InfoHub Logo

وڭتۇستىك قازاقستان وبىلىسى، شاردارا اۋدانى
№16 كوللەدج مكقك ساپا مەنەدجمەنت جۇيەسى
دايىنداعان: تۇ-43 توپ ستۋدەنتى جامبىل دينارا قارجاۋباي قىزى
جەتەكشىسى ارنايى ءپان وقىتۋشى زاكيرايەۆا روزا تۋرسىنبايەۆنا

جوسپارى

1. كىرىسپە

2. نەگىزگى ءبولىم

قانتتى قانداي وسىمدىكتەردەن الامىز؟
قانت وندىرىسىمەن وندىرىلەتىن قانتتىڭ نەگىزگى تۇرلەرى قانداي؟
قانتتىڭ وتانى.
قانتتى كۇنىنە قانشا گرامم تۇتىنعانىمىز دۇرىس؟

3. زەرتتەۋ ءبولىم

قانتتىڭ ەرەكشە قولدانىسى
قانتتىڭ ساپاسىنا قويىلاتىن تالاپتارى قانداي بىلەسىز بە؟
قانتتىڭ ادام اعزاسىنا پايداسى مەن زيانى قانداي؟
قانتتى شامادان تىس جەۋدىڭ ادام اعزاسىنا اسەرى قانداي؟
سوزدىكتەرى

4. قورىتىندى

5. پايدالانعان ادەبيەتتەر ءتىزىمى

اننوتاسيا

ستۋدەنتتىڭ  «قانتتىڭ پايداسى مەن زيانى» اتتى شىعارماشىلىق زەرتتەۋ جۇمىسىنا پىكىر بىلدىرە وتىرىپ، جۇمىستىڭ ساپالى جاسالعانىن ايتۋعا بولادى. ادامداردىڭ كۇندەلىكتى ومىردە پايدالانىپ جۇرگەن قانت جايلى مالىمەتتەر جيناپ، باقىلاپ تانىسىپ، ءارتۇرلى جولدارىن زەرتتەۋدى ماقسات ەتكەن. زەرتتەۋ جۇمىسىنىڭ بەرەرى كوپ ەكەنىنە كوزىم جەتتى. شىعارماشىلىق زەرتتەۋ جۇمىسىندا قانتتىڭ پايداسى، حيميالىق، بيولوگيالىق قۇرامى ايتىلىپ، جۇمىس كىزىقتى مالىمەتتەرمەن تولىقتىرىلعان. زەرتتەۋشى ءوز جۇمىسىن قورىتا كەلە، قانتتى شامادان تىس تۇتىنۋدىڭ زياندىلىعىن جانە شامادان تىس تۇتىنباۋدى ۇسىندى. ۇسىنىلىپ وتىرعان زەرتتەۋ جۇمىسىندا قانت جايىندا مالىمەتتەر جينالدى. قانتتىڭ ادامعا پايداسى مەن زيانىن، ەمدىك قاسيەتتەرى كورسەتىلدى.

وندىرىستىك وقىتۋ شەبەرى: زاكيرايەۆا روزا

عىلىمي ىزدەنىس جۇمىستىڭ ماقساتى:

زەرتتەۋ جۇمىسىنىڭ مىندەتتەرى:

- قانتتىڭ ەڭ العاش قايدا پايدا بولعانىمەن تانىسۋ؛
- قانتتىڭ جاسالۋ تەحنولوگياسىمەن تانىسۋ
- قانتتىڭ ساپاسىن انىقتاۋ؛
- قانتتى تاۋلىگىنە قانشا گرامم تۇتىنۋ كەرەكتىگىن ءبىلۋ؛
- قانتتىڭ ادام دەنساۋلىعىنا پايداسى مەن زيانىن كورسەتۋ.

كىرىسپە

اس – ادامنىڭ ارقاۋى.

كەز كەلگەن ءۇيدىڭ داستارحان باسىندا ناننان كەيىن قانت تۇراتىنى بەلگىلى. وسى تۇسىنىككە ءبىزدىڭ ۇيرەنگەنىمىز سونشالىقتى، قانتسىز داستارحان بار دەگەنگە سەنگىمىز كەلمەيدى. شايعا سالعاندى جاقسى كورەمىز، ال تاريحىن بىلەتىنىمىز كۇماندى. قانت — قانت قىزىلشاسى مەن قانت قامىسىنان الىناتىن تاعامدىق ءونىم. اق، سارى نەمەسە قوڭىر ءتۇستى، ءتاتتى ءدامدى كريستالل. قانت جانە شاقپاق قانت (رافيناد) تۇرىندە شىعارىلادى. 100 گ قانتتىڭ ەنەرگەتيكالىق قۇندىلىعى (410 ككال) شاماسىندا. قۇرامى جاعىنان قانتتاردىڭ كوپشىلىگى – كومىرسۋتەكتىڭ سۋمەن قوسىلىسى سn(ن₂و)m. مىسالى، گەكسوزا س₆ن₁₂و₆، ساحاروزا س₁₂ن₂₂و₁₁، سوندىقتان ولاردى كومىرسۋلار دەپ تە اتايدى. قانت كونديتەر، نان ءپىسىرۋ، كونسەرۆىلەۋ، شاراپ جاساۋ، ت.ب. وندىرىستەردە پايدالانىلادى.

قانتتىڭ وتانى ءۇندiستان قانتتىڭ شىققان جەرi ەجەلگi ءۇندiستان دەپ ەسەپتەلەدi. بiزدiڭ ەلiمiزدە قانتتىڭ قانت قىزىلشاسىنان ءوندiرiلەتiنiن بiلەمiز. بiراق قانت جاساۋدى ءدال 1747 جىلدان باستالعانىن ەكىنiڭ بiرi بiلە بەرمەيدi. ناق سول جىلى نەمiستiڭ ا. س. مارگگراف دەگەن حيميگi نە بولار ەكەن دەگەن ويمەن قىزىلشادان اق كريستالل زات شىعارىپ، ءدامiن تاتىپ كورگەندە بورىق قانتىنان اۋمايتىنىن بايقايدى. الايدا جۇرت بۇعان مۇلدەم دەن قويماي، بۇل ءادiس ەلۋ جىلداي ەلەۋسiز قالا بەرگەن. قانت ءوندiرۋدiڭ ونەركاسiپتiك تەحنولوگياسىن جاساپ 1802 جىلى كۋنەر قالاسىندا العاشقى قانت زاۋىتىن سالدىرعان. ا. س. مارگگرافتىڭ دارىندى دا iسكەر شاكiرتi ف. ك. احارد بولدى. قازiرگi ۋاقىتتا قانت قىزىلشاسى مەن، قانت بورىعى جەر شارىندا ءارقايسىسى شامامەن 7ميلليون گەكتار القاپتا ءوسiرiلەدi. دەگەنمەن قىزىلشادا قانت از بولعاندىقتان دۇنيە ءجۇزiندە قانتتىڭ 60‰-ى قانت بورىعىنان ءوندiرiلەدi.

نەگىزگى ءبولىم

قانتتى قانداي وسىمدىكتەردەن الامىز؟

قانتتىڭ وتانى

قانت قىزىلشاسىن كىمدەر وسىرە باستادى؟
تاريحي دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، ەڭ العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ قانت قىزىلشاسىن مىسىپ جەرىندە وسىرە باستاعان ەكەن. ءبىراق ونى قانت الۋ ءۇشىن ەمەس، قۇلدارعا تاعام رەتىندە عانا قولدانىپتى.
قانت قىزىلشاسىنىڭ قۇرامىندا قانتتىڭ كوپتىگىن 1747 جىلى اندرەاس مارگگراف اشقان ەكەن. ول قانت قامىسىنىڭ ەۋروپا جەرىندە وسپەيتىنىنە كوز جەتكىزگەن سوڭ، ونىڭ ورنىن باساتىن وسىمدىكتىكتى ىزدەي باستايدى. سەبەبى، بۇل ۋاقىتتا قانت ەۋروپا جەرىنە كۋبا، مەكسيكا، برازيليا جانە اقش جەرىنەن جەتكىزىلەتىن ەدى. سوندىقتان دا ونىڭ باعاسى تىم قىمبات بولدى.
سەلەكسيونەرلەر قولدا بار وسىمدىكتەردىڭ قۇرامىن تەكسەرىك شىقتى. ەڭ قولايلىسى ءارى قۇرامىنان قانت الۋعا بولاتىن قانت قىزىلشاسى بولىپ شىقتى. مارگگرافتىڭ ويلاپ تاپقان جەتىستىگىن ونىڭ شاكىرتى فرانس كارل احارد قانا ىسكە اسىرا الدى. ول ءومىرىنىڭ بارلىعىن قانت قىزىلشاسىنان قانت الۋعا جۇمساپ، 1801 جىلى ارنايى فابريكانى جابدىقتادى.
شاقپاق قانتتى كىم ويلاپ تاپتى؟
ءتورتبۇرىشتى ۇلگىدەگى شاقپاق (رافيناد) قانتىن ەڭ ءبىرىنشى بولىپ چەح وقىمىستىسى راد كريستوف ياكوۆ ويلاپ تاپقان. ول ءوزىنىڭ ەڭ ءبىرىنشى ول ءوزىنىڭ ەڭ ءبىرىنشى 350 تۇيىردەن تۇراتىن ءبىر قوراپ شاقپاق قانتىن ايەلىنە تارتۋ ەتكەن. بۇل 1841 جىلى بولاتىن. سودان كەيىن باس كوتەرمەي جۇمىس ىستەپ تاجىريبەسىن جالعاستىردى. العاشقى شاقپاق قانتتار ساتىلىمعا 1843 جىلى شىعا باستادى. رادتىڭ ساۋداعا شىققان العاشقى شاقپاق قانتتارى ءبىر قوراپتا 250 ءتۇيىر بولدى جانە ولار «شاي قانتى» دەپ اتالدى.
قانت قالاي جاسالادى؟
الدىمەن تەرىلىپ اكەلىنگەن قىزىلشا ۇلكەن استاۋعا سالىنادى. سودان كەيىن بىرىنەن سوڭ ءبىرى كەزەكتە تۇرعان ماشينالار جوعارى كوتەرىپ، جۋىن، ونى مايدا تىلىكتەرگە كەسەدى. تىلىكتەردەن شىرىن بولىنەدى. ءبىراق ءتۇسى اق قىزىلشا قارا ءسول بولەدى. وسى سولدەر ۇلكەن ىدىستا جينالىپ تۇتىكشەلەر ارقىلى وڭدەۋدەن وتكەندە، ونىڭ ءتۇسى ءمولدىر بولادى. 
قىزىلشادان الىنعان ءسول قويۋ بولۋى ءۇشىن ۇلكەن مۇنارادا ونىڭ قۇرامىنداعى ارتىق سۋلاردى بۋلاندىرىپ شىعارىپ تاستايدى. شىققان زاتتى تاعى دا تازارتۋدان وتكىزىپ، وعان قانت ۇلپالارىن سەبەدى. ۇلپالار قويمالجىڭ ءشارباتقا ارالاسىپ تۇيىرشىك بولىپ «وسە» باستايدى. وسىلاي قانت كريستالدارى پايدا بولادى. كريستالداردى ارنايى قوندىرعىدا جۋىپ كەپتىرگەن سوڭ شەكەر پايدا بولادى. ال شەكەردەن شاقپاق قانت جاسالادى. مىنە، ءبىر ءتۇيىر قانت جاسالۋ ءۇشىن ۇلكەن جۇمىستار ىستەلىپ، كوپ تەر توگىلەدى.
سەن بىلەسىڭ بە؟
•قانتتىڭ ورىس تىلىندەگى «ساحار» ءسوزى ارابتىڭ «سۋككار» جانە سانسكريتتەگى «ساركارا» اتاۋىمەن تۋىستاس.
•تاريح ماماندارىنىڭ ايتۋىنشا، ۇندىستانمەن قاتار جۇڭگو دا قانتتىڭ وتانى سانالادى.
•ساۋداعا تۇسكەن ەڭ العاشقى قانت ساتىپ العان ادامنىڭ بايلىعىنىڭ قانداي دارەجەدە ەكەنىندىگىن كورسەتەتىن بولعان.
•قانت قامىسىن الدىمەن پارسىلار، سودان كەيىن بارىپ ارابتار ونى مىسىر جەرىنە اپارىپ وسىرگەن.
•مۇنان 2000 جىل بۇرىن ءۇندىستاندىقتار قانت كريستالدارىن جاساي بىلگەن. ەسكەندىر زۇلقارنايىن (الەكساندر ماكەدونسكيي) ءۇندىستان جەرىنە جەتكەندە ارالارسىز «بال» الىنىپ جاتقاندىعىن كورىپ تاڭ قالىپتى.
•قانتتى ەۋروپا جەرىنە تانىستىرعانداردىڭ ءبىرى دە وسى ەسكەندىر زۇلقارنايىن مەن ونىڭ جاۋىنگەرلەرى.

قانتتى كۇنىنە قانشا گرامم تۇتىنعانىمىز دۇرىس؟

قانتتىڭ تاۋلىكتىك فيزيولوگيالىق نورماسى گر دى قۇرايدى. ءبىراق ونى ادامنىڭ جاسىنا، دەنساۋلىعىنا بايلانىستى ديففەرەنسيالداۋ كەرەك.

جاسوسپىرىمدەرگە ءبىر كۇندە 25 گرامم عانا ( ەڭ كوپ دەگەندە) قانت بەرۋگە بولادى ەكەن. مۇنى ءبىر شاي قاسىقپەن ەسەپتەگەندە التاۋى شىعادى.

«Circulation» باسىلىمىنىڭ جازۋى بويىنشا، 2 جاس پەن 18 جاسقا دەيىنگى جاسوسپىرىمدەر كۇنىنە 6 شاي قاسىق قانتتان كوپ پايدالانباعانى ابزال. ەگەر بالالاردىڭ بىركۇندىك قانت مولشەرى 25 گراممنان اساتىن بولسا، جۇرەك-قان تامىرلارى، سوزىلمالى جانە سەمىزدىك سەكىلدى اۋرۋلارعا تەز شالدىعۋ كورسەتكىشى جوعارىلايدى ەكەن. سونداي-اق باسىلىم ساراپشىلارى بىركۇندىك قانت مولشەرىن ءبىر شاي قاسىقپەن ولشەپ قانا قويماي، كۇندەلىكتى تۇتىناتىن سۋسىندارى مەن تاعامدارىنىڭ قۇرامىنداعى ءتاتتىنىڭ مولشەرىنە دە ءمان بەرۋگە كەڭەس بەرەدى.

ەكى جاسقا تولماعان سابيلەرگە قانت بەرۋدىڭ ءتىپتى قاجەتى جوق. قانت - cءابيدىڭ دەنساۋلىعىنا كەرى اسەرىن تيگىزەدى. ال ەكى جاستان كەيىن دە بالانىڭ تاتتىگە ايرىقشا قۇمار بولۋىنا جول بەرمەۋ كەرەك ەكەن.

ايتا كەتەيىك، جاقىندا نيۋكاسل ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ (ۇلىبريتانيا) عالىمدارى جۇرەك پەن قان تامىرلارى، سۋسامىر مەن ءتىس اۋرۋلارىنان ساقتانۋ ءۇشىن كۇنىنە 5 شاي قاسىق قانتتان ارتىق پايدالانباۋ تۋرالى عىلىمي-ساراپتامالىق قورىتىندىسىن جاريالاعان بولاتىن.

زەرتتەۋ ءبولىمى

قانتتىڭ ەرەكشە قولدانىسى

قانت ءبىزدىڭ تۇسىنىگىمىزدە دەنساۋلىعىمىز بەن سىرت كەلبەتىمىزگە جاعىمسىز اسەر ەتەتىن ءتاتتى قوسپا. الايدا ونىڭ ەرەكشە قولدانىلۋى كەيبىر جاعدايلاردا پايدالى بولۋى مۇمكىن.

عالىمداردىڭ جۇرگىزگەن ساراپتامالارىنىڭ ناتيجەسى تاڭ قالدىرماي قويمايدى. قانت اۋىر اۋرۋلاردى قوزدىراتىن، سونداي-اق جارالاردىڭ تەز ەمدەلۋىنە كەدەرگى كەلتىرەتىن باكتەريالاردى زالالسىزداندىرا الادى ەكەن. باكتەريالارعا دامىپ كوبەيۋى ءۇشىن ىلعال قاجەت، ال قانت ارتىق ىلعالدى وزىنە جۇتىپ الادى.

اششى تاماقتان كەيىن اۋىزعا سالىنعان ءبىر كەسەك قانت اششى ءدامدى وڭايلىقپەن باسا الادى.

قانت قوسىلعان دەنە تەرىسىنە ارنالعان سكرابتار باياعىدان-اق تانىمال. ونداي سكرابتى ءوزىڭىز دە جاساپ الساڭىز بولادى. ونى ءزايتۇن مايى مەن كەز كەلگەن ەفير مايىنىڭ بىرنەشە تامشىسىمەن ارالاستىرىپ قولدانا بەرىڭىز. تەرىڭىز تازا، نازىك بولا قالادى.

مىنە قىزىق: ەگەر دالاپ جاعىلعان ەرىنگە قۇمشەكەر سەۋىپ، بىرنەشە سەكۋندتان كەيىن جالاپ جىبەرسەڭىز، دالاپ الدەقايدا ۇزاق ساقتالادى.

قانتتى داق كەتىرگىش رەتىندە دە قولدانادى. ول ءشوپتىڭ ىزىنەن قالعان، جانە ت.ب. داقتاردى وڭايلىقپەن كەتىرەدى. سۋلانعان داققا قانتتى سەۋىپ، بىرنەشە ساعاتقا قويىپ قويىڭىز.

كوفە ۇساتقىش، بلەندەر، ەت تارتقىشتاعى قالعان جاعىمسىز يىستەردى (سارىمساق، كوفە، ت.ب.) قانت كەتىرە الادى.

قانت ءتىلىڭىز ىستىق شاي نە كوفەگە كۇيىپ قالعاندا كومەككە كەلەدى. قانت سالىنعان قاسىقتى تىلىڭىزگە قويساڭىز، اۋىرعانى سول ساتتە قويادى.

ەرىنىڭىزگە دالاپ دۇرىس جاعىلماي ما؟ ەرىنىڭىزگە ءزايتۇن مايى مەن قانتتى ارالاستىرىپ جاعىڭىز. 30 سەكۋندتان كەيىن ونى ءسۇرتىپ تاستاپ، دالاپتى جاعا بەرىڭىز.

قانت سىيلانعان گۇلدەردىڭ عۇمىرىن ۇزارتا الادى. گۇل تۇرعان سۋعا 3 اس قاسىق قانت، 2 قاسىق سىركە سۋىن قوسىڭىز. قانت گۇلدىڭ بۇتاعىن ساقتاسا، سىركە سۋى ونى باكتەريالاردان قورعايدى.

قانتتىڭ ساپاسىنا قويىلاتىن تالاپتارى قانداي بىلەسىز بە؟

قانت ساپاسىن ەكى ستاندارت بويىنشا: قۇمشەكەر جانە رافيناد قانتقا ارنالعان باعالايدى. قۇمشەكەردىڭ ءتۇسى جىلتىر، اق ءتۇستى، ال رافيناد قانت كوگىلدىر رەڭدى داقسىز، بوتەن قوسپاسىز بولۋى كەرەك. ءدامى قۇرعاق كۇيىندە دە، سۋلى ەرىتىندىسىندە دە ءتاتتى. سۋدا تولىق ەرۋ كەرەك، ەرىتىندىسى ءمولدىر، تۇنباسىز بولۋ شارت. ستاندارتتارمەن ىلعالدىلىعى، ساحاروزا مولشەرى، رەدۋسيرلەنەتىن قانتتىڭ مولشەرى، بەرىكتىلىگى (رافيناد قانت ءۇشىن)، سۋدا ەرۋ ۇزاقتىعى، ت.ب. نورمالانادى. ساحاروزا مولشەرى 99،7%-دان از بولماۋى كەرەك، رافيناد قانتتا ساحاروزا مولشەرى - 99،9%، ىلعاللدىلىعى  0،1-0،4% - عا دەيىن.

قانتتىڭ ادام اعزاسىنا اسەرى

تاعام رەتىندە قولدانىلاتىن قانت ادام ورگانيزمىنىڭ قالىپتى تىرشىلىك ەتۋىنە بىردەن ءبىر قاجەت حيميالىق زاتتار — قانتتار مەن كومىرسۋلار توبىنا جاتادى. كومىرسۋ جانە ماي الماسۋىنىڭ بۇزىلۋىمەن بىرگە جۇرەتىن كەيبىر اۋرۋلاردا (ديابەت، سەمىرۋ) قانتتى پايدالانۋدى بىردەن شەكتەگەن ءجون. دەنە ەڭبەگىمەن جەتكىلىكتى دارەجەدە اينالىسپاعاندا، اسىرەسە قارت ادامدارعا قانتتى مولشەردەن تىس پايدالانۋ جۇرەك-قان تامىر اۋرۋلارىن تۋعىزادى. قانت كۇردەلى (كراحمال، لاكتوزا، ساحاروزا) جانە قاراپايىم (گليۋكوزا، فرۋكتوزا) بولىپ ەكى توپقا بولىنەدى. ەڭ كەڭ تاراعان كۇردەلى قانت — كراحمال — ناننىڭ، كارتوپتىڭ، جارمانىڭ قۇرامىندا بولادى. كوكونىستەردە، جەمىستەردە جانە باسقا كەيبىر ازىق-تۇلىكتەردە كراحمالدان باسقا، لاكتوزا (ءسۇت قاپتى)، وزىندىك اس قانتى — ساحاروزا (قىزىلشا نەمەسە قانت قۇراعى) بار. بۇل ونىمدەردە جاي قانت تا كەزدەسەدى، ولاردىڭ ىشىندە ەڭ ءجيى تاراعانى گليۋكوزا (ۆينوگراد قاپتى) جانە (جەمىس-جيدەك قانتى). گليۋكوزانىڭ كوپ مولشەرى — ءجۇزىم شىرىنىندا، ال فرۋكتوزانىكى — جەمىس-جيدەكتەر مەن بالدا بولادى. قاراپايىم قانت (اسىرەسە گليۋكوزا) ورگانيزمگە جەڭىل سىڭەدى جانە بارىنەن دە كوپ مولشەردە ەنەرگيا بەرەدى، سوندىقتان ولاردى شۇعىل تۇردە ادامنىڭ ءال-قۋاتىن مولايتاتىن زاتتار قاجەت بولعان كەزدە پايدالانعان ءجون.

قامىس قانتىنىڭ پايدالى قاسيەتتەرى الدەقايدا كوپ ەكەن. قوڭىر قانت كلەچاتكا، ميكروەلەمەنتتەر مەن جۇيكە جۇيەسىن رەتتەيتىن ۆ دارۋمەنىنە باي. قامىس قانتىنداعى كاليي اعزاداعى ارتىق سۇيىقتىقتى شىعارۋعا كومەكتەسەدى. وسى قانت ءتۇرىنىڭ قۇرامىنداعى كالسيي سۇيەكتەردى بەرىك قىلادى. ايتا كەتسەك، قىزىلشا قانتىندا بۇل ەلەمەنت 23 ەسە از ەكەن. قانتتاعى مىرىش جالپى اعزاعا پايدالى.

اس قانتىن — ساحاروزانى — قانت قىزىلشاسىنىڭ تامىرىنان جانە قانت قۇراعىنان الادى. اس قورىتۋ كەزىندە ءالسىز قىشقىلدار مەن فەرمەنتتەردىڭ اسەرىمەن اس قانتى گليۋكوزا مەن فرۋكتوزاعا ءبولىنىپ ورگانيزمگە تەز سىڭەدى. اس قانتى 200ᵒس-تان جوعارى قىزدىرىلعاندا بوياعىش زاتتار (ياعني قانتتىڭ كارامەلدەنۋى) پايدا بولىسىمەن جىكتەلە باستايدى؛ بۇل پروسەستەر كونديتەر ونەركاسىبىندە كەڭ قولدانىلادى. قويۋلانعان (64%-تەن استام)

سوربيت

قانت ەرىتىندىسىن كونسەرۆىلەۋگە بولادى، قايناتپا، دجەم، سونداي-اق جەمىس پەن جيدەكتى كونسەرۆىلەۋدە قانتتىڭ قولدانىلۋى وسىعان نەگىزدەلگەن. قانت ورنىنا قولدانىلاتىن زاتتار بۇلارعا سوربيت پەن كسيليت جاتادى. ولاردى قانتتى پايدالانۋعا بولمايتىن جاعدايدا (قانت ديابەتىمەن اۋىرعاندا، سەمىرگەندە) قولدانادى.

سوربيت — اق ءتۇستى، ءتاتتى، ءيىسسىز، سۋدا جاقسى ەريتىن كريستالدى ۇنتاق. ول شەتەننىڭ جەمىسىندە جانە كوپتەگەن جەمىس-جيدەكتەردىڭ قۇرامىندا بولادى. ءسوربيتتىڭ تاتتىلىگى قانتقا قاراعاندا 2 ەسە از. ورگانيزمگە سىڭگەننەن كەيىن، قانداعى قانت مولشەرىن ارتتىرمايدى. ديابەتپەن اۋىرعانداردىڭ ۇزاق ۋاقىت بويىنا تاۋلىگىنە 100 گ-عا دەيىن ءسوربيتتى پايدالانۋى ونىڭ تولىعىنان زيانسىز ەكەندىگىن انىقتادى. سونداي-اق ونى ءوت قىزمەتىن جاقسارتۋعا دا پايدالانادى.

كسيليت تە سوربيت سياقتى قولدانىلادى. 50 گ-نان ارتىق پايدالانۋعا بولمايدى.

قانتتى كوپ جەۋ قانتتى ديابەتكە عانا ەمەس، اتەروسكلەروز بەن جۇرەك قان تامىرلارى سىرقاتتارىنا اكەلىپ سوقتىرا الادى. ونشا كوپ كۇش جۇمسامايتىن ادام ءتاتتى تاعامداردى شامادان كوبىرەك جەسە، تەك قانتتان عانا ەمەس، كراحمالدان دا اعزاسىندا ارتىق زاتتار جينالا باستايدى. ارتىق جەلىنگەن قانت زات الماسۋىن بۇزىپ، قانداعى حولەستەريننىڭ مولشەرىن ارتتىرادى، ىشەكتەگى ميكروبتاردىڭ ۆيتاميندەردى، اسىرەسە ورگانيزمگە قاجەت ۆ12 ءۆيتامينىن سينتەزدەۋ قابىلەتىن تومەندەتەدى. كوپتەگەن زەرتحانالاردا جۇرگىزىلگەن باقىلاۋلارعا قاراعاندا، ادامنىڭ قانىندا قانت ۇزاق ۋاقىت بويى ساقتالىپ، ادام اعزاسى ونى ۋاقىتىندا سىڭىرۋگە ۇلگەرمەيدى ەكەن. وسى جاعدايلاردىڭ ءبارىن ەسكەرگەن شەتەلدىك زەرتتەۋشىلەردىڭ بارلىعى دا قانتتى شامادان تىس جەۋگە قارسى. قانتتى جەمەۋ كەرەك دەگەندى اسىرەسە ەگدە، سەمىز ادامدارعا ايتقان دۇرىس. ديەتا ۇستانۋشىلارعا قانتتى تاعامداردى، كادىمگى تازارتى
قانتتى شامادان تىس جەۋدىڭ ادام اعزاسىنا اسەرى قانداي؟

قانت ارتىق مولشەردە قابىلدانسا، ورگانيزمگە زيان كەلتىرەدى: جۇرەك تامىر جۇيەسىنە تەرىس اسەر ەتەدى، ماي الماسۋ بۇزىلادى، ديابەتتىڭ دامۋ ءقاۋىپى ۇلعايادى، تىستەرى اۋىرادى.

سوزدىكتەرى (قازاقشا، ورىسشا، اعىلشىنشا)

قانت-ساحار-Sugar
داستارحان-Cكاتەرت-Tablecloth
شاي-چاي-Tea
ءتاتتى-Cلادكيي-Sweet
دامدى-ۆكۋسنىي-Delicious
كومىرسۋتەكتەر-ۋگليەۆودورودى-Hydrocarbons
قۇندىلىعى-سەننوست-Value
قۇرامى-سوستاۆ-Composition
كونديتەر-كونديتەر-Confectioner
كونسەرۆىلەۋ-كونسەرۆيروۆانيە-سonservation،
شاراپ جاساۋ-Winemaking-ۆينودەليە
قانت قىزىلشاسى-Cاحارنايا سۆەكلا-Beet sugar
ءوندىرىس-پرويزۆودستۆا-Production
تاعام-بليۋدو-Dish
وسىمدىكتەر-راستەنيا-Plants
ءتورتبۇرىش-Kۆادرات-Square
تاجىريبەسى-Oپىت-Experience
جوعارى-Bىسشەە-Higher
شىرىن-Cوك-Juice
تاريح-يستوريا-نistory
نورماسى-تhe norm-نورما
دەنساۋلىق-زدوروۆيا-نealth
گرامم-گرامم-Grams
باكتەريالار-باكتەريي-Bacteria
اششى-گوركيي-Bitter
ءزايتۇن مايى-وليۆكوۆوە ماسلو-وlive oil
ىلعالدىلىعى-ۆلاجنوست-نumidity
كراحمال-كراحمال-Starch
ەنەرگيا-ەنەرگيي-Energy
بوياعىش زاتتار-كراسياششيە ۆەششەستۆا-Dyes
دجەم-دجەم-Jam
قايناتپا-وتۆار-تhe broth
ۆيتامين-ۆيتامين-Vitamin
قوپالار-دوباۆكي-Supplements

قورتىندى

قورىتا ايتسام، قانتتىڭ ادامعا قاجەتتى كادىمگى تاعام رەتىندە پايدالانىلاتىن قانت ادام ورگانيزمىنىڭ قالىپتى تىرشىلىك ەتۋىنە بىردەن-بىر قاجەتتى حيميالىق زاتتار - قانتتارمەن ۋگليەۆودتار توبىنا جاتاتىن قوسپالار. قاراپايىم قانت ورگانيزمگە جەڭىل سىڭەدى جانە بارىنەن دە كوپ مولشەردە كۇش-قۋات بەرەدى. قانت اۋىر اۋرۋلاردى قوزدىراتىن، سونداي-اق جارالاردىڭ تەز ەمدەلۋىنە كەدەرگى كەلتىرەتىن باكتەريالاردى زالالسىزداندىرادى. قانتتى داق كەتىرگىش رەتىندە قولدانادى. ول گۇلدىڭدە عۇمىرىن ۇزارتۋعا سەپتىگىن تيگىزەدى ەكەن. ول اعزانىڭ ءتۇرلى ميكروبتارعا قارسى اسەرىن كۇشەيتىپ، ونىڭ اۋرۋعا وڭاي بەرىلمەۋىن قامتاماسىز ەتەدى. مەنىڭ ايتارىم قانتتى شامادان تىس قولدانبايىق. ارينە ونىڭ زيانى دا، پايداسى دا بار. ارتىعىنان قولدانباعانىمىز ابزال. سوندا عانا ونىڭ زيانى بولمايدى. «ارتىق تاماق شاشتى اعارتىپ قينايدى. ال قاناعات ۇزاق عۇمىر سىيلايدى.» - دەپ ۋ. شەكسپير تاۋىپ ايتقانداي-اق. سونىمەن ايتقىم كەلگەنى ارتىق جەپ اۋرۋ تۋعىزعاننان، از عانا جەپ دەنساۋلىعىمىزعا پايداسىن تيگىزگەنىمىز ارتىق!

پايدالانىلعان ادەبيەتتەر

1. الماتى: «ارىس» باسپاسى. ع.قالييەۆ، و.ناقىسبەكوۆ، ش.سارىبايەۆ، ا.ۇدەربايەۆ. 2005.
2. و.د.دايىربەكوۆ، ب.ە.التىنبەكوۆ، ب.ك.تورعاۋىتوۆ، ۋ.ي.كەنەسارييەۆ، ت.س.حايداروۆا اۋرۋدىڭ الدىن الۋ جانە ساقتاندىرۋ بويىنشا ورىسشا-قازاقشا تەرمينولوگيالىق سوزدىك. شىمكەنت. “عاسىر-ش”، 2005 جىل.
3. قازاق ءتىلى تەرميندەر سوزدىگى I توم
4. شاڭىراق : ءۇي-تۇرمىستىق ەنسيكلوپەدياسى. الماتى : قاز.سوۆ.ەنسيكل.باس رەد.، 1990
5. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تابيعاتى 3 توم، 2 ءبولىم
6. استىق جانە استىق ونىمدەرى= زەرنو ي زەرنوپرودۋكتى.- قازاقستان، 2004-2006.- 4/گ.- (عىلىمي-تەحنيكالىق جۋرنال - ناۋچنو-تەحنيچەسكيي جۋرنال).

---