InfoHub Logo

اسىل اجەم داناشتىڭ رۋحىنا ارنايمىن

سەكسەندەگى قاتىپ قالعان قۋرايداي كەمپىردىڭ جاتسا-تۇرسا قاقىلداپ ايتا بەرەتىن ءبىر ءسوزى بار: «جالعىزىمنىڭ الدىندا ال، قۇداي!». بەس-التى كۇمىس تيىن قاداعان شولپىسى، قۋراعان شوپكە ۇقساپ شولتيىپ قالعان بۇرىمدارىنا جابىسىپ اپ، ولىمسىرەي سىلدىرايدى. سالاقۇلاش توقپاقتاي بۇرىمدارى بار كەزدە شولپىنىڭ سىڭعىرى وزگەشە ەدى. اياعىنا جۇقا ءبوز شۇلعاۋىن وراپ، ءماسىسىن كيدى، سىرتىنان كالوشىن سۇعىپ، شاپانىن بۇركەنىپ،قۇمعانىن الىپ شىعىپ كەتتى. شاپانىن سۇيرەتىپ كەلە جاتىپ ءسۇرىندى… «ا، قۇداي، جالعىزىمنىڭ الدىندا الا كور!». دارەت الىپ بولعان سوڭ، داۋىستاپ كىتاپ وقىپ وتىرعان قىزتالاق نەمەرەسىنىڭ قاسىنا جانتايدى. اياق-قولى شىلميگەن سەگىز- توعىز جاسار قىز مۇرنى ءبىزديىپ كەمپىردىڭ اۋزىنان ءتۇسىپ قالعانداي. «وسى قاراعىم وقىمىستى بولادى-اۋ. دۇرە-ەس، الا قاعازدى اينالدىرا بەر،اينالدىرا بەر، سوندا قور بولمايسىڭ»،— دەپ قىزتالاقتىڭ اشقىلتىم ايران ءيىسى شىعاتىن بۇرىمدارىنان قۇشىرلانا يىسكەدى.

— تۋۋ، قويشى، اجە، قىتىعىم كەلەدى. اجە، اجە… اڭگىمە ايتشى دەيمىن.

— باياعى اشارشىلىق جىلى…

— تۋۋح، اجە-اي، تاعى دا اشارشىلىق تۋرالى ما؟ جالىعىپ كەتتىم…
بۋالدىر ەستەلىك كەمپىردى عارىش كەمەسىندەي زىمىراپ وتكەن عاسىرعا الىپ ۇشا جونەلدى قاراڭعىلىق اينالاعا الباستىداي ءتونىپ، اسپان كۇمىس تۇيمەلەردەي جىپىرلاعان جۇلدىزدارىن قاداپ تاستاپتى…

***

…توبەنىڭ باسىنان بۇرق ەتىپ اقبۇيرا شاڭ كورىندى. قاراشا ءۇيدىڭ قاسىندا سيراق ءۇيتىپ، شەشەلەرىنە كومەكتەسىپ وتىرعان 13-14 جاسار قىزدار شولپىلارى سىبدىرلاسىپ،ءۇرپيىپ شوشىپ كەتتى.

— شەشە-اۋ! اپەكەاۋ! شاڭ! شاڭ!

جەروشاقتاعى قايناعان قۇرتتى وجاۋمەن ساقۇل-سۇقىر ارالاستىرىپ وتىرعان ايەل كيمەشەكتەن قۇلاعىن شىعارىپ، باجىلداعان قىزدارعا قاراپ، زەكىپ جىبەردى:

— جاۋ شاپقانداي نە بولدى شۋلاپ، قانشىقتار! قانەكي شاڭ؟

— انە، انە! — قىزدار تورعىن ورامالداي قالقىپ اۋاعا ءسىڭىپ بارا جاتقان سەلدىر شاڭدى كورسەتتى. اتتىلار ەكپىنىن باياۋلاتتى.

— ە، مىناۋ قارا تازدىڭ اۋلىنان. جامان بايدىڭ بالالارى. سيراقتارىڭدى ۇيتە بەر! — كيمەشەگى شۇبالىپ، كۇڭكىلدەگەن ايەل قۇرتتىڭ ءتۇبىن قارا قىرعىشپەن ساقىر-ساقۇر قىرا بەردى. اۋىزداعىمەن الىسقان اتتىلار ۇزەڭگىلەرى سىڭعىرلاپ قاستارىنان جاناي وتە بەردى. جامان بايدىڭ ۇلدارى قىرشىنداي جاس، كورىكتى جىگىتتەر ەدى. الدىندا اتىن ومىراۋلاتىپ كەتىپ بارا جاتقان، اق شاپاندى، قويدىڭ تەرىسىنەن تىككەن جالبىراعان اق سەڭسەڭ بورىكتىسى ۇلكەن قارا كوزدەرىن قانجارداي جارق ەتكىزىپ وشاق قاسىندا وتىرعان قىزدارعا قادادى. سيراق ءۇيتىپ وتىرعان بالا قىزدار ۇيالىپ، بۇعا ءتۇستى. تەك شەتتە وتىرعان كومىردەي قارا بۇرىمدارىن ۇپ-ۇساق تاسپالاپ قىرىق تارام قىپ ءورىپ تاستاعان، اق كويلەكتى قىز قايمىقپاي جۇزىنە تۋرا قارادى. ادايدىڭ قىزدارى بۇرىمدارىن وسىلاي ورەتىن. « مىنا قىزدىڭ كوزىنىڭ وتكىرىن-اي!». الدىندا كەتىپ بارا جاتقان، تاقيالى ءىنىسىن، قامشىمەن جون ارقادان ءتۇرتىپ قالدى.

— انا قىزدى قارا! سۇلۋ بولايىن دەپ تۇر… بۇيىرسا، قاتىندى وسى ادايلاردان الاتىن بولدىڭ! باۋىرى اعاسىنىڭ نۇسقاعان جاعىنا بۇرىلىپ قاراپ، قويۋ قاستارىن جازىپ، كۇلىپ جىبەردى.

— اق كوكە-اۋ،cەنىڭ دەگەنىڭدى ەكى ەتىپ كوردىم بە؟

— ىستىكتى قالاي ۇستاپ وتىرعانىن كوردىڭ بە؟ انا شىبىش قىزدارداي بولبىر ەمەس. قولى مىعىم-اق، ەتى ءتىرى. بويى ساندال اعاشتاي تىپ-تىك ەكەن. مەن ادام تانىسام سۇيەگى ناعىز اسىل. ءبىزدىڭ تۇقىمعا لايىق ەكەن. — ىنىسىنە وسىلاي دەپ ارتىنا بۇرىلىپ تاعى ءبىر مارتە قاراعاندا ماناعى قىزدىڭ وتكىر قارا كوزدەرىمەن جانارى ۇشىراسىپ قالدى.

سيراق ءۇيتىپ وتىرىپ، سول كەزدە ابدال تازدىڭ كەلىنى بولامىن دەپ ويلاپ پا؟ ادايدىڭ قۇرىق تۇسپەگەن، اسپانعا شاپشىعان اقشابدار اساۋىنداي تەنتەك، ەركە قىزدىڭ باسىنا تىرپ ەتكىزبەستەي نوقتا ءتۇستى. قالىڭمالى تولەندى. اسپانعا سەكىرىپ-سەكىرىپ، تۋلاپ-تۋلاپ الىپ،باسىنا قىزىل شارشىنىڭ ورنىنا اق جاۋلىق تاقتى. ون بەسكە قاراعان شاعى ەدى.

جامان ءورىسى وتارعا تولعان قويلى باي ەدى. بۇل دا بار جەردىڭ قىزى. جاساۋىنا قوسقان ءبىر مۇلىكتەي قىلىپ قىزىن جاتقا ۇزاتىپ، قايتاردا تۇيەسىنە مىنەردە، شەشەسى اڭىرادى-اي كەپ… سول شەشەسىن، توركىنىن ساعىنىپ، ورمەك توقىپ وتىرىپ جىلايتىن. دۇنيە-اي، قۇرىققا ىلىنگەن اساۋ قىز جۋاسىدى. قاراكوز، قارا قاستى قوساعىنا كۇن وتكەن سايىن ەمەشەسى قۇريتىندى شىعاردى. شاڭىراقتان كورىنەتىن كۇمىس تۇيمەدەي جىپىرلاعان جۇلدىزداردى ساناپ جاتىپ، كۇيەۋىنىڭ كەلۋىن سارىلىپ كۇتەتىن. توقال ەنەلەرى «بالەكەيدى قاراي كور! بوي-باسىنا قاراماي باي نە تەڭى ەكەن مۇنىڭ!» دەپ سىرتىنان ەرنىن شىعارىپ كۇلەتىن. بالەكەيدىڭ بويى ءوسىپ، بۇعاناسى قاتىپ سۇلۋ كەلىنشەككە اينالدى. جامان شالدىڭ تۇقىمىن كوبەيتتى. ون ءتورت بالا تاۋىپتى ءار بالاسىن بوسانعان سايىن، ۇزىندىعى التى كەز اق شىتپەن بەلىن وراي، ءىشىن شاندىپ بايلايتىن. ءۇزىلىپ كەتكەلى تۇرعان قۇمىرسقا بەلدى اينالا ماي باسىپ كەتپەسىن،قىز ءمۇسىنىم بۇزىلماسىن دەگەندەگىسى…. كەيىن قارتايعاندا دا مارقۇم وزىنە قاراما-قايشى قىپ جاراتا سالعانداي، بىلقىلداعان توقاشتاي توپ-تولىق سارى كەلىنىنىڭ بىتىمىنە تىجىرىنا قاراپ وتىراتىن. كەلىنى دە ءوزى سياقتى جاتىرى جايلى، كەڭ قۇرساق، كەڭ بالاق،بالا تاپقىش بوپ شىقتى. ءار نەمەرەسى تۋعان سايىن قاقسايتىن : «بەلىڭدى مىنا اق شىتپەن تاڭىپ ال»، — دەپ، سارى توقاشتاي تولىق كەلىنى تىڭدامايتىن. سودان جالعىز كەلىنىمەن ءدۇرداراز. داناي كەمپىر ولە-ولگەنشە «ون التى بالا تۋسام دا، سارى قارىن بولىپ كورمەدىم، بەلىم قىلدىرىقتاي» دەپ كەرىم ماقتانىپ ءوتتى.

الاساپىران باستالدى. باياعى جاۋگەرشىلىك زاماننان دا جامان بولدى. اۋەلى و دۇنيەلىك بولعان قايىناتاسىنان قالعان مىڭعىرعان قويدى قىزىلدار جوق قىلدى. اۋىلىن اقتار شاپتى. اشارشىلىقتان بۇرىن، توبانيازدىڭ كوتەرىلىسىنەن سوڭ ادايلاردى قىرا باستادى. مىڭ ءۇيدى اپارىپ ءبىر تۇندە، بالا-شاعاسىمەن قوسا قىرىپ، تىرىدەي كومدى. قازينەسى كەڭ قۇداي-اي! قاتىن-بالانى قويداي شۇبىرتىپ اپارىپ… ءبىر تۇندە. وبالدارى قايدا؟ شىڭعىرعان ۇندەرى ءالى قۇلاعىندا. «مىڭ ءۇي شابىلعان» دەيتىن جەردە مىڭ شاقتى ادايدىڭ وتباسىن جوق قىلىپتى دەيدى. بەتى سۇر توپىراقپەن جابىلىپ، سۇيەكتەرى ساۋدىراپ كومىلىپ قالدى عوي. ءبىر تۇتاس اۋلەتتەن قايناعاسى مەن بۇلاردىڭ وتاۋى عانا شوشايىپ قالدى. اشارشىلىق باستالدى.

قايناعاسى ءبىر تۇندە ەكى ءۇيلى جاندى جيناپ اپ، ءتاس-تۇيىن شەشىمىن ايتتى. كوشەمىز! اپىل-عۇپىل كيىز ءۇيدى جىعىپ، جۇكتەرىن تەڭدەپ، بەت اۋعان جاقتارىنا بەزە جونەلدى. باعىتى-اقتوبە. ابىسىنى ون بالاسىن، بۇل ون ءبىر بالاسىن جەتەكتەيتىنىن جەتەكتەپ، ارقاسىنا تاڭۋعا كەلەتىنىن تاڭىپ الدى. اڭىراپ جونەلدى. باياعىدا جاس كەلىن بوپ بوساعانى ەندى عانا اتتاعان كەزدە ءبىر كۇپىرلىك جاساعانى بار-دى: مالى كوپ بايدىڭ جالشى، مالايلارىمەن قوسىلىپ ءبىر بەل جازىپ وتىرمايتىن. سوڭعى جۇلدىز سونگەننەن باستاپ، سەكەردەي ءتاتتى ۇيقىنى قيماي، كوزىن تىرناپ اشىپ، كۇل شىعارىپ، تەزەك تەرىپ، وشاقتى جاعادى. قوساقتاپ قوي ساۋادى، ەشكى ساۋادى… كۇننىڭ استىندا كۇنسىپ وتىرىپ ورمەك توقيدى…ونشاقتى ايەل قامىسقا وراپ كيىز باسادى. تەزەك تەرىپ، قي ويادى. سولاي ەتەگىنە ءسۇرىنىپ جۇرگەندە، شۋى قۇرعاماي، بالانى شۇبىرتىپ تۋا بەرگەن قايدان وڭاي بولسىن؟! سوندا «قۇداي-اۋ، سەن دە يتشە شۇبىرتىپ بەرە بەردىڭ-اۋ!» دەپ نازالانعان. سول پيعىلىنان جازدى ما ەكەن؟ ءقايبىر جەتىسكەنەن ايتتى دەيسىڭ، جانى كۇيىنگەسىن ايتقان ەدى. جاس ەدى، ەسسىز ەدى. مىنا زاۋال سونىڭ زاۋالى ما؟ جولاي شيەتتەي بالانىڭ كوبى قىرىلىپ قالدى. قايناعاسىنىڭ بالالارى دا قىرىلدى. تارى ەگەتىن ويىلعا ءولىمشى بوپ شۇبىرىپ، ولىگىن سۇيرەتىپ جەتكەندە… رۋلاس اعايىن ءوز ءبيتىن ءوزى جەپ ارەڭ وتىر ەكەن.

سول كەزدە ون بەسكە كەلىپ قالعان بۋراحان دەگەن بالاسى بولدى. «قۇلىنىم-اي، سوقتالداي بوپ ءوسىپ ەدى-اۋ! ەكى بەتىنەن قانى تامىپ تۇراتىن. سول بۋراحان ءبىر ەمەس، ەكى ءۇيدى اسىرادى. مال تاپقىش ەدى-اۋ قۇلىنىم!». بىرەۋدىڭ كوزىنىڭ قۇرتى ءتۇستى-اۋ! ءتىرى بولعاندا…ءبىر جەردەن شىعاتىن ەدى -اۋ. وھ، قايتەيىن!

اشتىق پەن ىندەت جامان بايدىڭ تۇقىمىن تۇزداي قۇرتۋعا اينالدى. كۇيەۋى شابدەن مەن بۇكىل بالاسىن اجال جالمادى. قايناعاسى احمەتتىڭ ايەلى جامال ءولىپ، ونىڭ ءبىر جاپىراق تۇيمە دەگەن قىزى عانا ءتىرى قالدى. كەشەگى بايتەرەكتەي تامىرى تاربيا تارام-تارام جايقالعان، مىڭعىرعان قويلى بايدان قالعان زۋريات — وسىلار عانا… جاماپ- جاسقاپ قويعان قاراشا لاشىق ۇيدە ءوزى، جەركەپەدە قايناعاسى تۇرادى. قايناعاسى ەلۋدىڭ بەل ورتاسىنان اسسا دا اسا قايراتتى. ءبىر وگىزدى جەگىپ اپ تارى ەگەدى، ءشوپ شابادى. كىشكەنتاي قىزى تۇيمە مەن مۇنى — ءىنىسىنىڭ كەلىنىن اشتان ولتىرمەسى انىق ەدى.

ءبىر كۇنى قاراپتان-قاراپ جۇرەگى تۇسكىر الدەنەنى سەزگەندەي ورەكپىدى دە ءجۇردى. ءقايبىر جۇرەك دەيتىن جۇرەك قالدى دەيسىڭ! ەرتەسىنە كۇن كەرەگەدەن شاڭىراققا جەتەقابىل كوتەرىلگەن شاقتا ۇيگە ءبىر توپ كىسى كەلدى. قايناعالارى مەن قاينىلارى، ابىسىندارى ءۇن- ءتۇنسىز كىرىپ كەلەدى. ىشىندە الىستاعى جەم بويىنان كەلگەن اقساق قايناعا دا بار. ەسىك الدىندا تىزەزىن بۇگىپ، مايىسىپ سالەم سالدى. ءسۇرىنىپ — قابىنىپ ساماۋرىنعا شوق سالىپ كەپ، ءتور جاققا قاراي الماي، ءبىر قىرىن، جۇرەلەي وتىردى. جامانات حابار ايتاتىن دەيتىندەي…بايى مەن بالالارى الدەقاشان وپات بولعان. تۇل جەسىر. اتاسىنىڭ باسى، نەسىن ايتادى، شۇناق قۇداي-اۋ!

— كەلىن شىراعىم، شابدەن قاراعىمنىڭ وتاۋىن تاپ-تازا قىپ ۇستاپ وتىر ەكەنسىڭ، — دەپ توردە مالداس قۇرىپ وتىرعان الىستان كەلگەن قايناعاسى ءسوز باستادى دا كوزىنە قۇيىلىپ كەپ قالعان جاستى كورسەتپەي، شاڭىراققا قارادى، — ريزامىز. جاماننىڭ ارتىندا قالعان مىناۋ، — دەپ تومەنىرەك وتىرعان احمەتتى كورسەتتى، — مىنا قىزتالاق بالادان باسقا ەش تۇقىم جوق. جاكەم قانداي ەدى-اۋ! ەندى اتا جولى، ەجەلدەن ءسالت-داستۇرىمىز بويىنشا…

— قۇداي-اۋ، نە دەمەك، مىنا اقشۇناق شال؟ — جۇرەگى اۋزىنا تىعىلدى. سۋلى كوز ابىسىندارى جاۋلىقتارىنىڭ ۇشىن كوزدەرىنە اپارىپ قالىپتى.

— …بابامىزدىڭ سالتى،باياعىدان كەلە جاتقان اق جولىمەن مىنا احمەت ەكەۋىڭ ەكى جارتى، ءبىر ءبۇتىن بولىڭدار. ەكەۋىڭ قوسىلىڭدار! سونى ايتايىن دەپ كەلدىك. ۇلكەندەردىڭ شەشىمى بۇل.

— دۇرىس، دۇرىس، قوسىلىڭدار! قوسىلىڭدار، اينالايىندار!

— اعاكە-اۋ…بۇلارىڭ نە؟ — جاس كەلىنشەك كومەك سۇراعانداي جان-جاعىنا قارادى.

— ءتايت، — دەپ توردە وتىرعان قارا سەڭسەڭ بورىكتى شال ۇشكىر ساقالى قايقايىپ، قولىنداعى دويىر ساپتى قامشىسىمەن تۋلاقتى شاڭىن شىعارا سارت ەتكىزىپ ۇردى. ۇشكىر ساقال قايناعادان وسى ولەردەي قورقاتىن. مىنەزى سوتقار. بوقتامپاز. سول ۇشكىر ساقال: — اۋىزدارىڭا ناسىباي تولتىرىپ الدىڭدار ما؟ ءمانىستى بىلمەيتىن كىسىگە ۇعىندىرار بولار. ءوي، جەتەسىزدەر…،— دەپ اقىردى. بۇدان سوڭ جاۋلىعىن قارقاراداي زور ابىسىن ورنىنان ءبىر ىرعالىپ قويىپ ءسوز باستادى:

— كەلىن قاراعىم، مىنا كەرىمبالا دەگەن جىگىتتىڭ تورەسى عوي، كەز-كەلگەن ءۇيدىڭ وڭ جاقتاعى وتىرعان قىزى ءوزى تىلەنىپ كەلگەندەي عوي قاينىما. ءقازىر قىز ايتتىرا قوياتىن جاعدايىمىز بار ما ءبىز سورلىنىڭ؟ بىرەۋدىڭ جاپ-جاس قىزىن زورلىقپەن قوستى دەپ كەرىمبالانى اباقتىعا قاماتتىرار! «جىعىلعانعا جۇدىرىق» بوپ ودان ارمەن سورلايمىز. ءقايبىر جەتىسىپ وتىرمىز؟! ءقايبىر جەتىسكەننەن كەلىپ وتىرمىز. امەڭگەرلەرىڭ كوپ قوي سەنىڭ دە باسقا،،— دەپ ءتىلدى كەمپىر جاعالاي وتىرعاندارعا قارادى. — ءبىراق ءبارىنىڭ باسى بوس ەمەس. ءبىر قاينىڭا تاڭداپ تيسەڭ، قانەكي؟! ويتسەڭ قاينىڭدى ەكى ايەل الدىڭ دەپ سوتتايدى. يتجەككەنگە ايدايدى دا جىبەرەدى. ادايدىڭ اساۋ بولعانمەن اقىلدى قىزى ەدىڭ. ەلگە اقىلدى تەنتەك اتانىپ ەدىڭ اعاكەمنىڭ وتى ءبىرجولا كۇل بولىپ وشپەسىن دەسەڭ كونەسىڭ. تۋلارسىڭ، ءبىراق كونەرسىڭ.

— ە، كونبەگەندە قايدا بارادى ؟! اعاكەمنىڭ ارتىندا تۇياق قالماي، قاراشا ءۇيى قۇلاعالى تۇر. كونگەندە قانداي…ءقازىر مىنا مولدا بالا نەكە سۋىن ىشكىزە قويادى. ويباي-اۋ، ءبىرىڭ اي، ءبىرىڭ كۇندەي بوپ شىعا كەلەرسىڭدەر.

قوناقتار ءدام اۋىز ءتيىپ شىعىپ كەتكەن سوڭ، باسىنا شاپانىن جامىلىپ، ۇيدەن شىعىپ جۇرە بەردى…قاراسا، قولىنا وتىن بۋاتىن الا ارقاندى ۇستاي كەتىپتى. بەت الدى ءجۇرىپ كەلەدى…ەسىم اۋىسقان شىعار دەپ ويلاعان. «قۇداي-اۋ، ۇلپەرشەكتەي ون ءتورت بالامدى العاندا ساۋىن ايتپاپ ەدىم، باۋىر ەتىمدەي بولعان بايىمدى جالماعاندا دا ۇندەمەپ ەدىم. قۇداي-اۋ، قۇداي! مۇنىڭ نە؟ قايناعاڭمەن قوسىل دەيدى. قوينىنا جات دەيدى. ماسقارا-اي! سۇمدىق! قاسقا-اۋ، مەنەن باسقا وسى تازدا ۇرعاشى قۇرىپ قالدى ما؟» ايدالادا داۋىس ەتىپ، ويبايلاپ، جىلاپ كەلەدى. ءسويتىپ توبە باسىنداعى بەيىتكە جەتتى ەنتىگىپ. بۋراحانىنىڭ بەيىتىن تاۋىپ الدى، جارىقتىق اكەسى ەكەۋى بىرگە جاتىر تومپيىپ. جولشىباي قولىن، بىلەگىن بۇتا جىرىپ، تىرناپ تاستاپتى. قانى شىعىپ تۇر. قانىن ەتەگىنە ءسۇرتىپ، كوزىنەن سورعالاعان سوراسىن جاۋلىعىنىڭ ۇشىمەن ءسۇرتىپ، ءاي، ءبىر اڭىرادى دەيسىڭ. ىشىندەگى شەرىن ابدەن تارقاتتى-اي كەپ.. اشارشىلىقتا ولگەن ون ءتورت بالاسىن جەكە-جەكە اتاپ شىقتى. جىلاپ وتىرىپ، ءبىر شەتتەگى ابىسىنىنىڭ بەيىتىنە كوزى ءتۇسىپ كەتتى. جۇرەگى شىم ەتە قالدى. «دومالاق ابىسىنىما دا دۇعا وقىماپپىن عوي. جارىقتىق كەرىم اقكوڭىل ەدى! ايتپاقشى، دومالاق ابىسىن، سەنىڭ كۇيەۋىڭە بايعا تيەيىن دەپ جاتىرمىن». تاعى دا جىلادى. تاعدىرعا قارا قازانداي وكپەسىن ايتتى. ابىسىنى ەكەۋى شۇيىركەلەسىپ، سىرلاساتىن. ءبىزدىڭ قايناعانى سۇيەتىن ەدى عوي. بەتىم-اۋ، نە دەپ كەتتىم؟ ەندى مەنىڭ كۇيەۋىم عوي…» قايناعاسىمەن بۇگىن تۇندە قوسىلاتىنى ەسىنە تۇسكەندە ازا بويى قازا بولىپ، تىتىركەنىپ كەتەدى. تاعى دا يىعى سەلكىلدەپ كەمسەڭدەي باستايدى. وسىلاي وتىرا بەرەر مە ەدى. ءبىر كەزدە ءبىر قارا قۇس تاپ قاسىنا قالباڭداپ كەلىپ قوندى. شوشىپ كەتتى. «قاسقا، مىناسى نەسى؟» اقىرىن ورنىنان تۇردى. جىلاي-جىلاي قاباعى ءىسىنىپ،دومبىعىپ كەتكەن. ىشكى سارايى بوساپ، تۇلا بويى جەڭىلەيىپ قالىپتى. ەتەگىن قاققىشتاپ، جالعىز اياق سۇرلەۋگە ءتۇستى. بىر-ەكى بەل اسقان سوڭ، اۋىلدان ءتۇتىن كورىنگەندە، قاراداي قىسىلىپ، ۇيالا باستادى. «قوي، ءبىر قۇشاق وتىن الا بارايىن. مىنانىڭ ەسى اۋىستى دەپ جۇرت اڭگىمە قىلار-داعى».

وتىنىن ەسىك الدىنا ادەيى ءدۇرس ەتكىزىپ تاستادى. جەركەپەنىڭ ەسىگى اشىق. «تۇيمەش قاراعىمنىڭ دا قارنى اشىپ قالدى ما ەكەن؟ تاڭەرتەڭگى ساۋىم پىسىرىلمەپ ەدى. ءما، قايناعا بار ەكەن عوي…قايناعاسى نەسى؟ وي-ە-باي، ول قىزدى تاڭەرتەڭ ابىسىندار «ءبىزدىڭ ۇيدە بولا تۇرسىن. جالعىز ءوزى ءىشقۇسا بولاتىن بولدى» دەپ الىپ كەتىپ ەدى عوي جىرپىلداپ.. ەسىم اۋىسار-اۋ وسى مەنىڭ».

كۇن باتىسقا قاراي زىمىراپ بارادى. جەركەپە جاققا جەككورە قارادى. انا كوردەي قاراڭعى جەركەپەنىڭ ىشىندە جاتقان تۇكتى بەت قايناعاسىمەن بۇگىن تۇندە قويىنداساتىنى ەسكە تۇسكەندە دەنەسى قالتىرايدى. ىزادان قىپ-قىزىل بوپ كەتەدى. كەڭشىلىگى كوپ قۇداي-اۋ، وسى كىسىنىڭ جۇزىنە ءومىرى تىكتەپ ءبىر قاراماپتى. «قارسى كەلگەندە ەكى بۇكتەتىلىپ، سالەم سالىپ بۇكەڭدەي بەرسەم نەمدى كورەيىن!». تەك باياعىدا قىز كەزىندە ەڭ العاش كورگەندە…. ونداي كوزى ۇلكەن كىسىنى بۇرىن-سوڭدى بىلگەن ەمەس.

«مەنى تەنتەك دەيدى، ادايدىڭ قىزى دەيدى. پشتۋ، ەرەگەسكەندە ەلىمە كەتىپ قالايىن با؟ ءبىراق قايدا بارامىن؟ ماڭدايىمدى سۇيەيتىن كىم قالدى؟ اشتىقتا باۋداي قىرىلدى عوي. قايتىپ كەلگەن قىز شيدەن تىسقارى دەگەن»، — دەپ مىرس ەتە قالدى. ءوزىن ءوزى اياپ، مۇسىركەي كۇلدى. كەنەت تۇلا بويىنا ءبىر كۇش قۇيىلعانداي، قايراتتانىپ شيراپ سالا بەردى. وسىلاي وتىرىپ-وتىرىپ، اياقاستىنان ءور مىنەزىنە سالىپ، ارقاسى ۇستاعانداي كوتەرىلىپ كەتەتىنى بار. «مەن سەندەرگە تەنتەكتىڭ نە ەكەنىن كورسەتەيىن!». ءۇيدىڭ ىرگەسىندە تۇرعان شىلاپشىندى اكەپ داڭعىر ەتكىزىپ، لاشىقتىڭ ورتاسىنا قويدى. شوققا ءبىر شەلەك سۋدى قايناتىپ، لىپاسىن تۇگەل شەشىپ، جۇپار ءيىس سابىندى كوپىرتىپ شومىلا باستادى. ءيىسسابىن مەن جىپ-جىلى سۋ دەنەسىندەگى كۇن مەن شاڭنىڭ، مۇڭ مەن نالانىڭ، بەتىندەگى كەۋىپ قالعان جاستىڭ ءىزىن دىم قالدىرماي شايىپ جاتتى، شايىپ جاتتى. شومىلىپ بولعان سوڭ، سىنىق اينانىڭ الدىنا كەلىپ، بويلاي تۇرا قالدى. قاراتورىنىڭ ادەمىسى ەدى! سۇلۋلاردىڭ ازداپ مەنمەن بولاتىنى بار. اققۋ موينىنا تىپ-تىك يىعى جاراسىپ تۇر. قۇداي تاعالانىڭ ءوزى ءمۇسىنىن اسىقپاي سومداعانداي: قۇمىرسقا بەل مەن ۇلكەن قوس انارىنا ۇرلانا قارادى دا ۇستىنە ساندىقتا جاتقان بىركيەر سارى اتلاس كويلەگىن كيدى. تىرسەگىنە تۇسەتىن قاپ-قارا شاشتى تارقاتىپ جازدى، ءتىسى سىنىق ءمۇيىز تاراقپەن اسىقپاي-ساسپاي تارادى، كولدىڭ شەتىندەگى اققۋداي اسىقپاي-ساسپاي سىلاندى. شاشى تارقاتىلعان كۇيى باسىنا بورتپە ءشالىنى جاۋىپ، جەركەپەگە كەلدى. » ءتىرى مە ءوزى؟».

— مەنىڭ ءۇيىمدى جىعارسىز. ەرتەڭ ءسىزدىڭ جەركەپەگە كوشەمىن — وسىلاي كۇڭك ەتە قالعاندا، جىلاپ-جىلاپ، دومبىعىپ كەتكەن كوزىن قاراڭعى ءۇيدىڭ توبەسىنە قاداپ جاتقان قايناعاسى اقىرىن كۇلدى.
ەشكىم ءۇن قاتپاعاسىن، تۇرىپ- تۇرىپ، ۇيىنە قايتىپ كەلىپ، ەكى كىسىگە توسەك سالدى. ءبىر جاستىق پەن ءبىر كورپە، ءبىر جامىلعى. تارس جامىلىپ جاتىپ قالدى. توبەدە لاشىقتىڭ جىرتىعىنان شيبارقىت كاجەكەيگە قاداعان القا، تيىن، تۇيمەلەر سياقتى جۇلدىزدار جىلتىرايدى. باياعىدا كەلىن بوپ تۇسكەندە جورىققا كەتكەن كۇيەۋىن سارىلا كۇتىپ، ءوستىپ، جۇلدىز سانايتىن. دەنەسى توڭازي باستادى. ەسىكتەن تىقىر بىلىنبەيدى. ەل تەگىس ۇيقىدا، يتتەرگە دەيىن تىم-تىرس. «كەلمەيىن دەپ جاتىر ما؟ شەشىمىن وزگەرتەر تاڭەرتەڭ. ابىسىندارى كۇلەر ارتىن اشىپ، بۇل قارباشانى ءبىزدىڭ كەرىمبالا دا مەنسىنبەگەن دەپ». نامىس بۋدى. تالىعىپ، كوزى ەندى ءىلىنىپ، كىرپىكتەرى ايقاسا بەرگەندە …بۇرىمىن تەمىردەي قارۋلى قول اقىرىن سيپادى. تانىنە ءتاتتى ءدىرىل تارادى. قايناعاسى شامدى ۇرلەپ ءوشىردى.

***

ءبىر جىلدان سوڭ ومىرگە ءبىر جاپىراق قارا شاقالاق ۇل كەلدى. ەكەۋدىڭ جانى سونىڭ ۇستىندە. ءۇش جاسقا تولاردا شەشەكپەن اۋىردى. مويىندارىنا بۇرشاق سالىپ، كوزدەرىنىڭ جاستارىن توگىپ، اللاعا جالبارىنۋمەن بولدى. بالا امان قالدى. بۇلاردىڭ سورىنا قاراي ءوزى دە قولدى اياققا تۇرمايتىن، قويان اياعىن جەگەن ءزانتالاق نەمە ءبىر! ءبىر كۇنى قاراقۇرت شاعىپ الدى. اكەسى جالما-جان ەمىن جاساپ، جانىن الىپ قالدى-اۋ. ءبىر كۇنى ۇيىلگەن مايادان قۇلاپ، ەسىنەن تانىپ قالدى… قارا جەر حابار بەرمەسىن، قايناتاسى تۋرا وسى جالعىز سياقتى مازاسىز بولعان ەدى.

قاراپ وتىرماي وتاعاسىمەن قالجىڭداساتىندى شىعاردى. كەيدە ورلىگىنە دە سالىپ، ەكپىندەتىپ كەتەتىنى بار.

— مىنانى كوردىڭ بە؟ — دەيدى وندايدا شالى كۇمىستەلگەن سەگىز ورمە قامشىنى نۇسقاپ. قويلى بايدان قالعان بار بايلىق — سول عانا. قۇداي ساقتاسىن، باسىنان قامشى كەتپەيتىن قاتىندار دا كوپ قوي وسى اۋىلدا. انا ءباتىش كوكتەمدە كوش كەزىندە جەلىگىپ، بوزبالا مەن قىزداردىڭ ءانىن تىڭدايمىن دەپ بايقاماي كورشى اۋىلدىڭ كوشىنە ەرىپ كەتە بەرىپتى، جازعان، ورتا جولعا كەلگەندە ەسىن جيىپ قاراسا، باسقا اۋىل… كۇيەۋى قامشىنىڭ استىنا العاندا، بايعۇس تاپقان امالى عوي: جاساۋىنا كەلگەن سارى ىنگەننىڭ بۇتىنا تىعىلىپ امان قالىپتى.

— ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ كىسىسى-اۋ، نەسىبەڭنەن قۇر قالايىن دەپ وتىرعان جوقپىسىڭ وسى؟! اۋزىنىڭ سالىمى جوق ادام بولادى دەيدى.
وتاعاسى مىرس ەتە قاپ، تاعى دا الا كوزىمەن كۇمىس قامشىنى نۇسقادى. «جونىڭنان تاسپا تىلەرمىن» دەگەنى. ءبىراق كوزى ايمالايدى. قۇداي بەرەيىن دەسە قيىن با، جەتى جىلدان سوڭ،احمەت الپىستان اسقاندا جالعىز ۇلدىڭ ارتىنان ءبىر قىز كەلدى دۇنيەگە.

***

«جالعىزىمنىڭ الدىندا الا كور!» — قۋرايداي قاتىپ قالعان قارا كەمپىردىڭ كۇنى-تۇنى قاقسايتىنى وسى ءسوز. «جالعىزىمنىڭ الدىندا ال تەك!». قۇداي تىلەگىن بەردى. سەكسەن سەگىزگە قاراعان شاعىندا قىلتاماق بوپ ءبىر اي عانا اۋىردى. توسەك تارتىپ جاتقاندا، باياعى اشتىقتان ولگەن بالالارىن ەسىنە الدى. بۋراحانىن دا. كوز جۇمار الدىندا …كيىز ءۇيدىڭ ەسىگى اشىلعانداي بولدى دا ارجاعىنان ءبىر كەرەمەت اپپاق نۇر ساۋلاپ قويا بەردى. سول اپپاق ساۋلەنىڭ اراسىنان، قۇداي-اۋ، بىرەۋ شاقىرعانداي بولدى. احمەت وتاعاسى شىعار دەپ قولىن كولەگەيلەپ، نازارىن جايمەن سالعان، مارقۇم وسىدان جيىرما بەس جىل بۇرىن ومىردەن وتكەن ەدى. جوق، تۇستەپ، انىقتاپ قاراسا وتاعاسى ەمەس: باياعى العاشقى جۇبايى شابدەن. سول باياعىداي قاپ-قارا قاسى قيىلىپ، كۇلىمدەي قارايدى. ءجۇزى نۇرلى كىسى ەدى-اۋ. اۋ، كەيىنگى وتاعاسى قايدا؟ جۇرەگى دۇرسىلدەپ، جالما جان ىزدەي باستاعان. اناداي جەردە تۇر ەكەن، اق شاپانى توگىلىپ، اق سەڭسەڭ بوركى قاراتورى سۇلۋ جۇزىنە جاراسىپ…ۇمسىنا ءتۇستى دە كەنەت توقتاي قالدى، قاسىندا اقكوڭىل ابىسىنى — جامال بايعۇس، جاربيىپ بايىنا جابىسىپ الىپتى. تارىنى تىعىپ قويىپ، بالالارىنا بەرىپ، ءوزى اشتىقتان كەۋىپ ءولىپ كەتكەن، جامال جارىقتىق. ابىسىننىڭ قاسىنا جەرلەگەندە وتاعاسىن ازداپ قىزعانىپ ەدى. ومىرلىك قوساعىن جاڭىلماي تاپقان ەكەن دە. ەندى ەشقاشان وعان «ەرىم» دەپ ەركەلەي المايتىنىن، تەك «قايناعا» دەپ قارايتىنىن دا ءتۇسىندى… ءبىر شەتتە شەشەسى تۇر اڭىراپ، باياعىدا ۇزاتىلعان قىزىن-مۇنى قيماي، باقىرىپ جىلاپ، وعان جۇرت كۇلىپ، تۇيەگە ارەڭ مىنگىزىپ ەدى. اناشىم-اۋ، شەشەتايىم-اۋ! مىنە، كەلدىم قاسىڭا… ال ءوزى باياعى ون جەتىدەگى كەزىندەگىدەي جاپ-جاس ەكەن دەيدى. ۇستىندە قوس ەتەك كويلەك، كوك كاجەكەي، قولىندا قوس-قوس بىلەزىك… الدىندا سامالاداي اپپاق نۇر…توعىز توزاقتان وتكەندە الدىندا حۇردىڭ وسى نۇرى كۇتكەن ەكەن-اۋ. ەندى ايالدايتىن نە قالدى؟

…قارا كەمپىردىڭ كىرپىگى قىبىرلادى. قاسىندا قورشاپ وتىرعاندار نە ايتقىسى كەلدى دەگەندەي بەتىنە ءۇڭىلدى. جالعىز ۇلىنىڭ قولىنان ءبىر سيپاپ، مۇرنى ءبىزديىپ وزىنەن اۋماي قالعان، جانىنداي جاقسى كورەتىن قوس بۇرىمدى نەمەرەسىنە ءبىر قاراپ ءۇزىلىپ جۇرە بەردى. توسەكتىڭ جانىندا جالعىز ۇلدان تۋعان ءتورت ۇل مەن التى قىز، ءوز كەلىنى، جالعىز قىزىنان تۋعان ون جيەنى، كۇيەۋ بالاسى، تولىپ جاتقان شۇپىرلەگەن نەمەرەلەرى مەن شوبەرەلەرى ەگىلىپ جىلاپ وتىردى.

---