InfoHub Logo

وڭتۇستىك قازاقستان وبىلىسى، شاردارا اۋدانى
№16 كوللەدج مكقك ساپا مەنەدجمەنت جۇيەسى
دايىنداعان: تۇ-43 توپ ستۋدەنتى دوسمۋحانبەت اسەم بولاتبەك قىزى
جەتەكشىسى ارنايى ءپان وقىتۋشى زاكيرايەۆا روزا تۋرسىنبايەۆنا

 

اڭداتپا

شىعارماشىلىق - ىزدەنىس جۇمىس «ءجۇزىم – دەرتكە شيپا بولاتىن جەمىس» اتتى عىلىمي جوباسى ءجۇزىمنىڭ وزىندىك قۇپيا سىرلارىن اشۋعا، ونىڭ ادام اعزاسىنا تيگىزەتىن پايدالى جاقتارى مەن شيپالىق قاسيەتتەرىن تانىتۋعا ارنالعان. ءجۇزىمنىڭ ادام اعزاسىنا تيگىزەتىن پايداسىنا ناقتى مالىمەتتەر كەلتىرە وتىرىپ سيپاتتاما جازعان. جازۋ بارىسىندا جالپى جۇزىمنەن جاسالىنعان تاعامدار كوپ ەكەندىگىن سيپاتتادى. جۇمىستىڭ ماقساتى، ءجۇزىمنىڭ ومىرىندەگى المانىڭ ماڭىزىن انىقتاۋ. ءجۇزىمنىڭ قۇرامىنداعى دارۋمەندەردى انىقتاۋ جولدارىن قاراستىرۋ.

ستۋدەنت بۇل شىعارماشىلىق ىزدەنىس جۇمىستى جازۋ بارىسىندا كوپ ىزدەنگەنى بايقالدى. ءجۇزىم جەمىسىنىڭ قۇرامىندا ادام دەنساۋلىعىنا قاجەتتى جانە پايدالى دارۋمەندەردىڭ جەتكىلىكتى مولشەرى بار. جالپى العاندا عىلىمي جوبا ءوز دارەجەسىندە جاسالىنعان دەۋگە بولادى. زەرتتەۋ جۇمىسىنىڭ مازمۇندىلىعى مەن ماندىلىگىن ەسكەرە وتىرىپ، جوعارى دارەجەدە باعالاۋعا ۇسىنامىن.

وندىرىستىك وقىتۋ شەبەرى: زاكيرايەۆا روزا

جۇمىستىڭ ماقساتى: ءجۇزىم جەمىسىنە جالپى سيپاتتاما بەرە وتىرىپ، ونىڭ ادام دەنساۋلىعىنا تيگىزەتىن پايدالى جاقتارى مەن ەمدىك قاسيەتتەرىن سارالاۋ جانە جۇزىمنەن تاعامدار جاساۋ. ءجۇزىمدى تۇرمىستا ساقتاۋ جانە پايداعا اسىرۋ جولدارىن اشىپ كورسەتۋ.

زەرتتەۋ جۇمىسىنىڭ مىندەتتەرى:

- دەنساۋلىققا دۇرىس كوز قاراس قالىپتاستىرۋ؛
- ءجۇزىم جەمىسىنە جالپى سيپاتتاما بەرۋ؛
- ءجۇزىم قۇرامىنا تالداۋ جاساي وتىرىپ، ونىڭ وزىندىك ەرەكشەلىكتەرىن ايقىنداۋ؛
- ءجۇزىمنىڭ ادام دەنساۋلىعىنا تيگىزەتىن ەمدىك قاسيەتتەرىن ساراۋلاۋ؛  
- جۇزىمنەن تاعامدار جاساپ ونى تۇتىنۋدى ۇسىنۋ؛
- ءجۇزىمدى پايدالانۋ ەرەكشەلىكتەرىنە جۇيەلى تۇردە انىقتاما بەرۋ.

زەرتتەۋ جۇمىسىنىڭ عىلىمي بولجامى: ەگەر ءجۇزىمنىڭ وزىندىك قاسيەتتەرى مەن قۇپيا سىرلارى جان-جاقتى تانىستىرىلىپ، ونىڭ ادامزات ءۇشىن پايدالى جاقتارى اشىلسا، سونىمەن قاتار ەمدىك قاسيەتتەرى جۇيەلەنىپ بەرىلسە، ءجۇزىم تۋرالى تانىم-تۇسىنىكتەرىمىز ارتا تۇسەر ەدى، ولاردىڭ پايداسىن جەتىك مەڭگەرىپ، ءوز قاجەتىمىزگە ءتيىمدى جاراتا الار ەدىك.

جوسپار

كىرىسپە

نەگىزگى ءبولىمى

ءجۇزىم شاراپتارىنىڭ پايداسى. ءجۇزىم سورتتارى
ءجۇزىمدى قالاي تاڭدايمىز؟
پايعامبارىمىزدىڭ ايتقان پايدالى جەمىستەرىنىڭ ءبىرى بۇل...
جۇزىنەن جاسالىناتىن تاعامدار

زەرتتەۋ ءبولىمى

ءجۇزىمنىڭ قۇرامى مەن ادام اعزاسىنا پايداسى
ءجۇزىمدى قالاي ساقتايدى؟
ءجۇزىمنىڭ ادام اعزاسىنا قالاي اسەرى ەتەدى؟

قورتىندى

پايدالانىلعان ادەبيەتتەر

 

كىرىسپە

جەر بەتىندە ەڭ العاش پايدا بولعان وسىمدىكتەردىڭ ءبىرى – ءجۇزىم. ونىڭ جاپىراقتارىنىڭ ءىزى مەن داندەرىنىڭ قالدىقتارى سوناۋ بور ءداۋىرىنىڭ قازبا جۇمىستارىنىڭ اراسىنان تابىلعان. سونداي دەرەكتەرگە قاراپ، مىس جانە قولا داۋىرىندە ءجۇزىمنىڭ ءدال بۇگىنگىدەي وسىرىلە باستاعانىن بايقايمىز. ارحەولوگتار ءجۇزىم ۇرىقتارىن كوبىنە وزەن ماڭىنداعى قونىستاردان كەزىكتىرگەن ەكەن.
ءجۇزىم (لات. Vitis) – ءجۇزىم تۇقىمداسىنا جاتاتىن وسىمدىكتەردىڭ جەمىسى. ءجۇزىمنىڭ 70-كە جۋىق ءتۇرى بار. قازاقستاندا داقىلدىق ءجۇزىم (V. vءىnءىfera) وسىرىلەدى.

ءجۇزىم – شىرمالىپ وسەتىن جۇزىمدىلەر تۇقىمداسى، 70-كە جۋىق ءتۇرى بار. زەرتتەۋشىلەر تۇقىمىن تاۋىپ، 60 ميلليون جىل بۇرىن، ياعني جەر بەتىنە ادامدار بولماعان كەزدە جابايى ءجۇزىم بولعاندىعىن دالەلدەگەن. قازىرگى كەزدە 4000-نان اسا مادەني ءتۇرى تروپيكالىق جانە سۋبتروپيكالىق ايماقتاردا وسەدى. ءجۇزىم ءوزىنىڭ جاقسى قالىپتاسقان تامىر جۇيەسىمەن ەرەكشەلەنەدى. ساباقتارىنان ءوسىپ شىعاتىن مۇرتشالارى ارقىلى ءجۇزىم شىرمالىپ وسەدى. جاپىراقتارى ءىرى، 3-5 سالالى بولادى. گ ۇلى ۇساق، جاسىل ءتۇستى. جەمىسى شىرىندى، ىشىندە 1-4-كە دەيىن سۇيەكشەلەرى بولادى. كەيبىر مادەني تۇرلەرىندە سۇيەكشەلەر بولمايدى. سۇرىپىنا قاراي جەمىسىنىڭ ءپىشىنى دومالاق، ۇزىنشا-سوپاقتاۋ بولادى. جەمىسىنىڭ ءتۇسى جاسىل، سارى، قىزعىلت-سارى، كۇلگىن ت.ب. بولادى. جەمىستەرى شوعىرلانىپ وسەدى. ءبىر شوقتا 100 داناعا دەيىن ءجۇزىم بولادى. دۇرىس كۇتىم جاسالسا، ءجۇزىم 50 جىلعا دەيىن جەمىس بەرەدى. ءجۇزىمدى تۇقىمى، قالەمشەسى جانە ۇلاستىرۋ ارقىلى كوبەيتەدى. ءجۇزىم وتىرعىزىلعاننان كەيىن 2-3 جىلدا جەمىس بەرە باستايدى. ءجۇزىمنىڭ ءتۇبىن اشۋ مەرزىمىن دۇرىس بىلگەننىڭ ماڭىزى زور. ەگەر ءجۇزىم ءتۇبى ەرتە اشىلسا، ءۇسىپ كەتۋى ىقتيمال، ال كەش اشىلسا، ءشىرىپ كەتۋى مۇمكىن. دۇرىسى، ءجۇزىم تۇپتەرىن اشۋعا ءسول جۇرە باستاعان كەزدە كىرىسىپ، بۇرشىك بورتە باستاعانعا دەيىن اياقتاۋ قاجەت. مول جانە تۇراقتى ءونىم الۋ ءۇشىن ءجۇزىمدى ۋاقتىلى تىڭايتىپ وتىرۋ قاجەت. ءجۇزىمنىڭ گۇل شوعىرلارى ءوسىپ كەلە جاتقاندا ازوتپەن، جەمىس وسە باستاعاندا فوسفور جانە كاليي تىڭايتقىشىمەن قورەكتەندىرەدى. ءجۇزىم ساباعىن اسپالارعا ءونىمنىڭ سالماعىن كوتەرە الاتىنداي بەرىك جىپپەن بايلاۋ قاجەت. ءوسۋ كەزەڭى ىشىندە ءجۇزىم ساباعى جۋاندايتىن بولعاندىقتان، بايلاعان ءجىپ ساباقتى قيىپ كەتپۋى ءۇشىن، كەڭىرەك ەتىپ بايلاۋ كەرەك. سينتەتيكا ءجىپتى جانە سىمدى پايدالانۋعا بولمايدى. كوكتەمدە قىرقۋ-كەسۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلمەسە، وندا كۇزدە مىندەتتى تۇردە جاساۋ قاجەت، ويتكەنى بۇتاقتارى ءجيى بولىپ كەتكەن جاعدايدا، جەمىس بەرۋ ساپاسى ناشارلايدى.

نەگىزگى ءبولىمى

ءجۇزىم شاراپتارى پايداسى

ءجۇزىم شاراپتارى – تابيعي ءجۇزىم شىرىنىن اشىتۋ، تازارتۋ جانە بابىنا كەلتىرىپ، حوش يىستەندىرۋ ناتيجەسىندە الىناتىن ءونىم. ءجۇزىم شاراپتارى كوبىنە دايىن ءونىم رەتىندە ۇسىنىلۋمەن قاتار، كوپتەگەن حالىقتاردىڭ كۋلينارياسىندا كەڭىنەن قولدانىلادى. بۇلاي پايدالانعاندا قىزعان كەزدە سپيرت ۇشىپ كەتكەننەن كەيىن قالعان ءجۇزىم شىرىنى قويۋلانىپ، قانداي تاعامنىڭ بولسىن ءدامىن كىرگىزەدى. ءجۇزىم شاراپتارىن كۋليناريادا پايدالانۋدىڭ نەگىزگى ماقساتى دا وسى. مىسالى، بالىق پىسىرىلەتىن سۋعا از عانا ءجۇزىم شاراپتارى قوسىلسا، بالىقتىڭ جاعىمسىز ءيىسى كەتىپ، ءدامى جاقسارادى. قۋىرماعا 1—2 اس قاسىق قىشقىلتىم ءى قىزىل شاراپ قوسسا، تاعامنىڭ ءدامى كىرەدى ءارى تەز پىسەدى. كەپكەن جەمىستەن كومپوت قايناتقاندا ءبىر ليترىنە دەسەرت نە شاي قاسىق ءجۇزىم شاراپتارى قوسىلسا، كومپوتتان جاس جەمىستىڭ حوش ءيىسى شىعىپ تۇراتىن بولادى.

ءجۇزىم سورتتارى

ءجۇزىمنىڭ 5 مىڭنان اسا سورتى بەلگىلى، ونىڭ 2،5 مىڭى تمد ەلدەرىندە، 50-دەن استامى قازاقستاندا وسىرىلەدى. قازاقستاندا وسىرىلەتىن ءجۇزىم سورتتارىنىڭ نەگىزگىلەرى: اسحانالىق سورتتار – ءىنجۋ سابا، مادلەن انجيەۆين، اق حاليلي، الماتى ەرتە پىسەتىن سورتى، اق شاسلا، نيمرانگ، اگادان، گامبۋرگ مۋسكاتى، وزبەكستان مۋسكاتى، قىزعىلت ءتۇستى تايفي، ۆەنگر مۋسكاتى، ونىڭ ىشىندە جيدەكتەرى كەپتىرىلىپ مەيىز جاسالاتىن سورتتارى – ريسلينگ، ركاسيتەلي، الەاتيكو، قارا پينو، ساپەراۆي، قۇلجا ءجۇزىمى، ت.ب.

ءجۇزىمنىڭ تۇرلەرى مەن سورتتارى تۋرالى عىلىم – امپەلوگرافيا دەپ اتالادى. ءجۇزىم وسىرۋمەن ءجۇزىم شارۋاشىلىقتارى اينالىسادى.
زەرتتەۋشىلەر ءجۇزىمنىڭ تۇقىمىن تاۋىپ، 60 ميلليون جىل بۇرىن، ياعني جەر بەتىنە ادامدار بولماعان كەزدە جابايى ءجۇزىم بولعاندىعىن دالەلدەگەن. قازىرگى كەزدە 4000-نان اسا مادەني ءتۇرى تروپيكالىق جانە سۋبتروپيكالىق ايماقتاردا وسەدى. ءجۇزىم ءوزىنىڭ جاقسى قالىپتاسقان تامىر جۇيەسىمەن ەرەكشەلەنەدى. ساباقتارىنان ءوسىپ شىعاتىن مۇرتشالارى ارقىلى ءجۇزىم شىرمالىپ وسەدى. جاپىراقتارى ءىرى، 3-5 سالالى بولادى. گ ۇلى ۇساق، جاسىل ءتۇستى. جەمىسى شىرىندى، ىشىندە 1-4-كە دەيىن سۇيەكشەلەرى بولادى. كەيبىر مادەني تۇرلەرىندە سۇيەكشەلەر بولمايدى. سۇرىپىنا قاراي جەمىسىنىڭ ءپىشىنى دومالاق، ۇزىنشا-سوپاقتاۋ بولادى. جەمىسىنىڭ ءتۇسى جاسىل، سارى، قىزعىلت-سارى، كۇلگىن ت.ب. بولادى. جەمىستەرى شوعىرلانىپ وسەدى. ءبىر شوقتا 100 داناعا دەيىن ءجۇزىم بولادى. دۇرىس كۇتىم جاسالسا، ءجۇزىم 50 جىلعا دەيىن جەمىس بەرەدى. ءجۇزىمدى تۇقىمى، قالەمشەسى جانە ۇلاستىرۋ ارقىلى كوبەيتەدى. ءجۇزىم وتىرعىزىلعاننان كەيىن 2-3 جىلدا جەمىس بەرە باستايدى. ءجۇزىمنىڭ ءتۇبىن اشۋ مەرزىمىن دۇرىس بىلگەننىڭ ماڭىزى زور. ەگەر ءجۇزىم ءتۇبى ەرتە اشىلسا، ءۇسىپ كەتۋى ىقتيمال، ال كەش اشىلسا، ءشىرىپ كەتۋى مۇمكىن. دۇرىسى، ءجۇزىم تۇپتەرىن اشۋعا ءسول جۇرە باستاعان كەزدە كىرىسىپ، بۇرشىك بورتە باستاعانعا دەيىن اياقتاۋ قاجەت.

قودانىلۋ رەتىنە قاراي ءجۇزىم سورتتارى اسحانالىق، شاراپ جاسايتىن، كەپتىرىلەتىن ءۇش تۇرگە بولىنەدى. ەڭ جاقسى ءارى كەڭ تارالعان (كەيبىرەۋى شاراپ وندىرىسىندە قولدانىلادى) اسحانالىق ءجۇزىم سورتتارى: يزابەللا – جەمىسى قارا كوك ءتۇستى، ءدامى قىشقىلتىم–ءتاتتى؛ گامبۋرگ مۋسكاتى – جەمىسى قارا، ءدامدى، حوش ءيىستى، ۇزاق ۋاقىت ساقتالادى؛ نيمرانگ – القىزىل سارى جەمىس، بۇل دا ۇزاق ۋاقىت ساقتالادى؛ اق حۋساينە – اشىق جاسىل ۇزىنشا جەمىس (حالىق اراسىندا «قىز ساۋساعى» دەگەن اتپەن بەلگىلى)؛ شاسلا مۋسكاتنايا – جۇقا قابىقتى، جاسىل-سارى ءتۇستى، ءتىل ۇيىرەر ءدامدى ءارى حوش ءيىستى جەمىس؛ تەرباش – ءدامى جاعىنان باسقا سورتتاردان ناشارلاۋ، ءتۇسى جاسىل جەمىس، ءبىراق ۇزاق ۋاقىت، قىس بويى ساقتاۋعا بولادى.

ءجۇزىمدى قالاي تاڭدايمىز؟

ءجۇزىمنىڭ ەڭ جاقسىسى - ۇستاعاندا قاتقىلداۋ بولاتىنى جانە اشىق ءتۇستى كەلگەندەرى. جاسىل تۇستەگى ءجۇزىم العىڭىز كەلسە، ءسال سارعىشتاۋىن، قارا ءجۇزىمدى قالاساڭىز، قويۋ ءتۇستىسىن تاڭداعان ءجون. ءجۇزىمدى مۇمكىندىگىنشە سىرتقى توزاڭىمەن ساقتاي بىلگەن دۇرىس. ساباعىنىڭ قۇرعاپ قالعاندىعى – ءجۇزىمنىڭ ۇزىلگەنىنە ءبىراز ۋاقىت بولعانىن كورسەتەدى. تەز ۇزىلە قويماۋى ءجۇزىمنىڭ ساپاسىن بىلدىرەدى. ءبىر تال ءجۇزىمنىڭ ءشىري باستاۋى تۇتاستاي ءبىر شوق ءجۇزىمنىڭ شىرۋىنە الىپ كەلەدى. ءجۇزىمدى ساتىپ العاننان كەيىن كوپ ۋاقىت ۇستاماعان ءجون. ءجۇزىم مىندەتتى تۇردە سۋىق جەردە ساقتالۋى ءتيىس. بولمەنىڭ جىلىلىعى ءجۇزىمدى تەز سولدىرادى. ءجۇزىم توڭازىتقىشتا بىر-ەكى كۇن بويى بۇزىلماستان ساقتالىپ تۇرا بەرەدى. توڭازىتقىشتان الىنعان ءجۇزىمدى ءبىر ساعاتتان كەيىن جەسە، ءدامى اناعۇرلىم ءتاتتى بولادى.

ءجۇزىم قارتايۋ پروسەسىنە قارسى. ياعني، اعزانى جاسارتادى. ءجۇزىم شىرىنىن اعزاداعى شلاكتاردان ارىلۋ ءۇشىن پايدالانادى. ءجۇزىمنىڭ قابىعىندا ورنالاسقان پيگمەنتتەر يممۋنيتەتتى نىعايتادى. سول سەبەپتى، قويۋ ءتۇستى ءجۇزىم پايدالىراق بولىپ ەسەپتەلەدى.

پايعامبارىمىزدىڭ ايتقان پايدالى جەمىستەرىنىڭ ءبىرى بۇل....

كىتاپتاردا پايعامبارىمىزدىڭ (س.ا.ۋ.) ءجۇزىم مەن قاربىزدى ەرەكشە جاقسى كورگەنى ايتىلادى. ءجۇزىم قاسيەتتى قۇران كارىمنىڭ التى جەرىندە كەزدەسىپ، ءجانناتتاعى نىعمەتتەردىڭ ءبىرى رەتىندە اتالادى. «ناحىل» سۇرەسىنىڭ 11-اياتىندا «اللا سول سۋمەن سەندەر ءۇشىن ەگىندەردى، ءزايتۇن، قۇرما ءھام ءجۇزىم باقتارىن جانە ءار الۋان جەمىستەردى ءوسىردى. ءشۇباسىز، وسىنىڭ بارىندە ويلاناتىن قاۋىم ءۇشىن وتە ماڭىزدى ءبىر بەلگى، ءبىر عيبرات بار»، – دەلىنەدى.

ءجۇزىم – جاڭا پىسكەن، كەپتىرىلگەن، پىسپەگەن كەزىندە دە پايدالى وسىمدىك. ءجۇزىمنىڭ ەڭ ابزالى – ءىرىسى ءارى شىرىندىسى. تاتتىلىگى بىردەي بولسا دا، قاراعا قاراعاندا كوك ءجۇزىمنىڭ پايداسى كوبىرەك. ءجۇزىم ءپىسىپ، جينالىپ الىنعاننان كەيىن ەكى-ۇش كۇن جەمەي كۇتكەن دۇرىس. ايتپەسە، كۇتپەي جەۋدىڭ سوڭى ءىش وتۋگە اكەلۋى مۇمكىن. ادەتتە بىلەتىندەر ءجۇزىمنىڭ قابىعى جۇقارعانشا سەبەتتە ساقتاي تۇرادى.

ءجۇزىم – مەيىز بەن ءىنجىر سەكىلدى قۇنارلى تاعام. ونى ادەتتەن تىس كوپ جەۋ باس اۋرۋىنا اكەلۋى مۇمكىن. نەمەسە جۇزىممەن قاتار انار جەگەن دۇرىس. ءجۇزىم كوزدىڭ كورۋىن جاقسارتادى، بۇيرەك، دەمىكپە اۋرۋلارىنا ەم. ول زياندى ميكروبتاردى ءولتىرىپ، تەرىنى جۇمسارتادى. شاشتى قاتايتىپ، جاقسى وسۋىنە ىقپال ەتەدى.

ءجۇزىم ەڭ قۇرما، ىنجىردەن كەيىن ەڭ پايدالى ءۇش جەمىستىڭ قاتارىنا كىرەدى.

جۇزىمنەن جاسالىناتىن تاعامدار

تەحنولوگيالىق نۇسقاۋ №1

تاعامنىڭ اتاۋى:   جۇزىمنەن ۆارەنە

تەحنولوگيالىق پروسەستىڭ قىسقاشا سيپاتتاماسى			دايىن تاعامنىڭ قىسقاشا مىنەزدەمەسى
قىزىل ءجۇزىمدى ەتتارقىشتان وتكىزىپ، سۋ مەن قانت قوسىپ، وتىز مين قايناتامىز.			شايمەن ۇسىنامىز
ازىق-تۇلىك اتاۋى	سىباعاعا ارنالعان ازىق-تۇلىك نورماسى		سىباعا كولەمىنىڭ ەسەبى
			6	7	15
	برۋتتو	نەتتو	ازىق-تۇلىك كولەمى گ (نەتتو)
قىزىل ءجۇزىم	150گر	150گر
قانت	150گر	150گر
سۋ	200گر	200گر
شىعىمى:

تەحنولوگيالىق سىزبا №1

جۇزىمنەن ۆارەنە

تەحنولوگيالىق نۇسقاۋ №2

تاعامنىڭ اتاۋى: جۇزىمنەن كامپوت

تەحنولوگيالىق پروسەستىڭ قىسقاشا سيپاتتاماسى			دايىن تاعامنىڭ قىسقاشا مىنەزدەمەسى
			شايمەن ۇسىنامىز
ازىق-تۇلىك اتاۋى	سىباعاعا ارنالعان ازىق-تۇلىك نورماسى		سىباعا كولەمىنىڭ ەسەبى
			6	7	15
	برۋتتو	نەتتو	ازىق-تۇلىك كولەمى گ (نەتتو)
ءجۇزىم	81گر	78گر
قانت	38گر	38گر
سۋ	93گر	93گر
ليمون قىشقىلى	1،5گر	1،5گر
شىعىمى:

تەحنولوگيالىق سىزبا №2

جۇزىمنەن كامپوت

تەحنولوگيالىق نۇسقاۋ №3

تاعامنىڭ اتاۋى: جەلە

تەحنولوگيالىق پروسەستىڭ قىسقاشا سيپاتتاماسى			دايىن تاعامنىڭ قىسقاشا مىنەزدەمەسى
			شايمەن ۇسىنامىز
ازىق-تۇلىك اتاۋى	سىباعاعا ارنالعان ازىق-تۇلىك نورماسى		سىباعا كولەمىنىڭ ەسەبى
			6	7	15
	برۋتتو	نەتتو	ازىق-تۇلىك كولەمى گ (نەتتو)
ءجۇزىم	80گر	80گر
قانت	60گر	60گر
جەلاتين	38گر	38گر
ليمون قىشقىلى	0،1	0،1
سۋ	65گر	65گر
شىعىمى:

تەحنولوگيالىق سىزبا: №3

تاعامنىڭ اتاۋى: جەلە

تەحنولوگيالىق نۇسقاۋ №4

تاعامنىڭ اتاۋى:   جۇزىمنەن كيسەل

تەحنولوگيالىق پروسەستىڭ قىسقاشا سيپاتتاماسى			دايىن تاعامنىڭ قىسقاشا مىنەزدەمەسى
			شايمەن ۇسىنامىز
ازىق-تۇلىك اتاۋى	سىباعاعا ارنالعان ازىق-تۇلىك نورماسى		سىباعا كولەمىنىڭ ەسەبى
			6	7	15
	برۋتتو	نەتتو	ازىق-تۇلىك كولەمى گ (نەتتو)
ءجۇزىم	200گر	200گر
قانت	50گر	50گر
سۋ	865گر	865گر
ليمون قىشقىلى	1،5گر	1،5گر
كراحمال	35گر	35گر
شىعىمى:

تەحنولوگيالىق سىزبا №4

تاعامنىڭ اتاۋى: جۇزىمنەن كيسەل

زەرتتەۋ ءبولىمى

ءجۇزىمنىڭ قۇرامى مەن ادام اعزاسىنا پايداسى

ءجۇزىم قۇرامىندا قانت، ورگانيكالىق قىشقىلدار، فەرمەنتتەر، يلىك، ازوتتى جانە پەكتيندى زاتتار، س، ۆ1، ۆ2، ۆ6، ۆ12، ر، رر دارۋمەندەرى، وزەكتەر، سونىمەن قاتار مينەرالدار مەن ميكروەلەمەنتتەر بار. پىسكەن ءجۇزىمنىڭ 100 گرامىندا 154 گرامم كاربوندىق گيدرات، 1 گرامم پروتەين، 1 گرامم ماي، 21 گرامم فوسفور، 0،6 مگ تەمىر، از-ازدان بولسا دا باسقا دا ەلەمەنتتەر، ءتۇرلى دارۋمەندەر، سۋ كەزدەسەدى. 100 گرامىندا 60 كالوريا بار. ءجۇزىم اعزانى حولەستەريننەن تازارتادى. مەديسينادا گەموگلوبيندى كوتەرۋ ءۇشىن، قان ازدىققا، بۇيرەك، جۇرەك، جۇيكە اۋرۋلارىنا قارسى، برونحيت كەزىندە جوتەل مەن قاقىرىق شىعارۋ ءۇشىن قولدانادى. ءجۇزىم شىرىنى نەسەپ جانە ءوت ايداۋ ءۇشىن قولدانىلادى. قازىرگى كەزدە عالىمدار ءجۇزىم سۇيەگىنىڭ قاتەرلى ىسىكتەرگە قارسى ەم بولاتىنىن دالەلدەۋدە. جۇزىمنەن شىرىن، كومپوت، توساپ، مارمەلاد جاسايدى. ءجۇزىم شاراپ وندىرۋدە كەڭىنەن قولدانادى. ال شاراپ جاساۋدان كەيىنگى قالدىقتاردان سىركە قىشقىلى، ەتيل ءسپيرتى، ەفير مايى شىعارىلادى. سونىمەن قاتار ءجۇزىمدى كەپتىرىپ، مەيىز جاسايدى.

قازىرگى مەديسينادا قولدانىلۋى

ءتۇرلى فارماسيەۆتيكالىق كومپانيالار ءجۇزىمدى باد وندىرۋدە ەرتەدەن بەرى قولدانىپ كەلەدى. ولاردىڭ قۇرامىنا ءجۇزىم ەكستراكتتارى كىرەدى. اسىرەسە، ءجۇزىمنىڭ سۇيەگى مەن قابىعى جوعارى باعالانادى. ماسەلەن، ۇساقتالعان ءجۇزىم قابىعى مەن سۇيەگىنەن جۇرەككە ارنالعان ۇنتاق جانە كوپتەگەن سەرگەكتەندىرەتىن دارى-دارمەكتەر دايىندالادى.

ءجۇزىمنىڭ ادام اعزاسىنا قالاي اسەر ەتەدى؟

1. ءجۇزىمنىڭ جاس تامىرىن (30 گر.) 2 ليتر سۋعا سالىپ قايناتىپ، شاشتى جۋسا، قايىزعاقتى كەتىرەدى، قۇيقا تەرىسىن تازارتادى، شاش جاقسى وسەدى.
2. كوكتەمدە ءجۇزىمنىڭ ساباعىن كەسىپ، شىرىنىن بەتكە جاقسا، ونداعى قارا داقتار كەتەدى. سەپكىلدى دە جويادى.
4. ءجۇزىمنىڭ شىرىنىن الما سىركە سۋىنا قوسىپ ءىشۋ ەركەكتىڭ ۇرىق بەزىنىڭ جۇمىسىن جاقسارتادى. جارتى ليتر شىرىنعا ءبىر اس قاسىق الما سىركە سۋى قوسىلادى.
5. تۇستەن كەيىن ءجۇزىم جەۋ، شىرىنىن ءىشۋ مي جاسۋشالارىن جاقسارتادى.
6. قارا ءجۇزىم شىرىنىندا جۇرەك اۋرۋلارىنا قارسى انتي-كانسەروگەندىك ىقپالى مول.
7. ەگەر ادام كۇن سايىن ءبىر ستاكان ءجۇزىم شىرىنىن ءىشىپ، ءبىر ءۇزىم ءجۇزىم جەسە، وعان قانداي دا ءبىر جۇقپالى اۋرۋلاردىڭ بەلگىسى دارىمايدى.
8. ءجۇزىمنىڭ قۇرامىندا دەنساۋلىق ءۇشىن پايدالى انتيوكسيدانتتار مول، ول كوزدىڭ ىشكى تور قابىعىنىڭ دەنساۋلىعىن ساقتاۋعا كومەكتەسەدى. مايامي ۋنيۆەرسيتەتى عالىمدارىنىڭ انىقتاۋىنشا، بۇل جەمىستى ۇنەمى جەۋ كورۋ قابىلەتىنىڭ ناشارلاۋى مەن سوقىرلىق ءقاۋپىن ايتارلىقتاي ازايتادى.
9. ونىڭ جاس تامىرىن (30 گ) 2 ليتر سۋعا سالىپ قايناتىپ، شاشتى جۋسا، قايىزعاقتى كەتىرەدى، قۇيقا تەرىسى تازارادى، شاش جاقسى وسەدى.
10. كوكتەمدە ساباعىن كەسىپ، شىرىنىن بەتكە جاعىپ، ونداعى قارا داقتار مەن سەكپىلدى كەتىرەدى.
11. ءجۇزىم قاتەرلى ىسىكتەن قورعاۋ قاسيەتىنە يە. ونىمەن قان ازايۋ سىرقاتىن دا ەمدەيدى.
12. قارا ءجۇزىم شىرىنى قان بوگەلۋىن بولدىرماۋعا شيپالى.
13. جۇرەك شانشىپ اۋىرعاندا سارى مەيىزدى ەت تارتقىشتان وتكىزىپ، بالعا ارالاستىرىپ، كۇنىنە 3 رەت شاي قاسىقتان جەيدى.
14. قارا ءجۇزىم شىرىنىنىڭ جۇرەك اۋرۋلارىنا قارسى انتي – كانسەروگەندىك ىقپالى كۇشتى.
16. ءجۇزىم شىرىنىن مول ەتىپ جيناپ، كۇنىنە 3 رەت ءبىر شاي قاسىقتان ىشسە، باۋىردى جازادى، ونىڭ كۇيىپ سىزداعانىن باسادى. ۇزىنشا كەلگەن اق ءجۇزىم باۋىر، كوك باۋىردى جازادى، قان قىسىمىن تومەندەتەدى.
17. دەنەنىڭ ۆيرۋستارعا قارسى تۇرۋىن دا كۇشەيتەدى.
18. قان ۇيۋىنىڭ الدىن الادى. ءجۇزىمدى قانى قويۋ ادامدارعا ۇسىنعان ءجون. ويتكەنى، ول اسپيرين سەكىلدى قاندى تاراتىپ، جۇرەك جۇمىسىن جەڭىلدەتەدى.

ءجۇزىمدى قالاي ساقتايدى؟

ساقتاۋعا نەگىزىنەن تابيعي جاعدايدا وسكەن جۇزىمدەردى تاڭداعان ءجون. ءجۇزىمنىڭ ەڭ جاقسىسى ۇستاعاندا قاتقىلداۋى، رەڭى اشىقتارى. جاسىل تۇستەگى ءجۇزىم الىنسا، ءسال سارعىشتاۋىن، قارا ءجۇزىم الىنسا، قويۋ ءتۇستىسىن تاڭداعان ءجون. ءجۇزىمدى مۇمكىندىگىنشە سىرتقى توزاڭىمەن ساقتاي بىلگەن دۇرىس. ساباعىنىڭ قۇرعاپ قالعاندىعى – ءجۇزىمنىڭ ۇزىلگەنىنە ءبىراز ۋاقىت بولعانىن كورسەتەدى. تەز ۇزىلە قويماۋى ءجۇزىمنىڭ ساپاسىن بىلدىرەدى. ءبىر تال ءجۇزىمنىڭ ءشىري باستاۋى تۇتاستاي ءبىر شوق ءجۇزىمنىڭ شىرۋىنە الىپ كەلەدى. ءجۇزىمدى ساتىپ العاننان كەيىن كوپ ۋاقىت ۇستاماعان ءجون. ءجۇزىم مىندەتتى تۇردە سۋىق جەردە ساقتالۋى ءتيىس. بولمەنىڭ جىلىلىعى ءجۇزىمدى تەز سولدىرادى. ءجۇزىم توڭازىتقىشتا بىر-ەكى كۇن بويى بۇزىلماستان ساقتالىپ تۇرا بەرەدى. توڭازىتقىشتان الىنعان ءجۇزىمدى ءبىر ساعاتتان كەيىن جەسە، ءدامى اناعۇرلىم ءتاتتى بولادى. ءجۇزىم تەز فەرمەنتاسياعا ۇشىرايتىندىقتان ونى دەرەۋ تاماقتان كەيىن جەگەن دۇرىس ەمەس. باسقا دا جەمىس شىرىندارى سەكىلدى ءجۇزىم شىرىنى دا سىعىلعاننان كەيىنگى جارتى ساعات ىشىندە ىششىلگەنى ءجون. ادام دەنساۋلىعىنا پايدالى دارۋمەندەر ءجۇزىمنىڭ دانەگىندە دە بولاتىندىقتان، ونىڭ دا شاينالىپ جەلىنگەنى دۇرىس. قاي جاعىنان الساق تا، شيپالىق قاسيەتى مول ءجۇزىمنىڭ بىزگە جاراتۋشىدان ءناسىپ ەتىلگەنىنە شۇكىر ەتكەنىمىز ءجون. «بيو نان» ج ش س ءجۇزىم كوشەتتەرىن وتىرعىزۋىمەن اينالىسادى. اتالمىش شا-رۋاشىلىق ءبىر عانا الماتى وبلىسىنىڭ وزىندە 20 مىڭ گەكتار جەرگە ءجۇز مىڭعا جۋىق كوشەتتەرىن وتىرعىزىپ باپتاۋدا. وندا نەگىزىنەن ارنايى فرانسيادان اكەلىنگەن مەرلوت، كابەرنە سوۆينون، كابەرنە فرانك جانە بروككول سىندى ءجۇزىم سورتتارى وسىرىلۋدە. مامانداردىڭ ايتۋىنشا، بۇلا-ردىڭ وتاندىق سورتتاردان ايىرماشىلىعى – 150 جىل ءومىر سۇرەدى جانە ءونىمدى الدەقايدا كوپ بەرەدى. 1980 جىلى وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى بويىنشا 10،7 مىڭ گەكتار جەردە ءجۇزىم القابى بولعان بولسا، 1990 جىلى 6،62 مىڭ گەكتارعا، 2000 جىلى 5،7 مىڭ گەكتارعا، 2004 جىلى 3،9 مىڭ گەكتارعا دەيىن كەمىپ كەتكەن. ال، 1980 جىلى وبلىس بويىنشا 125،2 مىڭ توننا ءجۇزىم وندىرىلسە، 2004 جىلى 31،3 مىڭ توننا عانا ءجۇزىم وندىرىلگەن.

قورىتىندى

مەن قورىتا كەلە ءجۇزىمنىڭ پايدالى ەكەنىن ايتقىم كەلەدى جانە قىتايدىڭ ەرتە زامان جازبالارىندا ونى «قويانكوز» دەپ اتاپ بىلاي سۋرەتتەيدى:

«ۇلكەندىگى اتباس بۇرشاق، قاراشى،
اقشىل جاسىل-كوگىلجىم ءتۇس اراسى.
مولدىرەيدى اسىل تاستاي جارقىراپ،
ايىرىپ كور جاقۇتتان، جوقالاسى»  — دەپ سۋرەتتەيدى.

ولاردىڭ ادام اعزاسى تيگىزەر پايدالى جاقتارى مەن سان الۋان ەمدىك قاسيەتتەرىنىڭ سىرىن جازدىم. ءتىپتى ءتۇرلى فارماسيەۆتيكالىق كومپانيالار ءجۇزىمدى باد وندىرۋدە ەرتەدەن بەرى قولدانىپ كەلەدى. ولاردىڭ قۇرامىنا ءجۇزىم ەكستراكتتارى كىرەدى. اسىرەسە، ءجۇزىمنىڭ سۇيەگى مەن قابىعى جوعارى باعالانادى. ماسەلەن، ۇساقتالعان ءجۇزىم قابىعى مەن سۇيەگىنەن جۇرەككە ارنالعان ۇنتاق جانە كوپتەگەن سەرگەكتەندىرەتىن دارى-دارمەكتەر دايىندالادى.ەرتەدەن بەرى ءجۇزىم سۇلۋلىقتى ارتتىرۋ ءۇشىپ پايدالانىلادى. ءقازىر كەز كەلگەن كوسمەتيكالىق فيرمالاردان قۇرامىندا ءجۇزىم كەزدەسەتىن ءونىمدى تابا الاسىز. بۇل نەگىزىنەن بەتكە ارنالعان كرەمدەر. بۇل كرەمدەردىڭ قۇرامىندا انتيوكسيدانتتى ونىمدەر كوپ. الايدا، ءجۇزىمنىڭ كومەگىمەن كوسمەتيكالىق ءونىمدى ۇيدە دايىنداۋعا بولاتىنىن دا ۇمىتپاڭىز.ءجۇزىمنىڭ ۇلپاسىنان بەتتىڭ مايلىلىعىن قالىپقا كەلتىرىپ، بەتتى سەرگەكتەندىرە تۇسەتىن ماسكالار جاساۋعا بولادى.بۇل كۇندەرى سەلليۋليتكە قارسى ونىمدەردە ءجۇزىم بەلسەندى قولدانىلا باستادى.بايقاعان شىعارسىزدار، ءجۇزىمنىڭ پايدالى تۇستارى وتە كوپ. ساقتىقتا قورلىق جوق! دەمەكشى دۇرىس جۋىلماعان جۇزىمدە پەستيسيد، اشىتقى ساڭىراۋقۇلاقتارى، شاڭ-توزاڭ قالدىقتارى قالىپ قويۋى ابدەن مۇمكىن؛ قارا ءجۇزىم باس ساقيناسى اۋرۋىن جۇدەتىپ جىبەرۋى مۇمكىن؛ القىزىل ءجۇزىمنىڭ قۇرامىنداعى تانيندار ساقينا اۋرۋىن تۋدىرۋى مۇمكىن. سوندىقتان ءجۇزىمدى مولشەردەن تىس جەۋدەن اۋلاق

ۇسىنىسىم:

1. ءجۇزىم جايلى ءالى اشىلماعان مالىمەتتەردى ىزدەستىرىپ، جيناقتاۋ.

2. بولاشاقتا ءوز اۋىلىمىزدا ءجۇزىم باعى اشىلسا؛

ادامداارعا ءجۇزىمدى قالاي ساقتاپ، ونى پايدالانۋ تۋرالى ەسكەرتپە قاعازدار تاراتىلسا؛

پايدالانىلعان ادەبيەتتەر

1. “قازاقستان”: ۇلتتىق ەنسكلوپەديا/باس رەداكتور ءا. نىسانبايەۆ – الماتى “قازاق ەنسيكلوپەدياسى” باس رەداكسياسى، 1998
2. شاڭىراق : ءۇي-تۇرمىستىق ەنسيكلوپەدياسى. الماتى : قاز.سوۆ.ەنسيكل.باس رەد.
3. قازاق ءتىلى تەرميندەر سوزدىگى I توم
4. گ.ءا. قۇلجابايەۆا.«وسىمدىكتەر الەمى» وقۋ-ادىستەمەلىك كەشەنى، جەمىستەر: ديداكتيكالىق ماتەريال. — الماتى، 2011. — 16 ب
5. وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ ەنسيكلوپەدياسى.
6. «كازاحستانسكايا پراۆدا» گازەتى، №227 (27501) 6.07.2013.

---