InfoHub Logo

اعىباي وڭاشا بولمەدەن ەكى بەتى ۇيالعاننان ورتتەي قىزارىپ شىقتى. ءۇزىلىس ءالى بولماپتى، اشەيىندە وقۋشىلار قايشالىسىپ جاتاتىن دالىزدە ءدال ءقازىر ەشكىمنىڭ بولماعانىنا قۋاندى. ەسىن جيعان بەتتەگى ويلاعانى بوتەن حاتتار ورىنبەك اعايدىڭ قولىنا قالاي ءتۇستى. الدە ونى مۇعالىمگە قىزدىڭ ءوزى بەردى مە. جوق ءوز جايىن ويلايتىن قىز بولسا جايدارى ويتپەۋ كەرەك. ساباقتان كەيىن اعىباي وسىنداي ويلارمەن ۇيگە دە، كوشەگە دە سىيمادى. ءتۇس اۋا شەشەسىنىڭ جۇمىسقا كەتەتىن كەزىن توسىپ تۇرىپ، ەشكىمگە بايقاتپاي جايدارىنىڭ ۇيىنە كەلدى. باتىلى جەتىپ بۇرىن كەلمەگەن ۇيىنە كىرىپ كەلسە دە ەسىك كوزىندە بوگەلدى. بۇعان بۇرىنعىسىنشا جىميا قاراپ كىرىڭىز دەگەن قىزعا:

— جايدارى، حاتتاردى اعايعا بەرگەن كىم؟ — دەپ سۇرادى.

— كۇندەلىكتىڭ اراسىندا قالىپ، سودان اعايدىڭ قولىنا قايدان تۇسكەنىن بىلمەيمىن، — دەدى قىز ءسال قىزارىپ. اعىباي الگىندە ەكەۋىنە ارناپ ايتقان اعايدىڭ سوزدەرىن ايتىپ شىقتى. ءسوز ساباق جايىنا، تاياۋدا بولاتىن اۋداندىق جارىس، وقۋ جايىنا اۋىستى. سويلەسكەن سايىن ارالارى جاقىنداپ، ءبىر-بىرىن بۇرىنعىدان جاقسى ۇعا تۇسكەن سياقتاندى.

*   *   *

اعىبايدىڭ ساباقتان قولى بوساسا ويلايتىنى — جايدارى ەدى. جايدارى بولعاندا كورشى ۇيدە تۇراتىن ءجاسوسپىرىم قىز. ونى ويلاي باستاعانىنا قانشا بولدى ءوزى دە بىلمەيدى. سول بەينەنىڭ بىرتە-بىرتە ويىنا ءسىڭىپ، جان دۇنيەسىنە جاقىنداي ءتۇسىپ، ىشكى ءبىر الەمىنە بىرىگىپ اجىراماستاي بولىپ كەتكەنىنە دە ءبىرتالاي ۋاقىت وتكەن. كوزى كۇلىمدەگەن، مىنەزى اشىق ەشقاشان رەنجۋدى بىلمەيتىن اقجارقىن قىزدى مەكتەپتە جۇرسە دە، كەشكىلىك اۋىل بالالارى جيىلىپ دوپ ويناعاندا دا كوزىنەن تاسا قىلىپ كورگەن ەمەس. اعىباي بيىل مەكتەپ بىتىرەدى، جاسى ون التىدان اسىپ ون جەتىگە جيدى. ءبىر كەمشىلىگى مىنەزى ۇياڭ ەدى. ساباقتى ءتاپ-تاۋىر وقىسا دا باسقالار بىلاي تۇرسىن، وزىمەن بىرگە وقيتىن قىزداردان-اق  ۇيالمايتىن جەردە ۇيالىپ، وجارلاۋ ۇلدار بۇزىپ-جارىپ كەتە بەرەتىن ىستەردى بۇل قيۋىن كەلتىرە الماي، بىرەۋدىڭ  كومەگىمەن زورعا ىستەپ بىتىرەدى. ال جايدارىنىڭ مىنەزىندە تەكتەن-تەككە ۇيالىپ، قىسىلۋ جوق. كەرىسىنشە ۇرلەگەن سايىن جايناي تۇسەتىن وت سياقتى. سول قالپى ۇلكەنمەن دە، كىشىمەن دە، ساباق وقىتاتىن مۇعالىمدەرمەن دە، ىڭ-شىڭسىز ءتىل تابىسىپ، جايدارى دەگىزىپ قانا جۇرەدى. باسقالارمەن قالاي ەركىن بولسا، مۇنىمەن دە سونداي ەركىن. اعىباي سىرتىنان مۇنى ۇناتىپ، شىن كوڭىلىمەن جاقسى كورگەنىمەن ول سەزىمىن قىزعا اشىق ايتىپ جەتكىزىپ كورگەن ەمەس. ءتىپتى ونى سىرتقا، نە قىزدىڭ وزىنە ءبىلدىرۋ بىلاي تۇرسىن، ىشىندەگى سول ويىن بىرەۋ ءبىلىپ قالسا ءبىر ۇيات شارۋا بولاتىنداي سول ويىنان ءبىرتۇرلى قۋىستانىپ جۇرەدى. وسى ءبىر توسىن سەزىم جوعالىپ كەتۋ ورنىنا باسىنا كەتپەستەي بولىپ ورناپ العانداي. ءبىراق ول سەزىمىن ەشكىمگە بىلدىرمەۋگە تىرىسقان سايىن بۇرىنعىعا قاراعاندا  ازايىپ  نە  جوعالىپ كەتۋ ورنىنا بايقاسا ۇلعايا تۇسكەندەي. مۇنىڭ جاسىنداعى كوپشىلىك ۇلدار وزدەرىنە ۇناعان قىزدارمەن مەكتەپكە بىرگە كەلىپ، بىرگە قايتىپ، بىرگە ويناپ كۇلىپ دوستاسىپ-اق ءجۇر. ال بۇل بولسا سوپيعان باسى ومىردەگى العاش ۇناتقان قىزى جايدارىنىڭ قاسىنا دا جاقىنداپ بارا الماي ءجۇر. كەرەك دەسە دۇرىستاپ سويلەسە دە المايدى.

كۇندە كەشكىلىك  جايدارى ەكەۋى تومەنگى جاقتان قوي ايداپ قايتاتىن، ۇيلەرى قاتار ەدى. اۋىل شەتىندەگى ءدوڭ ۇستىنە كەشكى ورىستەن قايتقان مالدى قارسى الۋ ءۇشىن ۇلكەن-كىشى، قولى بوس بالالار تۇگەل جينالادى. كۇن ۇياسىنا قونا ورىستەن قايتقان قويدىڭ ۇيدى-ۇيگە بولىنگەندە قوزىسىن ىزدەپ  اداسىپ ماڭىراعانى، جەلىنى سىزداعان سيىردىڭ يەسىن كۇتىپ موڭىرەگەنى، ورىستەن قايتقان مالىن تۇگەندەپ ارى-بەرى سابىلعان جۇرتتىڭ دابىرلاعان ايقاي-شۋى اۋىل ءۇستىن ازان-قازان قىلادى. اعىباي سياقتى جايدارى دا ءۇي جۇمىسىن شەشەسىنە قاراتپاي كوبىنە ءوزى تىندىراتىن. قورالارى جاپسارلاس، ىرگەلەرى بىر-بىرىنە ءتيىپ تۇرعاننان كەيىن جايدارىنىڭ شاماسى بىردەڭەگە كەلمەي جاتسا، جۇگىرىپ كەلىپ كومەكتەسۋ اعىبايدىڭ ادەتى.

ءبىراق سونى سىلتاۋ ەتىپ سوزگە تارتىپ، قىزبەن بىردەڭە ايتىپ  سويلەسىپ قالۋ، ازىلدەسىپ جاقىن تارتۋعا باتىلى جەتپەيدى. نەنى ايتۋ كەرەكتىگىن كۇنى بۇرىن ويلاپ الاتىندىقتان اعىبايدىڭ جايدارىعا ايتاتىن سوزدەرى تەز تاۋسىلادى. ورىستەن كەلگەن قويدى ايداپ قايتقاندا دا نەنى قالاي قيىستىرىپ اڭگىمە ەتىپ، ونى قىزعا قالاي ۇناسىمدى عىپ جەتكىزۋدى ويلاپ كەلە جاتادى. ەكەۋى قويدىڭ ەكى جاق شەتىندە ءجۇرىپ ءبىر-بىرىنىڭ كوزقاراسىن الىستان سەزەدى. ەگەر ارالارى جاقىنداپ قالسا  جۇزدەسۋگە باتپاي كوزدەرىمەن ءتۇيىسىپ قالۋعا قورقىپ، باسقا بىردەڭەگە الدانىپ كەتىسەدى.

وسىلاي قىسىلىپ-قىمتىرىلىپ كەلە جاتىپ اعىباي تەزىرەك ۇيگە جەتۋدى ويلايدى. ۇيگە كەلگەن سوڭ ءوزىنىڭ تۇك بىتىرمەي قايتقان جىگەرسىزدىگىنە ىزا بولادى. قىزداردىڭ ءازىلقوي، ەمىن-ەركىن ءجۇرىپ ۇيرەنگەن ۇلداردى ۇناتاتىنىن ويلاپ، وزىنە ونداي قاسيەتتىڭ بىتپەگەنىنە وكىنەدى. ءبىراق ونداي بالالاردىڭ كوبىنە ءتان ۇشىپ-قونىپ جۇرەتىن تۇراقسىز مىنەزدەرىن ۇناتپايدى. ءيا، قىزدار ءسويتىپ  كەيدە ايىرماي دا قالادى جامان نە، جاقسى نە دەگەندى، كەيىن عوي سودان ادامدار اراسىنداعى تۇسىنبەستىك باستالاتىنى. اعىباي ءوستىپ وڭاشادا ويعا باتادى.

*   *   *

قىزىل ءىڭىر الەتىندە جايدارىنى ءبىر كورىپ قايتۋ ءۇشىن قوراعا سۇيەۋلى تۇرعان ساتىعا شىعىپ، قىزدىڭ تەرەزەگە كەلۋىن كۇتەتىندى شىعاردى. ءبىر كۇنى ءوستىپ وتىرعاندا الگى تەرەزەنى بوتەن بىرەۋ كەلىپ قاقتى. سونى كۇتكەندەي ىشتەن جايدارى جۇگىرە شىقتى. بويى وزىنەن ءسال ۇزىنداۋ بوزبالامەن ارالارى جاقىنداسا قالدى. ەكەۋى اڭگىمەلەسىپ ءبىرتالاي تۇردى. كەلۋشىنىڭ كىم ەكەنىن بىلمەي، بىلگىسى كەلسە دە قاراڭعىدا تۇرىنەن اجىراتىپ تابا الماي ءبىر ۋىس بوپ ءبۇرىسىپ اعىباي وتىردى. تۇنگى تىمىق اۋادا قىزدىڭ سىڭعىرلاي كۇلگەنى ەستىلەدى، وسى ءبىر قۋانىش، باقىت كۇلكىسىن جايدارى باسقا بىرەۋگە ارنايتىنداي. تەرەزە جارىعىمەن بوزبالانىڭ قىزدى قۇشاقتاماق بولىپ باۋىرىنا تارتقانى، جايدارىنىڭ ساقىلداي كۇلىپ سۇيگىزبەي بەتىن الا قاشقانى، جىبەك شاشى جەلپ-جەلپ ەتىپ جات قولىنان بوسانباق بولىپ بۇلقىنعانى بايقالىپ تۇردى.                         

*   *   *

دالادا تىرسىلداپ جاۋىن جاۋدى. كىشكەنە تەرەزەدەن تاۋ بەتكەيى بايقالادى،  وندا ۇيىلگەن وتىن، نەشە جىلعى قي ۇيىندىلەرى قويان جوندالا قالانىپ سىرتىنان سيىردىڭ جاپاسىمەن جاپسىرىلا سالىپ، سىلاپ قويعانداي جىلميىپ تۇر. بۇل دا اپاسىنىڭ قولى. ماڭايدا ەشكىم كورىنبەيدى. اسپان سۇرعىلت تۇستەنىپ، الداعى بولاتىن ءبىر ىزعارلى كۇننىڭ سىڭايىن ءبىلدىرىپ مازاسىزدانىپ تۇر. اعىباي ساباقتان كەيىن ءبىر ۇيىقتاپ الىپ، جايدارىعا حات جازۋعا كىرىستى. ۇزاق وتىردى. ءبىر جازعانىن ۇناتپاي قايتادان جازىپ، قاتە جەرىن سىزىپ، كەلمەي تۇرعان جەرىن تۇزەتىپ، سوزدەرىن قانشا نازىك، جاراسىمدى عىپ جەتكىزسە دە كەي تۇسىندا ايتۋعا ءتىلى جەتپەي ەركىنەن شىعىپ كەتە بەرەدى. ءوزى دە  كىشكەنتاي كۇنىنەن كىتاپتى كوپ وقيتىن سەزىمشىل ەدى. تىلىنە نەشە ورالىپ ايتا الماي جۇرگەن سوزدەرىن حاتقا تۇسىرگەندە، ونىسى وقىعان ادامنىڭ جۇرەگىن شىن ەلجىرەتكەندەي تەرەڭ سىرلى، جان قويماسى تەرەڭ ادامنىڭ سوزدەرىندەي ۇيلەسىممەن تىزبەكتەلە جونەلدى. جازعانىنىڭ ءبارىن نەشە قايتارا وقىپ، تازالاپ جاڭا قاعازعا كوشىردى. ىشكى سىرىنىڭ ءبارىن اقتارعان حاتتىڭ ءار ءسوزىن قادالا وقىپ، قايتا تەكسەرىپ شىققان سوڭ، ءتورت بۇكتەپ كونۆەرتكە سالىپ، ەشكىمگە سىر شاشپايتىن جان دوسى ەلەۋگە بەرىپ: «قالايدا جايدارىعا تابىس ەت، بوتەن ەشكىمنىڭ قولىنا تۇسپەيتىن بولسىن»، — دەدى.

تاڭەرتەڭ مەكتەپكە كەلگەندە كيىم ىلگىش ماڭىنداعى قاربالاس كەزدى پايدالانىپ ەلەۋ قىزعا حاتتى ەشكىمگە بايقاتپاي تاپسىرىپ كەلدى. اعىباي تەز قايتىپ ورالعان دوسىنان شىدامسىزدانا سۇراپ جاتىر: “كىمنەن دەدىڭ. نە دەپ ايتتى. حاتتى جىرتىپ تاستامادى ما”، — دەپ اسىقتىرا بەرەدى. اقىرى دوسىنىڭ ايتقان جاۋاپتارىنا قاناعاتتانىپ، تاپسىرماسى دۇرىس ورىندالعانىنا كوزى جەتكەن سوڭ، ويىنداعىسى ورنىنا كەلىپ ىشتەي ريزاشىلىق سەزىمگە بولەندى. ءبىراق كەشكىلىك ساباقتان بوس ۋاقىتتا بۇرىنعىسىنشا جايدارىنى سىرتىنان بولسىن ءبىر كورىپ قالۋ ءۇشىن سول جاقتىڭ تەرەزەسىنە قاراپ اۋلا سىرتىندا ءجۇردى.

قاسىڭدا، ءدال جانىڭداعى قول سوزىم جەردە جۇرگەن ادامعا ءوزىڭنىڭ ىشكى سەزىمىڭدى، جاقسى كورەتىنىڭدى ءبىلدىرىپ جەتكىزە الماۋ قانداي قيىن. ال ەگەر سەن ونى قانشا جان-تانىڭمەن سۇيەتىنىڭدى بىلدىرگەن كۇننىڭ وزىندە، ول نە ويلايتىنىن ايتپاسا شە. اعىباي وڭاشادا ويلانا-ويلانا كەلىپ: ول دا ءبىر شەشىمگە كەلە الماي ءجۇر مە، ءوزىنىڭ ۇناتقانىن ءبىلدىرىپ ءبىر حات جازعان ادامعا قايدان تەز جاۋاپ قاتا قويسىن، تاعى دا سەندىرە سويلەپ حات جازعانىم دۇرىس قوي دەپ تاعى دا جازۋعا كىرىستى. بۇل جولى وتكەندەگىدەن ۇزاق قىلىپ جان دۇنيەسىندەگى ەڭ العاش گۇل جارعان سەزىمنىڭ تازا، ۇياڭ، كىرشىكسىز كىر شالماعان قالپىن اسەرلى قىلىپ قاعازعا ءتۇسىردى. مۇنىڭ حاتىن العاندا قىزدىڭ قانداي كۇيدە بولاتىنىن كوز الدىنا كەلتىرىپ ەدى، ول كۇلىمسىرەگەندەي كورىنىپ، الىستان شاقىرىپ بەلگى بەرگەندەي ەرتە جونەلدى. سول قيال الەمىنە كىرگەندە جايدارىمەن وڭىندە ازىلدەسىپ، قيماس سىرلارىن ايتىپ وتىرعانداي اسەرلەنىپ، شابىت الىپ تولقىعانداي  راحات كۇيدە باقىتىمەن جولىققانداي ەرەكشە حالدە ويشا كەزدەسۋمەن بولىپ ەدى. بۇل حاتتا دا ۇزاق تولعانىسپەن، جۇرەك سىرىن اقتارا شەرتىپ، كوڭىل كۇيىنىڭ اسەرلى شاقتارىنا ءوزى دە مەيىرلەنە ەلجىرەپ، سۇيسىنە تەبىرەنگەن. ەكىنشى حاتتى دا ەلەۋ ارقىلى  جاسىرىن جونەلتتى. وسى كۇندەردە قانداي جاۋاپ كەلەدى دەپ توسىپ جۇرگەندەگى ەستىگەنى قىزدىڭ اۋزىنان كۇلە جەتكىزگەن ءبىر اۋىز ءازىل.

— دوسىڭنىڭ سىرى تەرەڭ بىلەم، — دەگەن ءسوز كوزگە تۇسەرلىك  بوتەن سىيدان بولەك ەدى. بۇل جولعى قۋانىشى باياندى ءارى كەتپەيتىن كوڭىل تۇپكىرىندە ماڭگى ساقتالار باقىتتى كەز بولىپ ەدى. وسىدان كەيىن كۇندەلىكتى ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعىنا دەيىن وتىرىپ حات جازۋ ادەتكە اينالىپ، ءومىردىڭ باقىتتى ساتىندەي بولىپ جالعاسا بەردى. مامىر ايى اياقتالىپ، وقۋ بىتۋگە تايادى. وقۋ جىلىنىڭ سوڭىنا ءبىر جۇما قالعاندا جايدارىنىڭ كلاسس جەتەكشىسى ورىنبەك اعاي وسىنىڭ ءبارىن كۇنى بۇرىن سەزىپ جۇرگەندەي، وڭاشا بولمەدە اعىبايدى ءسال بوگەپ حاتتاردى وزىنە قايتارىپ بەرىپ، كەلەشەك تۋرالى اقىل ايتۋى بۇل ءۇشىن توسىن وقيعا ەدى. ەندى مىنە سول حاتتاردىڭ ءبارى قولىندا.

*   *   *

ءوز سەزىمدەرىنىڭ باسقالارعا قاراعاندا بيىك ءارى كىر شالمايتىن تازا ەكەنىن بىلەتىن جانداي ريزا كوڭىلمەن كوككە كوز جىبەرىپ ەدى اسپاندا جۇلدىزدار بىر-بىرىمەن تالاسا جيىلەنىپ كوڭىل كوكجيەگىن سولاي بۇرىپ بيىكتەتىپ اكەتە بەردى. قاراكوك ءتۇستى ءتۇپسىز دۇنيەنىڭ ءبىر شەتىنە بۇنى دا شاقىرىپ، بىردەڭە بەرەتىندەي ونىسىن جۇمباقتاي، ادەمىلەپ ەلىكتىرە تۇسەدى. جۇلدىزدار ءار جەردەن ءبىر ىمداپ، قىزارىپ-سۇرلانىپ، اعىبايدىڭ كوڭىل كۇيى سياقتى ءجيى قۇبىلىپ، وزگەرىپ جاتتى. جىپ-جىلى سەزىم قانات بىتىرگەندەي شەكسىز بيىككە جەڭىل كوتەرىپ، ايالى الاقانىمەن الدەقايدا اكەتىپ بارا جاتىر.

---