قازاعىمنىڭ ءۇنى سەنسىڭ، دومبىرا
قازاعىمنىڭ ءۇنى سەنسىڭ، دومبىرا 5 - سىنىپ
ماقساتى: دومبىرانىڭ شىعۋ تاريحى، التىن دومبىرا تۋرالى اڭىزبەن تانىستىرۋ، اسىل دومبىرانى قاستەرلەۋگە باۋلۋ؛ كەش قوناعى - دومبىراشى ۇستازدىڭ ونەر سالاسىنا كەلۋ جولىمەن تانىسۋ، كوكەيدەگى كوپ ساۋالعا جاۋاپ الۋ.
دومبىرام، دوسىم مەنىڭ كۇي اڭساعان،
ءوزىمدى، ءومىرىمدى كيام ساعان.
شاعىمدا شابىتتانعان، قيالداعان،
شاپاعىن، بار شاتتىعىن قۇيار ماعان، - دەپ اقىن م. ماقاتايەۆ جىرلاعانداي، بۇگىنگى «قازاعىمنىڭ ءۇنى سەنسىڭ، دومبىرا» اتتى كەزدەسۋ كەشىمىزگە قوش كەلدىڭىزدەر!
«دومبىرا تۋرالى باللادا» ءانى (جەكە ورىنداۋدا)
التىن دومبىرا جايلى اڭىز.
قاسيەتتى «دومبىرا» اتاۋىنىڭ شىعۋ تاريحى. (وقۋشىلار ءو. جانىبەكوۆتىڭ «ۋاقىت كەرۋەنى» كىتابىندا بەرىلگەن دەرەك بويىنشا تۇسىندىرەدى).
كۇي حالىقتىڭ ۇلتتىق سازىنا جاتا ما، كۇي دەگەن ۇلتتىق ۇعىمدى قالاي تۇسىنەمىز؟
كۇي – ادام سەزىمىن، پسيحولوگيالىق كۇيىن ءتۇرلى اسپاپتار ارقىلى سىرتقا شىعاراتىن حالىق مۇراسى. ونى شىعارۋشىنى كۇيشى، كومپوزيتور، ال جەتكىزۋشىنى ورىنداۋشى دەيدى. كۇي – ومونيمدەس ءسوز: كۇي – زاتتىق ۇعىم، كۇي – قيمىل ۇعىمى ماعىناسىن اتقاراتىن ءسوز.
سامال قاعىپ سىڭعىرلاپ شەرتىلگەندەي،
ءدۇبىردى ەستىپ بوز تارلان جەلپىنگەندەي.
كۇمبىرلەپ قوڭىر ءۇنىڭ ەستىلگەندە،
كوڭىلدىڭ قارا بۇلتى سەرپىلگەندەي.
حالىق كۇيى «كەڭەس». ورىندايتىن –
سىرى بار قاراتاۋداي قاتپارلانعان،
الاۋلاپ جالىن كۇيدەن تاستار جانعان.
«ءورت شالىپ دۇنيەنى كەتپەسىن!» دەپ
ەجەلدەن دومبىرا عوي ساقتاندىرعان.
ەندى مەنىڭ جولداسىم – جالعىز قوبىز،
سارنا، قوبىز، مۇڭ – زارلى شىعار لەبىز.
سەن جىلاساڭ، جىلارمىن مەن دە بىرگە
جان جىلاسا، جىلاماي قالا ما كوز؟!
كۇي بەلگىلى ءبىر وقيعاعا نەمەسە ادامنىڭ كوڭىل كۇيىنە بايلانىستى قازاق دالاسىن شارلايدى. ەندىگى ساتتە «اقساق قۇلان» كۇيىنىڭ شىعۋ تاريحىنا قۇلاق تۇرەيىك. (وقۋشى)
«دومبىراسىز ءسان قايدا؟» ءانى (حورمەن ايتىلادى).
شەرتەدى بۇل دومبىرا دالا سىرىن،
ايتادى جۇرەكتەگى بابا جىرىن.
كۇمبىرلەپ كۇي توگەدى شاناعىنان،
اياۋلى انامىزداي – جاناشىرىم.
زامان - اي» كۇيى. ورىندايتىن:
ءبىزدىڭ اتا – بابامىز سوزشەڭ بولىپ، وزگەنىڭ دە ۇتقىر جانە وتكىر ويىن ريزاشىلىقپەن قابىلداپ، ءسوز ءقادىرىن بىلگەن حالىق.
ەندەشە، ورتاعا بۇگىنگى قوناعىمىزدى شاقىرايىق.
دومبىرا قايدا بارسام تاستامايمىن،
انمەنەن سەنسىز ولەڭ باستامايمىن.
ەكى ىشەك، ون ءبىر پەرنە، ءبىر تيەكپەن،
سايراسام قىزىل تىلمەن اسپاندايمىن، -
دەگەندەي، وسى دومبىراشىلىق ونەر ءسىزدىڭ ماماندىعىڭىز، جۇرەگىڭىزدىڭ قالاۋى دەپ ايتساق، قاتەلەسپەيمىز بە؟ ءوزىڭىز بۇل تۋرالى نە ايتار ەدىڭىز؟
جاۋاپ:
ەندى كوكەيدەگى كوپ ساۋالعا كەزەك بەرەيىك.
(وقۋشىلار تاراپىنان قوناققا سۇراقتار قويىلادى).
جان جولداس جاس كۇنىمنەن قايدا بارسام،
جانىما جۇرە المايمىن بايلاماسام.
داۋىسىما داۋىس قوسىپ اسەر بەرەدى،
جاڭعىرتىپ تاۋ مەن تاستى ايقايلاسام.
سىزدەن «داريعا، دومبىرامدى بەرشى ماعان» ءانىن ورىنداپ بەرۋىڭىزدى سۇرايمىز.
تۇڭعىش اسپاپ – قوبىز، كۇيشى قورقىت ەكەن.
ءبىز بىلەتىن كۇي اتاسى، ونىڭ كۇيلەرى تۋرالى نە بىلەمىز؟
1 – وقۋشى. كۇي اتاسى – قۇرمانعازى، «كىشكەنتاي» كۇيى تۋرالى مالىمەت،
4 – وقۋشى. «كىسەن اشقان» كۇيىنىڭ شىعۋ تاريحى
2 – وقۋشى. «قايران شەشەم» كۇيىنىڭ شىعۋ تاريحى
3 – وقۋشى. «بالدىرعان» كۇيىنىڭ شىعۋ تاريحى
5 – وقۋشى. «سارىارقا» كۇيىنىڭ شىعۋ تاريحىمەن تانىستىرادى.
قۇرمانعازىنىڭ «ەرتەڭ كەتەم» كۇيى.
ورىندايتىن________________
وزىنەن اسەم اۋەن قالىقتاعان،
قوس ىشەكتەن اققۋ كۇي شارىقتاعان.
ەسكى كوزدەن قالعان سەن مۇرا ەدىڭ،
ايالاپ ەرتەڭدەرگە الىپ بارام، - دەي وتىرا، كەشىمىزدى اياقتايمىز.
( قوناققا ەسكەرتكىش سىيلىق ۇسىنىلادى).
ماقساتى: دومبىرانىڭ شىعۋ تاريحى، التىن دومبىرا تۋرالى اڭىزبەن تانىستىرۋ، اسىل دومبىرانى قاستەرلەۋگە باۋلۋ؛ كەش قوناعى - دومبىراشى ۇستازدىڭ ونەر سالاسىنا كەلۋ جولىمەن تانىسۋ، كوكەيدەگى كوپ ساۋالعا جاۋاپ الۋ.
دومبىرام، دوسىم مەنىڭ كۇي اڭساعان،
ءوزىمدى، ءومىرىمدى كيام ساعان.
شاعىمدا شابىتتانعان، قيالداعان،
شاپاعىن، بار شاتتىعىن قۇيار ماعان، - دەپ اقىن م. ماقاتايەۆ جىرلاعانداي، بۇگىنگى «قازاعىمنىڭ ءۇنى سەنسىڭ، دومبىرا» اتتى كەزدەسۋ كەشىمىزگە قوش كەلدىڭىزدەر!
«دومبىرا تۋرالى باللادا» ءانى (جەكە ورىنداۋدا)
التىن دومبىرا جايلى اڭىز.
قاسيەتتى «دومبىرا» اتاۋىنىڭ شىعۋ تاريحى. (وقۋشىلار ءو. جانىبەكوۆتىڭ «ۋاقىت كەرۋەنى» كىتابىندا بەرىلگەن دەرەك بويىنشا تۇسىندىرەدى).
كۇي حالىقتىڭ ۇلتتىق سازىنا جاتا ما، كۇي دەگەن ۇلتتىق ۇعىمدى قالاي تۇسىنەمىز؟
كۇي – ادام سەزىمىن، پسيحولوگيالىق كۇيىن ءتۇرلى اسپاپتار ارقىلى سىرتقا شىعاراتىن حالىق مۇراسى. ونى شىعارۋشىنى كۇيشى، كومپوزيتور، ال جەتكىزۋشىنى ورىنداۋشى دەيدى. كۇي – ومونيمدەس ءسوز: كۇي – زاتتىق ۇعىم، كۇي – قيمىل ۇعىمى ماعىناسىن اتقاراتىن ءسوز.
سامال قاعىپ سىڭعىرلاپ شەرتىلگەندەي،
ءدۇبىردى ەستىپ بوز تارلان جەلپىنگەندەي.
كۇمبىرلەپ قوڭىر ءۇنىڭ ەستىلگەندە،
كوڭىلدىڭ قارا بۇلتى سەرپىلگەندەي.
حالىق كۇيى «كەڭەس». ورىندايتىن –
سىرى بار قاراتاۋداي قاتپارلانعان،
الاۋلاپ جالىن كۇيدەن تاستار جانعان.
«ءورت شالىپ دۇنيەنى كەتپەسىن!» دەپ
ەجەلدەن دومبىرا عوي ساقتاندىرعان.
ەندى مەنىڭ جولداسىم – جالعىز قوبىز،
سارنا، قوبىز، مۇڭ – زارلى شىعار لەبىز.
سەن جىلاساڭ، جىلارمىن مەن دە بىرگە
جان جىلاسا، جىلاماي قالا ما كوز؟!
كۇي بەلگىلى ءبىر وقيعاعا نەمەسە ادامنىڭ كوڭىل كۇيىنە بايلانىستى قازاق دالاسىن شارلايدى. ەندىگى ساتتە «اقساق قۇلان» كۇيىنىڭ شىعۋ تاريحىنا قۇلاق تۇرەيىك. (وقۋشى)
«دومبىراسىز ءسان قايدا؟» ءانى (حورمەن ايتىلادى).
شەرتەدى بۇل دومبىرا دالا سىرىن،
ايتادى جۇرەكتەگى بابا جىرىن.
كۇمبىرلەپ كۇي توگەدى شاناعىنان،
اياۋلى انامىزداي – جاناشىرىم.
زامان - اي» كۇيى. ورىندايتىن:
ءبىزدىڭ اتا – بابامىز سوزشەڭ بولىپ، وزگەنىڭ دە ۇتقىر جانە وتكىر ويىن ريزاشىلىقپەن قابىلداپ، ءسوز ءقادىرىن بىلگەن حالىق.
ەندەشە، ورتاعا بۇگىنگى قوناعىمىزدى شاقىرايىق.
دومبىرا قايدا بارسام تاستامايمىن،
انمەنەن سەنسىز ولەڭ باستامايمىن.
ەكى ىشەك، ون ءبىر پەرنە، ءبىر تيەكپەن،
سايراسام قىزىل تىلمەن اسپاندايمىن، -
دەگەندەي، وسى دومبىراشىلىق ونەر ءسىزدىڭ ماماندىعىڭىز، جۇرەگىڭىزدىڭ قالاۋى دەپ ايتساق، قاتەلەسپەيمىز بە؟ ءوزىڭىز بۇل تۋرالى نە ايتار ەدىڭىز؟
جاۋاپ:
ەندى كوكەيدەگى كوپ ساۋالعا كەزەك بەرەيىك.
(وقۋشىلار تاراپىنان قوناققا سۇراقتار قويىلادى).
جان جولداس جاس كۇنىمنەن قايدا بارسام،
جانىما جۇرە المايمىن بايلاماسام.
داۋىسىما داۋىس قوسىپ اسەر بەرەدى،
جاڭعىرتىپ تاۋ مەن تاستى ايقايلاسام.
سىزدەن «داريعا، دومبىرامدى بەرشى ماعان» ءانىن ورىنداپ بەرۋىڭىزدى سۇرايمىز.
تۇڭعىش اسپاپ – قوبىز، كۇيشى قورقىت ەكەن.
ءبىز بىلەتىن كۇي اتاسى، ونىڭ كۇيلەرى تۋرالى نە بىلەمىز؟
1 – وقۋشى. كۇي اتاسى – قۇرمانعازى، «كىشكەنتاي» كۇيى تۋرالى مالىمەت،
4 – وقۋشى. «كىسەن اشقان» كۇيىنىڭ شىعۋ تاريحى
2 – وقۋشى. «قايران شەشەم» كۇيىنىڭ شىعۋ تاريحى
3 – وقۋشى. «بالدىرعان» كۇيىنىڭ شىعۋ تاريحى
5 – وقۋشى. «سارىارقا» كۇيىنىڭ شىعۋ تاريحىمەن تانىستىرادى.
قۇرمانعازىنىڭ «ەرتەڭ كەتەم» كۇيى.
ورىندايتىن________________
وزىنەن اسەم اۋەن قالىقتاعان،
قوس ىشەكتەن اققۋ كۇي شارىقتاعان.
ەسكى كوزدەن قالعان سەن مۇرا ەدىڭ،
ايالاپ ەرتەڭدەرگە الىپ بارام، - دەي وتىرا، كەشىمىزدى اياقتايمىز.
( قوناققا ەسكەرتكىش سىيلىق ۇسىنىلادى).
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: احمەت ياساۋي ءومىرى، شىعارماشىلىعى
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ساننىڭ كۋبى. ساننىڭ ءۇشىنشى دارەجەسى
