پيراميدانىڭ كولەمى
اتىراۋ وبلىسى، جىلىوي اۋدانى، قۇلسارى قالاسى
ماتەماتيكا ءپانى ءمۇعالىمى
تورەحانوۆا فاريدا باكتيگالييەۆنا
گەومەتريا 11 سىنىپ
ساباق تاقىرىبى: پيراميدانىڭ كولەمى
جالپى ماقسات: پيراميدا كولەمىن تابۋ تۇجىرىمدامالارىن پىسىقتاپ، فورمۋلاسىن پايدالانىپ ەسەپتەر شىعارۋعا باعىت بەرۋ، ولاردىڭ ءبىلىمىن، بىلىگىن جانە داعدىسىن دامىتۋ. جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىنۋگە، تياناقتىلىققا تاربيەلەۋ.
وقۋشىلار ءۇشىن وقۋ ناتيجەلەرى: پيراميدا كولەمىن تابۋ تۇجىرىمدامالارىن پىسىقتاپ، فورمۋلاسىن پايدالانىپ ەسەپتەر شىعارۋعا باعىت بەرىلەدى، ولاردىڭ ءبىلىمى، بىلىگى جانە داعدىسى داميدى. جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىنۋگە، تياناقتىلىققا تاربيەلەنەدى.
نەگىزگى يدەيالار: كەڭىستىكتەگى گەومەتريالىق دەنەلەردىڭ كولەمىن ەسەپتەۋدى بىلەدى، ولاردىڭ كولەمدەرىن ەسەپتەۋ فورمۋلالارىن قولدانادى
وقىتۋ ادىستەرى: 1. ديالوگ 2. پروبلەمالىق سۇراقتار قويۋ. 3. ءتۇسىندىرۋ
دەرەك كوزدەرى: وقۋلىقتاعى تاقىرىپقا ساي ماتەريالدار. عالامتور مالىمەتتەرى
تاپسىرمالار: سۇراق - جاۋاپ، ەسەپتەر شىعارۋ.
ءى. وقۋشىلارعا پسيحولوگيالىق احۋال تۋعىزۋ (3 مين) فيگۋرالار ارقىلى توپقا ءبولۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ (7 مين) تىك پريزمانىڭ كولەمى تەورەماسىن تۇجىرىمداۋ
سۇراق - جاۋاپ ارقىلى وتكەن تاقىرىپ سۇرالادى.
ءىىى. جاڭا تاقىرىپ
(20 مين) 16 - تەورەما: پيراميدانىڭ كولەمى ونىڭ تابانىنىڭ اۋدانى مەن بيىكتىگىنىڭ كوبەيتىندىسىنىڭ ۇشتەن بىرىنە تەڭ
ەسەپتەر شەشۋ:
№1، 2
№5، 6، 7
ءىV. بەكىتۋ
(5 مين) №9 №8 ەسەپتەردى شەشۋ
V. ءۇي تاپسىرماسىن بەرۋ (2 مين) №3 - 4سەپتەر قوسىمشا ماتەريالدار جيناۋ
VI. باعالاۋ (5 مين) ءفورماتيۆتى باعالاۋ
VII. رەفلەكسيا (3 مين ) تاقىرىپتىڭ نەگىزگى يدەياسىن اشۋ
ساباقتىڭ بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى. / وقۋشىلار ەكى توپقا بولىنەدى، ولار «پيراميدا» جانە «پريزما». ءمۇعالىم ءار بولىمدە پيراميداعا بايلانىستى قىزىقتى دەرەكتەر وقىپ جانە سوعان بايلانىستى سۇراق قويادى /
ءمۇعالىم: الەمنىڭ العاشقى جەتى كەرەمەتىنىڭ ەڭ عاجايىبى – ەگيپەت پيراميداسى. ول – ءبىزدىڭ جىل ساناۋىمىزدان 27 عاسىر بۇرىن سالىنعان ەگيپەت پاتشالارىنىڭ مازارى. ەڭ بيىگى – 146 مەتر. ۆيزانتيالىق فيلون جازىپ كەتكەن الەمدەگى جەتى كەرەمەتتىڭ ءبىرىنشىسى وسى ەگيپەت پيراميداسىنىڭ ءبىز بىلەتىن تاريحى: مۇنان بەس مىڭ جىلداي بۇرىن، ءبىزدىڭ داۋىرىمىزگە دەيىنگى 2700 جىلدارى پەرعاۋىن حەوپستىڭ بۇيرىعىمەن العاشقى پيراميدا قۇرىلىسى باستالىپ، كەيىننەن ۇلكەندى، كىشىلى ءبىر - نەشە پيراميدا سالىندى. پيراميدا ەجەلگى مىسىر پەرعاۋىندارىنىڭ قابىرىنە ەسكەرتكىش بەلگى رەتىندە (گيزاداعى حەوپس پيراميداسى جانە تاعى دا باسقالارى) تۇرعىزىلعانىمەن، كەيبىر پيراميدالار عيباداتحانا، قازىنا قويماسى ءرولىن دە اتقاردى.
2. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ:
1. پيراميدانىڭ تابانى – تىك ءتورتبۇرىش، ونىڭ قابىرعالارى 4 سم جانە 6 سم. ونىڭ ءاربىر ءبۇيىر قىرى 7 سم - گە تەڭ. پيراميدانىڭ كولەمىن تابىڭىز. جاۋابى: 48 سم3
2. كولەمى 4 سم3، ال تابانىنىڭ قابىرعاسى 2 سم - گە تەڭ ءتورتبۇرىشتى دۇرىس پيراميدانىڭ ءبۇيىر قىرىنىڭ ۇزىندىعىن تابىڭىز. جاۋابى: سم
3. «كىم بىلگىر؟» قايتالاۋ سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرۋ. /قاي توپ نەشە سۇراققا جاۋاپ بەرگەنى ەسەپكە الىنادى/
ءمۇعالىم: پيراميدا – ارحيتەكتۋرادا تورتكۇل دۇنيەنىڭ ءتورت تاراپىنا تۇگەل قاراپ تۇراتىن، ءتورت بۇرىشى تۋ بيىكتەگى ءبىر نۇكتەدە تۇيىسەتىن الىپ قۇرىلىس. پيراميدا تاريحىن زەرتتەۋشى كەيبىر ادامداردىڭ پىكىرىنشە، پيراميدا ءتورت بۇرىشىنىڭ ءبىر نۇكتەدە ءتۇيىسۋى ءاۋ باستا ادام اتا (ع. س.) مەن حاۋا انادان تاراعان ادامزاتتىڭ بىرلىگىن بەينەلەيدى. نەگىزىنەن، پيراميداعا ۇقساس قۇرىلىستار (عيبادات - حانا تۇعىرى، كوسمولوگيالىق قۇرىلىستار) ورتالىق جانە وڭ - تۇستىك افريكا جەرىندە (ءبىزدىڭ زامانىمىزدىڭ 1 - مىڭجىلدىعى) دە كەزدەسەدى. حالىق اراسىندا:................ قاناتتى ءسوز بار. بۇل پيراميدانىڭ ماڭگىلىك ەسكەرتكىش ەتىپ سالىنعانىن، ونىڭ ۋاقىت تەزىنە بوي بەرمەي، ادامداردى اھ ۇرعىزىپ، ساحارانىڭ كۇزەتشىسى، تاريحتىڭ كۋاگەرى رەتىندە تاپجىلماي تۇرا بەرەتىندىگىن تانىتادى.
1) كوپجاق دەگەن نە؟
2) پريزما (انىقتاماسى، تابانى، ءبۇيىر جاعى، قىرى دەگەن نە؟)
3) پريزمانىڭ دياگونالى، بيىكتىگى دەگەن نە؟
4) پريزما تۇرلەرىن اتا
5) پاراللەليپەد دەگەن نە؟
6) تىكبۇرىشتى پاراللەليپەد، كۋب دەگەن نە؟
7) پيراميدا (انىقتاماسى، قىرى، بيىكتىگى، تابانى)
8) پيراميدانىڭ دياگونالدىق قيماسى دەگەن نە؟
9) پيراميدانىڭ اپوفەماسى دەگەن نە؟
10) دۇرىس، قيىق پيراميدا دەگەن نە؟
جاۋابى: «تىرشىلىك ۋاقىتتان قورقادى، ۋاقىت پيراميدادان قورقادى»
4. «فورمۋلالار سويلەيدى» /فورمۋلادان فورمۋلا قورىتىپ شىعارۋ/
ءمۇعالىم: قاي حالىق تا مەموريالدىق ساۋلەت قۇرىلىستارىن ءوزىنىڭ سول كەزدەگى ءدىني تۇسىنىگىنە جانە قوعامداعى الەۋمەتتىك جاعدايعا بايلانىستى سالىپ وتىرعان. الەمدەگى دامىعان مادەنيەت وشاعى بولىپ سانالاتىن كونە مىسىردا ءدىن قۇرىلىستارعا دا اسەر ەتىپ، مۇندا مادەنيەت دىنمەن بىرگە وركەندەدى. بۇرىن مىسىرلىقتار ۇيىندە دە قۇلشىلىق بولمەسىن جاساپ قويىپ، قالادا دا، كوشەدە دە، ەگىستىكتە دە، اۋىلداردا دا عيباداتحانالار جۇمىس ىستەپ تۇردى. مۇندا ءدىن مىسىرلىقتاردىڭ وي - پىكىرىن باسقارىپ، ولار ولگەننەن سوڭ قايتا تىرىلەتىنىنە قاتتى سەندى. حالىق زۋريس – ءنىل وزەنىنىڭ ءتاڭىرى، را – كۇن ءتاڭىرى دەپ ويلادى. ءدىننىڭ اسەر ەتۋىمەن پەرعاۋىنداردىڭ ءقابىرى رەتىندە پيراميدالاردى سالىپ، ولگەن ادامنىڭ دەنەسىن اقىرەتكە دەيىن ساقتاۋ ءۇشىن نەنى ويلاپ تاپتى؟
1) پريزمانىڭ ءبۇيىر بەتى، تولىق بەتى كولەمى فورمۋلالارىن جازىڭدار
2) پيراميدا، قيىق پيراميدانىڭ ءبۇيىر بەتى، تولىق بەتى، كولەمى فورمۋلالارىن جاز
3) فورمۋلاداعى بەلگىسىزدى تاپ
5. «ءبىلىمىڭدى تەكسەر» /دەڭگەيلىك تاپسىرمالار/
ءمۇعالىم: ۆيزانتيالىق فيلون الەمدەگى كەرەمەتتەردىڭ قاتارىندا «مەمفيستەگى پيراميدالاردى» اتاسا، پيراميدالاردىڭ ىشىندەگى ەڭ كونەسى – مۇنان بەس مىڭ جىلداي بۇرىن تۇرعىزىلعان دجوسەر پەرعاۋىننىڭ پيراميداسى. ونى تۇرعىزۋشى پەرعاۋىننىڭ كەڭەسشىسى بولعان ساۋلەتكەر ءارى دارىگەر، استرونوم، جازۋشى، ەجەلگى زاماننىڭ اقىلگويى كىم؟
10 بالل ا ) بەرىلگەن ءۇش ولشەمى: 12 سم؛ 20 سم؛ 15 سم بويىنشا تىك بۇرىشتى پاراللەليپەدتىڭ تولىق بەتىنىڭ اۋدانىن تابىڭدار
20 بالل ۆ) دۇرىس ءتورتبۇرىشتى پيراميدا ءبۇيىر قىرى 5 سم، ال بيىكتىگى 4 سم. كولەمىن تابىڭدار
30 بالل س ) تىكبۇرىشتى پاراللەليپەدتىڭ تابانىنىڭ قابىرعالارى 14 سم جانە 48 سم - گە تەڭ، بيىكتىگى 8 سم. دياگونالدىڭ قيماسىنىڭ اۋدانىن تاپ.
جاۋىبى: يمحوتەپ
مىسىرلىقتار يمحوتەپتى ءتىپتى ارباۋشى ءارى سيقىرشى ساناعان، ءسويتىپ كەيىن ونىڭ قۇرمەتىنە حرامدار تۇرعىزىپ، مۇسىندەر دە ورناتقان.
6. «سايكەستەندىرۋ» /ماتەماتيكالىق سوزدەردىڭ قازاقشا بالاماسىن تابۋ/
ءمۇعالىم: گەرودوتتىڭ ايتۋىنشا، حەوپس پيراميدالاردى تۇرعىزۋعا بۇكىل حالقىن ەكىگە ءبولىپ، جۇمىلدىر - عان. ول الدىمەن ءنىل دارياسىنىڭ جاعاسىنا ارابيا تاۋلارىنان ءۇيتاستار جەتكىزۋدى بۇيىرعان. حالىقتىڭ قالعان بولىگى الگى ءۇيتاستاردى ليۆيا تاۋلارىنىڭ ەتەگىنە تاسىپ جەتكىزگەن. جۇمىسقا ۇدايى جەگىلىپ، ولار ءار ءۇش اي سايىن الماستىرىلىپ وتىرعان. وسىلايشا ون جىلدىڭ ىشىندە جاڭاعى بلوكتاردى وزەنگە جەتكىزەتىن جول توسەلىپ، پيراميدانى تۇرعىزۋ جيىرما جىلعا سوزىلعان. ءبىزدىڭ قىپشاق بابامىز ءوز زامانىندا مىسىر پيراميداسىنىڭ ۇشار باسىنا قازاقتىڭ كيىز ءۇيىن تىكتىرگەن. ول كىم؟ جاۋابى: بەيبارىس سۇلتان بابامىز
بيسسەكتريسا ---------- تىك
ۆەرتيكال ------------ ايقىنداۋىش
اكسيوما --------------- كوكجيەك
گوريزونت -------------- جارما
كۆادرات --------------- شارشى
ديسكريمينانت ------ امالگەر
كونۋس ------------------- اقيقات
وپەراتور ------------- تەكشە
كۋب --------------------- اينالما
سيليندر -------------- شوشاق
7. «ماتەماتيكالىق سوزدىك» /«پ» ارپىنەن باستالاتىن گەومەتريادا (ماتەماتيكادا) قولدانىلاتىن تەرميندەر جازۋ/
ءمۇعالىم: تاعى ءبىر ەسكە الاتىن جاعداي، قۇرىلىستا پيراميدا جۇيەسىن پايدالانعان كوپتار مەن ماييا حالقى نە سەبەپتى ءىز - ءتۇسسىز جوعالىپ كەتتى، ول دا ءالى كۇنگە دەيىن بەلگىسىز قۇبىلىس، تاريحي تىلسىم وقيعا... كوپتار دەگەن كىمدەر؟ جاۋابى: ەگيپەتتىڭ ەجەلگى جۇرتىن كوپتار دەپ اتاعان. ارابتاردى ەجەلگى ەگيپەتتىكتەردىڭ ۇرپاعى دەپ ساناۋ – قاتەلىك
8. «ويلانايىق – كىم ويشىل» شىعارماشىلىق تاپسىرما.
ءمۇعالىم: ىشىندە جەرلەنگەن پەرعاۋىننىڭ دەنەسى شىرىمەي، تاس بولىپ قاتىپ قالۋىنا پيراميدانىڭ تاڭعاجايىپ قاسيەتىنىڭ اسەر ەتكەنىنە عالىمدار تالاسپايدى. ويتكەنى، پيراميدا ىشىندە كەز كەلگەن ەت ساسىمايدى، بۇزىلمايدى، تاستاپ كەتكەن ۇستارا قايتا جاڭارىپ، وتكىر قالپىنا كەلەدى. پيراميدانىڭ تاڭعاجايىپ قۇپيا سىرعا تولىلىعى، ونىڭ قۋىستارىنىڭ، بولمەلەرىنىڭ قۇپياسىن اشقان عالىمداردىڭ، زەرتتەۋشىلەردىڭ، ارحەولوگتاردىڭ بىرىنەن سوڭ ءبىرىنىڭ ەش سەبەپسىز كوز جۇمعاندىعى. الدە بۇل ولاردىڭ پيراميدا ىشىندەگى ارۋاقتاردىڭ مازاسىن العاندىعىنان با، ول ءبىر عانا اللاھ تاعالاعا ءمالىم جاعداي... جالپى، بۇل ورايدا پيراميدا استىنداعى................. بەيىتىنەن شىققان تۇمارلاردىڭ بىرىندە: «مەن ءشول دالانىڭ شاقىرۋى بويىنشا بەيىتتى قورلاعانداردىڭ جانىن جاھاننامعا جىبەرەتىننىڭ ناق ءوزىمىن. مەن تۋتانحامون بەيىتىن قورعاپ تۇراتىننىڭ ناق ءوزىمىن» دەپ جازىلعانى ءبىزدىڭ ويىمىزدى راستاپ، كوپ سىردى اڭعارتقانداي. تاعى ءبىر ەسكە الاتىن جاعداي، قۇرىلىستا پيراميدا جۇيەسىن پايدالانعان كوپتار (ەگيپەتتىڭ ەجەلگى جۇرتىن كوپتار دەپ اتاعان. ارابتاردى ەجەلگى ەگيپەتتىكتەردىڭ ۇرپاعى دەپ ساناۋ – قاتەلىك) مەن ماييا حالقى نە سەبەپتى ءىز - ءتۇسسىز جوعالىپ كەتتى، ول دا ءالى كۇنگە دەيىن بەلگىسىز قۇبىلىس، تاريحي تىلسىم وقيعا...
1. قيىق پيراميدانىڭ ءبۇيىر جاعى
2. ا ²+ۆ ²=س ² كىمنىڭ تەورەماسى
3. پيراميدانىڭ ءبۇيىر جاعى
4. ەڭ العاشقى ايەل ماتەماتيك كىم؟
5. پيراميدانىڭ ءبۇيىر جاعىنا تۇسىرىلگەن بيىكتىك
6. پيراميدانىڭ توبەسىنەن تابان جازىقتىعىنا تۇسىرىلگەن پەرپەنديكۋليار
7. تابانى كوپجاق، ءبۇيىر جاقتارى ءۇشبۇرىش بولاتىن فيگۋرا
8. پيراميدانىڭ كوپبۇرىش بولاتىن جاعى
تراپەسيا
پيفاگور
ءۇشبۇرىش
كوۆاليەۆسكايا
اپوفەما
بيىكتىك
پيراميدا
تابانى
جاۋابى: تۋتانحامون
9. «قورىتىندى تەست» /ءار وقۋشى جەكە ورىندايدى، جاۋابى پەرفوكارتامەن تەكسەرىلەدى/
ءمۇعالىم: عالىمداردىڭ پايىمداۋىنشا، پيراميدانىڭ وزىندىك قاسيەتى بار. ەلۋىنشى جىلداردىڭ اياعىندا اۋەلى چەح ونەرپازى ك. دربال، ودان كەيىن باسقا دا عالىمدار «پيراميدانىڭ ارەكەت - اسەرىن» زەرتتەپ، ناقتى بار بولعانىمەن، تۇسىنۋگە كەلمەيتىن ءبىرقاتار توسىن جاعدايلاردىڭ بەتىن اشقان-دى. سونىڭ ءبىر شوعىرى مىنانداي: ەرىتپە كوفە پيراميدانىڭ استىندا ءبىراز تۇرسا، تابيعي كوفە ءتارىزدى ءدامى شىعادى، ارزان سيگارەتتەر حوش يىستەنىپ، ەڭ باعالى سيگارەتتەردەن اجىراعىسىز بولىپ شىعادى، بالىق، ەت، جۇمىرتقا سياقتى ونىمدەر بۇزىلماي، تەك قاتىپ، سەمىپ قالادى، سۋ بورسىمايدى، ءسۇت كوپكە دەيىن اشىمايدى، سىر كوگەرمەيدى، پيراميدا استىندا سۋ قۇيىپ تۇرسا، قيىپ سالعان گۇل وتىز ەكى كۇنگە دەيىن سولمايدى، كىر، توت باسقان زەرگەرلىك زاتتار ءوز - وزىنەن تازارادى، «پيراميدا» سۋىمەن جۋسا شاشتاعى اق كەتەدى. كۇنىنە ەڭ بولماسا ون بەس مينۋت پيراميدا استىندا تۇرعان ادامنىڭ كوڭىلى كوتەرىلىپ، سەرگىپ، تىڭايىپ قالادى. پيراميدا مۇنداي كەرەمەت قاسيەتكە نە سەبەپتى يە بولىپ وتىر؟ بۇل ءالى كۇنگە دەيىن جۇمباق سىرى اشىلماعان قۇپيا. پيراميدانىڭ ءبىز جوعارىدا اڭگىمە ەتكەن تاڭعاجايىپ قاسيەتتەرىنە ءتانتى بولعان باتىستاعى كوپتەگەن فيرمالار ءقازىر قۇرىلىمى الۋان ءتۇرلى ................ جاساپ، حالىق يگىلىگىنە جاراتۋدا.
جاۋابى: تۇرمىستىق پيراميدالاردى
ءمۇعالىم: تاڭعاجايىپ قۇپيا مەن قاسيەتكە تولى پيراميداعا ۇقساس عيباداتحانا تۇعىرى، كوسمولوگيالىق قۇرىلىستار ورتالىق جانە وڭتۇستىك امەريكا جەرىندە ءبىزدىڭ زامانىمىزدىڭ 1 مىڭجىلدىعىندا سالىنسا، ەندى ونداي ساۋلەت ونەرىنىڭ تاماشا ەسكەرتكىشى قازاقستاننىڭ استانا قالاسىندا 2006 جىلعى قىركۇيەك ايىندا شاڭىراق كوتەرىپ، ول بەيبىتشىلىك جانە كەلىسىم سارايىنا اينالدى. نەبارى 14 ايدىڭ ىشىندە سالىنىپ ءبىت - كەن بۇل پيراميدانىڭ بيىكتىگى 25 قاباتتى ۇيگە تەڭ. پيراميدانىڭ جەر استىنداعى كورىنبەي - ءتىن قاباتىنىڭ بيىكتىگى 13 مەتر بولسا، جەر بەتىنەن ۇشكىل بيىگىنە دەيىنگى ارالىق 62 مەتر، سوندا بارلىعى – 75 مەتر. بۇل عيماراتقا كىرگەندەگى حولل مەن وپەرا زالى الدىڭعى 13 مەتردە ورنالاسسا، سەگىز قابات سارايداعى بارلىق بولمەلەردىڭ جالپى كولەمى 29 مىڭ شارشى مەتر. ءقازىر بەيبىتشىلىك جانە كەلىسىم سارايىندا باي اكۋستيكاعا نەگىزدەلگەن 1500 ورىندىق وپەرا زالى مەن ماڭىزدى كەلىسىمدەرگە قول قويىلاتىن اسپالى زال، مۇراجاي، كورمە زالى، كىتاپحانا، بارلىق ءداستۇرلى ءدىن وكىلدەرىنىڭ كەڭسەلەرى جۇمىس ىستەيدى. الەمدىك جانە ءداستۇرلى ءدىن ليدەرلەرىنىڭ سەزدەرى وتكىزىلىپ جۇرگەن زال نيۋ-يوركتەگى بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمى قاۋىپسىزدىك كەڭەسى وتىرىستارىنىڭ زالى ۇلگىسىندە جوبالانعان. بۇل عيمارات حالىقارالىق دەڭگەيدەگى قاي شارانى وتكىزۋگە دە وتە قولايلى.
10. باعالاۋ 11. قورىتىندىلاۋ
12. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
ماتەماتيكا ءپانى ءمۇعالىمى
تورەحانوۆا فاريدا باكتيگالييەۆنا
گەومەتريا 11 سىنىپ
ساباق تاقىرىبى: پيراميدانىڭ كولەمى
جالپى ماقسات: پيراميدا كولەمىن تابۋ تۇجىرىمدامالارىن پىسىقتاپ، فورمۋلاسىن پايدالانىپ ەسەپتەر شىعارۋعا باعىت بەرۋ، ولاردىڭ ءبىلىمىن، بىلىگىن جانە داعدىسىن دامىتۋ. جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىنۋگە، تياناقتىلىققا تاربيەلەۋ.
وقۋشىلار ءۇشىن وقۋ ناتيجەلەرى: پيراميدا كولەمىن تابۋ تۇجىرىمدامالارىن پىسىقتاپ، فورمۋلاسىن پايدالانىپ ەسەپتەر شىعارۋعا باعىت بەرىلەدى، ولاردىڭ ءبىلىمى، بىلىگى جانە داعدىسى داميدى. جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىنۋگە، تياناقتىلىققا تاربيەلەنەدى.
نەگىزگى يدەيالار: كەڭىستىكتەگى گەومەتريالىق دەنەلەردىڭ كولەمىن ەسەپتەۋدى بىلەدى، ولاردىڭ كولەمدەرىن ەسەپتەۋ فورمۋلالارىن قولدانادى
وقىتۋ ادىستەرى: 1. ديالوگ 2. پروبلەمالىق سۇراقتار قويۋ. 3. ءتۇسىندىرۋ
دەرەك كوزدەرى: وقۋلىقتاعى تاقىرىپقا ساي ماتەريالدار. عالامتور مالىمەتتەرى
تاپسىرمالار: سۇراق - جاۋاپ، ەسەپتەر شىعارۋ.
ءى. وقۋشىلارعا پسيحولوگيالىق احۋال تۋعىزۋ (3 مين) فيگۋرالار ارقىلى توپقا ءبولۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ (7 مين) تىك پريزمانىڭ كولەمى تەورەماسىن تۇجىرىمداۋ
سۇراق - جاۋاپ ارقىلى وتكەن تاقىرىپ سۇرالادى.
ءىىى. جاڭا تاقىرىپ
(20 مين) 16 - تەورەما: پيراميدانىڭ كولەمى ونىڭ تابانىنىڭ اۋدانى مەن بيىكتىگىنىڭ كوبەيتىندىسىنىڭ ۇشتەن بىرىنە تەڭ
ەسەپتەر شەشۋ:
№1، 2
№5، 6، 7
ءىV. بەكىتۋ
(5 مين) №9 №8 ەسەپتەردى شەشۋ
V. ءۇي تاپسىرماسىن بەرۋ (2 مين) №3 - 4سەپتەر قوسىمشا ماتەريالدار جيناۋ
VI. باعالاۋ (5 مين) ءفورماتيۆتى باعالاۋ
VII. رەفلەكسيا (3 مين ) تاقىرىپتىڭ نەگىزگى يدەياسىن اشۋ
ساباقتىڭ بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى. / وقۋشىلار ەكى توپقا بولىنەدى، ولار «پيراميدا» جانە «پريزما». ءمۇعالىم ءار بولىمدە پيراميداعا بايلانىستى قىزىقتى دەرەكتەر وقىپ جانە سوعان بايلانىستى سۇراق قويادى /
ءمۇعالىم: الەمنىڭ العاشقى جەتى كەرەمەتىنىڭ ەڭ عاجايىبى – ەگيپەت پيراميداسى. ول – ءبىزدىڭ جىل ساناۋىمىزدان 27 عاسىر بۇرىن سالىنعان ەگيپەت پاتشالارىنىڭ مازارى. ەڭ بيىگى – 146 مەتر. ۆيزانتيالىق فيلون جازىپ كەتكەن الەمدەگى جەتى كەرەمەتتىڭ ءبىرىنشىسى وسى ەگيپەت پيراميداسىنىڭ ءبىز بىلەتىن تاريحى: مۇنان بەس مىڭ جىلداي بۇرىن، ءبىزدىڭ داۋىرىمىزگە دەيىنگى 2700 جىلدارى پەرعاۋىن حەوپستىڭ بۇيرىعىمەن العاشقى پيراميدا قۇرىلىسى باستالىپ، كەيىننەن ۇلكەندى، كىشىلى ءبىر - نەشە پيراميدا سالىندى. پيراميدا ەجەلگى مىسىر پەرعاۋىندارىنىڭ قابىرىنە ەسكەرتكىش بەلگى رەتىندە (گيزاداعى حەوپس پيراميداسى جانە تاعى دا باسقالارى) تۇرعىزىلعانىمەن، كەيبىر پيراميدالار عيباداتحانا، قازىنا قويماسى ءرولىن دە اتقاردى.
2. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ:
1. پيراميدانىڭ تابانى – تىك ءتورتبۇرىش، ونىڭ قابىرعالارى 4 سم جانە 6 سم. ونىڭ ءاربىر ءبۇيىر قىرى 7 سم - گە تەڭ. پيراميدانىڭ كولەمىن تابىڭىز. جاۋابى: 48 سم3
2. كولەمى 4 سم3، ال تابانىنىڭ قابىرعاسى 2 سم - گە تەڭ ءتورتبۇرىشتى دۇرىس پيراميدانىڭ ءبۇيىر قىرىنىڭ ۇزىندىعىن تابىڭىز. جاۋابى: سم
3. «كىم بىلگىر؟» قايتالاۋ سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرۋ. /قاي توپ نەشە سۇراققا جاۋاپ بەرگەنى ەسەپكە الىنادى/
ءمۇعالىم: پيراميدا – ارحيتەكتۋرادا تورتكۇل دۇنيەنىڭ ءتورت تاراپىنا تۇگەل قاراپ تۇراتىن، ءتورت بۇرىشى تۋ بيىكتەگى ءبىر نۇكتەدە تۇيىسەتىن الىپ قۇرىلىس. پيراميدا تاريحىن زەرتتەۋشى كەيبىر ادامداردىڭ پىكىرىنشە، پيراميدا ءتورت بۇرىشىنىڭ ءبىر نۇكتەدە ءتۇيىسۋى ءاۋ باستا ادام اتا (ع. س.) مەن حاۋا انادان تاراعان ادامزاتتىڭ بىرلىگىن بەينەلەيدى. نەگىزىنەن، پيراميداعا ۇقساس قۇرىلىستار (عيبادات - حانا تۇعىرى، كوسمولوگيالىق قۇرىلىستار) ورتالىق جانە وڭ - تۇستىك افريكا جەرىندە (ءبىزدىڭ زامانىمىزدىڭ 1 - مىڭجىلدىعى) دە كەزدەسەدى. حالىق اراسىندا:................ قاناتتى ءسوز بار. بۇل پيراميدانىڭ ماڭگىلىك ەسكەرتكىش ەتىپ سالىنعانىن، ونىڭ ۋاقىت تەزىنە بوي بەرمەي، ادامداردى اھ ۇرعىزىپ، ساحارانىڭ كۇزەتشىسى، تاريحتىڭ كۋاگەرى رەتىندە تاپجىلماي تۇرا بەرەتىندىگىن تانىتادى.
1) كوپجاق دەگەن نە؟
2) پريزما (انىقتاماسى، تابانى، ءبۇيىر جاعى، قىرى دەگەن نە؟)
3) پريزمانىڭ دياگونالى، بيىكتىگى دەگەن نە؟
4) پريزما تۇرلەرىن اتا
5) پاراللەليپەد دەگەن نە؟
6) تىكبۇرىشتى پاراللەليپەد، كۋب دەگەن نە؟
7) پيراميدا (انىقتاماسى، قىرى، بيىكتىگى، تابانى)
8) پيراميدانىڭ دياگونالدىق قيماسى دەگەن نە؟
9) پيراميدانىڭ اپوفەماسى دەگەن نە؟
10) دۇرىس، قيىق پيراميدا دەگەن نە؟
جاۋابى: «تىرشىلىك ۋاقىتتان قورقادى، ۋاقىت پيراميدادان قورقادى»
4. «فورمۋلالار سويلەيدى» /فورمۋلادان فورمۋلا قورىتىپ شىعارۋ/
ءمۇعالىم: قاي حالىق تا مەموريالدىق ساۋلەت قۇرىلىستارىن ءوزىنىڭ سول كەزدەگى ءدىني تۇسىنىگىنە جانە قوعامداعى الەۋمەتتىك جاعدايعا بايلانىستى سالىپ وتىرعان. الەمدەگى دامىعان مادەنيەت وشاعى بولىپ سانالاتىن كونە مىسىردا ءدىن قۇرىلىستارعا دا اسەر ەتىپ، مۇندا مادەنيەت دىنمەن بىرگە وركەندەدى. بۇرىن مىسىرلىقتار ۇيىندە دە قۇلشىلىق بولمەسىن جاساپ قويىپ، قالادا دا، كوشەدە دە، ەگىستىكتە دە، اۋىلداردا دا عيباداتحانالار جۇمىس ىستەپ تۇردى. مۇندا ءدىن مىسىرلىقتاردىڭ وي - پىكىرىن باسقارىپ، ولار ولگەننەن سوڭ قايتا تىرىلەتىنىنە قاتتى سەندى. حالىق زۋريس – ءنىل وزەنىنىڭ ءتاڭىرى، را – كۇن ءتاڭىرى دەپ ويلادى. ءدىننىڭ اسەر ەتۋىمەن پەرعاۋىنداردىڭ ءقابىرى رەتىندە پيراميدالاردى سالىپ، ولگەن ادامنىڭ دەنەسىن اقىرەتكە دەيىن ساقتاۋ ءۇشىن نەنى ويلاپ تاپتى؟
1) پريزمانىڭ ءبۇيىر بەتى، تولىق بەتى كولەمى فورمۋلالارىن جازىڭدار
2) پيراميدا، قيىق پيراميدانىڭ ءبۇيىر بەتى، تولىق بەتى، كولەمى فورمۋلالارىن جاز
3) فورمۋلاداعى بەلگىسىزدى تاپ
5. «ءبىلىمىڭدى تەكسەر» /دەڭگەيلىك تاپسىرمالار/
ءمۇعالىم: ۆيزانتيالىق فيلون الەمدەگى كەرەمەتتەردىڭ قاتارىندا «مەمفيستەگى پيراميدالاردى» اتاسا، پيراميدالاردىڭ ىشىندەگى ەڭ كونەسى – مۇنان بەس مىڭ جىلداي بۇرىن تۇرعىزىلعان دجوسەر پەرعاۋىننىڭ پيراميداسى. ونى تۇرعىزۋشى پەرعاۋىننىڭ كەڭەسشىسى بولعان ساۋلەتكەر ءارى دارىگەر، استرونوم، جازۋشى، ەجەلگى زاماننىڭ اقىلگويى كىم؟
10 بالل ا ) بەرىلگەن ءۇش ولشەمى: 12 سم؛ 20 سم؛ 15 سم بويىنشا تىك بۇرىشتى پاراللەليپەدتىڭ تولىق بەتىنىڭ اۋدانىن تابىڭدار
20 بالل ۆ) دۇرىس ءتورتبۇرىشتى پيراميدا ءبۇيىر قىرى 5 سم، ال بيىكتىگى 4 سم. كولەمىن تابىڭدار
30 بالل س ) تىكبۇرىشتى پاراللەليپەدتىڭ تابانىنىڭ قابىرعالارى 14 سم جانە 48 سم - گە تەڭ، بيىكتىگى 8 سم. دياگونالدىڭ قيماسىنىڭ اۋدانىن تاپ.
جاۋىبى: يمحوتەپ
مىسىرلىقتار يمحوتەپتى ءتىپتى ارباۋشى ءارى سيقىرشى ساناعان، ءسويتىپ كەيىن ونىڭ قۇرمەتىنە حرامدار تۇرعىزىپ، مۇسىندەر دە ورناتقان.
6. «سايكەستەندىرۋ» /ماتەماتيكالىق سوزدەردىڭ قازاقشا بالاماسىن تابۋ/
ءمۇعالىم: گەرودوتتىڭ ايتۋىنشا، حەوپس پيراميدالاردى تۇرعىزۋعا بۇكىل حالقىن ەكىگە ءبولىپ، جۇمىلدىر - عان. ول الدىمەن ءنىل دارياسىنىڭ جاعاسىنا ارابيا تاۋلارىنان ءۇيتاستار جەتكىزۋدى بۇيىرعان. حالىقتىڭ قالعان بولىگى الگى ءۇيتاستاردى ليۆيا تاۋلارىنىڭ ەتەگىنە تاسىپ جەتكىزگەن. جۇمىسقا ۇدايى جەگىلىپ، ولار ءار ءۇش اي سايىن الماستىرىلىپ وتىرعان. وسىلايشا ون جىلدىڭ ىشىندە جاڭاعى بلوكتاردى وزەنگە جەتكىزەتىن جول توسەلىپ، پيراميدانى تۇرعىزۋ جيىرما جىلعا سوزىلعان. ءبىزدىڭ قىپشاق بابامىز ءوز زامانىندا مىسىر پيراميداسىنىڭ ۇشار باسىنا قازاقتىڭ كيىز ءۇيىن تىكتىرگەن. ول كىم؟ جاۋابى: بەيبارىس سۇلتان بابامىز
بيسسەكتريسا ---------- تىك
ۆەرتيكال ------------ ايقىنداۋىش
اكسيوما --------------- كوكجيەك
گوريزونت -------------- جارما
كۆادرات --------------- شارشى
ديسكريمينانت ------ امالگەر
كونۋس ------------------- اقيقات
وپەراتور ------------- تەكشە
كۋب --------------------- اينالما
سيليندر -------------- شوشاق
7. «ماتەماتيكالىق سوزدىك» /«پ» ارپىنەن باستالاتىن گەومەتريادا (ماتەماتيكادا) قولدانىلاتىن تەرميندەر جازۋ/
ءمۇعالىم: تاعى ءبىر ەسكە الاتىن جاعداي، قۇرىلىستا پيراميدا جۇيەسىن پايدالانعان كوپتار مەن ماييا حالقى نە سەبەپتى ءىز - ءتۇسسىز جوعالىپ كەتتى، ول دا ءالى كۇنگە دەيىن بەلگىسىز قۇبىلىس، تاريحي تىلسىم وقيعا... كوپتار دەگەن كىمدەر؟ جاۋابى: ەگيپەتتىڭ ەجەلگى جۇرتىن كوپتار دەپ اتاعان. ارابتاردى ەجەلگى ەگيپەتتىكتەردىڭ ۇرپاعى دەپ ساناۋ – قاتەلىك
8. «ويلانايىق – كىم ويشىل» شىعارماشىلىق تاپسىرما.
ءمۇعالىم: ىشىندە جەرلەنگەن پەرعاۋىننىڭ دەنەسى شىرىمەي، تاس بولىپ قاتىپ قالۋىنا پيراميدانىڭ تاڭعاجايىپ قاسيەتىنىڭ اسەر ەتكەنىنە عالىمدار تالاسپايدى. ويتكەنى، پيراميدا ىشىندە كەز كەلگەن ەت ساسىمايدى، بۇزىلمايدى، تاستاپ كەتكەن ۇستارا قايتا جاڭارىپ، وتكىر قالپىنا كەلەدى. پيراميدانىڭ تاڭعاجايىپ قۇپيا سىرعا تولىلىعى، ونىڭ قۋىستارىنىڭ، بولمەلەرىنىڭ قۇپياسىن اشقان عالىمداردىڭ، زەرتتەۋشىلەردىڭ، ارحەولوگتاردىڭ بىرىنەن سوڭ ءبىرىنىڭ ەش سەبەپسىز كوز جۇمعاندىعى. الدە بۇل ولاردىڭ پيراميدا ىشىندەگى ارۋاقتاردىڭ مازاسىن العاندىعىنان با، ول ءبىر عانا اللاھ تاعالاعا ءمالىم جاعداي... جالپى، بۇل ورايدا پيراميدا استىنداعى................. بەيىتىنەن شىققان تۇمارلاردىڭ بىرىندە: «مەن ءشول دالانىڭ شاقىرۋى بويىنشا بەيىتتى قورلاعانداردىڭ جانىن جاھاننامعا جىبەرەتىننىڭ ناق ءوزىمىن. مەن تۋتانحامون بەيىتىن قورعاپ تۇراتىننىڭ ناق ءوزىمىن» دەپ جازىلعانى ءبىزدىڭ ويىمىزدى راستاپ، كوپ سىردى اڭعارتقانداي. تاعى ءبىر ەسكە الاتىن جاعداي، قۇرىلىستا پيراميدا جۇيەسىن پايدالانعان كوپتار (ەگيپەتتىڭ ەجەلگى جۇرتىن كوپتار دەپ اتاعان. ارابتاردى ەجەلگى ەگيپەتتىكتەردىڭ ۇرپاعى دەپ ساناۋ – قاتەلىك) مەن ماييا حالقى نە سەبەپتى ءىز - ءتۇسسىز جوعالىپ كەتتى، ول دا ءالى كۇنگە دەيىن بەلگىسىز قۇبىلىس، تاريحي تىلسىم وقيعا...
1. قيىق پيراميدانىڭ ءبۇيىر جاعى
2. ا ²+ۆ ²=س ² كىمنىڭ تەورەماسى
3. پيراميدانىڭ ءبۇيىر جاعى
4. ەڭ العاشقى ايەل ماتەماتيك كىم؟
5. پيراميدانىڭ ءبۇيىر جاعىنا تۇسىرىلگەن بيىكتىك
6. پيراميدانىڭ توبەسىنەن تابان جازىقتىعىنا تۇسىرىلگەن پەرپەنديكۋليار
7. تابانى كوپجاق، ءبۇيىر جاقتارى ءۇشبۇرىش بولاتىن فيگۋرا
8. پيراميدانىڭ كوپبۇرىش بولاتىن جاعى
تراپەسيا
پيفاگور
ءۇشبۇرىش
كوۆاليەۆسكايا
اپوفەما
بيىكتىك
پيراميدا
تابانى
جاۋابى: تۋتانحامون
9. «قورىتىندى تەست» /ءار وقۋشى جەكە ورىندايدى، جاۋابى پەرفوكارتامەن تەكسەرىلەدى/
ءمۇعالىم: عالىمداردىڭ پايىمداۋىنشا، پيراميدانىڭ وزىندىك قاسيەتى بار. ەلۋىنشى جىلداردىڭ اياعىندا اۋەلى چەح ونەرپازى ك. دربال، ودان كەيىن باسقا دا عالىمدار «پيراميدانىڭ ارەكەت - اسەرىن» زەرتتەپ، ناقتى بار بولعانىمەن، تۇسىنۋگە كەلمەيتىن ءبىرقاتار توسىن جاعدايلاردىڭ بەتىن اشقان-دى. سونىڭ ءبىر شوعىرى مىنانداي: ەرىتپە كوفە پيراميدانىڭ استىندا ءبىراز تۇرسا، تابيعي كوفە ءتارىزدى ءدامى شىعادى، ارزان سيگارەتتەر حوش يىستەنىپ، ەڭ باعالى سيگارەتتەردەن اجىراعىسىز بولىپ شىعادى، بالىق، ەت، جۇمىرتقا سياقتى ونىمدەر بۇزىلماي، تەك قاتىپ، سەمىپ قالادى، سۋ بورسىمايدى، ءسۇت كوپكە دەيىن اشىمايدى، سىر كوگەرمەيدى، پيراميدا استىندا سۋ قۇيىپ تۇرسا، قيىپ سالعان گۇل وتىز ەكى كۇنگە دەيىن سولمايدى، كىر، توت باسقان زەرگەرلىك زاتتار ءوز - وزىنەن تازارادى، «پيراميدا» سۋىمەن جۋسا شاشتاعى اق كەتەدى. كۇنىنە ەڭ بولماسا ون بەس مينۋت پيراميدا استىندا تۇرعان ادامنىڭ كوڭىلى كوتەرىلىپ، سەرگىپ، تىڭايىپ قالادى. پيراميدا مۇنداي كەرەمەت قاسيەتكە نە سەبەپتى يە بولىپ وتىر؟ بۇل ءالى كۇنگە دەيىن جۇمباق سىرى اشىلماعان قۇپيا. پيراميدانىڭ ءبىز جوعارىدا اڭگىمە ەتكەن تاڭعاجايىپ قاسيەتتەرىنە ءتانتى بولعان باتىستاعى كوپتەگەن فيرمالار ءقازىر قۇرىلىمى الۋان ءتۇرلى ................ جاساپ، حالىق يگىلىگىنە جاراتۋدا.
جاۋابى: تۇرمىستىق پيراميدالاردى
ءمۇعالىم: تاڭعاجايىپ قۇپيا مەن قاسيەتكە تولى پيراميداعا ۇقساس عيباداتحانا تۇعىرى، كوسمولوگيالىق قۇرىلىستار ورتالىق جانە وڭتۇستىك امەريكا جەرىندە ءبىزدىڭ زامانىمىزدىڭ 1 مىڭجىلدىعىندا سالىنسا، ەندى ونداي ساۋلەت ونەرىنىڭ تاماشا ەسكەرتكىشى قازاقستاننىڭ استانا قالاسىندا 2006 جىلعى قىركۇيەك ايىندا شاڭىراق كوتەرىپ، ول بەيبىتشىلىك جانە كەلىسىم سارايىنا اينالدى. نەبارى 14 ايدىڭ ىشىندە سالىنىپ ءبىت - كەن بۇل پيراميدانىڭ بيىكتىگى 25 قاباتتى ۇيگە تەڭ. پيراميدانىڭ جەر استىنداعى كورىنبەي - ءتىن قاباتىنىڭ بيىكتىگى 13 مەتر بولسا، جەر بەتىنەن ۇشكىل بيىگىنە دەيىنگى ارالىق 62 مەتر، سوندا بارلىعى – 75 مەتر. بۇل عيماراتقا كىرگەندەگى حولل مەن وپەرا زالى الدىڭعى 13 مەتردە ورنالاسسا، سەگىز قابات سارايداعى بارلىق بولمەلەردىڭ جالپى كولەمى 29 مىڭ شارشى مەتر. ءقازىر بەيبىتشىلىك جانە كەلىسىم سارايىندا باي اكۋستيكاعا نەگىزدەلگەن 1500 ورىندىق وپەرا زالى مەن ماڭىزدى كەلىسىمدەرگە قول قويىلاتىن اسپالى زال، مۇراجاي، كورمە زالى، كىتاپحانا، بارلىق ءداستۇرلى ءدىن وكىلدەرىنىڭ كەڭسەلەرى جۇمىس ىستەيدى. الەمدىك جانە ءداستۇرلى ءدىن ليدەرلەرىنىڭ سەزدەرى وتكىزىلىپ جۇرگەن زال نيۋ-يوركتەگى بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمى قاۋىپسىزدىك كەڭەسى وتىرىستارىنىڭ زالى ۇلگىسىندە جوبالانعان. بۇل عيمارات حالىقارالىق دەڭگەيدەگى قاي شارانى وتكىزۋگە دە وتە قولايلى.
10. باعالاۋ 11. قورىتىندىلاۋ
12. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
You Might Also Like
