قارابەت
— سوندا قالاي؟ ماعان ايتاتىن باسقا ءسوزىڭ جوق بولعانى ما؟ — دەپ ايجان جالىندى.
كۇرەڭ ايعىردى مويىنىنان قۇشاقتاپ، بەتىن جىلقىنىڭ جالىنا باسىپ تۇرعان بوكەن ونىڭ سۇراعىنا ءمان بەرمەدى.
— ەندى بىزگە كەزدەسۋگە بولماي ما؟
وعان دا جاۋاپ بولماعان سوڭ، قولىن بوكەننىڭ يىعىنا قويىپ ەدى، ول يىعىن لەزدە بۇرىپ:
— جوق! — دەپ اقىرىپ جىبەرىپ، اتىنىڭ باسىنان قامشىنىڭ سابىمەن ۇرىپ قالدى دا: «وسى جورعا مەنى قۇرتقان، وسىلار، وسىلار»، — دەپ قايتا-قايتا سابالادى.
ايعىر قارعىدى، جۇلقىندى، ءبىراق جۇگەنگە جابىسقان قول ونى جىبەرمەدى.
— نە بولدى ساعان؟
— وسى ايعىر بولماعاندا مەن سەنىمەن كەزدەسپەس ەدىم، — دەپ اتىنا شاپشاڭ ءمىنىپ جورعالاتا جونەلدى، ۇزەڭگىدەن ۇستاعان ايجان ەتبەتىمەن قۇلاي جازدادى.
ايجاننىڭ كوزى جاساۋراپ، شاڭداتىپ بارا جاتقان بوكەن كەشكى ىڭىردە ابدەن جوق بولىپ كەتكەنشە قاراپ تۇردى. ودان كەيىن سۋىق جەلدى دە سەزبەي، اي تولىپ قالعانىن دا بايقاماي، ءسال كورىنىپ تۇرعان شامداردىڭ جارىعىنا قاراي جۇگىرىپ كەتتى.
***
بوكەن كۇركەگە كىرمەستەن، دالادا تۇرعان اتارباعا ايعىرىن كۇرمەي بايلادى دا، اربا ۇستىنە قۇلاي كەتتى. كوزىن جۇمىپ، ايجاندى ەلەستەتتى.
«بۇل قالاي بولدى ءوزى ... شي بايلانعان جۇمباق ءومىر». ەسىنە اكەسىنىڭ: «بالام، ولار بىزگە تۋىسقان بولىپ شىقتى، ارامىز جەتى اتادان اسپايدى. قارابەت بولما، بالام»، — دەگەن ءسوزى ەسىندە. بوكەن ءبارىن ءتۇسىندى، ءبارىن ۇقتى، ءبىراق كەۋدەسى كۇيىپ-جانعانداي تىنىم تاپپادى.
كوزىن اشتى. اي مازاق قىلعانداي تاپ توبەسىنەن جارقىراپ تۇر ەكەن. ۇشقان جىن-كوبەلەكتەردى كورىپ ايجاندى قايتادان ەسىنە الدى.
«ول كوبەلەك قوي، ادەمى، نازىك كوبەلەك. كوبەلەك جارىققا ۇشامىن دەپ قاناتىن كۇيدىرەدى. ول كۇيسە مەن قارابەت بولىپ قالاي ءومىر سۇرەم. جانىم ەكى بولىنگەن سەكىلدى. قولىمدى تيگىزۋگە قورقامىن، ءوزىمدى ۇستاي الماسپىن. قايتسەم ەكەن. ول ەندى باسقا بىرەۋدى تابار. ەندى ونى باسقا ادام سۇيەدى...»
— جوق! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى.
«ءداستۇردى بۇزاسىڭ، قارابەت بولاسىڭ دەيدى. جوق، بولدى. ەندى ونى ۇمىتۋ كەرەك. ءبىر، ەكى جىل وتكەن سوڭ ءبارى ءالى ءتۇس سياقتى تەك ەستە قالار. ال، ءقازىر ول تۋرالى ويلانبا، جەتتى».
ءسويتىپ، ويى شاشىراپ جاتقاندا كوزى ءىلىنىپ كەتكەن ەكەن. جورعا اربانىڭ ۇستىندە توسەلگەن ءشوپتى جەپ بولىپ، بوكەننىڭ استىنداعى كوككە تيىسكەن كەزدە تۇمسىعىمەنەن يتەرمەلەپ ونى وياتىپ جىبەردى. تاڭ اتىپ قالعان ەكەن. ول كۇركەدەگى ادامداردى وياتپاستان، اسحاناعا پايدالاناتىن كۇركەگە كىرىپ قىمىز ءىشتى. ايناعا كوزى ءتۇسىپ، وزىنەن-وزى شوشىندى. بۇيرا شاشى بەتىنە ءتۇسىپ، شاشاق بولىپ تۇر ەكەن. كوزدەرى قۇتىرعان يتتىكى سياقتى، قىپ-قىزىل. بوكەن شاشىن دۇرىستادى دا: «بۇگىن ونى كورمەسەم مەن جىندانىپ كەتەتىن شىعارمىن. تەك سوڭعى رەت، كوشتاسۋ ءۇشىن»، — دەپ شەشتى. سول كۇيى، ازاندا، كۇرەڭ ايعىرىن جورعالاتىپ، جىلقىنى تۇنگى جايىلىستان قايتارۋعا شىعىپ كەتتى.
***
كۇن باتقانشا اسىعىپ، بوكەن كەشەگى كەتكەن جەرگە بەتتەدى. ەسالاڭ، ماس ادام سەكىلدى باسى سالبىراپ، جورعاسىن تەبىنگىشتەپ قويادى دا، داۋىستاپ:
— سەن، سەن ءۇشىن وسى بەينەتتىڭ ءبارى. ەگەر سەن سۋدان ءجۇزىپ شىقپاعاندا، مەن ونى كورمەيتىن ەدىم، — دەپ كۇبىرلەيدى.
***
ايجان كەشەگى ءوزى تاستاپ كەتكەن جەردەن قوزعالماعانداي، تۇر ەكەن. بوكەن اتىنان سەكىرىپ ءتۇسىپ، ونىڭ الدىنا كەلدى.
— مەن ءبىلدىم سەنىڭ وسى جەرگە قايتا كەلەتىنىندى، — دەپ ايجان قولىن سوزدى.
بوكەن قولىن الىپ، مامىقتاي سەزىپ، ەرنىنە جاقىنداتىپ ونىڭ ساۋساعىنان ءسۇيدى. باسقا ءسوز ايتىلمادى. ايجاننىڭ كوزىنەن جاس پارلادى. بوكەن ونىڭ جاسىن ءسۇيدى، ەرنىنە كەرمەك ءدام ءبىلىندى. تاڭدايى كەۋىپ قالعانداي، شولدەپ كەلىپ بۇلاقتىڭ سۋىن ىشكەندەي بولدى. ءشولى قاناتىن ەمەس، ابايلاپ ىشەدى. ءبىر جۇمباق دۇنيەگە باتىپ بارادى ...
***
بوكەن بولدىرىپ قالعان ايعىردى دەمىن الىپ جايىلىپ تۇرعان جەرىنەن جەتەكتەپ، كوگالدا وتىرعان ايجاننىڭ قاسىنا كەلدى. ونى كوتەرىپ الدىنا الدى. ايجان ءۇنسىز موينىنا اسىلدى.
اۋىلدىڭ شەتىنە كەلگەندە ايجان:
— جىبەر مەنى، ءارى قاراي ءوزىم بارام. ەندى بۇل ءتاتتى ءتۇس وسىمەن ءبىتتى، — دەپ جارىققا قاراي جۇرە بەردى.
***
بوكەن ءىسى بىتكەندەي، وزەننىڭ جاعاسىنا كەلدى دە اتىنان ءتۇسىپ، باسىن ۇستاپ ءبىراز وتىردى. «و، قارابەت، مەن نە قىلدىم. ول بالا عوي، ءالى ون بەسكە تولماعان. سەن نە ءبۇلدىردىڭ»، — دەپ ويلادى، وزىنە ءوزى جيىركەنە. ونىڭ ۇستىنە باقالاردىڭ ءۇنى بىر-بىرىمەن داۋلاسىپ جاتقانداي قۇلاعىن جارىپ بارادى. قۇلاعىن الاقانىمەن باسىپ وتىردى دا، ورنىنان اتىپ تۇردى:
— شايتان وزەن، — دەپ سىبىرلاپ سويلەدى.
تۇرعان جەرى وعان تانىس كورىنگەندەي بولدى. قامىستىڭ اراسىنا كىردى. تاپ سول جەرگە ءدال كەلگەنىن ءبىلدى. ءبىراق ءۇش اي بۇرىن، سۋ جايىلعاندا توعاي كورىنبەيتىن ەدى. ءبىر ءۇيىر جىلقى وسى جاققا شىعىپ، سول ۋاقىتتا سۋ كوتەرىلىپ، جىلقى وسى بەتتە قالىپ قويعاندا اكەسى وعان: «ءمىن كۇرەڭ ايعىردى، ار جاققا ءجۇزىپ شىق، ولار تەك وسى جورعانىڭ ارتىنان عانا ەرەدى»، — دەپ ونى جىبەرگەن ەدى. بوكەن جورعاسىنا اۋىرلىق قىلمايىن دەپ، وعان ۇزىن ارقان سۇيرەتىپ، سۋعا ءتۇسىرىپ جۇزگەن. ارعى بەتكە شىقسا، جىلقىنىڭ ماڭىندا ءبىر قىز بالا گۇل تەرىپ ءجۇر ەكەن. بوكەنگە ول ەرتەگىدەگى سۇلۋدىڭ ءوزى سياقتى كورىندى. ءسوز ايتىلمادى. ءبىراق ولار بىر-بىرىنە ۇزاق قارادى. بوكەننىڭ جىلقىسىن سۋدان وتكىزىپ شىقتى. سول كەزدەن باستاپ تەك ءبىر تىلەك پايدا بولدى، قىزبەن قايتادان كەزدەسۋ. ءبىر ايدان سوڭ سۋ دا تارتىلدى. ول بۇل اۋىلعا ءجيى كەلىپ تۇراتىن بولدى. ءسويتىپ ءجۇرىپ ارمانىنا جەتتى. ايجانمەن كەزدەسىپ جۇرگەنىنە ەكى اپتا بولدى.
***
بوكەن ءدال سول جەر ەكەنىنە ابدەن انىقتاپ، كوزى جەتكەسىن، بۇل جەرگە قالاي كەلگەنىنە تاڭ قالدى. «نە بولسا دا تاعدىر ايداپ كەلگەن ەكەن، ەگەر ايعىر سۋدان شىعارسا، وندا كۇداي مەنى كەشىرگەن، ولاي بولماسا اجالىم وسى وزەندە»، — دەپ ءتۇيدى. جەتەكتەپ شەتىنە كەلگەندە ايعىرى ۇمتىلىپ تۇمسىعىن سۋعا كىرگىزىپ، اۋىزدىعى الىنباستان سۋعا باس قويدى. تەك سوندا عانا جورعاسىنىن كەشەدەن بەرى سۋارىلماعانى بوكەننىڭ ەسىنە ءتۇستى. سۋدىڭ دىرىلىندە اي مەن جۇلدىزدار بيلەپ تۇرعانداي كورىندى. باقالاردىڭ ءۇنى كوبەيدى. «الدىندا شالقىپ جاتقان اعىن سۋ بولسا، ءقازىر جايىن جۇزەتىن قارا وزەن بولعان»، — دەپ ويلادى.
جىلقى سۋعا ابدەن قانعان سوڭ بوكەن ونى جەتەكتەپ وزەننىڭ ورتاسىنا كەلدى دە، باسىن جىبەرىپ، قۇيرىعىنا جارماستى. بوكەن ايعىردىڭ قۇيرىعىنان ايرىلمايدى. «وندا كۇن بولسا مۇندا ءتۇن. ماعان ەندى قاجەتى نە كۇن بە، ءتۇن بە»، — دەگەن وعان وي كەلدى. جورعانىڭ پىرىلداعان تىنىسى ەستىلدى. سۋدان جىلقىنى شىعارماي، شىلبىرىن قامتي ۇستاعان كۇيى ۇلكەن اعىسقا باعىتتادى. بوكەننىڭ قولى قارىسىپ قالعان، ونىڭ باسى اينالدى، جۇلدىزدار دا، اي دا اينالدى.
ونىڭ ەڭ سوڭعى رەت ەستىگەنى وزەننىڭ گۇرىلى، باقالاردىڭ ءۇنى بولدى. ەڭ سوڭعى كەلگەن ويلار: «تاعى دا شولدەدىم. قارابەت، قارا سۋعا قاندىر ءشولىڭدى».
بوكەن سۋ بەتىنە ءتۇسىپ تۇرعان ايدىڭ ساۋلەسىن اقىرعى رەت كورىپ ۇلگەردى.
You Might Also Like
-
كۇن ارقان بويى كوتەرىلگەن تۇستا ۇشەۋى قول ۇستاسقان كۇيى ۇلكەن شاتىرلى، ەڭسەلى ءۇي الدىنداعى الاڭعا جينالدى. كۇندەگى ادەتتەرى وسى. بەينە ءبىر ۋادەلەسىپ قويعان دەرسىڭ. سودان سوڭ تۇس-تۇستان وزدەرى شامال...
-
قازىرگى تاڭدا قازاقستان -بۇكىل الەم تانىعان ەل. قازاقستاننىڭ استى بايلىققا تولى. جەرى قۇنارلى، ەلى جايسان، حالقى مەيىرىمدى مەملەكەت. قازاقستان دامىعان 30 ەلدىڭ قاتارىندا، كوپتەگەن ۇيىمدا...
