InfoHub Logo

قىزىلوردا قالاسى،
تالدىارال ەلدى مەكەنى №215 ورتا مەكتەبىنىڭ
گەوگرافيا ءپانى ءمۇعالىمى نۇرىمبايەۆا اقمارال
اشىق ساباق

تاقىرىبى: قازاقستان اۋماعىنداعى جاۋىن-شاشىننىڭ تارالۋى.
ماقساتى: وقۋشىلارعا جاۋىن-شاشىننىڭ تارالۋى تۋرالى ماعلۇماتتارىن تولىقتىرۋ.
بىلىمدىلىك: ماعلۇماتتاردى كەڭەيتىلگەن كولەمدە ايقىنداۋ.
دامىتۋشىلىق: جالپى وزىندىك ماتەريالدار ينتەرنەت جۋرنال ماتەريالدارىنان پايدالانۋ.
تاربيەلىك: جاۋىن-شاشىننىڭ ماڭىزدىلىعى، ماقال-ماتەلدەر ايتۋ.
ساباق ءتۇرى: ارالاس
ءادىسى: سۇحبات، اڭگىمە
كورنەكىلىگى: كارتا، اتلاس، كونتۋر كارتالار.
ساباقتىڭ بارىسى:
I. ۇيىمداستىرۋ.
وقۋشىلاردى تۇگەندەۋ، وقۋ قۇرالدارىن تەكسەرۋ.
II. وتكەن ساباقتى سۇراۋ، باعالاۋ، پىسىقتاۋ.
III. جاڭا ساباقتى مەڭگەرتۋ.
IV. قورىتىندىلاۋ.
V. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ.
قازاقستاننىڭ جاۋىن-شاشىننىڭ تارالۋى كوپ جانە از ايماقتاردى كارتاعا ءتۇسىرۋ.
جاڭا تاقىرىپ: قازاقستان اۋماعىندا جاۋىن-شاشىننىڭ تارالۋى.
جوسپارى
1. جاۋىن-شاشىننىڭ تۇرلەرى.
2. قازاقستاندا جاۋىن-شاشىننىڭ تارالۋى.

اتموسفەرادان سۇيىق نەمەسە قاتتى كۇيدە تۇسەتىن سۋدىڭ ءتۇرىن جاۋىن-شاشىن دەپ اتايمىز. جاۋىن-شاشىننىڭ مىناداي تۇرلەرى بار:
1. جاڭبىر
- كادىمگى جاڭبىر
- نوسەرلى
- سۋدىڭ قاتتى تۇردە ءتۇسۋى
2. قار
- اق ۇلپا، جەڭىل
- تابيعي
- جاساندى
3. بۇرشاق
- اق ءتۇيىر
- جىلى مەزگىلدەردە جاۋادى
- بۇداق بۇلتتاردان جاۋادى
4. قىراۋ
- اق جۇقا اق تۇيىرشىكتەر
- تاڭەرتەڭ سۋىق كەزدە تۇسەدى
نايزاعاي. رەسپۋبليكا جەرىندە نايزاعاي قۇبىلىسىنىڭ تارالۋى جىلدىڭ جىلى ماۋسىمىنداعى جاۋىن-شاشىننىڭ گەوگرافيالىق تارالۋىنا تىعىز بايلانىستى. قازاقستاننىڭ سولتۇستىگىندە وڭتۇستىگىنە قاراعاندا نايزاعاي جيىرەك جارقىرايدى. نايزاعاي ىلە الاتاۋى، جوڭعار الاتاۋى جانە التاي تاۋلارىندا كوكتكم، كۇز ايلارىندا بىرنەشە دۇركىن بايقالادى. كاسپيي، ارال تەڭىزدەرى مەن بالقاش ماڭىندا بۇل قۇبىلىس سيرەك بولادى. ءشول جانە شولەيت زونالاردا نايزاعاي تەك كوكتەم كەزىندە جارقىلدايدى.
بۇرشاق. رەسپۋبليكا جەرىندە جىل بويىندا 1-3 رەت، تاۋلى اۋدانداردا 5-6 رەت جاۋادى. بۇرشاق كوبىنەسە جىلى مەزگىلدەردە جاۋادى.
تۇمان. ىلە الاتاۋى مەن مۇعالجار تاۋى، ول جەرلەردە جىلىنا 70-100 كۇنگە دەيىن تۇمان تۇسەدى. تۇماندى كۇندەر نەگىزىندە سالقىن كەزدەردە بولادى.
كوكتايعاق. وڭتۇستىك ايماقتاردا (سىرداريا، جايىق-جەم الاپتارىندا) كوك مۇزدىڭ قالىڭدىعى 10-15مم جەتەدى، ال ۇلىتاۋ، قاراتاۋ باۋرايىندا 20مم-گە جەتىپ، مال شارۋاشىلىعىنا قولايسىز جاعدايلار تۋعىزادى.
بوران. بوراننىڭ كوپ بولىپ تۇراتىن جەرلەرى - سولتۇستىك بولىگىندە، كەيبىر جىلدارى 30-50 كۇن بوراندى بولىپ تۇرادى.
جاڭبىر - قاباتتى جاڭبىرلى (اق جاڭبىرلى) جانە بۋدان جاڭبىرلى (نوسەر نەمەسە نوسەرلى) بۇلتتاردان ديامەترى 0، 5-0، 7مم-لىك تامشى تۇرىندە جاۋاتىن اتموسفەرالىق جاۋىن-شاشىننىڭ نەگىزگى ءتۇرى.
جەل. اتموسفەرالىق قىسىمنىڭ بىركەلكى تارالماۋىنان جانە جوعارعى قىسىمنىڭ تومەنگى قىسىمعا قاراي اعىلۋىنان تۋىندايدى.
مۇز-قاتتى كۇيدەگى سۋ. اتموسفەرالىق سۋلىق سۋدىڭ بەتىندە جانە ءارتۇرلى تەرەڭدىگىندە تۇزىلەتىن، جەر استى جانە مۇزدىقتى دەپ بولەدى.
قىراۋ-مۇز كريستالدارىنىڭ اركەلكى جۇقا قاباتى توپىراقتىڭ، ءشوپتىڭ، قار جامىلعىسىنىڭ جانە زاتتاردىڭ بەتىندە اۋانىڭ تەرىس تەمپەراتۋراعا دەيىن رادياسيالىق سۋىنۋىنىڭ ناتيجەسىندە اۋاداعى سۋ بۋىنىڭ سۋبليماسيالىق جولمەن تۇزىلەدى.

بەكىتۋ سۇراقتارى:
1. باتامەن ەل كوگەرەدى،
.............
2. .........سۇراۋى بار.
3. بۇل تاۋلى ولكە قازاقستانداعى ەڭ قار كوپ تۇسەتىن ايماق. قىتايشادان اۋدارىلعاندا «التىن» دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى. بۇل قايسى تاۋ تۋرالى ايتىلىپ تۇر؟
4. ەڭ كوپ جاڭبىر جاۋاتىن جەر دۇنيە جۇزىندەگى اۋماعى گەومەتريالىق فيگۋرا ءۇشبۇرىشقا ۇقسايتىن تۇبەكتە ورنالاسقان. بۇل قايسى تۇبەك جانە قاي جەر؟
5. «تۇماندى ەل» دەپ اتالاتىن مەملەكەت؟
6. جاۋىن-شاشىننىڭ ەڭ از جاۋاتىن مەملەكەت استاناسى؟...
7. ۇنەمى بۇل سۋدىڭ كورىنىسى قاتتى...
8. سۋ جانادى، ەنەرگيا اجىراتادى...
9. سۋدىڭ بۋلى كورىنىسى....
10. قاي كليماتتىق بەلدەۋدە جاۋىن-شاشىن مول جاۋادى؟...
ۇيگە تاپسىرما: §24 جاۋىن-شاشىن كارتاسىنان جاۋىن-شاشىن كوپ تۇسەتىن جانە از تۇسەتىن ايماقتاردى تابىڭدار.