قازاق ويۋ - ورنەگىنىڭ دامۋ تاريحى
مازمۇنى:
اننوتاسيا
كىرىسپە
قازاق ويۋ - ورنەگىنىڭ دامۋ تاريحى
ويۋ - ورنەك تۇرلەرى
ويۋ - ورنەكتىڭ ءمان - ماعىناسى
قورىتىندى
قولدانىلعان ادەبيەتتەر
كىرىسپە
ويۋ ويعاننىڭ ويى ۇشقىر
حالىق دانالىعى
قازاق ويۋ - ورنەگى - عاسىرلار بويى دامىپ كەلە جاتقان ونەر تۋىندىسى. حالقىمىزدىڭ قاي قولونەر سالاسىن الساق تا، ويۋ - ورنەكتەر وزىندىك ەرەكشەلىگىن ساقتاي وتىرىپ، بەلگىلى ءبىر تارتىپپەن ورنالاسقانىن كورەمىز. ويۋلاردىڭ ەجەلدەن كەلە جاتقان نۇسقالارىندا ەلەمەنتتەر قۇستىڭ، گۇلدىڭ، جانۋارلاردىڭ ءتۇرىن تۇسپالداپ تۇراتىنى بەلگىلى. كۇنى بۇگىنگە دەيىن ۇلتپەن بىرگە جاساپ كەلە جاتقان ويۋ - ورنەكتەردىڭ ءمان - ماعىناسىن، تۇرلەرىن، ولاردىڭ اتاۋلارىن بۇگىنگى ۇرپاق بىلە بەرمەيدى. مىنە، سوندىقتان جاس ۇرپاقتىڭ ەسىندە ءجۇرسىن دەپ، مەن قازاقتىڭ ويۋ - ورنەگىن عىلىمي جۇمىس ەتىپ الدىم.
ويۋ دەگەنىمىز - ورنەكتىڭ ءبىر ءتۇرى. قازاقتىڭ ويۋ جانە ورنەك دەگەن قوس ءسوزى بىرىگە كەلىپ، لاتىنشا ورنامەنت دەگەن ۇعىمدى بىلدىرەدى. ونىڭ ماعىناسى ساندەۋ، اسەمدەۋ، دەگەندى بىلدىرەدى. وسى ساندەۋ، اسەمدەۋدىڭ ءبىر ءتۇرى، ياعني حايۋانات، جان - جانۋار جانە وسىمدىك بەلگىلەرى مەن مۇشەلەرى. گەومەتريالىق فيگۋرالار ىسپەتتەس ەلەمەنتتەردىڭ ۇنەمى ىرعاقتى قايتالانىپ، سيممەتريالى ورنالاسقان ءورىسى مەن قۇرىلىمىن ويۋ دەپ اتايمىز. ويۋ بەلگىلى ءبىر زاتتى ويۋ (تاس، تەمىر، اعاش)، كەسۋ (اعاش، سۇيەك)، ءتىلۋ (بىلعارى، تەرى)، قيۋ (قاعاز، ماتا) تاسىلدەرى ارقىلى جۇزەگە اسادى. ويىلعان، كەسىلگەن، تىلىنگەن، قيىلعان ويۋدى ەكىنشى ءبىر زاتقا كىرىكتىرىپ، جىمداستىرىپ، جاپسىرىپ، جەلىمدەپ اشەكەيلەيدى. ويۋ كۇندەلىكتى تۇرمىستا ءۇي جيھازدارى - سىرماق، تەكەمەت، كورپەشە، ساندىق، كەبەجە، جۇكاياق بەتتەرىن، كيىم - كەشەكتەردى، قابىرعالاردى ت. ب. بەزەندىرۋدە قولدانىلادى.
بۇل عىلىمي نەگىزگى جوبانىڭ نەگىزگى ماقساتى - ويۋ - ورنەكتەردىڭ تۇرلەرىن انىقتاي وتىرىپ، تاريحىن ءبىلۋ، ءويۋ - ورنەكتەردىڭ اتاۋلارىن انىقتاۋ، ومىردە پايدالانىلۋى تۋرالى ماعلۇمات بەرىپ، ۇسىنىستار جاساۋ.
قازاقتىڭ ويۋ - ورنەگىنىڭ دامۋ تاريحى
قازاقتىڭ ويۋ - ورنەگىنىڭ وزىنە ءتان دامۋ جولى مەن تاريحى بار. ول تاريح سوناۋ كونە زامانداردان، ساق، اندرونوۆ مادەنيەتىنەن باستالادى. تاريحي - عىلىمي دەرەكتەرگە جۇگىنسەك، قازاق حالقىنىڭ ويۋ - ورنەك ونەرى ەجەلگى زامانداردان باستاۋ الىپ، قازاق جەرىن مەكەن ەتكەن كوشپەلى تايپالار ونەرىنىڭ ىقپال اسەرىمەن سان عاسىرلار بويى قالىپتاسىپ، وزىنە ءتان بەلگىلى ءبىر جۇيەگە كەلگەنىنەن بىلەمىز. بۇعان دالەل قازاقتىڭ العاشقى ويۋ - ورنەك ۇلگىلەرىنەن اندرونوۆ، ساق، عۇن، ءۇيسىن مادەني مۇرالارى.
ويۋ سوناۋ زاماننان ۇرپاقتان ۇرپاققا اۋىسىپ بۇگىنگە جەتكەن. عالىمداردىڭ زەرتتەۋلەرىنە سۇيەنسەك، بۇل ونەر بىزگە ەجەلگى كوشپەندىلەردەن جەتكەن. بۇعان دالەل اندرونوۆ مادەنيەتىندە سازبالشىقتان ورنەكتەلىپ جاسالعان قۇمىرا.
ەجەلگى عالىمدار گەرودوت، سترابونداردىڭ ايتۋىنشا، ساقتار مەن ماسساگەتتەر كيىمدەرىنىڭ وزىندىك ءبىر ەرەكشەلكتەرى بولعان. تاقيانىڭ نەمەسە بورىكتىڭ توبەسى ۇشكىر بولىپ كەلەدى، سوناۋ ەرتە زاماننىڭ ەتىكتى بىلعارىدان، ال سىرت كيىمدەرىنە ويۋ - ورنەكتىڭ ورنىنا اڭنىڭ، قۇستىڭ شىنايى بەينەلەرىن سالدىرعان، جىلتىراۋىق باستىرمالار تاققان. گەرودوتتىڭ جازۋى بويىنشا، ساقتار نايزالارىنىڭ، ساداقتارىنىڭ ۇشىن، قىلىشتارىن، باس كيىمدەرى مەن جالپاق بەلبەۋلەرىن التىن مەن مىستان جاساعان.
اننوتاسيا
كىرىسپە
قازاق ويۋ - ورنەگىنىڭ دامۋ تاريحى
ويۋ - ورنەك تۇرلەرى
ويۋ - ورنەكتىڭ ءمان - ماعىناسى
قورىتىندى
قولدانىلعان ادەبيەتتەر
كىرىسپە
ويۋ ويعاننىڭ ويى ۇشقىر
حالىق دانالىعى
قازاق ويۋ - ورنەگى - عاسىرلار بويى دامىپ كەلە جاتقان ونەر تۋىندىسى. حالقىمىزدىڭ قاي قولونەر سالاسىن الساق تا، ويۋ - ورنەكتەر وزىندىك ەرەكشەلىگىن ساقتاي وتىرىپ، بەلگىلى ءبىر تارتىپپەن ورنالاسقانىن كورەمىز. ويۋلاردىڭ ەجەلدەن كەلە جاتقان نۇسقالارىندا ەلەمەنتتەر قۇستىڭ، گۇلدىڭ، جانۋارلاردىڭ ءتۇرىن تۇسپالداپ تۇراتىنى بەلگىلى. كۇنى بۇگىنگە دەيىن ۇلتپەن بىرگە جاساپ كەلە جاتقان ويۋ - ورنەكتەردىڭ ءمان - ماعىناسىن، تۇرلەرىن، ولاردىڭ اتاۋلارىن بۇگىنگى ۇرپاق بىلە بەرمەيدى. مىنە، سوندىقتان جاس ۇرپاقتىڭ ەسىندە ءجۇرسىن دەپ، مەن قازاقتىڭ ويۋ - ورنەگىن عىلىمي جۇمىس ەتىپ الدىم.
ويۋ دەگەنىمىز - ورنەكتىڭ ءبىر ءتۇرى. قازاقتىڭ ويۋ جانە ورنەك دەگەن قوس ءسوزى بىرىگە كەلىپ، لاتىنشا ورنامەنت دەگەن ۇعىمدى بىلدىرەدى. ونىڭ ماعىناسى ساندەۋ، اسەمدەۋ، دەگەندى بىلدىرەدى. وسى ساندەۋ، اسەمدەۋدىڭ ءبىر ءتۇرى، ياعني حايۋانات، جان - جانۋار جانە وسىمدىك بەلگىلەرى مەن مۇشەلەرى. گەومەتريالىق فيگۋرالار ىسپەتتەس ەلەمەنتتەردىڭ ۇنەمى ىرعاقتى قايتالانىپ، سيممەتريالى ورنالاسقان ءورىسى مەن قۇرىلىمىن ويۋ دەپ اتايمىز. ويۋ بەلگىلى ءبىر زاتتى ويۋ (تاس، تەمىر، اعاش)، كەسۋ (اعاش، سۇيەك)، ءتىلۋ (بىلعارى، تەرى)، قيۋ (قاعاز، ماتا) تاسىلدەرى ارقىلى جۇزەگە اسادى. ويىلعان، كەسىلگەن، تىلىنگەن، قيىلعان ويۋدى ەكىنشى ءبىر زاتقا كىرىكتىرىپ، جىمداستىرىپ، جاپسىرىپ، جەلىمدەپ اشەكەيلەيدى. ويۋ كۇندەلىكتى تۇرمىستا ءۇي جيھازدارى - سىرماق، تەكەمەت، كورپەشە، ساندىق، كەبەجە، جۇكاياق بەتتەرىن، كيىم - كەشەكتەردى، قابىرعالاردى ت. ب. بەزەندىرۋدە قولدانىلادى.
بۇل عىلىمي نەگىزگى جوبانىڭ نەگىزگى ماقساتى - ويۋ - ورنەكتەردىڭ تۇرلەرىن انىقتاي وتىرىپ، تاريحىن ءبىلۋ، ءويۋ - ورنەكتەردىڭ اتاۋلارىن انىقتاۋ، ومىردە پايدالانىلۋى تۋرالى ماعلۇمات بەرىپ، ۇسىنىستار جاساۋ.
قازاقتىڭ ويۋ - ورنەگىنىڭ دامۋ تاريحى
قازاقتىڭ ويۋ - ورنەگىنىڭ وزىنە ءتان دامۋ جولى مەن تاريحى بار. ول تاريح سوناۋ كونە زامانداردان، ساق، اندرونوۆ مادەنيەتىنەن باستالادى. تاريحي - عىلىمي دەرەكتەرگە جۇگىنسەك، قازاق حالقىنىڭ ويۋ - ورنەك ونەرى ەجەلگى زامانداردان باستاۋ الىپ، قازاق جەرىن مەكەن ەتكەن كوشپەلى تايپالار ونەرىنىڭ ىقپال اسەرىمەن سان عاسىرلار بويى قالىپتاسىپ، وزىنە ءتان بەلگىلى ءبىر جۇيەگە كەلگەنىنەن بىلەمىز. بۇعان دالەل قازاقتىڭ العاشقى ويۋ - ورنەك ۇلگىلەرىنەن اندرونوۆ، ساق، عۇن، ءۇيسىن مادەني مۇرالارى.
ويۋ سوناۋ زاماننان ۇرپاقتان ۇرپاققا اۋىسىپ بۇگىنگە جەتكەن. عالىمداردىڭ زەرتتەۋلەرىنە سۇيەنسەك، بۇل ونەر بىزگە ەجەلگى كوشپەندىلەردەن جەتكەن. بۇعان دالەل اندرونوۆ مادەنيەتىندە سازبالشىقتان ورنەكتەلىپ جاسالعان قۇمىرا.
ەجەلگى عالىمدار گەرودوت، سترابونداردىڭ ايتۋىنشا، ساقتار مەن ماسساگەتتەر كيىمدەرىنىڭ وزىندىك ءبىر ەرەكشەلكتەرى بولعان. تاقيانىڭ نەمەسە بورىكتىڭ توبەسى ۇشكىر بولىپ كەلەدى، سوناۋ ەرتە زاماننىڭ ەتىكتى بىلعارىدان، ال سىرت كيىمدەرىنە ويۋ - ورنەكتىڭ ورنىنا اڭنىڭ، قۇستىڭ شىنايى بەينەلەرىن سالدىرعان، جىلتىراۋىق باستىرمالار تاققان. گەرودوتتىڭ جازۋى بويىنشا، ساقتار نايزالارىنىڭ، ساداقتارىنىڭ ۇشىن، قىلىشتارىن، باس كيىمدەرى مەن جالپاق بەلبەۋلەرىن التىن مەن مىستان جاساعان.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ ماقساتى: بىلىمدىلىك - مەملەكەتتىك ءتىلدى قۇرمەتتەۋ، قازاق ءتىلىنىڭ مارتەبەسىن كوتەرۋ، تىلىمىزگە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىمىزدى تۋدىرۋ؛ دامىتۋشىلىق - وقۋشىلاردىڭ بىلىمگە دەگەن قۇشتارلىعىن ارتتىرۋ،...
