InfoHub Logo

فاريزا وڭعارسىنوۆا قازاق ادەبيەتىندە پوەزيا جانرىندا ادۋىندى جىرلارىمەن باۋراپ العان پوەزيا پاديشاسى. ف.وڭعارسىنوۆانىڭ ءار تاقىرىپتاعى ليريكالىق شىعارمالارى، ونداعى كەيىپكەرلەر الەمى، ياعني ليريكالىق قاھارمان ماسەلەسى، اقىندىق شەبەرلىك سىرلارى ءار ادامدى قىزىقتىرارى ايدان انىق. ءوزىنىڭ شىعارماشىلىعىمەن ادەبيەت زەرتتەۋشىلەرىنىڭ نازارىن اۋدارىپ وتىرعان ف.وڭعارسىنوۆا جىرلارىن زەرتتەۋگە كوپتەگەن عالىمدار قىزىعۋشىلىق تانىتقان.

ف.وڭعارسىنوۆا پوەزياسىنىڭ تابيعاتىن تانۋ – الىپتاردان باستاۋ الادى. كوركەم ءسوز زەرگەرلەرى ع.مۇسىرەپوۆ، ءا.تاجىبايەۆ باستاعان قازاق عالىمدارىنىڭ ءىزىن الا م.قاراتايەۆ، ءا.ءشارىپوۆ، س.سەيىتوۆ، ز.احمەتوۆ، ءا.جامىشيەۆ، س.قيرابايەۆ، ر.نۇرعالييەۆ ت.ب جالعاستىردى. اقىننىڭ زامانداستارىنان ك.احمەتوۆا، ن.ورازالين، ءا.كەكىلبايەۆ، س.ەرۋبايەۆ، ۋ.قاليجانوۆ، ا.ەگەۋبايەۆ، ت.شاپاي سەكىلدى تۇلعالاردىڭ پايىمدارى مەن پىكىرلەرى.

فاريزا وڭعارسىنوۆا 1936 جىلى قازىرگى اتىراۋ وبلىسىندا دۇنيەگە كەلگەن. العاشقى ولەڭدەرى 1958 جىلدان باستاپ باسپا ءسوز بەتتەرىندە جاريالانا باستايدى. وسى جىلداردان باستاپ اقىننىڭ ولەڭ جيناقتارى، تاڭدامالى شىعارمالارى، پوۆەستەرى جارىق كورە باستادى. اقىن ولەڭ جازۋمەن قاتار، ورىس، تۋىسقان رەسپۋبليكالار اقىندارىنىڭ، چيلي اقىنى پ. نەرۋدانىڭ جىرلارىن، كەيبىر درامالىق شىعارمالاردى قازاق تىلىنە اۋدارعان.  

اقىننىڭ جىرلارى قوعامداعى بولىپ جاتقان كەلەڭسىزدىكتەردى سىناي وتىرىپ، شىندىققا تۋرا قاراۋىمەن ەرەكشەلەنەدى. ف. وڭعارسىنوۆانىڭ شىعارمالارىندا شىندىق، قايسارلىق، ادامگەرشىلىك، ماحاببات، سەنىم سەكىلدى فيلوسوفيالىق كاتەگوريالار ورىن الادى. اقىن «ءۇيىم – مەنىڭ وتانىم»، «ماڭعىستاۋ مونولوگتارى»، «ريەۆوليۋسيا جانە مەن» ولەڭ توپتامالارى ءۇشىن، باسقا دا ەڭبەكتەرى ءۇشىن ماراپاتتالعان بولاتىن. شىعارماشىلىقپەن اينالىسۋمەن قاتار ساياساتقا دا ارالاسىپ، دەپۋتاتتىق قىزمەت تە ارقاردى.

اقىن مۇراسى وقىرمان قاۋىمنىڭ پوەزيا الەمىنە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن تۋدىرا بىلگەن، عالىمدار تاراپىنان زەرتتەۋ كوزىنە اينالعان باي مۇرا. اقىن مۇراسى الپىسىنشى جىلداردىڭ ورتاسىندا “ساندۋعاشتان”(1966) باستاۋ الىپ، سەكسەنىنشى جىلداردىڭ اياعىنداعى “تاڭدامالىنى”(1987) جانە “قىز عۇمىرعا”(1966) دەيىنگى ارالىقتى قامتيدى. اقىن ليريكاسى “ماڭعىستاۋ مارجاندارى” (1969)، “مازاسىز جۇرەگىڭدەمىن” (1975)، “شىلدە”(1978)، “سەنىڭ ماحابباتىڭ” (1979)، “سۇحبات”(1983)، “جۇرەك كۇندەلىگى” (1984)، “داۋا”(1985)، “ماڭعىستاۋ مونولوگتارى”(1986)، “ەكى تومدىق: تاڭدامالى شىعارمالارى”(1987)، “وسيەت”(1995)، “قىز عۇمىر”(1996) جانە “مەن ساعان عاشىق ەمەس ەم”(1999) سىندى دۇنيەلەرمەن تولىقتى. وسىلاردىڭ ىشىندە “ماڭعىستاۋ مونولوگتارى” مەملەكەتتىك سىيلىققا يە بولعان شىعارماسى.

اقىن شىعارمالارىنىڭ ەشكىمگە ۇقسامايتىن وزىندىك قىرلارى، ءۇنى بار. قالامگەردىڭ جىرلارى قۇرىلىمى جاعىنان بولسىن، ءمان-ماعىناسى جاعىنان بولسىن، فيلوسوفيالىق ويلارى تۇرعىسىنان بولسىن ەرەكشە سيپاتقا يە. ف. وڭعارسىنوۆا پوەزياسىنىڭ ەڭ باستى كەيىپكەرى – قازاق قىزى، ولاردىڭ ماحابباتى، ار-نامىسى، ارمانى، قۇپياسى بولىپ تابىلادى. قازاق قىزىنىڭ ار-نامىسىن بارىنەن جوعارى قويعان اقىن ولەڭدەرى قىز بالاسىن تاربيەلەۋدە ۇلكەن ءرول اتقارادى. اقىن ءوز شىعارمالارىندا پوەزيانى جانىنا سەرىك ەتىپ، قۋانىشى مەن قايعىسىن،  سىرى مەن مۇڭىن بولىسەتىن جان دوسىنا اينالدىرعان

اقىننىڭ ليريكالىق كەيىپكەرلەرى ەشكىمگە ۇقساماي بەرمەيدى، وقي وتىرىپ وزىمەن بىرگە كۇرسىندىرىپ، ويلانتادى، قۋانتىپ، مۇڭايتادى، تولعاندىرادى. ۇنەمى تالپىنىس كۇي كەشكىزەدى. ۇلىلاردى ۇلىقتاۋ ۇرپاقتىڭ پارىزى. پوەزيا پاديشاسىنىڭ ادۋىندى جىرلارى ارقىلى ۇلى تۇلعالارىمىزدىڭ رۋحى تىرىلگەندەي بولادى. ءور رۋحتىڭ جارقىلى ويناعان شىعارمالارى وقىرمانىن قاناتتاندىرادى، پاتريوتيزمگە باۋليدى، ەلىن، جەرىن سۇيۋگە شاقىرادى. فاريزا وڭعارسىنوۆا بۇگىنگى كۇننىڭ تۇلعالارىنا دا جىرلارىن ارناپ، ەسسە تولعاۋلار جازعان. «حالىق ماحابباتى» دەگەن ەسسەسىندە ن. نازاربايەۆ حاقىندا بىلاي دەيدى: «سوندا مەنىڭ ويىما انام مارقۇمنىڭ ءسوزى ءتۇستى. ول كىسى: «ەلدىڭ باسشىسى – اللا تاعالانىڭ جەردەگى كولەڭكەسى، وعان قارسى ءسوز ايتۋ جاراتقانعا قارسى شىعۋمەن بىردەي كۇنا»، دەپ وتىراتىن. ەلباسىمىز تەگىن ادام ەمەس ەكەنىنە تاعى دا سەنىمىم ارتا ءتۇستى». اقىن بيبىگۇل تولەگەنوۆا، يمانعالي تاسماعاعامبەتوۆ، مۇحتار قۇل-مۇحاممەد، بەردىبەك ساپاربايەۆ، ت.ب. تۇلعالارعا ارناپ ولەڭدەر، ەسسەلەر، ەستەلىكتەر جازعان.

قىزۋقاندى، البىرت تا ادۋىندى اقىن كوپشىلىكتى ەلەڭ ەتكىزىپ، كەيبىرەۋلەردى  اسا جوعارى تالانتىمەن  قالىڭ ويعا قالدىرىپ جۇرگەن  جىر يەسى سەزىمگە باي، ويعا دارقان. اقىننىڭ سىرشىل جۇرەك سىرىنىڭ تىم تەرەڭنەن قايناپ، بۋىرقانىپ شىققان ءمولدىر كوڭىل-كۇيىن ومىرگە، ورتاعا دەگەن وزىندىك تەرەڭ پوزيسياسىن تۇسىنەمىز. فاريزا جىرلارىندا ءبارى دە بار: سۇيگەنىنە رەنجۋ، قايعى-مۇڭعا باتۋ، الاسۇرىپ مازاسىزدانۋ، تالپىنۋ، ىزدەۋ، جالعىزدىق سياقتى كەز كەلگەن ادام بالاسى باسىنان وتكەرەتىن سان الۋان سەزىمدەردى وقۋشى قاۋىمنىڭ  ءوز باسىنان وتكەرگەنىندەي ەتىپ  اسەرلى دە شەبەر جەتكىزەدى. اقىننىڭ ەشكىمگە ۇقسامايتىن داۋىلپازدىڭ ۇنىندەي جىرلارىنان الماش قىلىشتىڭ جۇزىندەي اششى شىندىقتىڭ ۋى تامىپ تۇرعانداي.

بەكبولات ايدا، ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ 2-كۋرس ستۋدەنتى، عىلىمي جەتەكشىسى ءقازۇۋ-نىڭ اعا وقىتۋشىسى تۋنگاتوۆا ۇلجان اسكاربايەۆنا.

---