى كۇشتى جاراتقان يە اۋەلى ادامدى ساز بالشىقتان قول-اياعىن كەلىستىرىپ جاساپ بولىپ، ماڭايىنداعى اۋليە-انبيەلەرگە، پەرىشتە-پەرىلەرگە، ىبىلىستەرگە بۇرىلىپ سويلەپتى. «ال، ۇمبەتتەرىم، ءقازىر مىنا پەندەمە «سۋف» دەپ ۇرلەپ جان بەرەمىن، بۇل ايرىقشا قاسيەت يەسى — ادام دەگەن بولادى، ءتۇر-تۇلعاسى، ويى، مىنەزى كەلەشەكتە وزىمە ۇقسايدى، وسى ادامعا قىبىرلاپ جان بىتكەن كەزدە ءبارىڭ قوعاشا جاپىرىلىپ اياعىنا جىعىلىڭدار.
جاراتقان يە وسىنى ايتىپ الگى عاجايىپقا «سۋف» دەپ دەم سالىپ، جان بەرىپتى. ماڭايىنداعىنىڭ ءبارى جەلدى كۇنگى قوعاشا جاپىرىلىپ ادامنىڭ اياعىنا جىعىلىپتى. شەتتە وقشىرايعان ءىبىلىس قانا ءمىز باقپاستان تۇرا بەرىپتى. جاراتقان يە اشۋعا ءمىنىپتى.
— ءاي، سەن نەگە ادامنىڭ اياعىنا جىعىلمايسىڭ؟
— ءسىز ونى بالشىقتان جاراتتىڭىز، مەنى وتتان جاراتقانسىز. تەگىم اسىل، سوندىقتان جىعىلمايمىن.
— ەندى سوندا نە ىستەمەكسىڭ؟
— سۇيگەن قۇلىڭىزدىڭ ءومىر بويى سوڭىنا ءتۇسىپ، جولدان تايعىزىپ، كۇنا جاساتىپ، بولعىزباسىن سوڭىنان ىلەستىرىپ، ولە-ولگەنشە بۇزىپ بىتەمىن، سورىنا جۇرەمىن.
مىنا ءسوزدى ەستىگەن قۇدىرەتى كۇشتى جاراتقان يە وز-وزىنەن شىمىركەنىپ، تىكسىنىپ قالادى. ءقازىر ءىبىلىستى اسا تاياعىمەن ۇرىپ بىت-شىت قىلايىن دەسە ول دا ءوزىنىڭ اۋرە بولىپ جاراتقان پەندەسى. ماڭايىنداعى اۋليە-انبيەلەرى، پەرىشتەلەرى نە دەمەكشى؟ جانىنان ءتۇڭىلىپ، ماڭايىنان بەزىپ جوعالادىداعى. جالعىزدىق — جاراتقان يەنىڭ ەڭ قورقاتىن نارسەسى. ءارى ويلاندى، بەرى ويلاندى، سوسىن سويلەدى.
— ءوز قولىمدى ءوزىم كەسپەيمىن. سۇيگەن قۇلىمنىڭ بويىنا ءتوزىم دەگەن ەرەكشە قاسيەت سىڭىرەم. ءتوزىمى مىقتىلار سەن سەكىلدى ءىبىلىستىڭ بالە-جالاسىنان، جاپسىرعان سور مىنەزىمەن، كۇناسىمەن، ازعىرعان ازابىمەن ولە-ولگەنشە تىرەسىپ، الىسىپ وتەتىن بولادى. ءتوزىم — جالعىز سەرىگى. ەرىك-كۇشى مىقتى دەگەن سۇيگەن قۇلىم ادامشىلىق قابىلەتىن جويىپ الماي، سەنىمەن تەكە-تىرەسۋگە جارايدى.
جاراتقان يە وسىنى ايتىپ پەندەسىنىڭ بويىنا «سۋف» دەپ ءتوزىم قاسيەتىن ءسىڭىردى. دۇنيە دۇنيە بولىپ جارالعالى جۇمىر باستى پەندەنىڭ ويىنداعى ەكىۇداي مىنەز: ءبىرى جاماندىققا باستاپ تۇراتىن — ءىبىلىس ازعىرۋى، ءبىرى جاقسىلىققا باستاپ تۇراتىن — پەرىشتە سابىرى ىلعي كەرەعار تىرەسىپ، يتجىعىس ءتۇسىپ، بىردە شالىس باسىپ، بىردە ءوزىن-وزى ازاپقا سالىپ ءومىر بويى كۇرەسىپ وتەتىنى سودان ەكەن. قۇدىرەتى كۇشتىنىڭ بار قولىنان كەلگەنى — سۇيگەن ق ۇلىنىڭ بويىنا ءتوزىم ءسىڭىرىپتى، قانداي بالە-جالاعا، قيىندىق، شىرعالاڭعا، ازاپ پەن ارپالىسقا ءتوزىپ جەڭىپ شىعار دەپ ۇمىتتەنىپتى. ءۇمىتسىز سايتان دەگەن. كىسى ۇمىتپەن كۇنەلتەدى. بۇگىننەن ەرتەڭىم جاقسى بولسىن دەيدى. كەۋدەسىنەن جانى شىعىپ كەتكەنشە تاڭدايىنان ءۇمىتتىڭ ءتاتتى ءدامى كەتپەيدى. ادامدى سان عاسىرلار بويى تابيعات بەرگەن سىيىنان اجىراتىپ الماي، ادامشىلىق سيپاتىن جويماي، اداستىرماي، قالىڭ تۇمان اراسىنان الىپ شىعىپ كەلە جاتقان مىنەز — ءتوزىم!
ال دۇنيە دۇنيە بولىپ جارالعالى ادامدى ازدىرامىن، توزدىرامىن دەپ قىر سوڭىنان قالماي، سۇركىل سالىپ كەلە جاتقان ءىبىلىستىڭ ەڭ مىقتى قارۋ-جاراعى، ادامعا جۇمسايتىن قۇرالى — وزىمشىلدىك!
وسى وزىمشىلدىكتى ادام بويىنا مىسقىلداپ سىڭىرە بەرسەم، ءسابي كۇنىنەن انا سۇتىمەن بويىنا ەنگىزسەم ەڭبەگىم ەش كەتپەيدى دەپ نىق سەنگەن. وزىمشىلدىك — تۇبىندە تىرەسۋدى تۋعىزادى. ءوزىم بىلەم مىنەزى — وركوكىرەك باسشىلاردى دۇنيەگە اكەلەدى. ءوزىم عانا دەگەن تەكەتىرەس يت مىنەز عاجايىپ سۇتتەي ۇيىپ وتىرعان وتباسىنىڭ شاڭىراعىن ورتاسىنا تۇسىرگەن. «ءوزىم، ءوزىم» دەگەننەن بايلىق سۋالعان، ساۋشىلىق قۇرىعان، نۋ توعايدى قىزىل ءتىلدى ءورت العان، جەر جۇتاعان؛ ءوزىم دەگەن نىق سەنىمنەن ەل مەن ەلدىڭ اراسىندا قاندى جانجال سوعىس باستالعان؛ ءوزىم ۇعىمى — بالانى اكەدەن، اكەنى بالادان ايىرعان؛ ءتۇپتىڭ تۇبىندە «ءوزىم، ءوزىم، ءوزىم، ءوزىم» دەپ جۇرگەن تالاي پەندە جالعىز باسى سوپايىپ، جۇرتتا اداسقان اش كۇشىكشە قاڭعىپ قالعان. سول ءازازىل ءىبىلىس ايتاتىن كورىنەدى: «يا، جاراتقان يە، جار بولا گور، وسى وزىمشىلدىك مىنەز تۇرعاندا بۇل ادامزات كوشىن بىت-شىت ەتىپ، تىپ-تيپىل عىپ، اداستىرىپ بارىپ زاماناقىرعا اپارامىن»، — دەپ. وزىمشىلدىك ورىستەگەن سايىن پەرىشتە، اۋليە-انبيەلەر اۋلەتى بەز-بەز ەتىپ، جاندارىن قويارعا جەر تاپپاي جالبارىنار: «يا، جاراتقان يە، مىناداي تىعىرىق، تايعاناق زاماندا گالاكتيكانىڭ قاي تۇكپىرىندە ءجۇرسىڭ؟.. سۇيگەن قۇلىڭ قۇلدىراعاننان قۇلدىراپ قينالۋعا اينالدى، رۋحى كەمىپ، جانى جۇقارىپ، مىنەزى ازايىپ بارا ما، قايدام، قول ۇشىڭدى بەرە كور، كوبىرەك ءتوزىمىڭدى سىيلا»، — دەپ گوي-گويلەدى.
جاراتقان يەدەن تاعى دا ۇستەمە ءتوزىم تىلەيدى. ءتۇبى ءتوزىمى مىقتىلار جەڭەدى دەيدى.
كوگىلدىر الەمدە ءبىر ءتۇيىر كوز جاسىنا ۇقساپ دومالاق جەر دوڭگەلەنىپ جۇزەدى. جاراتىلىس وزىنشە، جاراتقان يە وزىنشە، ەكەۋى ەكى باسقا دەپ سويلەيتىن ءبىلىمپازدار تابىلار. كىمنىڭ اۋزىنا كىمدەر قاقپاق بولعانداي. ايتسە دە ءبىلىمپازدى، ءبىلىمسىزدى بۇلتارتقىزباس ۇلى زاڭ بار. ول مىنا كوگىلدىر الەمنىڭ، دومالاق جەردىڭ ۇشى-قيىرسىز شەكسىزدىكتە ءجۇرىپ، توزاڭ سەكىلدەنىپ ويران بوتقا بولىپ كەتپەيتىنى، بەيبەرەكەت حاوسقا اينالمايتىنى. جەردىڭ كۇندى اينالۋىنا كەلەيىك — يا ءبىر مينوتكە، يا ءبىر سەكۋندكە اۋىسپاي، اينىماي دالمە-دال مەزگىلىندە قيىر كەڭىستىكتىڭ سول نۇكتەسىنە، ءدال مەجەسىنە كەلىپ ۇلى جارىققا ءبۇيىرىن توساتىنى عاجايىپ. جىل ون ەكى اي ىشىندە گالاكتيكا تورىندە ماڭىپ-ماڭىپ باياعى ەكپىنمەنەن كۇن كەڭىستىگىنە شىعىپ، ايدالاعا قاڭعىپ كەتپەي، ءدال جارتى جىلدا قۇدىرەتتەي تارتىلىس كۇشىمەن ءوز وربيتاسىنا قايتا اينالىپ كەلەتىنى عاجايىپ. باياعى مەزگىلىنە دالمە-دال جەتەتىنى كەرەمەت. ۇلى جارىقتىڭ تارتىلىس زاڭى، تەپە-تەڭدىك زاڭى، ءبىر شوعىر جۇلدىزدىڭ جاڭا ومىرگە قوپارىلىسپەن كەلىپ جاتسا، ەندى كەلەسى شوعىردىڭ سۇراپىل جارىلىسپەن توزاڭعا اينالىپ كەڭ الەمگە تاراپ جاتۋ زاڭى... ءبارى-بارى... زاڭدىلىق اتاۋلى... ۇلى ىرعاق — قۇدىرەتتى كۇشتى پارمەننىڭ بارىن دالەلدەيدى. بىرەۋلەر مۇنى كارما دەيدى، كەلەسى ءبىلىمپاز ۇلى جارىق دەيدى، مىنا بىزدەر ءۇشىن جاراتقان يە. كۇندەردىڭ كۇنى بولعاندا زامان وزگەرەر، ايتسە دە ىلكىمدى زاڭنىڭ وزگەرمەسى اقيقات.
جاراتقان يەنىڭ جەر بەتىندەگى ەلشىلەرى — اۋليە-انبيەلەر گوي-گويىن سالىپ شۋلاسىپ جالبارىنا بەرىپتى، كۇندەردىڭ كۇنى الگى شۋىل الەمنىڭ باسقا ءبىر قيىرىندا زاڭ جاساۋمەن شارشاپ جۇرگەن جاراتقان يەنىڭ قۇلاعىنا جەتىپتى. «اپىرىم-اۋ، — دەپتى، — دومالاق جەردەگى ۇمبەتتەرىم وسىنشا نەگە اتىمدى ءجيى اتاپ جالبارىنادى؟.. ىرعاق پەن كەلىسىمدى بۇزىپ شەكتەن شىعىپ كەتپەدى مە ەكەن؟» جاسىل جەردىڭ جۇزىنە قارايلاپ نۇرىن ءتۇسىرىپتى.
«نەگە شۋلاسىپ كەتتىڭدەر؟» — دەمەي مە...
«قۇدىرەتى كۇشتى جاراتقان يە، وتتان جارالعان ءىبىلىس كۇش الىپ، دەس بەرمەي، پەندەلەردى شەتىنەن اينىتىپ بۇزۋعا اينالدى، بالا اكەنىڭ ساقالىنان الاتىن بولدى، جاس قىزدار ءتانىن ساتىپ، كۇناعا بەلشەسىنەن باتتى، تىيۋ، توقتام، ۇيات، ۇلى جارىقتان ۇرەيلەنۋ جايىنا قالدى...»
«سۇيگەن قۇلىم — ادامزاتىم قايدا ءجۇر بەتپاقتارعا تىيىم بولماي؟»
«قۇدىرەتى كۇشتى جاراتقان يە، بالشىقتان جارالعان ول پەندەڭىز ىبىلىسپەن الىسا-الىسا، بەتتەسە-بەتتەسە ابدەن قالجىراۋعا اينالدى، كۇننەن-كۇنگە كۇشى كەتىپ شارشاۋعا بەت الدى».
«ءتوزىمىن نەگە قارىمتا قىلمايدى؟»
«ءتوزىمى تۋلاق، سەنىمى سىناپ، اقىلى ازاپ بولعالى قاشان. ءبىر امالىن تاپپاساڭىز جەر بەتىن ارام پيعىل، ازعىن ويلار جايلاپ، جاسىل جەردى ورتەپ قۇرتپاقشى، قۇتىرعان ءىبىلىس اسقىنداپ اۋليەگە توپىراق شاشۋدى شىعاردى». مىنانى ەستىگەن جاراتقان يە شەكسىز الەمنىڭ تورىندە قۇلازىعاننان قۇلازىپ، ەلەسكە، ساعىمعا، نۇرعا اينالىپ جەردىڭ بەتىن جەتى رەت شولىپ شىعىپتى. ءبىر بوساعادان قاندى كورىپتى، كەلەسى بوساعادان جالاڭاش ءتاندى كورىپتى... قيىر دالادا، توبەشىك ۇستىندە ەكى تىزەسىن قۇشاقتاپ تورىعىپ وتىرعان ادامزات بالاسىنىڭ جانارىنان ايىقپاس مۇڭدى سەزىپتى. ويلانىپ-ويلانىپ، بولماس دەپتى. ادامزاتقا كومەكشى ەتىپ ۇلى سەنىم وكىلى — پايعامباردى جىبەرەيىن. جەل، جارىق، سۋ، قۇم، تەرەڭدىك، كەڭدىك، بيىكتىك دەگەندەردىڭ قاسيەتىن بويىنا ءسىڭىرىپ، كەلبەتىن ادامعا ۇقساتىپ پايعامبار جاسايىن دەپتى. سونىمەن دۇنيەدەگى جەتى نارسەنىڭ قاسيەتىن بويىنا جيناعان، ادام كەيپىنە تۇسكەن پايعامبار دۇنيەگە كەلىپتى. جاراتقان يەنىڭ پارمەنىمەن كادىمگى پەندە كەيپىنە ەنىپ، جەتى قات دۇنيەنىڭ ىرعاعى مەن ىمىراسىن تەرىپ جازعان كىتابىن قولتىقتاپ جەر بەتىنە ءتۇسىپتى دەيدى. ىبىلىسپەن الىسىپ قالجىراۋعا اينالعان ادامزاتقا قول ۇشىن بەرىپ كومەكتەسۋگە ءدات قىلىپ. «ءيا، ءپىرىم، ءيا، ارۋاعىم، ءساتىن سالا گور» دەپ جاياۋلاپ، اياڭداپ جولعا شىعىپتى. قيىر ساحارادا جۇدەپ-جاداپ جاياۋلاپ كەلە جاتقان نۇر بەينەلى كىسىنى كورسەڭىز — ول پايعامبار.
بىرەۋدى-بىرەۋ ءتۇسىنىپ بولمايتىن داڭعازا، دابىراسى مول ءسوز بازارىندا موماقان عانا كىتاپ قولتىقتاعان جولاۋشىنى شىرامىتساڭىز — ول پايعامبار. قاپىلىستا قاتەلىك جاساپ، ەندى جوندەيمىن، بەتىمدى تۋرالىققا باعىتتايمىن دەپ قاراداي تاعدىرىمەن الىسىپ، ازاپ كورىپ، قينالعان، تورىققان كىسىنىڭ جانىنا جۋىقتاپ، قاراداي جۇرتتى ىزگىلىككە، ادامشىلىققا يكەمدەپ شارشاپ قالجىراعان مۇحاممەدتى، يسانى، قورقىتتى، دون كيحوتتى، ەپەتەيسىز دون كيحوت سەكىلدىلەردى كورە قالساڭىز — پايعامبارلار اۋلەتى سول.
سول پايعامبار جۇمىر جەردىڭ بەتىندەگى تارىققان كىسىگە جاردەم جاسايىن، ەرتەڭگى كۇنىنە سەنىم جالعايىن دەپ قاراپايىم پەندەنىڭ كەيپىنە ءتۇسىپ ەل ارالاپ كەلە جاتادى. قالانىڭ كەڭ كوشەسى سىقىرلاعان اقپاننىڭ اق قار، كوك مۇزى. اسىعا اياڭداعان ادامنىڭ اياعىنان ايالداما سىتىر-سىتىر ەتەدى. شاعىن اۆتوبۋسقا جاپا-تارماعاي ۇمتىلادى. ادام كەيپىندەگى پايعامبار ناقا قىزمەتىنە اسىققان پەندەگە ۇقساپ ۇشقاسىپ سىرىڭكە قورابىنداي سەلكىلدەگەن دوڭگەلەككە ازەر ءمىندى. «جول اقىسىن تولەڭدەر!» دەگەن اششى داۋىس ارادىك قۇلاقتى كەسەدى. پايعامبار جالاقى، تەڭگە دەگەندى ەستىگەن ەمەس، كيمەلەپ، وڭمەڭدەپ تونگەن كوندۋكتورعا نە ايتارىن بىلمەي، قاپەلىمدە اۋزىنا ءجوندى ءسوز تۇسپەي كۇمىلجىگەن قالپى ۇرەيى ۇشقان. جۇرتقا ىزگىلىكتەن شام جاعامىن دەپ ءجۇرىپ بالەگە قالعان بولارمىن دەپ ويلاعان. جەلىمشە جابىسقان قىزىل كوز پالەدەن قالاي قۇتىلار؟! ءوزىن-وزى جۇرت كوزىنشە مۇلدە قوراش، ەبەدەيسىز سەزىنىپ، ەندى قايتەم دەپ جانى قىسىلعان مەزەتتە، زىرقىراپ ۇشىپ كەلە جاتقان اۆتوبۋس پىش توقتادى. دوڭگەلەكتىڭ جەلى كەتتى، ءارى قاراي جۇرە المايمىز دەپ جۇرگىزۋشى بەزەك قاقتى، جۇرت سىرتقا قوتارىلدى. قولتىعىنا قوراپ قىسقان، سۇر پلاششىنىڭ جەڭىنە ازداپ بوياۋ جۇققان سەلدىر ساقالدى جۇدەۋ جىگىت مۇنىمەن قوسىلا ءتۇستى. «كەشىگەتىن بولدىم، — دەپ بىلەگىن سوزىپ ساعاتىنا قارادى. — سۋرەتشى ەدىم، التى اي اياعىمنان سابىلىپ ءجۇرىپ اشقان كورمەمە بۇگىن شەتەل كاسىپكەرى كەلەتىن ەدى، ۇناسا — بىرەر كەسكىندەمەنى ساتىپ الماقشى بولعان، ەندى ءقايتتىم؟» ءبىر ورنىندا تىپىرشىپ تۇرا الماي شيرىعىپ كەتتى. تۇڭىلگەن سىڭايمەن شوڭقيىپ تۇرعان اۆتوبۋستىڭ دوڭگەلەگىن تەپتى. كەلەسى كولىك جۋىق ارادا كەلە قويمايدى. قاراپ تۇرىپ بۇل جارىقتىق سۋرەتشىنى مۇسىركەپ اياپ كەتتى. جول جيەگىنە جەدەل ۇمتىلىپ، قول كوتەرگەن، كونەتوز جەڭىل كولىك زىر ەتىپ توقتاي قالدى. «ءمىن، — دەدى — سۋرەتشى جىگىتكە، — كورمەڭە كەشىكتىرمەي جەتكىزىپ سالايىن». سۋرەتشى قۋانىپ كەتتى. جەر باسىپ جۇرگەن كادۋىلگى پايعامبار ەكەنىن قايدان ءبىلسىن، اۋىلدان كەلگەن، قالتاسىنىڭ ءتۇبى تەسىك كەڭقولتىق قازاق بولار دەپ ويلاعان. ارتقى وتىرعىشقا قۇيرىق باسقانى سول: «كورگەن كۇنىمىزدى يتكە بەرمەسىن، مىنا نارىق زامانى ونەر ادامدارىن قايىرشى ەتتى، قايىرشى بولماعاندا نەمىز قالدى؟ — دەپ زار كۇيىنە ءتۇسىپ الادى، — وسىدان ون-ون بەس جىل بۇرىن قارنىمىز اشسا كوسەمدەردىڭ كەسكىنىن سالىپ، قالتامىزعا اقشا تولتىرىپ الشاڭ باسىپ ءجۇرۋشى ەدىك،... ەندى، مىنە، ەشكىمگە كەرەگىمىز جوق، بوياۋدىڭ ءوزى دە ۋداي قىمبات، ماسكەۋ، ريمنەن كاسىپكەرلەرگە اكەلىپ ۇستەمە باعا قويىپ ساتادى. قالتىراپ ءجۇرىپ جيعان-تەرگەنىمىزدى سالىپ كەنەپ، اعاش ساكى ساتىپ الۋدىڭ ءوزى ازاپتىڭ ازابى... توسىن تاقىرىپ تاۋىپ كۇندى تۇنگە، ءتۇندى كۇنگە ۇلاستىرىپ قىلقالامدى قيالعا جەتىلدىرىپ كەسكىندەگەن سۋرەتتى «ۋھ» دەپ بىتىرگەن كەزدە جاڭا قورلىق باستالادى. مادەنيەت مينيسترلىگى «ساتىپ الۋعا قارجىمىز جوق» دەپ ات-تونىن الا قاشادى. كوركەمسۋرەت قورى بيۋدجەتتەن ەشتەمە تامباعان سوڭ باياعىدا جابىلىپ تىنعان. كورمە ۇيىمداستىرۋعا تاعى دا تانىستىق، جوعارىدان پارمەنە، سۇيەمەل قاجەت. ءبىرىن تاپساڭ، كەلەسىسىن تابا المايسىڭ، ءبىر پۇشپاعىنا تارتساڭ كەلەسى پۇشپاعى ءۇزىلىپ تۇسەتىن تىرشىلىكتىڭ سوڭىنان سۇمەڭدەپ شارشايسىڭ. سۋرەت سالماي تاعى تىنىش وتىرا المايسىڭ ءولىپ-تالىپ ومىرگە اكەلگەن ونەرىڭدى قاجەت ەتىپ جاتقان جانە جۇرت جوق. ايلاپ-جىلداپ جالاقى الماعان ناعىز تاقىر كەدەيگە اينالعان جۇرتتى بىلاي قويالىق، جوعارىدا، ءار مينيسترلىكتە سىقاسىپ وتىرعان شەنەۋنىك ونەرىڭە پىسقىرىپ قارامايدى. ءاي، قايدا لاعىپ بارا جاتىرسىڭ، جۇيرىگىڭدى بۇر. بايتۇرسىنوۆ كوشەسىنە، ءيا، ايتا بەرسەڭ قاسقىردى جالماعانداي بولاسىڭ. جولىما قاراپ وتىرعان وتباسىمدى قالاي اسىرايمىن سوندا، ا، ايتشى؟»
مىنا توسىن ساۋالدان پايعامبار ساسىپ قالدى. ءوزىنىڭ وڭىپ وتىرعانى شامالى. جۇرەگىنىڭ جىلۋىن ءبولىپ بەرمەسە، قالتاسىندا كوك تيىن جوق. كوكتەن تۇسەردە قاجەت بولىپ قالار دەپ جاراتقان يەدەن سۇراماپتى، ول جارىقتىق مۇنى جۇمىر جەردە نەندەي سۇرقىلتاي كۇتىپ تۇرعانىن ويلاپ، باعىمداپ جاتپاپتى، «جول بولسىن» دەپ شىعارىپ سالىپتى. سۋرەتشى مۇنىڭ بۇيىرىنەن تۇرتەدى.
— ايتشى ءومىر-جاسىمدى وكسىتىپ كاسىپ ەتكەن ونەرىمدى قايتەمىن بالا-شاعامدى اسىراۋعا جاراماسا؟
— تاعدىرىڭدى تارازىلاپ كور.
— الدە جالاڭاش زيناقورلىقتى كەسكىندەپ جان باعامىن با؟
مىنا سوزدەن پايعامبار شوشىپ كەتتى، اياق استىنان پەندەنى ءىبىلىس يەكتەدى مە دەپ ءقاۋىپ قىلىپ، الدىنا، ارتىنا ابايلاپ قارادى.
— جالاڭاش بوكسەلەردى كەلىستىرىپ كەسكىندەپ بازارعا ساتىپ كورسەم قايتەدى؟
— ءتىفا، ءتىفا! بەتباق، اتاما ونداي بالەنى! قاراپ وتىرىپ وسىنشالىق ار-يماندى ساۋداعا سالارداي باسىڭا نە كۇن تۋدى، ءباتشاعار!
سۋرەتشى مۇنىڭ تاپ بۇلاي اياق استىنان اشۋلانعانىن كورىپ ءارى تاڭداندى، ءارى قىسىلىپ قالدى. جالاڭاش ايەلدى سالامىن دەگەندە نە تۇر دەپ ويلادى. كۇن كورۋ ءۇشىن جۇرت نە ىستەمەي جاتىر؟ اۋىلدا ەكى قولىن سىيعىزارعا جەر تاپپاي، تەپسە تەمىر ۇزگەندەي ساندالىپ قالعان جاستار تۇرعىن ءۇي باسقارماسىنا تىركەلىپ اۋلا سىپىرۋشى بولىپتى. قالادان ءجۇز شاقىرىمداي جەردەن سابىلىپ جەتىپ كوشە بويىندا سۋىققا توڭىپ پىستە ساتىپ تۇرعان كەلىنشەك قانشاما؟! ەسىكپە-ەسىك تۇراتىن سوعىس ارداگەرى زەينەتاقىسى نان مەن سۇتىنە جەتپەگەن سوڭ بالداعىن كوستەڭدەتىپ تاڭعى ساعات بەستەن تۇرىپ «كاراۆان» ساۋدالاۋعا شىعىپتى. «جوعارعى اقىلى جۇمىس ىزدەيمىن» دەپ ءوسپىرىم قىزدار جارناما بەرىپ جانتالاسادى، سونداعى جوعارعى اقىلىسى — قالتالى ەركەكتەرگە بۇيىرىپ، قالتاسىن قاعۋ. سۋرەتشى اتاعىمەن ءقايتىپ كوشە سىپىرىپ، بوتەلكە جينايدى. ۆوكزالعا بارىپ جۇرتتىڭ جۇگىن تاسىپ، تيىن-تەبەن تاپپاققا بەل بۋىپ ەدى — بۇرىننان جۇكشى بولىپ باس قۇراپ ۇلگەرگەن بۋرا ساندى جىگىتتەر قۇيرىقتان تەۋىپ قۋىپ شىقتى. كور قازۋ قولىنان كەلمەيدى، ءتارجىماشى بولايىن دەسە — اعىلشىنشا، ارابشا بىلمەيدى، ءۇي جوندەۋگە ەپ-سەبى جوق، عىلىم قورعايىن دەسە — قارجى تاپشىلىعىنا ۇشىراپ، عىلىم اكادەمياسى جابىلىپ، نەبىر مايتالمان بىلگىش عالىمدار كۇنكورىس قامىن كۇيتتەپ شەتەلگە قاشىپ، يا باسقا كاسىپكە اۋىسىپ جاتىر. جاقىندا اۋرۋحاناسى جابىلىپ، قىزمەتىنەن قىسقارىپ قاعان ايەلىن، تىزەسى تەسىلگەن شالبارمەن مەكتەپكە بارىپ جۇرگەن بالاسىن قالاي اسىرايدى. قايتپەك كەرەك؟ مۇنىڭ سالعان سۋرەتتەرى جانارىن جەرگە سالىپ، سۇرىقسىز، سۇرەڭسىز كۇنكورىستىڭ سوڭىنان شام الىپ تۇسكەن مىنا جۇرتتى نەگە ەلەڭ ەتكىزبەيدى؟ الدە ەلەڭ ەتكىش ەلگەزەك جاندار جەر بەتىنەن الدەقاشان جوعالىپ ۇلگەرگەن بە، الدە قىلقالامنىڭ قۇدىرەتتەي سيقىرى، الجاسىل، القىزىل بوياۋىنىڭ قاسيەتى كەمي تۇسكەنى مە؟ كوز الدىندا قۇبىلىپ رەڭىن اشىپ تۇراتىن كەڭ دۇنيە نەگە مۇنشا سۇرىقسىز تارتىپ، رەڭى قاشىپ كەتكەن. اسپان ءجۇزىن تورلاعان جاباعى بۇلت نەگە تارقامايدى؟ وسى ويمەن جانىنداعى سەرىگىنە ساۋال قويعالى وقىس بۇرىلعان. قاپتالىندا وتىرعان كىسى كادۋىلگى ادامعا ۇقسامايدى، بەتىنە بور جاققانداي اعارىپ، جانارى جاسىلدانىپ تۇسىنىكسىز عايىپقا ۇقساپ ساناسىن دۋ ەتكىزگەنى، دەنەسى تۇرشىككەنى.
— ال، اعاتاي، كەلىپ جەتتىم، تۇسەمىن، — دەدى سۋرەتشى اپتىعىپ، — جاقسىلىعىڭىزدى ولە-ولگەنشە ۇمىتپايمىن!
— جولىڭ بولسىن، جىگىتىم، — دەدى پايعامبار ءجۇزىن جىلىتىپ. سۋرەتشىنىڭ بۇدان بىلاي جولى بولاتىنىنا نىق سەندى، ويتكەنى كەتىپ بارا جاتقان جىگىتتىڭ ەڭكىش جاۋىرىنىنىڭ ورتاسىنان نۇر كورىندى، بۇل نۇر اق تىلەۋلى پايعامباردىڭ بەيشاراعا ىلەسە كەتكەن اسىل نيەتى بولاتىن. جەڭىل ماشينانىڭ يەسى بۇعان الا كوزىمەن قاراپ: «ال، قايدا بۇرايىن؟ قانشا تولەيسىڭ؟» — دەپ دىگىرلەپ ىزعارىن توگە سويلەدى. بۇل كوكەڭ قاپەلىمدە ساسىپ قالدى. دىتتەگەن مەجەلى جەرى جوق، ونىڭ ۇستىنە قالتاسى بوس. نە دەمەكشى؟!
— اللا رازى بولسىن، تۇسەمىن ءقازىر.
— ە، جولاقىڭدى قولىما سال، كەم دەگەندە جەتى شاقىرىم سالدىرلادىم، انەبىر سامبىرلاعاندى سالىپ اپ.
— اقشادان قۇرالاقان ەدىم، اق نيەتىممەن باتامدى بەرەمىن.
— نە-ەمەنە، — دەپ ماشينا يەسىنىڭ اشۋدان جانارى شىتىناپ شىعا كەلدى، — الدايتىنىڭ، اربايتىنىڭ مەن ەمەسپىن. بەلتەمىرمەن شەكەڭدى شاعامىن. باتا دەگەن قۇرعاق ءسوز، ءسوز ەشكىمگە ءدارى بولمايدى، قونبايدى... بىلجىراماي... بارىڭدى سالاسىڭ...
جۇرگىزۋشى ايتۋىن ايتسا دا جۇرەك باسىن الدەكىم جۇمساق الاقانىمەن سيپاعانداي سەزىلىپ، كۇرت وزگەرىپ، ءجۇزى جىلىپ، اشۋى باسىلىپ، باسەڭسىپ قالدى. باسەڭسيىن دەگەن جوق-اۋ، مىنا قاپتالىندا موماقان وتىرعان كىسىنىڭ سۇسى باسىپ، دەگبىرىن الدى. نەگە بۇلاي كۇرت وزگەرگەنىن ءوزى دە بىلمەيدى. ۇلكەن كىسىنىڭ ءۇنى جۇمساق، كۇڭگىرلەپ تىم الىستان ەستىلەتىن سەكىلدى.
«سورىڭ قالىڭ سەن دە ءبىر بەيباقسىڭ، كەشە عانا ءىنىڭنىڭ قىرقىن بەردىڭ، اۆتوبۋس ايداپ ءجۇرىپ ميىنا قان قۇيىلىپ ولگەن، ايەلىڭ كوپتەن ناۋقاس، سول ناۋقاسقا ءدارى ساتىپ الاتىن بىردەمە تابىلا ما دەپ جامان ماشيناڭدى سالدىرلاتىپ كوشەگە شىققانسىڭ. ءبىرىنشى قول كوتەرگەن جولاۋشى ماس ەكەن، دۇنيەنى توبەڭە ءتوندىرىپ، باسىڭدى قاتىرىپ ون تەڭگەنى ازەر ۇستاتتى، ەكىنشى جۇرگىنشى القىنىپ رەڭى قاشقان مۇگەدەك، سىبىرلاپ سويلەپ، دىتتەگەن ءۇيىن تاپپاي كوپ ساندالىپ، قىزىل ءتۇستى كۋالىگىن كورسەتىپ، جولاقى بەرمەي — ول داعى تۇسە سالىپ جوعالعان، ءۇشىنشى ۇشىراسقان مەنىڭ سىڭايىم مىناۋ... نە دەيىن؟ اقىرىن كۇتسەڭ، سابىر ەتسەڭ — ايەلىڭ جازىلادى، وسىدان جىل بۇرىن قاتتى ۇشىنىپ ۇلتابارىنىڭ بەزى قابىنعان، مىنا ءتاسپىنى سۋعا قايناتىپ ءۇش رەت ءسۇزىپ ىشسە — جازىلادى، ۋايىم ەتپە، قاپالانبا. ەڭ عانيبەتى — ادامشىلىق اق نيەتىڭدى جوعالتىپ الما، پەندەم».
«پەندەم» دەگەن سوزدەن كولىك يەسىنىڭ تۇلا بويىن ايتۋى جوق جىلى لەپ شارپىدى. «قۇداي-اۋ، بۇل نە دەگەن كەرەمەت» — دەپ تاڭ قالدى. ەسىن جيناپ ساۋال قويامىن دەگەنشە بولعان جوق، الگى كىسى بۇعان ءتاسپىنى ۇستاتا ساپ ءتۇسىپ جۇرە بەردى. عايىپتان پايدا بولعان جولاۋشىنىڭ كوزىنە شالىنۋى قانداي تۇتقيىل بولسا، جىلجىپ جۇرە بەرۋى دە سونشاما جىلدام. جان الەمىن كەرەمەتتەي قۋانىش كۇيى جەلپىدى، اق قار، كوك مۇز بولىپ جاتقان جارىق دۇنيە جاسىل بوياۋعا مالعانداي عاجايىپتانىپ شىعا كەلدى. ءوتىپ جاتقان جۇرگىنشىلەر باسىن ءيىپ سالەمدەسەدى، كوكتەگى نۇر شۋاعىن شاشىراتا توگەدى. كوڭىلى جادىراپ، ارقالانىپ، قۋاتتانىپ، ارمانى ورىندالعان ادامشا يىعى كوتەرىلىپ قالدى. جامان ماشيناسىنىڭ ەسىگىن سولق ەتكىزىپ اشىپ جىبەردى.
— ءاي، ءمىن ماشيناعا، قايدا اسىعىپ تۇرسىڭ، زاماتىندا جەتكىزىپ سالايىن، — دەپ ايقاي سالدى. ايالدامادا بۇرسەڭدەپ جولاۋشى جولايتىن ەمەس، اياعىن تورس-تورس ۇرىستىرىپ قويادى.
— قورىقپا، تەگىن جەتكىزىپ سالامىن!
اناۋ سەنبەگەن سىڭاي تانىتىپ جانارىن جىپىلىقتاتا قارايدى.
— اقشا المايمىن، جارقىنىم، — دەدى بۇل جايراڭداي كۇلىپ.
ايالدامادا سىرەسىپ تۇرعان ءتۇسى سۋىق كىسى سىقىرلاعان دەنەسىن ازەر جيناپ كابيناعا كەپتەلە ەنگەنى قىزىق.
پايعامبار جۇرتقا جۇرەگىنەن جىلۋ بولە ءجۇرىپ قالانى كەزىپ كوپ ساندالار ما ەدى! شامالى شارشاعانى سەزىلىپ، پاسكە كىدىرىپ، ۇلكەن قاراعاش تۇبىندەگى ورىندىققا تىزە بۇكتى. اۋا تارىلىپ كەتكەندەي. كوشە ءۇستىن باسىپ جاتقان كوكالا ءتۇتىن كۇن ساۋلەسىن ەركىن تۇسىرمەيدى. ماشينە شۋىلى تاۋ وزەنىنىڭ سارىلى سەكىلدى. قۇلاقتى كەسىپ، جۇيكەنى قاجاپ تىنشىتپايدى. شەكەسى تۇسە شانشىپ اۋىرادى. توبەسىنە تونگەن الىپ اعاش قىس بويىنا توسەكتە جاتىپ سارجامباس بولعان قارت كىسىدەي سىقىرلاي قوزعالادى. اپتادان سوڭ ناۋرىز. كوشە جيەگىندەگى ءسۇر قاردىڭ جيەگى جىلاپتى. از-كەم تىنىستاعان پايعامبار الىس الەمدىك تارتىلىستا ۇشىپ جۇرگەن رۋحى بيىك، بولمىسى مىقتى تۇرعىلاستارىن ساعىنعانداي كەۋدەسىن كەرە-كەرە تىنىستادى. اسپان الەمىنە ۇزاق ءسۇزىلدى. اياعىنىڭ باسىنا ورمەلەپ تىرشىلىك ىزدەگەن اش قۇمىرسقاعا كوزى ءتۇستى. ماڭايىندا تىنىمسىز ءوتىپ جاتقان ادامداردى مايدالانىپ، بەيشارا بوپ كەتپەسىن دەپ جاراتقان يە ەلشى ەتىپ جىبەرگەن سوڭ — پەندەلەردىڭ جاي-كۇيى عوي مىنا قۇمىرسقاعا ۇقسايدى ەكەن دەپ ىشتەي مۇسىركەدى. بۇل بايعۇستاردى ازعىرۋشىلار، اداستىرۋشىلار كوپ. ادال ءجۇرىپ، انىق باس، نەسىبەڭدى ۇقساتىپ تەرىپ جە دەپ ۇيرەتۋدىڭ ورنىنا الدىن كەس-كەستەگەن ءازازىل: «ءومىر ءسۇرۋدىڭ وڭاي جولىن ۇيرەتەمىن، ارىڭدى ساتساڭ دا تەڭگە تاپ، مانسابىڭ ءۇشىن ەشقانداي كىسىنى اياما، كەز كەلگەن پەندەنىڭ تاعدىرىن باسپالداق ەتە ءبىل»، — دەپ كۇندە سۇڭقىلداپ، قۇلاعىنا سىبىرلاپ ازدىرۋعا بەيىل. ءازازىلدىڭ جولىن كەس-كەستەيمىن دەپ ءوزى دە قالجىراۋعا اينالدى. تىزەسىنە ورمەلەپ شىققان قۇمىرسقانى قۇلاتپاي، ساۋساعىمەن اقىرىن شىمشىپ اعاشتىڭ قابىعىنا شىعارىپ جوعارىلاتىپ جىبەردى. الگى جاندىك سۋىق توپىراق بەتىنەن قورەك تاپپاي ابدەن سۇلەلەگەن ەكەن. اعاش قابىعىنىڭ جاپسارىنا ءىلىنىپ، بويى جىلىپ، قورەك قىلار الدەنە تاپتى ما، قۋىسقا ەنە سالىپ قوزعالىسسىز قالدى. جانى جايلاندى. باياعىدا، باياعىدا دەيدى-اۋ، وسىدان پالەن مىڭ جىل بۇرىن ءومىر سۇرگەن ىسقاق پايعامباردى كاپىرلەر قاپىلىستا قولعا ءتۇسىرىپ، اياعىن كىسىندەپ، تەرەڭ زىندانعا سالادى. زىندان ىشىندە جاتىپ جارىقتىق اشىعادى، تارىعادى. جاراسىنا شىبىن قونىپ، قۇرت ءتۇسىپ، جاراقاتى اسقىنا باستايدى. دەنەسىنە ەنگەن قۇرت قانىن سورىپ، الدەنىپ ۇلكەيە كەلە جەرگە قۇلاپ تۇسەدى ەكەن. سوندا ىسقاق پايعامبار: «بۇل بايعۇستا نە جازىق بار، نەسىبەسىن دەنەمنەن ايىرۋعا جاراتىلعان عوي»، — دەپ الگى دومالاپ تۇسكەن جاندىكتى الىپ جاراقاتىنا قايتا ورمەلەتىپ جىبەرەدى ەكەن. سول سەكىلدى بىرەۋدىڭ نەسىبەسى كەلەسىگە جۇرمەيدى. كىسىگە جاساعان قيانات ءىس-تۇسسىز كەتپەيدى.
دۇنيەدە وزگەرمەي قالاتىن جاندى نارسە ەكەۋ عانا. ءبىرى — شىبىن، ەكىنشىسى — ەگەۋقۇيرىق. بۇلاردى جاراتقان يە ءىشى پىسىپ نالىپ وتىرعان كەزدە «ءومىرى وزگەرمە» دەپ قارعاپ جاراتقان دەسەدى. وسىدان ءۇش مىڭ جىل بۇرىن وتكەن فاراوننىڭ ءمايىتىن اشقىنا كەزدە ىشىنەن ءدال وسى كۇنگىدەي قارا شىبىننىڭ قاڭقاسى شىعىپتى. زامان وتە دينوزاۆر كەسىرتكەگە، باۋىرىمەن جورعالاۋشىلار قۇسقا اينالىپ جاتقاندا شىبىن قۇرعىر ەش وزگەرمەگەن. جەر بەتىندە عىلىم دامىدى، ادامدار ايعا باردى، مۇحيت ءتۇبىن تەسىپ مۇناي الۋعا بەيىمدەلدى، بەس شاقىرىم جەردەن جۇدىرىقتاي تورعايدى سەزەتىن ساۋلە ۇستاعىش ويلاپ تاپتى، ايتسە دە ەگەۋقۇيرىقتى جەڭە الاتىن كۇش جوق. نەشەمە ۋ ءدارى جاساپ قولدانعانىمەن ماقۇلىق دەنەسى بەيىمدەلە قالادى، اتوم بومباسى جارىلعان كەزدەگى مىڭ رەنتگەندىك ساۋلەنى سەزبەگەندەي قاقاڭ قاعىپ كەتە بەرەدى. جاراتقان يەنىڭ «ءومىرى وزگەرمە» دەپ نالىپ وتىرىپ جاراتۋىندا ۇلكەن گاپ بار ما، بالكىم؟!
قارا شىبىن — كەۋدەدەن شىعىپ كەتەر ادام جانىنىڭ سۇلبا سۋرەتى، ەگەۋقۇيرىق بولسا — زالالدى بەينەنىڭ جيىنتىعى، ءازازىلدىڭ جەر ۇستىندەگى كورىنىسى دەسەدى.
پايعامبار ويمەن وتىرىپ بايقاماپتى. تاۋ بەتى كۇلگىن تۇسكە مالىنىپ، كۇن كوكجيەككە ەڭكەيىپ قالىپتى. كوپ كەشىكپەي كىرپىك ءۇيىرىلىپ، ءىڭىر قاراڭعىسى تۇسەدى، كوشە شامى جارقىرايدى. دەنەسى توڭازىعانداي ما، قالشىلداپ تۇرشىگە تۇسكەنى. قوي، ءا، قاراپ وتىرىپ سۋىققا ۇرىنارمىن، ونسىز دا قاراعايداي بولىپ قاتىپ تۇرعان دەنساۋلىق جوق، قاس قارايماي تۇرىپ بوي جىلىتىپ، ءال جيناپ الاتىن باسپانا تابايىن دەپ ويلادى. سەلتيىپ تۇرەگەلدى. كوشە جيەگىندەگى كوك قاقپالى ءۇيدىڭ جانىنا كەلىپ قوڭىراۋىن باستى. ىشتەن قىڭق ەتكەن ءۇن شىقپادى، تىم-تىرىس. قاقپانى تارسىلداتىپ كەپ قاقتى. الدەن ۋاقىتتا تەرەڭ تۇپكىردەن الدەكىم جوتەلدى، تىرپىلداعان اياق دىبىسى ەستىلدى. «بۇل كىم-اي، مۇراجايعا كەشىگىپ بۇرىلعان قاي نەمەسىڭ؟» — دەپ كۇڭكىلدەپ كەيىپ كەلەدى، — مۇراجاي جابىق، الدەقاشان قىزمەتكەرلەر ۇيىنە تاراپ كەتكەن».
ءۇي ەكەن دەپ قاققانى مۇراجاي بوپ شىققانىن پايعامبار كەش ءتۇسىندى. قاقپا سارت اشىلدى. ارعى جاعىنان كوستيۋمىنىڭ يىعى قوقىرايعان، شەتەن قالپاق كيگەن، ساقالدى جاسامىس كىسى شىقتى. ءپىشىنى تاۋ حالقىنا كەلەدى، وتكىر جانارى وڭمەنىنەن وتە ءتىنتي ۇڭىلەدى. ساقالىنىڭ اراسىنا ساۋساعىن جۇگىرتىپ قاسىدى.
— يا، ەكى كەشتىڭ اراسىندا نەعىپ جۇرگەن نەمەسىڭ، عىلىم قۋعان قيالي اپەندەمىسىڭ، الدە ويى بۇزىق رەكەتپىسىڭ؟ مۇندا تونايتىن باعالى ەشتەمە جوق، جازۋشىنىڭ ءار جىلدارى تۇسكەن كەسكىن-كەلبەتى، شاڭعا باتقان، سارعايعان قولجازباسى عانا.
پايعامبار شىراقشىنىڭ اۋزىنان «جازۋشى» دەگەن ءسوز شىعىسىمەن بۇل مۇراجايدىڭ يەسى كىم ەكەنىن سەزە قويدى. سول يەنىڭ بولمىسىن كوز الدىنا كەلتىردى. كىمدى ويلاسا سونىڭ ارعى-بەرگى تاريحىن ەلەستەتە الاتىن قاسيەتى كەمەل ەدى. مىنەكەي... قارقارانىڭ بەلۋاردان كەلەتىن شالعىنىن كەشىپ، باسىن وڭ يىعىنا قوندىرىپ، 16 جىلعى كوتەرىلىس تاريحىن جازامىن دەپ «قيلى زامان» كەستەسىن كوز الدىنا ەلەستەتىپ وي ۇستىندە كولىگىن سىزدىرىپ كەلە جاتقان جازۋشى؛ انەكەي، ۇلتشىل، الاشورداشىل دەگەن جالالى اتقا يە بولىپ، 31 جىلى تاستاقتىڭ ۇزىنشا قىش اباقتىسىندا ءموليىپ وتىرعان قالپى؛ 49 جىلى «اباي» كىتابىنا ستاليندىك سىيلىق الىپ ارقاسىنان تاۋ تۇسكەندەي، يىعى كوتەرىلگەن مەزەتى؛ 56 جىلعى مارتەبەلى سىيلىقتىڭ داستارحان مازىرىنە جينالعان جۇرتتىڭ تورىندە اسىپ-توگىلىپ سويلەپ وتىرعان مەزەتى. قاسقا ماڭدايى جارقىراپ جۇرتتان ەرەكشەلەنەدى.
قالام مەن قاعازدى كاسىپ ەتكەن بۇل كەمەڭگەردىڭ ءومىر سوقپاعى بىردە ويعا تۇسكەندەي، كەلەسىدە قىرعا شىققانداي ءيىر-قيىر شىتىرمان. تاعدىرىن ءوز قولىمەن قۇراستىرعان قۇرىلىسشى سەكىلدى. وندا دا جوقتان، باردان ەمەس، ءتول توپىراعىنا تامىرىن تەرەڭ جىبەرگەن، بۇتاعى بيىك الىپ قارا اعاشقا ۇقسايتىن قاسيەتى الابوتەن. بەينەتى قاتتى بولدى ما، ساۋشىلىعى ەرتە سىر بەرىپ، شاشى سيرەپ، اسقازانى ءبۇرىپ اۋىرىپ، تاپ مىناداي پايعامبار جاسىنا جەتكەندە — رەسەي استاناسىنىڭ وپەراسيا ۇستەلىندە، پىشاق ۇستىندە دەمى ءۇزىلدى. جانى جاھاننام تورىندە، قۇرمەتتى جەردە قۇس قاۋىرسىن سەكىلدى ەلبىرەپ-جەلبىرەپ ءالى ۇشىپ ءجۇر، بالكىم.
وي ۇستىندە تۇنجىراپ تۇرعان جولاۋشىنى مۇراجاي شىراقشىسى ۇناتپادى. بۇل شىركىننىڭ كەشكىلىك مەزگىلدە قاقپانى قاعىپ ءبىر مازالاسا، جىلى بولمەگە جايعاسىپ، شاۋگىم شايدى الدىنا الىپ: «ا، قۇدايا، بەرگەنىڭە شۇكىر»، — دەپ كەسەنى اۋزىنا اپارا بەرگەنى سول ەدى، وڭاشا جىلى-جۇمساعىنان ءبولىپ ەكى اۋرەلەدى. قاراپ تۇرىپ يت جىنى قوزدى. ءسال اشۋلانسا قالشىلداپ-دىرىلدەپ شىعا كەلەتىن اۋرۋى بار. بۇرىن مۇنداي ەمەس ەدى. كەيىنگى كەزدە ۇلكەن ۇلدىڭ الەگى-اق شارشاتتى. اۋەلى باياعى اتا-بابا قونىسىنا كوشەمىن دەپ وتىرعان ۇيىنەن سۋ شىققانداي جەلپىلدەدى. موڭىرەتىپ ەكى بۇزاۋلى سيىرىن ساتقىزدى. قوس كونتەينەرگە دۇنيە-مۇلكىن سىقاستىرىپ تيەپ پويىزعا وتىرعىزىپ، باتاسىن بەرىپ: «ال، قوش!» — دەپ شىعارىپ سالدى. كەلىنى جەرگىلىكتى ۇلتتان بۇيىرعان قازاق قىزى ەدى، تۋعان جەرىن، باۋىرلارىن قيماي، سىڭسىپ جىلاپ قوشتاستى. ەكى اي وتە الگى ۇل شاپكەسى قيسايىپ الماتىعا قايتىپ ورالدى. «ە، نە بوپ قالدى، تىنىشتىق پا؟» «جەرگىلىكتى قوڭسىدان كەلىسكەن سۇلۋ تاڭداپ، ەكىنشى ايەل الاتىن بولدىم، تاعى ەكى سيىرىڭىزدى ساتىڭىز، اكە». «الدا عانا دوڭىزدان جارالعان جۇگىرمەك، بۇرىنعى كەلىن از بولدى ما؟» «وزگەلەردىڭ ءبارى ەكى-ۇشتەن ايەل الىپ جاتقاندا قاتاردان قالۋ ءتىرى ءولىم، اكە». «نامىستى ەل قورعاپ، جاۋلامايدى». «الاقانىما اقشا سالىپ بەرمەسەڭىز ۇرلىققا تۇسەم، كىسى تونايمىن، اكە». «الدا عانا ميعۇلا نەمە-اي»، — دەپ سىباي بوقتاپ، ىشىنەن تىنىپ ءجۇرىپ سيىرلارىن موڭىرەتىپ ساتىپ مولشەرلى اقشانى تاۋىپ بەرىپ تىنشىدى. شاشىنىڭ كوبىن سول يت ۇل اعارتتى... قارسى الدىندا سوستيىپ تۇرعان پايعامبار ايتتى: «سول ۇلىڭىز كاۆكازعا اتتانىپ كەتىسىمەن ۇيىڭىزگە قىزىل جاعالىلار توڭىرەكتەپ كەلىپ، قاعازدارىن اشىپ، توندىرە تەكسەرگەن... اپتاعا جۋىق اۋىلدا بولعاندا بالاڭىز سارسەنبايدىڭ وگىزىن ۇرلاپ ساتىپتى، قوڭسى يۆاننىڭ قىزىن زورلاعان، بۇزىقتارعا باس بولىپ شامالعاننىڭ جيناق كاسساسىن توناعان دەپ ءىس قوزعالدى. بۇدان دا باسقا سۇمدىعىن كورىپ تۇرعاندايمىن». مۇراجاي شىراقشىسى وسىنى ەستىگەندە شالقاسىنان تۇسەردەي بوپ تاڭ قالدى. «مىنا قارسى الدىنداعى جۇدەۋ كيىمدى، سىنىق، جانارى وتكىر، يىعى انتەك شىعىڭقى جولاۋشى كورىپكەل مە، اۋليە مە؟ مۇنداي دا كەرەمەت بولادى ەكەن-اۋ!» دەپ ويلادى. «ءيا، سولايى سولاي، اۋەزوۆ بەدەلىن اراعا سالىپ، جالىنىپ، جىلاپ ءجۇرىپ قارىزدى جاۋىپ، بالانىڭ باسىن ءىستى بولۋدان ازەر قۇتقارىپ قالدىڭ. يۆاننىڭ قىزى زاڭدى كەلىنىم بولادى دەپ قولحات جازدىڭ، بەيباق»، — دەدى پايعامبار جۇمساق جۇعىمدى ۇنمەن. سويلەگەن كەزدە داۋىسى جەز قوڭىراۋشا كۇمبىرلەپ جان-جۇيكەڭدى بوساتادى. شىراقشىنىڭ جۇرەگى جىلىپ، مىنەزى جۇمساردى، جولاۋشىنىڭ الدىندا اياق استىنان مۇقىم وزگەرىپ شىعا كەلدى. «ءقايبىر جەتىسىپ ءجۇر دەيسىز، جۇرتتا قالعان جەتىم كۇشىك تە ءبىر، مەن دە ءبىر. اۋەزوۆتىڭ ارۋاعىن سىيلاپ قانا ەسىك قورىپ ءجۇرمىن. ىشكە ەنىپ بوي جىلىتىڭىز، شاي قويىپ بەرەمىن، اشىلعان ارزان قول اراعىم بار — ىشەم دەسەڭىز». پايعامبار ەسىك الدىندا ەكى وقتى بولىپ پاسكە كىدىردى. «اتاي كورمە، جارقىنىم، جىندى سۋ ءىشىپ كۇناعا بەلشەدەن باتار جايىم جوق».
«كىرسەم بە، الدە جونىممەن جۇرە بەرسەم بە؟» دەپ تولقىدى. مىنا بەيشارا قاراۋىل وزگەلەردىڭ ۇرىس-كەرىس كەيىسىنەن، نالاسىنان ابدەن قاجىپ قاتىباس بولىپ قالعان. ايتپەسە ارعى اڭعارى ادال ادام. ءقازىر عوي جاقسى ءسوز جارىم لەپەستى قۇي ايت، قۇي ايتپا، ءبارىبىر ميىنا اقىل قونبايدى. الگى قاتىن العىش قاڭعىباس ۇلدىڭ، ۇيىتقىتىپ وتكەن ورتانىڭ قارعىسقا بەتەر رەنىشى، ءزىل ءسوزى، عايباتى، وسەگى، جۇبانىش-نالاسى بۇل بايعۇستىڭ جۇرەگىنە جامالا-جامالا ەڭسەسىن ەزىپ جىبەرگەن. سىرتى دارداي بولعانىمەن ءىشى كەۋەك. كەۋدەسىن كوتەرىپ ءجون ءسوز ايتۋعا قاۋقارى جەتپەيدى. جۇرت نالاسى كىسىنى جارىمجان ەتەدى.
— كىرسەم كىرەيىن.
مۇراجاي شىراقشىسى قۋانىشتان جۇرەگى جارىلارداي مازدەندى. سوڭىنان قاقپانى جاۋىپ، الدىنا ءتۇسىپ جول كورسەتىپ بالاشا قۇلدىراڭدادى. باتىپ بارا جاتقان كۇن ساۋلەسى قاڭىلتىر تۇنىكەگە بوياۋشا سالىنعان، قويماعا ارنالعان مەكەن-جايعا باستاپ كەلدى. اۋىزعى بولمەگە ەنگىزىپ ورىندىق ۇسىندى. شاينەكتى توققا قوستى. «كران سۋىنا شايىپ اكەلە قويايىن»، — دەپ كەسە-شاينەگىن سىلدىراتىپ بۇكشەڭدەپ سىرتقا جونەلدى.
اياعىنا جەل بىتكەندەي ءارى كوڭىلدى، ءارى ەپسەكتى. قىزارىپ باتىپ بارا جاتقان ۇلى نۇر، اۋىزعى بولمەدە جۇمساق ورىندىققا تىزە بۇككەن عاجايىپ جولاۋشى، جولاۋشىنىڭ جىلى ءسوزى — جان سارايىن تازارتقانداي ەرەكشە ىزگىلىك نۇرى قاتتى مىنەزىن جىبىتكەن تەرىدەي بىلبىراتىپ، كەۋدە تۇسىن الدەبىر كەرەمەت لەپتىڭ جەلپىپ وتكەنى... سىرىڭدى ايتقىزباي-اق ءبارىن كورىپ، ءبارىن سەزىپ تۇرعانى... و، عاجابى كوپ دۇنيە!.. الگى جولاۋشى، اۋىزعى ۇيگە وتىرعىزىپ كەتكەن كىسىسى و دۇنيەدەن قايىرا ورالىپ كەلگەن اۋەزوۆتىڭ ءوزى بولماسىن؟!
وسى ويدان دەنەسى ءدىر ەتە ءتۇستى.
كۇمبىرلەگەن قوڭىر داۋىسى، سويلەپ تۇرىپ قوس ساۋساعىمەن مۇرنىنىڭ ۇشىن شىمشي سيپاپ وتەتىنى، ءبىر شەكەلەپ جىميىسى، «ءبا-ا-لى، سولاي بولعانىڭا»، «جارىقتىعىم» دەپ كىسىنى ارعى-بەرگىسىنەن رەنتگەن ساۋلەسىندەي سەزىپ، ءبىلىپ تۇراتىنى... ءبارى-بارى سول جارىقتىق، يمانى جولداس بولعىر مۇحاڭا كەلەدى. ءجۇرىسى، قيمىلى ەش اينىمايدى. ماڭدايىنىڭ ماڭعاز قاسقالداعى دا ەگىز تامشىداي. وكشە ءىزىن اينالىپ، اڭىراعاننان اڭىراپ ماناعى ۇلكەن كىسى وتىرعان جاپسار ۇيگە بۇرىلدى. ەكى-ۇش اتتاپ ەسىك تۇتقاسىنان ۇستادى. جۇرەگى قۇرعىر اۋزىنا تىعىلىپ، «الگى كىسى قاپەلىمدە جىلىستاپ جوعالىپ ۇلگەرسە ءقايتتىم؟» دەگەن ءقاۋىپ وي جەلكەلەپ، ارقاسىنا مۇزداي تەر قۇيىلىپ، سۋ قۇيعان شاينەگىن ۇمىتىپ، ەرسىلەۋ جىميىپ كەپ ەسىكتەن ۇڭىلگەن... سىزگە وتىرىك، بۇعان شىن، ءوز كوزىنە ءوزى قالاي سەنبەسىن، ۇلكەن كىسى مۇلگىپ وتىر ەكەن. مۇنىڭ دىبىسىن ەستىپ، سالبىراعان باسىن وڭ يىعىنا كوتەرىپ، كەلىستى قوڭىر داۋىسىمەن: «ءبا-الى، جارقىنىم، قايدا جوعالىپ كەتتىڭ؟» — دەگەن سوزبەن قوسىلا، شىراقشىنىڭ كوز الدىندا جۇمىر جەردەگى پەندەلەردى جەلەپ-جەبەپ، ازازىلدەن اراشالاۋ ءۇشىن تاۋ-تاستى جاياۋ كەزىپ تيتىقتاپ جۇرگەن پايعامبار كەلبەتى — اۋەزوۆتىڭ باياعى، جەردەگى بەينەسىنە اينالىپ ۇلگەرىپتى.
دۇنيەدە ءسىز بەن ءبىز بىلمەيتىن كەرەمەتتەر كوپ، قادىرمەندى وقىرمان!
You Might Also Like
-
كوركەم ءسوزدىڭ قاس شەبەرى، كەمەل جازۋشى مۇحتار اۋەزوۆ، مىنەكەي، ءبىر جىلدان استى، تور كوز تەرەزەلى، سىز ءيىسى شىققان، اباقتىنىڭ قۋىقتاي بولمەسىندە قور بولىپ جاتىر.
