InfoHub Logo

قانشايىمنىڭ قالاعا كەلگەنىنە التى اي. بالاسىن اۋىلداعى شەشەسىنىڭ قولىنا قالدىرىپ جۇمىسقا كىردى. شەشەسى الپىستان اسقان اق شاشتى جاسىندا مىنەزى ادۋىندى بولعان سوزشەڭ ادام.

— ەرتەلى-كەش ارقامىزعا تاڭىپ كولحوزدىڭ قارا جۇمىسىن ىستەپ ءجۇرىپ ەشكىمگە قاقتىرماي ءوسىرىپ ەدىك. قارتايعاندا ءوزىمىزدى باعىپ-قاعىپ قولىمىزدى جىلى سۋعا سالا ما دەسەك، ەندى بالاڭدى باقتىرۋعا اينالدىڭدار ما، — دەپ سويلەپ قالعانمەن قىزىنىڭ كوڭىل-كۇيىن انالىق جۇرەگىمەن ءتۇسىنىپ، بىزدە قانشا قاۋقار قالدى، كۇنىمىز ەندى سەندەرگە قاراۋعا تايادى دەگەنگە كەلتىرىپ ورىندى وكپە ايتقان.

اياعىن اپىل-تاپىل باسىپ جۇرە باستاعان التاي جىلاۋ دەگەندى بىلمەي مازالى بولۋمەن قوسا ءتاتتى قىلىقتارى كۇن سايىن مولايىپ ءوسىپ كەلەدى. اكەسىنە ۇقساعان قارالىعى بولماسا ءجۇرىس-تۇرىسى، بەت-الپەتى اۋماعان تۋرا قانشايىم.

— شەشەڭ قايدا؟ — دەپ سۇراپ قويادى اپاسى.

— اۋ-ۋ، — دەپ التاي قولىن سىلتەيدى.

— قارعام-اۋ، — دەيدى اپاسى اينالىپ تولعانىپ — شەشەڭ دە ەرتەڭدەر كەپ قالار. ازامات بوپ سەن دە ەرجەتەرسىڭ، وقيمىن دەپ توقيمىن دەپ قالا جاققا كەتەرسىڭ، سارسەنباي شالدىڭ نەمەرەسى قۇستاپ شوپىر بولارمىسىڭ، — دەپ ۇرشىق ءۇيىرىپ وتىرىپ تا، ويناتىپ وتىرىپ تا  ىڭىلدايدى.

مەكتەپ بىتىرگەندە ەكى بەتىنەن قانى تامعان قانشايىم قالادا وقىپ جۇرگەندە كەمەلدەنىپ بۇرىنعىسىنان دا اجارلانىپ قۇلپىرا تۇسكەن. ءبىراق ءقازىر سول سۇلۋلىقتان قالعانى سىرت ءپىشىن عانا. جاس جانارىنىڭ اجارى سولىپ، ەرتەرەكتە الىستان مۇنارتقان تاۋداي بوپ تۇراتىن ارمان مەن سەنىم دۇنيەسى بۇگىندە سولعىن تارتقان.

وتكەندە كىشكەنە التايدىڭ قانشايىمعا تالپىنا بەرگەنىن كورىپ:

— ءتۇۋ، قاراساڭشى ءبىر ۋاق بالاعا، — دەگەن قىزىنىڭ قاتتىلىعىنا شەشەسى شىداي الماي.

اقىق كەمپىر سو جولى قىزىنا رەنىش، وكپەسىن شىنداپ ايتتى:

— قاراعىم، وقيمىن، — دەدىڭ، وقىتتىق، جەتكىزدىك. تۇرمىس قۇرام دەدىڭ قارسى بوپ جولىڭدى بوگەگەن جوقپىز. بىزدە قارىزىڭ قالعان جوق. اكەڭ ەكەۋمىزگە وكپەڭ بولماسىن، ءبىر اياعىمىز كوردە، ءبىر اياعىمىز جەردە جۇرگەن ادامبىز، سالماعىڭدى ەندىگى جەردە بىزگە ارتپا. قانشا قاۋقار قالدى بىزدە، كارى اعاشقا جاس اعاش سۇيەۋ بولعان دەپ بىزگە سۇيەۋ بول قايتا. ءدام جازىپ بارعان جەرىڭنەن قايتپا دەپ ەم، وقيمىن، ولار قارسى بولدى دەپ رەنجىدىڭ، اقىرى مىناداي بولدى. ءبىر جىلدان بەرى سوڭىنان ادامىمىز بار ەدى دەپ نە كۇيەۋىڭ، نە ەنەڭ، نە ءبىر تۋىسىڭ ىزدەپ كەپ تابىسۋدى ويلامادى. تۋعان بالاسىن كىم جاماندىققا قيسىن قۇتىلعانىنا قۋاناتىنداي قاي قىلىعىڭ بار ەكەنىن بىلمەي تۇنگى ۇيقىم تورتكە بولىنەدى. ال ءوزىڭنىڭ قانداي ويىڭ بار ەكەنىن تاعى ايتپايسىڭ. جالعىزدىق دەگەن تەك قۇدايعا عانا جاراسادى قىزىم. بىرەۋمەن ءدام تۇزىم جاراسپادى دەپ تىعىرىققا تىرەلمەي كۇيەۋىڭە حات جازىپ اجىراس تا ەندى اۋزىڭ كۇيمەيتىندەي باسىڭدى سىيلايتىن بىرەۋدى تاۋىپ ەتەگىنەن ۇستا، — دەگەن.

قىزى شەشە اقىلىن بار ىنتاسىمەن بەرىلە تىڭداپ ءىس تىگۋلى جايباراقات وتىرعان قالپىمەن ءۇي تۇرمىسىنا ەندى بەيىمدەلە باستاعان ىڭعاي تانىتادى. ەسىنە وتكەن-كەتكەن بىردەڭەلەر ءتۇسىپ ويناقى ءبىر اۋەندى ىڭىلداي اندەتكەن اقىق كەمپىردىڭ كوڭىلى تولقىپ باسىلعانداي ارماندى، ساعىنىشتى، مازاسىز ءبىر كۇيدە.

بۇگىن دە سول ءبىر مازاسىز كۇيدىڭ جالعاسى تۇنىمەن ۇيقى بەرمەدى. تاڭ بوزىنان وياتتى. قوبىراعان اق شاشتارىن جيناپ، بۋىن-بۋىنى سىقىرلاپ كەپ ەتەگى توگىلگەن كويلەگىن كيدى. كامزولىن جۇرە ءىلىپ اۋىز ۇيگە شىعا بەرگەندە الدەنەگە ءسۇرىنىپ قۇلاي جازدادى. بويىن جازىپ تورگى ەسىكتىڭ بوساعاسىنا سۇيەنىپ شالىنا داۋىستادى.

— اۋ، قۇلمانبەت. تۇرمايمىسىڭ ەندى. ويپىرماي، سەنىڭ ۇيقىڭ-اي، وسى. انا ۇلكەن بۇزاۋدى تارتپاساڭ بوي بەرە مە ماعان…

تىنشۋ تاس ۇيدەن تاڭعى دالاعا شىققاندا تىنىسى كەڭىپ، سەرگىپ، قيمىلى شيراپ جۇرە بەرگەندەي. قازاندىقتىڭ كۇلىن شىعارىپ، قۇمعانعا سۋ قۇيدى. كورپە سالعان الاسا ورىندىقتا وتىرىپ، سالقىن سۋمەن راحاتتانا، اسىقپاي جۋىندى. تۇنگى اق جاۋىن سولىپ تۇرعان توڭىرەكتى تازالاپ، كىرىنەن ارىلتىپتى. ءۇي جانىنداعى بويشاڭ تەرەكتەردىڭ تەڭگەدەي جاپىراقتارى جەلمەن تەڭسەلىپ، بۇلعاقتاپ، كۇبىرلەپ سويلەسكەندەي بولادى. تۇننەن قالعان جاڭبىر بارداي اسپان ءالى بۇلتتان ارىلماعان. قورانىڭ ارتىمەن ويپاڭعا قاراي قويلارىن ايداپ بارا جاتقان ىسقاقتى كورىپ اقىق تا قوي قورانىڭ ەسىگىن اشتى. قوزى-لاعى ارالاس  جيىرما-وتىز قوي-ەشكى ورىندارىنان تۇرىپ، ەرىنە قيمىلداپ تار ەسىكتەن كيمەلەي سىعىلىسىپ شىعا باستادى.

جول جيەگىندەگى كوگالدا ەكى ءجۇز قارالى قويدى ءيىرىپ قويىپ، اۋىل ۇلكەندەرى مال كەزەگىنىڭ جايىن اڭگىمەلەدى. الدىڭگۇنى كەزەك باققان قوڭقابايدىڭ ۇلدارى جارتى مالدان ايرىلىپ قالىپ، اۋىلعا ۇلكەن شۋ بولدى. اتتىلى بار، جاياۋى بار تاۋ-تاستى تۇگەل ارىلتىپ، سول جوقتى سۇراۋدىڭ كۇشىمەن جايلاۋدان ارەڭ تاۋىپ اكەلگەن.

— بۇل قوڭقابايدا ەس جوق. جوعالعان مالدى تاپ، ىزدە دەسە مەن قايدان تابام دەپ جاتىپ الىپتى، — دەپ ىسقاق كۇيگەلەكتەنە سويلەدى.

— ەندى ءقايتسىن كولىگى بولماسا،— دەپ تاياققا سۇيەنگەن بۇكىر كەمپىر ايانىش ءبىلدىردى.

القا-قوتان تۇرعان ۇلكەندەردىڭ توبەسىنەن قاراعانداي بيىك دەنەلى، ادامعا سۋىق قارايتىن وزبەك تاقيالى نۇرتاس مۇنى جاقتىرماي:

— وزىندە بولماسا سۇراماي ما، بار ەلدەن، — دەدى.

— سۇراماي ما دەيدى. بيەڭدى سۇراسا سەن بەرەر مە ەدىڭ مىنۋگە، — دەپ كوزاينەكتى شال داۋ ايتىپ جاتىر.

— ە بەرەم، نەگە بەرمەيمىن.

— بەرەرسىڭ قاتقانىڭدى. مىرزا بولۋىن ايتشى ءوزىڭ، سەنەن قىستا قار سۇراپ الا العان ادام بار ما!

جيىلعاندار “بۇلار ەندى باسى قوسىلسا وستەدى” دەپ مىرسىلداپ كۇلە باستادى. قۇيرىق جالى كۇزەۋلى تورشالاق قۇنان مىنگەن ءتامپىش قارا بالا شاشىراپ ورىسكە بەتتەگەن قويدى جايلاۋ جاققا بەتتەتتى.

بۇل مەزەتتە اۋىل ۇيقىدان ويانىپ، سيىر ساۋىلىپ، مال ورىسكە بەتتەپ جاپاتارماعاي شۋ ۇدەپ تۇرعان. اقىق اقساڭداي باسىپ ەكى سيىردى شالى قۇلمانبەتتىڭ كومەگىمەن ارەڭ ساۋىپ قازاندىققا وت جاعىپ، ءسۇت ءپىسىرىپ، شاي قايناتتى. سەمىز تايىنشانى ەرتكەن شاڭىراق ءمۇيىزدى سارى قاسقا سيىر يەسىنىڭ ايداۋىمەن سوقپاق جولعا ءتۇسىپ، ايدار جازىعىنا قاراي بەت تۇزەدى. قوراداعى ەكى بۇزاۋ “شىنىمەن ءبىزدى تاستاپ كەتتىڭ بە” دەگەندەي ازان-قازان موڭىرەدى. اقىقتىڭ قىزىل كۇرەڭ شايىنا قانىپ الىپ، زاتى جۋاس قۇلمانبەت ىسقاقتىڭ جاڭا ارباسىن سۇراپ جەگىپ، قاڭباقتان قي ويىپ اكەلۋگە كەتتى. الگىندە ويانعان نەمەرەسىن جۋىندىرىپ، قايماق، باۋىرساق جەگىزىپ، ءسۇت ىشكىزىپ اقىق بۇگىن قالادان قانشايىمنىڭ كەلەتىنىن ۇمىتىپ تا كەتكەن ەكەن، يت ۇرگەن سوڭ دالاعا شىقسا ايالداماعا قالادان كەلگەن اۆتوبۋس توقتاپ تۇر. تۇسكەندەردىڭ ىشىندە قانشايىم بار ما دەپ قارايلادى. بالا ەرتكەن كەمپىر، سومكە كوتەرگەن ەرلى-زايىپتىلار، تاياق ۇستاعان شال، ورىستىڭ يت جەتەكتەگەن سار شاشتى قىزى. قانشايىم تۇسپەدى.

كۇن جوعارى ورلەپ بارادى، قىزۋى دا كۇشەيە تۇسكەن، تاعى قاپىرىق بولا ما قايتەدى. “التاي ىستىق شايعا كۇيىپ قالا ما” دەپ اقىق ۇيگە قايتا كىردى. جايۋلى، دوڭگەلەك جەر ۇستەلدى جيناپ، ءتور الدىنا قۇراق قۇراپ، قىزى  قانشايىمنىڭ نەگە كەلمەگەنىن ويلادى.

اقىق قارتايعان سوڭ با جاستاردىڭ ءومىرىن تۇسىنۋدەن قالىپ بارادى. وتكەندە-اق  قىزىنىڭ قۇلاعىنا قۇيۋداي-اق قۇيىپ جىبەرىپ ەدى. مىنە بۇگىنگى ەكى كۇن دەمالىستا تاعى دا جوق. ياپىراۋ، ەكى كۇن دەمالىستا قالانىڭ قوراپ ۇيىندە ءىشى پىسىپ ولمەي قالاي شىدايدى بۇلار. ءوزىنىڭ تۋعان بالاسىنان، تۋعان ۇيىنەن بەزەتىندەي بۇل ومىردە ودان وزگە قىزىق بار ما؟ ە-ە-ە، قايران جاستىق-اي. اداستىرعان، شالىس باستىرعان تاعدىر-اي. اقىق كەيدە ويلاي-ويلاي كەلە، ءاۋ باستا، قانشايىمدى وقۋعا جىبەرگەنىنە وكىنەدى. ءوزى ەدى قالاداعى باۋىرىنا ”وسى قىزىمدى وقىتىپ ادام قاتارىنا قوسپادىڭ بار عوي وكپەلى بولامىز” دەپ سالماق سالعان. قانشايىم دەمەپ تۇسىرگەن وقۋدى دا الدەنەشە رەت شىعىپ قالا جازداپ، سىناقتان وتە الماي زوردىڭ كۇشىمەن بىتىرگەن. ەندى قىزىم جۇمىسقا كىردى عوي دەسە اقشا تاۋىپ، اقىل تاۋىپ وزىمىزگە پانا بولادى عوي دەسە باياعى قىزىنىڭ سول بالا كۇنگى ويسىز تىرلىگى ويسىز تىرلىك. ءتىپتى ءوز بالاڭنىڭ ءوزىڭدى جەپ قويارداي اشۋلانعانى قيىن ەكەن. بىردە قالاعا كەتەتىن اقشاسى بولماي قالعاندا پەنسياعا قاراپ وتىرعان اقىققا سۇراعانىمدى تاۋىپ بەرە قويمادىڭ دەپ كەدەيلىكتەن، تۇرمىستان كورگەن تارلىعىن ايتىپ، ءبۇيتىپ جاراتقانشا، نەگە جاراتپاي قويمادىڭ، — دەپ جىلاعان. ”قۇداي، — دەپ اقىق سول جولى جاعاسىن ۇستاپ، قۇلمانبەتكە مۇڭىن شاعىپ، سىرىن اقتارعان — بالامدى بىلەم دەگەنىم وتىرىك ەكەن. شەتتە جۇرگەن سوڭ بىلمەيدى ەكەمىز عوي. ەل كيمەگەندى كيگىزىپ، ەل كورمەگەندى كورسەتىپ ءوسىردىم دەگەن قىزىم ءسويتتى…

وسى ءۇيدىڭ قوجايىنى ەمەس اقىق كەمپىردىڭ قۇددى ءبىر مالايلىققا جالداپ العان قولبالاسىنداي قۇلمامبەتتە نە ەرىك بولسىن تىڭداپ-تىڭداپ الىپ، ەندى كىشكەنە باسىمدى تىنىقتىرىپ كەلەيىن دەگەن كىسىشە دالاعا شىعىپ جۇرە بەردى. كەشكى شاي ۇستىندە كۇندىزگى اڭگىمەنى قايتا باستاپ، كەمپىرى ونى سوزبەن قايتا ءتىرىلتتى:

— جۇرتقا جۇعىمىڭ جوق. باسقا شالدار قاقشاڭ قاعىپ، اتقا ءمىنىپ پىشەن كۇزەتىپ، وراق تارتىپ، مال باعىپ ءجۇر. ءومىر بويى قۋ تەمىرمەن الىسىپ-الىسىپ جالعىز قىزىڭا باسپانا الاتىن اقشا تابا الماي، بىرەسە بەلىم، بىرەسە تىزەم دەپ قارا باسىڭنىڭ جۇرگەنىنە ءماز بولماي، قارامەندەنىڭ قالاداعى ءۇيى بوس كورىنەدى، قىزىڭا سونى ۋاقىتشا بولسا دا الىپ بەرە تۇر، — دەگەن.

وزىنە بىرەۋ جۇك ارتىپ جاتسا دا جۇرە بەرەتىن قۇلمامبەت كىسىگە سالماق  سالۋعا جوق ەدى. مويىنى سورايىپ، قالپاعى جاپىرايىپ سول كۇنى ۇيگە ءبىر كىرىپ ءبىر شىعۋمەن بولدى. اقىرى اقىقتىڭ ايتۋىمەن قارامەندەنى كەمپىرىمەن قوناققا شاقىرىپ، الا قويدىڭ باسىن تارتىپ قالاداعى بوس تۇرعان ءۇيىن قانشايىمعا جارتى جىلعا الىپ بەرگەن. سودان بەرى قىس ءوتىپ، جاز شىقتى. دۇنيە بولسا نەشە قابات قىمباتتاپ، ءۇمىت جالىن سىيپاتپاي بارادى.

*       *       *

قانشايىم وسى جۇمادا اۋىلعا جينالعان. جاستىقتىڭ اسەرىمەن ”اياعىما تۇساۋ بولدى” دەپ ءوزىنىڭ جالعىزدىعى مەن ەشكىمگە كەرەكسىز كۇيىنە وسى بالانى كىنالىدەي كورىپ، ەلجىرەي بەرمەيتىن باسى بۇ جولى التايدى قاتتى ساعىندى. ومىردەگى قىزىق-قۋانىش دەپ قۋعانىنىڭ ءبارى بەكەرشىلىك بوپ، جابىرقاعان ساتتە بالاپانىن كوكىرەگىنە قىسىپ يىسكەپ، ءسۇيىپ، قۇمارىمنان شىقسام باسقا ەشتەڭە تىلەمەس ەدىم دەپ ارماندايدى. دۇكەندەردى ارالاپ جازدىق اياق كيىم، جۇقا كويلەك، كۇنقاعار قالپاق سياقتى ءبىر قابات كيىم-كەشەك الدى. اكە-شەشەسىنىڭ تاپسىرمالارىن دا ۇمىتپادى. ستۋدەنت كەزدەن ۇستاپ كەلە جاتقان ۇلكەن كوك سومكە لىقا تولىپ، بوساعادا يەسىن توسىپ ءۇش كۇن تۇردى.

ەكى ايدان بەرى ات ءىزىن سالماي اداستىرىپ كەتكەن سالمەن سول كۇنى ويدا-جوقتا ساپ ەتىپ ءبارىن ۇمىتتىردى.

— اۋىلعا جينالدىڭ با، وي اۆتوبۋسپەن شاڭ بوپ قايتەسىڭ كەشكە ماشينامەن ءوزىم اپارىپ كەلەم. ارنايى سەن دەپ كەلگەنىمدە تاستاپ كەتەسىڭ بە. رەنجىمەشى ماعان. ساعان بەرگەن ۋادەلەرىمدى ورىنداي الماي، اقشا تاۋىپ، وڭتۇستىكتەن ءبىراز جەمىس تيەپ، تابىسپەن ورالدىم. مەنەن كۇتكەن تىلەكتەرىڭ دە كوپ ەدى عوي، ورايى كەلدى. قانشايىم ورىندايمىن ەندى.

اش بەلىنە تۇسكەن ۇزىن شاشتارىن ءورىپ اينا الدىندا وتىرعان قانشايىم تاكاپپار اشۋمەن ورالىمدى قارا جىگىتكە سىناي قاراپ قالعان. تالاي تۇندەر كۇتىپ اقىر كەلمەگەن سوڭ ەندى ۇمىتارمىن، كەلسە قۋىپ شىعارمىن دەپ ويلاعان. ونىڭ ۇستىنە ايەلى، ءۇش بالاسى بار. سويتە تۇرا ”سەنى سۇيەمىن، سەن دەگەندە مەن بايعۇستا اقىل-ەس جوق” دەپ ولىپ-وشكەندە سەنبەسىڭە قويمايدى. سەنبەيىن دەسە ءيىلىپ جاستىق، جايىلىپ توسەك بولادى، سەنەيىن دەسە اپتالاپ، ايلاپ، ات ءىزىن سالماي ءجۇرىپ الادى. سوعان قاراماي سالمەن قانشايىمدى تالاي رەت رەستورانعا دا اپاردى. نەبىر شەتەلدىك شاراپ ىشكىزىپ، كوممەرسيالىق دۇكەن سورەلەرىندە عانا تۇراتىن قىمبات كيىمدەردى اكەپ تاستادى. ءتىپتى ءومىرى كورمەگەن ءتۇرلى-تۇستى تەليەۆيزور دا سىيلادى. سوندا وسىنىڭ ءبارى قانشايىمنىڭ سۇلۋلىعى ءۇشىن عانا ەمەس، كوڭىلى ءۇشىن دە ەمەس پە. شىن ءسۇيىپ، ءبارىن جاساۋ دەگەن وسى شىعار. ايتەۋىر سالمەن قوشتاساردا قانشايىمنان:

— نە تىلەيسىڭ، نە قاجەت، — دەپ سۇرايدى ىلعي.

— ەشتەڭە قاجەت ەمەس، تەك ءوزىڭ كەلىپ تۇرشى، — دەپ جالىناتىن قانشايىم. سالمەن جوق بولعان كەزدەردە الاڭداپ ىزدەۋمەن، ۇيدە وتىرسا تەرەزەگە، ءاربىر تىقىر ەتكەن دىبىسقا، كوشەدە جۇرگەن جۇرگىنشىلەرگە، وتكىنشى ماشينالارعا ەلەڭدەۋمەن شارشايدى. وتكەن ءومىرىنىڭ كۇيىنىشى مەن قىزىعىن قالاي تەز ۇمىتسا، جاڭا ءومىردىڭ ازابى مەن راحاتىنا سونشالىق تەز كوندىكتى. ءتىپتى، وسىنىم دۇرىس پا دەپ تە جاتپادى. ءبىر جاعى وعان سەبەپ سالمەننىڭ ورالىمدىلىعى بولسا، تاعى ءبىر سەبەپ اس تا توق مولشىلىق ەدى. ويتكەنى بۇل وندايدى ءومىر بويى كورمەگەن. عۇمىر بويى ارمانداساڭ قول جەتپەيتىن قازىنا ءوز اياعىمەن كەلگەندەي. بۇرالىپ تۇرىپ توقپاقتاي بۇرىمىن ءورىپ بولعان قانشايىم بار قايعى-مۇڭىن ۇمىتىپ:

— ماعان نە اكەلدىڭ، — دەدى نازدانىپ. جاعاسىز قىزىل حالاتىنىڭ اشىق وڭىرىنەن قارشىعاداي ءتوسى، اپپاق مويىنى ايرىقشا كورىندى. اياعىن جۇمساق باسىپ، ەزۋىنە كۇلكى ءۇيىرىپ ەدى. سالمەن اپپاق ساۋساقتارىنان ۇستاعان كۇيى مۇنى ساعىنعانىن، سۇلۋ بوپ كەتكەنىن، بىرگە بولعىسى كەلەتىنىن ايتتى. قانشايىمنىڭ بۋىن-بۋىنىنا ماقتاۋ سوزدەردەن پايدا بولعان ماساڭدىق بيلەدى. دەرەۋ بويىن جيىپ الدى دا:

— سالمەن قايت ۇيىڭە، — دەدى سالقىن عانا.

— قانشايىم و نە دەگەنىڭ، نە جازىعىم بار، نەگە قۋاسىڭ، ساعان نە اكەلگەنىمدى بىلەسىڭ بە؟ — سومكەنى الدىنا توسا بەردى. قانشايىم ەرىكسىز اشىق  كۇلكىسىمەن سىقىلداپ كۇلدى دە:

— سەنىڭ قۇلدارشا اياققا وراتىلعانىڭ جارامايدى. مىرزا، باي جىگىت تاكاپپار بولسا جاراسادى، — دەدى.

— سەن تاكاپپار بول، مەن ساعان جان-تاسىلىمەن قىزمەت ەتەمىن.

— جوق ول ماعان ۇنامايدى…

— سوندا قالاي…

جاۋاپ ورنىنا قانشايىم باسىن شالقايتا بەرە مولدىرەگەن قاراقاتتاي كوزدەرى جارقىلداپ تاعى كۇلدى. سالمەننىڭ جۇرەگىنەن الدەنە ءۇزىلىپ تۇسكەندەي. تەرەزەگە قاراپ كوڭىلسىز وتىرىپ قالدى.

— ويناپ ايتام، — دەدى قانشايىم جۇباتقانداي ەركە ءبىر داۋىسپەن. —قىدىرايىقشى سالمەن، بۇگىن، ەرتەڭ بىرگە بولايىقشى! بارمايمىن اۋىلعا، قۇرىپ كەتسىن ءبارى.

— راس پا، شىنىمەن سولاي شەشتىڭ بە؟

— قايدا بارامىز؟

— قوناققا بارايىق.

— تاعى دا ەديككە مە؟

— جوق توقتاردىڭ باۋىرى ۇيلەنەدى.

قانشايىم ۇستىنە جۇقا كويلەك كيىپ، سىرتىنان كيەتىن جەمپىرىن سومكەگە ساپ الدى. قىسقا يۋبكا مەن اپپاق جۇمىر اياعىنا جارقىراعان قارا تۋفلي كيدى. ەكەۋى قاراڭعى پودەزبەن تومەن ءتۇسىپ، اۋلادا تۇرعان قىزىل ‘’جيگۋليگە’’ وتىرىپ، باتىس جاققا بەت تۇزەدى. كوشە شامىنىڭ جارىعىمەن ويناپ جۇرگەن بالالاردىڭ شۋىلىنان قۇلاق تۇنادى. كۇن باتىپ قاراڭعى ءتۇستى. كەشكى قالا تۇنگى ۇيقىعا دايىندالىپ، ايالى وزەنىنەن ەسكەن سامال جەل كۇندىزگى ىستىق، قاپىرىق اۋاعا كەڭ تىنىس اكەلگەندەي اعاشتاردى تەڭسەلتىپ جەلپي سوقتى.

*   *   *

دەمالىس كۇنى قۇلمامبەت قوي كەزەگىن وتكەرىپ، شارشاپ كەپ ءتور الدىندا قالعىپ جاتقان. ساقىرلاعان قۇرساۋلى ەسكى شاينەكتى شوقتان الىپ جاتىپ اقىق كەمپىر شالىن وياتتى. كوزى قىزارىپ كەتكەن قۇلمامبەت ىستىق شايدى ەندى الا بەرگەندە ەسىك اشىلىپ، جارقىراي كيىنگەن قانشايىم كىردى. كىنالى كۇلكىمەن اكە-شەشەسىنە جاۋدىرەي قاراپ:

— كەش جارىق! — دەپ ءيىلىپ كەپ اقىق قەمپىردىڭ ماڭدايىنان سۇيگەندە كەشەدەن بەرگى وكپە-ىزاسىن ۇمىتىپ كەتكەندەي.

— بالام-اۋ، قايدا ءجۇرسىڭ وسىنشا توسقىزىپ، — دەپ ءۇش ۇمتىلىپ ارەڭ تۇرىپ، قىزىن ەكى بەتىنەن الما-كەزەك شوپىلدەتە بەردى. ءبىرازدان كەيىن تاياۋ ماڭدا تۇراتىن تۇڭعىش ۇلىنىڭ قىزدارى ”ويناتامىز” دەپ اكەتكەن التاي دا كەلدى. ءۇيدىڭ ءىشى ىركەس-تىركەس التى-جەتى بالانىڭ شۋىلىنا تولىپ قالدى. قالادان قانشايىم اكەلگەن بازارلىقتى ءبولىستى.

ءسۇت پىسىرۋگە دەپ جاققان وتىن ۇستەمەلەپ اقىق كەمپىر قازان كوتەردى. ەت جەلىنىپ، داستارقان باسىندا اڭگىمە شەرتىلدى. وتكەن-كەتكەن قىزىقتار ايتىلدى. قانشايىمنان بەس جاس ۇلكەندىگى بار توقتاربەكتىڭ كوپ سوزدە جۇمىسى جوق، ءبىرتوعا. شەشەسىنە ايتقان ءسوزى ”قىزىڭ كەپ قۋانىپ جاتىرسىڭ با؟” بولدى. قانشايىم تاماققا دا، اڭگىمەگە دە مۇرشاسى بولماي كەلگەلى اينالدىرعانى التاي. سويلەگەنى، جۇرگەنى، كيگەن كيىمى — ءبارى قىزىق.

— اپا، التايدى الىپ كەتسەم، قايتەدى، — دەپ ەدى اقىق كەمپىر جۇلىپ العانداي:

— ءاي قاراعىم بالادا جۇمىسىڭ بولماسىن، ءوزى ەندى-ەندى باۋىر باسىپ كەلەدى، — دەپ تويتارىپ تاستادى. قانشايىم ءسابيدىڭ كەيپىندەگى، بولمىسى مەن ءتاتتى قىلىعىنداعى ەشتەڭەمەن تەڭەۋگە بولمايتىن تازالىق پەن پاكتىكتى ساعىنعان. بۇرىن شەشەسى كەلگەندە توسىرقاپ قارايتىن التاي وسى جولى اناسىن موينىنان قوس قولىمەن تارس قۇشاقتاپ ايرىلمادى، كىرسە كىرىپ، شىقسا شىعىپ، ەكى ەلى اجىرامادى. اقىق كەمپىر شويناڭداپ ءجۇرىپ، كەلىننىڭ كومەگىمەن داستارقان جيىپ، توسەك سالىپ بولعاندا، قىزىنىڭ كەتۋگە جيىلعان ءتۇرىن كورىپ اڭىرىپ قالدى.

— قاراعىم-اۋ، جەتى تۇندە نەمەن قايتپاقسىڭ؟

— دوس قىزىمنىڭ ماشينەسى كەلەدى. وسىندا كۇيەۋىنىڭ دوسى بار ەكەن سوعان كەپتى.

— قونىپ تاڭەرتەڭ كەتسەڭ بولاتىن ەدى عوي، — دەپ اقىق ىسقا قاقتالعان قوي ەتىن، قۇرت، ماي، قاتىق، ىرىمشىك وراپ سومكەگە سالا باستادى. تۇنگى جارىق جاعىلعان تۇپكى بولمەدەگى كىشكەنە توسەكتە جاتقان التاي پىسىلداپ الاڭسىز ۇيقىعا كىردى. قانشايىم اينالسوقتاپ كەتە الماي جۇرەگى سىزداپ اۋىرىپ، كوزىنەن قىيماس جاسى پارلاپ كەتتى. ەسىك الدىنا بارىپ، تاعى دا ارتىنا قارادى. تاستاپ كەتۋگە قىيماي اينالىپ، تاعى كەرەۋەتكە تايادى. كەۋدەسىنە سىيماعان اششى ءبىر مۇڭدى ۇستاپ تۇرا الماي وكسىپ جىلاپ جىبەردى. ءتوس قالتاسىنان ورامالىن الىپ، ىشتەگى قايعىسىن ەشكىمگە كورسەتكىسى كەلمەي كوزىن ءسۇرتتى. كورشى بولمەدەن اقىق كەمپىردىڭ:

— قانشايىم، كولىگىڭ كەلدى، — دەگەن داۋىسى ەستىلدى. شاقىرعانىنا جاۋاپ بولا قويماعان سوڭ، ءماسىسىن سۇيرەتە باسىپ قاراڭعى بولمەگە ۇڭىلە قاراپ، كەرەۋەت الدىندا جاستىققا بەتىن باسىپ، بۇكشيىپ وتىرعان قىزىن كوردى.

— ءبىر جەرىڭ اۋىرىپ وتىر ما، قارعام، — دەمەك ەدى، قانشايىم ورنىنان شيراق تۇرىپ، تىسقا بەتتەدى. جولعا الاتىن زاتتارىن تۇگەندەپ، ۇي-ىشىمەن قوشتاسا باستادى.

— قاراعىم-اۋ، جۇدەپ-جاداماي ۇيگە كەلىپ تۇرسايشى، ول قالادان نە ىزدەيسىڭ، — دەدى اقىق.

---