قازاق حاندىعى - ۇلت تاريحى (ەسسە)
قازاق حاندىعى - ۇلت تاريحى (ەسسە)
قازاق حاندىعىنىڭ قۇرىلۋى – قازاقستان تاريحىنداعى اسا ماڭىزدى وقيعالاردىڭ ءبىرى. سول كەزدە باستالعان ەتنيكالىق دامۋلاردى قازىرگى ۋاقىتتا ۇلتتىق دەڭگەيگە جەتكىزىپ، قازاق حالقىنىڭ ۇلت بولىپ قالىپتاسۋىنا ىقپالىن تيگىزىپ، قازاقستان رەسپۋبليكاسى دەپ اتالاتىن جاڭا مەملەكەتتىڭ قۇرىلۋىنا نەگىز بولدى.
ەلباسىمىز ن. ءا. نازاربايەۆ: «قازاقتىڭ بۇكىل تاريحى – بىرىگۋ تاريحى، تۇتاستانۋ تاريحى. قازاق تەك بىرىگۋ، بىرلەسۋ جولىندا كەلە جاتقان حالىق» دەپ اتاپ كورسەتكەن بولاتىن. قازاق حالقىنىڭ تاريحي تامىرى تەرەڭدە جاتىر. ءبىز – ورتا ازياداعى ەجەلدەن كەلە جاتقان مەملەكەتتەردىڭ ءبىرىمىز. قازاق حاندىعى – ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ ءتۇپ - عۇمىرى. تاۋەلسىز قازاقستان حالقىمىزدىڭ ازاتتىق جولىنداعى سان عاسىرلىق ارمانى.
قازاق حاندىعى – بۇگىنگى قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەن كورشى ايماقتاردىڭ تەرريتورياسىندا 1465 - 1847جىلدار ارالىعىندا ءومىر سۇرگەن مەملەكەت. تاريحقا سۇيەنەتىن بولساق، تۇڭعىش حانى – كەرەي، سوڭعى حانى – كەنەسارى قاسىم ۇلى بولىپ سانالادى. قازاق حاندىعىنىڭ قۇرىلۋ تاريحىنا توقتالا كەتەيىك.
1457 جىلى ءابىلقايىر حان سىعاناق تۇبىندە قالماقتاردان جەڭىلگەننەن كەيىن، كەرەي مەن جانىبەك سۇلتاندار قول استىنداعى رۋ - تايپالارىمەن شۋ وڭىرىنە كەلىپ قونىستانىپ، قازاق حاندىعىنىڭ نەگىزىن قالاعان. مۇحاممەد حايدار ءدۋلاتيدىڭ «تاريح ي راشيدي» كىتابىندا قازاق حاندىعىنىڭ قۇرىلعان جەرى – شۋ مەن تالاس ءوڭىرى دەپ ايتىلادى. ءابىلقايىر حانعا نارازى سۇلتان، امىرلەر، رۋ - تايپا باسشىلارى كەرەي مەن جانىبەككە كەلىپ قوسىلادى. از ۋاقىتتىڭ ىشىندە حالىقتىڭ سانى 200 مىڭنان اسىپ تۇسەدى.
قازاق حاندىعىنىڭ قۇرىلۋىن وسىعان دەيىن بۇكىل قازاقستان اۋماعىندا بولعان الەۋمەتتىك - ەكونوميكالىق جانە ەتنو - ساياسي پروسەسستەردىڭ زاڭدى قورىتىندىسى دەپ ساناۋعا بولادى. XV عاسىردىڭ 60 جىلدارى قازاق حاندارى قارسىلاستارىن تىقسىرا وتىرىپ، باتىس جەتىسۋدى مەكەندەدى.
XVI - XVII عاسىرلاردا قازاق حاندىعى نىعايىپ، شەكارالارى كەڭەيە ءتۇستى. ورتا ازيا، استراحان، قازان، ءسىبىر حاندىقتارىمەن، رەسەيمەن تىعىز بايلانىس ورناتتى.
ۇلان بايتاق ەلىمىزگە، جەرىمىزگە جان - جاقتان كوز تىگىپ، ويران سالۋشىلار كوبەيدى. ەڭ قاتەرلىسى XVI - XVIII عاسىرلاردا جوڭعارلاردىڭ شاپقىنشىلىعى بولدى. ايگىلى تولە، قازىبەك، ايتەكە بيلەردىڭ ۇيىتقى بولۋىمەن قانجىعالى بوگەنباي، قاراكەرەي قابانباي، شاپىراشتى ناۋرىزباي، بايان باتىر سەكىلدى كوپتەگەن باتىرلار ابىلاي حاننىڭ اق تۋىنىڭ استىنا بىرىگىپ، جوڭعار شاپقىنشىلىعىنان قازاق جەرىن تولىق ازات ەتتى. XVIII عاسىردا قازاق حاندىعىنىڭ تاۋەلسىزدىگىنە قاتەر توندىرگەن تەك قانا جوڭعار حاندىعى عانا بولعان جوق. وڭتۇستىكتەن حيۋا، قوقان، بۇحارا حاندىقتارى، باتىس پەن سولتۇستىگىندە قالماقتار، باشقۇرتتار، ورىس كازاكتارى ۇنەمى شاپقىنشىلىق جاساۋمەن بولدى.
قازاق حالقىن امان الىپ قالۋ ءۇشىن وسىنداي قيىن كەزدە ءابىلقايىر حان باستاعان قازاق سۇلتاندارى، بيلەرى مەن باتىرلارى رەسەي يمپەرياسىنىڭ قۇرامىنا كىرە باستادى. ءسويتىپ، قازاق حالقى تاۋەلسىزدىگىنەن ايىرىلا باستادى.
«جانسۇگىروۆ اتىنداعى ورتا مەكتەبى»
كوممۋنالدىق مەملەكەتتىك مەكەمەسى
ورىنداعان: تاريح ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى: ج. ت. دەمەسينوۆا
قازاق حاندىعى - ۇلت تاريحى (ەسسە). جۇكتەۋ
قازاق حاندىعىنىڭ قۇرىلۋى – قازاقستان تاريحىنداعى اسا ماڭىزدى وقيعالاردىڭ ءبىرى. سول كەزدە باستالعان ەتنيكالىق دامۋلاردى قازىرگى ۋاقىتتا ۇلتتىق دەڭگەيگە جەتكىزىپ، قازاق حالقىنىڭ ۇلت بولىپ قالىپتاسۋىنا ىقپالىن تيگىزىپ، قازاقستان رەسپۋبليكاسى دەپ اتالاتىن جاڭا مەملەكەتتىڭ قۇرىلۋىنا نەگىز بولدى.
ەلباسىمىز ن. ءا. نازاربايەۆ: «قازاقتىڭ بۇكىل تاريحى – بىرىگۋ تاريحى، تۇتاستانۋ تاريحى. قازاق تەك بىرىگۋ، بىرلەسۋ جولىندا كەلە جاتقان حالىق» دەپ اتاپ كورسەتكەن بولاتىن. قازاق حالقىنىڭ تاريحي تامىرى تەرەڭدە جاتىر. ءبىز – ورتا ازياداعى ەجەلدەن كەلە جاتقان مەملەكەتتەردىڭ ءبىرىمىز. قازاق حاندىعى – ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ ءتۇپ - عۇمىرى. تاۋەلسىز قازاقستان حالقىمىزدىڭ ازاتتىق جولىنداعى سان عاسىرلىق ارمانى.
قازاق حاندىعى – بۇگىنگى قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەن كورشى ايماقتاردىڭ تەرريتورياسىندا 1465 - 1847جىلدار ارالىعىندا ءومىر سۇرگەن مەملەكەت. تاريحقا سۇيەنەتىن بولساق، تۇڭعىش حانى – كەرەي، سوڭعى حانى – كەنەسارى قاسىم ۇلى بولىپ سانالادى. قازاق حاندىعىنىڭ قۇرىلۋ تاريحىنا توقتالا كەتەيىك.
1457 جىلى ءابىلقايىر حان سىعاناق تۇبىندە قالماقتاردان جەڭىلگەننەن كەيىن، كەرەي مەن جانىبەك سۇلتاندار قول استىنداعى رۋ - تايپالارىمەن شۋ وڭىرىنە كەلىپ قونىستانىپ، قازاق حاندىعىنىڭ نەگىزىن قالاعان. مۇحاممەد حايدار ءدۋلاتيدىڭ «تاريح ي راشيدي» كىتابىندا قازاق حاندىعىنىڭ قۇرىلعان جەرى – شۋ مەن تالاس ءوڭىرى دەپ ايتىلادى. ءابىلقايىر حانعا نارازى سۇلتان، امىرلەر، رۋ - تايپا باسشىلارى كەرەي مەن جانىبەككە كەلىپ قوسىلادى. از ۋاقىتتىڭ ىشىندە حالىقتىڭ سانى 200 مىڭنان اسىپ تۇسەدى.
قازاق حاندىعىنىڭ قۇرىلۋىن وسىعان دەيىن بۇكىل قازاقستان اۋماعىندا بولعان الەۋمەتتىك - ەكونوميكالىق جانە ەتنو - ساياسي پروسەسستەردىڭ زاڭدى قورىتىندىسى دەپ ساناۋعا بولادى. XV عاسىردىڭ 60 جىلدارى قازاق حاندارى قارسىلاستارىن تىقسىرا وتىرىپ، باتىس جەتىسۋدى مەكەندەدى.
XVI - XVII عاسىرلاردا قازاق حاندىعى نىعايىپ، شەكارالارى كەڭەيە ءتۇستى. ورتا ازيا، استراحان، قازان، ءسىبىر حاندىقتارىمەن، رەسەيمەن تىعىز بايلانىس ورناتتى.
ۇلان بايتاق ەلىمىزگە، جەرىمىزگە جان - جاقتان كوز تىگىپ، ويران سالۋشىلار كوبەيدى. ەڭ قاتەرلىسى XVI - XVIII عاسىرلاردا جوڭعارلاردىڭ شاپقىنشىلىعى بولدى. ايگىلى تولە، قازىبەك، ايتەكە بيلەردىڭ ۇيىتقى بولۋىمەن قانجىعالى بوگەنباي، قاراكەرەي قابانباي، شاپىراشتى ناۋرىزباي، بايان باتىر سەكىلدى كوپتەگەن باتىرلار ابىلاي حاننىڭ اق تۋىنىڭ استىنا بىرىگىپ، جوڭعار شاپقىنشىلىعىنان قازاق جەرىن تولىق ازات ەتتى. XVIII عاسىردا قازاق حاندىعىنىڭ تاۋەلسىزدىگىنە قاتەر توندىرگەن تەك قانا جوڭعار حاندىعى عانا بولعان جوق. وڭتۇستىكتەن حيۋا، قوقان، بۇحارا حاندىقتارى، باتىس پەن سولتۇستىگىندە قالماقتار، باشقۇرتتار، ورىس كازاكتارى ۇنەمى شاپقىنشىلىق جاساۋمەن بولدى.
قازاق حالقىن امان الىپ قالۋ ءۇشىن وسىنداي قيىن كەزدە ءابىلقايىر حان باستاعان قازاق سۇلتاندارى، بيلەرى مەن باتىرلارى رەسەي يمپەرياسىنىڭ قۇرامىنا كىرە باستادى. ءسويتىپ، قازاق حالقى تاۋەلسىزدىگىنەن ايىرىلا باستادى.
«جانسۇگىروۆ اتىنداعى ورتا مەكتەبى»
كوممۋنالدىق مەملەكەتتىك مەكەمەسى
ورىنداعان: تاريح ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى: ج. ت. دەمەسينوۆا
قازاق حاندىعى - ۇلت تاريحى (ەسسە). جۇكتەۋ
You Might Also Like
