شي توقۋ ونەرى
قىزىلوردا قالاسى،
№197 قازاق ورتا مەكتەبىنىڭ تەحنولوگيا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى:
ءالجانوۆا روزا زەينۋللا قىزى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: شي توقۋ ونەرى
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا شي توقۋ ونەرى، توقىلۋى مەن وڭدەلۋى تۋرالى تولىق ماعلۇمات بەرۋ؛
دامىتۋشىلىق: تەوريالىق بىلىمدەرىن ساراماندىق جۇمىستا پايدالانا ءبىلۋ، وقۋشىلاردى ءوز بەتىنشە ىزدەنۋگە داعدىلاندىرۋ، ولاردىڭ ءوي-ورىسىن دامىتۋ؛
تاربيەلىك: ءوز قولىمەن اسەم بۇيىم جاساۋعا، ۇقىپتىلىققا، ەڭبەكسۇيگىشتىككە، ىسكەرلىككە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس
ساباقتىڭ ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، سۇراق-جاۋاپ، ءوز بەتىنشە ساراماندىق جۇمىس.
ساباقتىق كورنەكىلىگى: دايىن شي تۇرلەرى.
ءپانارالىق بايلانىس: سىزۋ، بەينەلەۋ ونەرى، تاريح، بيولوگيا.
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
• وقۋشىلارمەن سالەمدەسەمىن؛
• وقۋشىلاردى تۇگەندەيمىن؛
• وقۋشىلاردىڭ قۇرال – جابدىقتارىن تۇگەندەۋ؛
• وقۋشىلاردىڭ زەيىندەرىن ساباققا اۋدارتۋ.
II. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ.
وتكەن تاقىرىپتى قايتالاي وتىرىپ، وقۋشىلارعا تاقىرىپ بويىنشا سۇراقتار قويۋ.
III. جاڭا ساباق.
شي توقۋ (وراۋ)— بۇرىن جانە قازىرگى كەزدە قازاق حالقى مەن ورتا ازيا حالىقتارى اراسىندا كەڭىنەن تاراعان ونەر. كۇندەلىكتى تۇرمىس پەن شارۋاشىلىق قاجەتى ءۇشىن توقىلعان شي قازىرگە دەيىن كەڭىنەن پايدالانىپ كەلەدى. ونى كيىز ءۇيدىڭ قۇرامداس ءبىر بولىگى رەتىندە كەرەگە سىرتىنا تۇتۋعا، سونداي-اق ءۇي ىشىندەگى ىدىس-اياق، وشاق باسىن قورشاي قويۋعا، كيىز ءۇيدىڭ ەسىگىنە ۇستاۋعا، ءار ءتۇرلى ءۇي شارۋاشىلىق مۇددەسىنە (ماسەلەن، كيىز باسۋ جۇمىستارىنا، جايۋلى كيىز-سىرماقتىڭ استى ىلعال تارتىپ، بۇلىنبەۋى ءۇشىن سولاردىڭ استىنا توسەۋگە، سونىمەن بىرگە قۇرت جايۋ، تارى ءسۇزۋ ت. ب. ) كەڭىنەن پايدالانىلادى.
قازاق حالقىنىڭ قولونەرى سالاسىندا شي توقۋ، وعان بويالعان ءتۇرلى-تۇستى ءجۇن وراپ، ورنەكتەپ بەزەندىرۋ ءىسى عاسىرلار بويى قالىپتاسىپ كەلە جاتقان ۇلتتىق ونەرى بولىپ تابىلادى. شي سىرت كورىنىسىنە قاراي: اق شي، وراۋلى شي، شىم شي بولىپ ءۇش توپقا بولىنەدى. ولاردىڭ ءارقايسىسى ءوز ورنىمەن ءار ءتۇرلى ماقساتقا پايدالانىلادى. اتاپ ايتقاندا، قابىعىنان تازارتىلعان اڭ شي ءدى كوبىنەسە قۇرت، ىرىمشىك ت. ب. جايۋ ءۇشىن قولدانىلاتىن بولسا، ۇزىنا بويى ءار ءتۇستى جۇنمەن نەمەسە جىبەكپەن ورالعان شىم شي كيىز ءۇيدىڭ ءساندى جيھازدارىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. ال ءون بويى تۇتاس ەمەس ءار جەرىنەن ارالاتىپ ورالعان ءشيدى وراما شي نەمەسە وراۋلى شي دەپ ات ايدى.بۇل دا شي سياقتى ساندىك جيھازدارىنىڭ ءبىرى
قازاقتىڭ ۇلتتىق قولونەرىنىڭ ەرەكشە ءبىر ءتۇرى — شىم شي توقۋ. شىم شي توقۋدا، نەگىزىنەن، ويۋدىڭ كومپوزيسيالىق قۇرىلىستىڭ ماڭىزى ەرەكشە. بۇل سالاداعى قازاق شەبەرلەرىنىڭ قولدانىل جۇرگەن قازىرگى بارلىق ويۋ تۇرلەرى كومپوزيسيالىق جاعىنان: جەكەلەگەن جانە تۇتاس ويۋ، ءبىر بەتكەي ۇزىندىق ويۋ، ەكى جاقتى ۇزىندىق ويۋ بولىپ بولىنەدى. شىم شي توقۋ ونەرىندە كەزدەسەتىن قازاق ويۋلارىنىڭ ىشىندەگى جوعارىداعى اتالعان جەكەلەگەن جانە تۇتاس ويۋ فورماسىن «شارشى ويۋ» دەپ تە اتايدى. شىم شي توقۋدا گەومەتريالىق ويۋ ەلەمەنتتەرى رومبى، ءتورت بۇرىش، شارشىداعى جۇلدىز، ءۇش بۇرىش، كوپ بۇرىشتى نەمەسە ءسۇيىرلى بۇرىشتانىپ كەلگەن كرەست ءتارىزدى بولىپ كەلەدى.
ورنەكتەپ شي توقۋ ونەرىن دە قازاق شەبەرلەرى قولدانعان. ولاردىڭ شي بەتىنە سالعان تۇرلەرى «جۇزىكتەۋ» دەپ اتالادى. التى شارشىلان كەيىن، ونىڭ ەكى جاعىنان شىبىق شي، ودان كەيىن الاقان شي جالعاسادى. الاقان شيگە ءتۇر سالىنبايدى. كوشىپ-قونعاندا ءتۇر سالىنعان جاعى ءتۇتىلىپ، تەز توزىپ قالماۋ ءۇشىن الاقان شي شىم ءشيدىڭ ەكى جاعىنان سالىنادى. كەرەگە سىرتىنان ءبىر بوساعادان ەكىنشى بوساعاعا دەيىن ءيىندى اينالدىرا تۇتۋلى — شي ۇستاۋ دەپ اتايدى. شي تارتۋ، ونى ارتىپ وراۋ، ءجۇن وراپ توقۋ — اۋىل ازاماتتارىنىڭ بارىنە ورتاق جۇمىستار. جالپى شي توقۋ ونەرىمەن كەڭ تۇردە ايەلدەر اينالىسقان، وسى ونەردى بىلەتىن شەبەرلەر شيدەڭ وزدەرىنە كەرەكتى كۇندەلىكتى تۇرمىسقا پايدالاناتىن زاتتاردى توقىپ العان. ال ءشيدى تارتۋ، ونى كولىككە تيەپ، ءتۇسىرۋ اۋىر جۇمىستارىن ەر ازاماتتار اتقارعان. توقىلاتىن ءشيلى مال باسپاعان جەردەن شي ءوسىپ جەتىلگەن كەزىندە تارتىپ (سۋىرىپ) الادى. ءشيدى تاڭەرتەڭ نەمەسە جاڭبىردان كەيىن تارتادى، مۇنداي كەزدە ءشيدىڭ ءتۇبى ءجىبىپ سۋىرىلعىش بولادى. تارتىپ اكەلگەن ءشيدىڭ ءبارى تۇگەلدەي توقۋعا جارامايدى، سوندىقتان ولاردىڭ جارامدىسىن ىرىكتەپ الادى، قابىعىن ارشيدى، سودان كەيىن كولەڭكە جەرگە قويىپ كەلتىرەدى.
شي وراۋدىڭ ەكى ءتۇرى بار.
ءبىرىنشىسى — توقۋلى تۇرعان دايار ءشيدىڭ ورنەگىنە سالا وتىرىپ وراۋ؛
ەكىنشىسى — جاڭا ورنەك سۇرەتىنىن ۇلگىسىمەن توقۋ.
ءشيدى ءبىرىنشى تۇرمەن توقۋ ءۇشىن ولاردى بىر-بىرلەپ توقىلعان دايار ءشيدىڭ ورنەگىنىڭ ۇستىنە سالىپ، ءدال كەلتىرىپ، ءار ءتۇستى ورالعان ءشيدىڭ بۋىندارىن، ساناپ وتىرىپ ورايدى. وسىلاي وراعان شيلەردى ارالاسىپ كەتپەۋ ءۇشىن ورنەگىنە سايكەس كەلتىرىپ، ءوز الدىنا بولەكتەل شۋدا جىپپەن ءتىزىپ وتىرۋ كەرەك.
ءشيدى جاڭا ورنەك سۋرەتىمەن توقۋدىڭ ايتارلىقتاي وزگەشەلىگى بولادى؛ الدىمەن ءشيدى ورايتىن ۇلگى جاسالۋى ءتيىس. ورايتىن جىپتەردىڭ ءتۇسى وسى ۇلگىدەگى ورنەكتەر سۋرەتتە سايكەس بولۋى كەرەك. ءشيدىڭ ءبىر شەتى جۇقا. ەكىنشى جاعى قالىڭ بولىپ كەتپەۋى ءۇشىن، ورايتىن ءشيدىڭ ءتۇپ جاعىمەن شاشاق جاعىن ۇنەمى كەزەكتەستىرىل، الماستىرىل سالىپ وتىرۋ كەرەك. شي توقيتىن ءجىپتى ەكى قاباتتال شيراتىل، بىرنەشە دومالاق ەتىپ دايىندايدى، بۇل دومالاقتاردى سالماقتى ەتۋ ءۇشىن تەمىرگە نەمەسە تاسقا ورايدى. شي توقۋ ءۇشىن اتاسى بار ەكى اعاشتى بەلگىلى قاشىقتىقتا تىك قاداپ، ەكى اشاعا كولدەنەڭ اعاش قويىپ، ارنايى جاسالعان قاراپايىم ستانوك پايدالانىلادى. ستانوكتاردى كيىز ءۇي ىشىنە نەمەسە جابىق باستىرما استىنا ورناتادى. اتانىڭ ۇستىنە قويىلعان، ارقالىقتىڭ بيىكتىگى 120—130 ەم، تۇرەگەلىپ تۇرىپ توقۋعا ىڭعايلى بولعانى ابزال.
ستانوك (سىرىق) دايىن بولعان سوڭ، تاس سالماعا ورالعان جىپتەردى اراسىن 10—15 ەم ەتىپ جالپى سانى شي تالىنىڭ ۇزىندىعىنا بايلانىستى ارقالىققا كولدەنەڭ اسادى. سودان سوڭ ءبىرىنشى ءشيدى ءجىپ ۇستىنە سالىپ سالمالى ارلى-بەرلى ايقاستىرۋ ارقىلى شالىپ باستىرادى. وسىلاي كولدەنەڭ سىرىقتىڭ ۇستىنە سالىنعان شي باستان-اياق توقىلعاننان كەيىن ەكىنشىسى سالىنادى، وسى ءتارتىپ شي توقىلىپ بىتكەنشە قايتالانىل وتىرادى.
توقىلاتىن ءشيدىڭ ەكى شەتى بەرىك بولۋ ءۇشىن ءشيدىڭ باستال اتىن جاعى مەن اياقتالاتىن جاق شەتىنە ءۇش-تورت ءشيدى قاباتتان، اۋەلى ءوز الدىنا ءبىر رەت، شيراتىلعان ءجۇن جىپپەن ايقاستىرا ءۇشبۇرىشتاردىڭ تىزبەگى سياقتى ەتىپ بايلانىستىرادى. بۇل جەردى ءشيدىڭ «الاقانى» دەپ اتايدى. ءشيدى باۋلاۋ ءۇشىن قاراقۇسقا بەكىتىلەتىن باۋدى «شيباۋ» دەيدى. توقىلىپ بولعان ءشيدىڭ باس اياعىن تەگىستەپ قىرقادى، كەيبىر شەبەرلەر وسى قىرقىلعان ءشيدىڭ ەكى جاق شەتىن ادەمى ماتامەن كومكەرىپ تىگەدى.
قورىتىندى ءبولىم.
سونىمەن وقۋشىلار بۇگىن ءبىز شي توقۋ ونەرى تۋرالى تولىق ماعلۇمات الدىق.
• شي دەگەنىمىز نە؟
• ءشيدى نە ءۇشىن پايدالانادى؟
• ءشيدىڭ نەشە ءتۇرىن بىلەسىڭدەر؟
• شي سىرت كورىنىسىنە قاراي نەشەگە بولىنەدى؟
• ءشيدى قاي كەزدە تارتادى؟
ۇيگە تاپسىرما بەرۋ.
ۇيدەن وقىپ كەلۋ، ءار ءتۇرلى توقىما جىپتەر اكەلۋ.
№197 قازاق ورتا مەكتەبىنىڭ تەحنولوگيا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى:
ءالجانوۆا روزا زەينۋللا قىزى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: شي توقۋ ونەرى
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا شي توقۋ ونەرى، توقىلۋى مەن وڭدەلۋى تۋرالى تولىق ماعلۇمات بەرۋ؛
دامىتۋشىلىق: تەوريالىق بىلىمدەرىن ساراماندىق جۇمىستا پايدالانا ءبىلۋ، وقۋشىلاردى ءوز بەتىنشە ىزدەنۋگە داعدىلاندىرۋ، ولاردىڭ ءوي-ورىسىن دامىتۋ؛
تاربيەلىك: ءوز قولىمەن اسەم بۇيىم جاساۋعا، ۇقىپتىلىققا، ەڭبەكسۇيگىشتىككە، ىسكەرلىككە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس
ساباقتىڭ ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، سۇراق-جاۋاپ، ءوز بەتىنشە ساراماندىق جۇمىس.
ساباقتىق كورنەكىلىگى: دايىن شي تۇرلەرى.
ءپانارالىق بايلانىس: سىزۋ، بەينەلەۋ ونەرى، تاريح، بيولوگيا.
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
• وقۋشىلارمەن سالەمدەسەمىن؛
• وقۋشىلاردى تۇگەندەيمىن؛
• وقۋشىلاردىڭ قۇرال – جابدىقتارىن تۇگەندەۋ؛
• وقۋشىلاردىڭ زەيىندەرىن ساباققا اۋدارتۋ.
II. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ.
وتكەن تاقىرىپتى قايتالاي وتىرىپ، وقۋشىلارعا تاقىرىپ بويىنشا سۇراقتار قويۋ.
III. جاڭا ساباق.
شي توقۋ (وراۋ)— بۇرىن جانە قازىرگى كەزدە قازاق حالقى مەن ورتا ازيا حالىقتارى اراسىندا كەڭىنەن تاراعان ونەر. كۇندەلىكتى تۇرمىس پەن شارۋاشىلىق قاجەتى ءۇشىن توقىلعان شي قازىرگە دەيىن كەڭىنەن پايدالانىپ كەلەدى. ونى كيىز ءۇيدىڭ قۇرامداس ءبىر بولىگى رەتىندە كەرەگە سىرتىنا تۇتۋعا، سونداي-اق ءۇي ىشىندەگى ىدىس-اياق، وشاق باسىن قورشاي قويۋعا، كيىز ءۇيدىڭ ەسىگىنە ۇستاۋعا، ءار ءتۇرلى ءۇي شارۋاشىلىق مۇددەسىنە (ماسەلەن، كيىز باسۋ جۇمىستارىنا، جايۋلى كيىز-سىرماقتىڭ استى ىلعال تارتىپ، بۇلىنبەۋى ءۇشىن سولاردىڭ استىنا توسەۋگە، سونىمەن بىرگە قۇرت جايۋ، تارى ءسۇزۋ ت. ب. ) كەڭىنەن پايدالانىلادى.
قازاق حالقىنىڭ قولونەرى سالاسىندا شي توقۋ، وعان بويالعان ءتۇرلى-تۇستى ءجۇن وراپ، ورنەكتەپ بەزەندىرۋ ءىسى عاسىرلار بويى قالىپتاسىپ كەلە جاتقان ۇلتتىق ونەرى بولىپ تابىلادى. شي سىرت كورىنىسىنە قاراي: اق شي، وراۋلى شي، شىم شي بولىپ ءۇش توپقا بولىنەدى. ولاردىڭ ءارقايسىسى ءوز ورنىمەن ءار ءتۇرلى ماقساتقا پايدالانىلادى. اتاپ ايتقاندا، قابىعىنان تازارتىلعان اڭ شي ءدى كوبىنەسە قۇرت، ىرىمشىك ت. ب. جايۋ ءۇشىن قولدانىلاتىن بولسا، ۇزىنا بويى ءار ءتۇستى جۇنمەن نەمەسە جىبەكپەن ورالعان شىم شي كيىز ءۇيدىڭ ءساندى جيھازدارىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. ال ءون بويى تۇتاس ەمەس ءار جەرىنەن ارالاتىپ ورالعان ءشيدى وراما شي نەمەسە وراۋلى شي دەپ ات ايدى.بۇل دا شي سياقتى ساندىك جيھازدارىنىڭ ءبىرى
قازاقتىڭ ۇلتتىق قولونەرىنىڭ ەرەكشە ءبىر ءتۇرى — شىم شي توقۋ. شىم شي توقۋدا، نەگىزىنەن، ويۋدىڭ كومپوزيسيالىق قۇرىلىستىڭ ماڭىزى ەرەكشە. بۇل سالاداعى قازاق شەبەرلەرىنىڭ قولدانىل جۇرگەن قازىرگى بارلىق ويۋ تۇرلەرى كومپوزيسيالىق جاعىنان: جەكەلەگەن جانە تۇتاس ويۋ، ءبىر بەتكەي ۇزىندىق ويۋ، ەكى جاقتى ۇزىندىق ويۋ بولىپ بولىنەدى. شىم شي توقۋ ونەرىندە كەزدەسەتىن قازاق ويۋلارىنىڭ ىشىندەگى جوعارىداعى اتالعان جەكەلەگەن جانە تۇتاس ويۋ فورماسىن «شارشى ويۋ» دەپ تە اتايدى. شىم شي توقۋدا گەومەتريالىق ويۋ ەلەمەنتتەرى رومبى، ءتورت بۇرىش، شارشىداعى جۇلدىز، ءۇش بۇرىش، كوپ بۇرىشتى نەمەسە ءسۇيىرلى بۇرىشتانىپ كەلگەن كرەست ءتارىزدى بولىپ كەلەدى.
ورنەكتەپ شي توقۋ ونەرىن دە قازاق شەبەرلەرى قولدانعان. ولاردىڭ شي بەتىنە سالعان تۇرلەرى «جۇزىكتەۋ» دەپ اتالادى. التى شارشىلان كەيىن، ونىڭ ەكى جاعىنان شىبىق شي، ودان كەيىن الاقان شي جالعاسادى. الاقان شيگە ءتۇر سالىنبايدى. كوشىپ-قونعاندا ءتۇر سالىنعان جاعى ءتۇتىلىپ، تەز توزىپ قالماۋ ءۇشىن الاقان شي شىم ءشيدىڭ ەكى جاعىنان سالىنادى. كەرەگە سىرتىنان ءبىر بوساعادان ەكىنشى بوساعاعا دەيىن ءيىندى اينالدىرا تۇتۋلى — شي ۇستاۋ دەپ اتايدى. شي تارتۋ، ونى ارتىپ وراۋ، ءجۇن وراپ توقۋ — اۋىل ازاماتتارىنىڭ بارىنە ورتاق جۇمىستار. جالپى شي توقۋ ونەرىمەن كەڭ تۇردە ايەلدەر اينالىسقان، وسى ونەردى بىلەتىن شەبەرلەر شيدەڭ وزدەرىنە كەرەكتى كۇندەلىكتى تۇرمىسقا پايدالاناتىن زاتتاردى توقىپ العان. ال ءشيدى تارتۋ، ونى كولىككە تيەپ، ءتۇسىرۋ اۋىر جۇمىستارىن ەر ازاماتتار اتقارعان. توقىلاتىن ءشيلى مال باسپاعان جەردەن شي ءوسىپ جەتىلگەن كەزىندە تارتىپ (سۋىرىپ) الادى. ءشيدى تاڭەرتەڭ نەمەسە جاڭبىردان كەيىن تارتادى، مۇنداي كەزدە ءشيدىڭ ءتۇبى ءجىبىپ سۋىرىلعىش بولادى. تارتىپ اكەلگەن ءشيدىڭ ءبارى تۇگەلدەي توقۋعا جارامايدى، سوندىقتان ولاردىڭ جارامدىسىن ىرىكتەپ الادى، قابىعىن ارشيدى، سودان كەيىن كولەڭكە جەرگە قويىپ كەلتىرەدى.
شي وراۋدىڭ ەكى ءتۇرى بار.
ءبىرىنشىسى — توقۋلى تۇرعان دايار ءشيدىڭ ورنەگىنە سالا وتىرىپ وراۋ؛
ەكىنشىسى — جاڭا ورنەك سۇرەتىنىن ۇلگىسىمەن توقۋ.
ءشيدى ءبىرىنشى تۇرمەن توقۋ ءۇشىن ولاردى بىر-بىرلەپ توقىلعان دايار ءشيدىڭ ورنەگىنىڭ ۇستىنە سالىپ، ءدال كەلتىرىپ، ءار ءتۇستى ورالعان ءشيدىڭ بۋىندارىن، ساناپ وتىرىپ ورايدى. وسىلاي وراعان شيلەردى ارالاسىپ كەتپەۋ ءۇشىن ورنەگىنە سايكەس كەلتىرىپ، ءوز الدىنا بولەكتەل شۋدا جىپپەن ءتىزىپ وتىرۋ كەرەك.
ءشيدى جاڭا ورنەك سۋرەتىمەن توقۋدىڭ ايتارلىقتاي وزگەشەلىگى بولادى؛ الدىمەن ءشيدى ورايتىن ۇلگى جاسالۋى ءتيىس. ورايتىن جىپتەردىڭ ءتۇسى وسى ۇلگىدەگى ورنەكتەر سۋرەتتە سايكەس بولۋى كەرەك. ءشيدىڭ ءبىر شەتى جۇقا. ەكىنشى جاعى قالىڭ بولىپ كەتپەۋى ءۇشىن، ورايتىن ءشيدىڭ ءتۇپ جاعىمەن شاشاق جاعىن ۇنەمى كەزەكتەستىرىل، الماستىرىل سالىپ وتىرۋ كەرەك. شي توقيتىن ءجىپتى ەكى قاباتتال شيراتىل، بىرنەشە دومالاق ەتىپ دايىندايدى، بۇل دومالاقتاردى سالماقتى ەتۋ ءۇشىن تەمىرگە نەمەسە تاسقا ورايدى. شي توقۋ ءۇشىن اتاسى بار ەكى اعاشتى بەلگىلى قاشىقتىقتا تىك قاداپ، ەكى اشاعا كولدەنەڭ اعاش قويىپ، ارنايى جاسالعان قاراپايىم ستانوك پايدالانىلادى. ستانوكتاردى كيىز ءۇي ىشىنە نەمەسە جابىق باستىرما استىنا ورناتادى. اتانىڭ ۇستىنە قويىلعان، ارقالىقتىڭ بيىكتىگى 120—130 ەم، تۇرەگەلىپ تۇرىپ توقۋعا ىڭعايلى بولعانى ابزال.
ستانوك (سىرىق) دايىن بولعان سوڭ، تاس سالماعا ورالعان جىپتەردى اراسىن 10—15 ەم ەتىپ جالپى سانى شي تالىنىڭ ۇزىندىعىنا بايلانىستى ارقالىققا كولدەنەڭ اسادى. سودان سوڭ ءبىرىنشى ءشيدى ءجىپ ۇستىنە سالىپ سالمالى ارلى-بەرلى ايقاستىرۋ ارقىلى شالىپ باستىرادى. وسىلاي كولدەنەڭ سىرىقتىڭ ۇستىنە سالىنعان شي باستان-اياق توقىلعاننان كەيىن ەكىنشىسى سالىنادى، وسى ءتارتىپ شي توقىلىپ بىتكەنشە قايتالانىل وتىرادى.
توقىلاتىن ءشيدىڭ ەكى شەتى بەرىك بولۋ ءۇشىن ءشيدىڭ باستال اتىن جاعى مەن اياقتالاتىن جاق شەتىنە ءۇش-تورت ءشيدى قاباتتان، اۋەلى ءوز الدىنا ءبىر رەت، شيراتىلعان ءجۇن جىپپەن ايقاستىرا ءۇشبۇرىشتاردىڭ تىزبەگى سياقتى ەتىپ بايلانىستىرادى. بۇل جەردى ءشيدىڭ «الاقانى» دەپ اتايدى. ءشيدى باۋلاۋ ءۇشىن قاراقۇسقا بەكىتىلەتىن باۋدى «شيباۋ» دەيدى. توقىلىپ بولعان ءشيدىڭ باس اياعىن تەگىستەپ قىرقادى، كەيبىر شەبەرلەر وسى قىرقىلعان ءشيدىڭ ەكى جاق شەتىن ادەمى ماتامەن كومكەرىپ تىگەدى.
قورىتىندى ءبولىم.
سونىمەن وقۋشىلار بۇگىن ءبىز شي توقۋ ونەرى تۋرالى تولىق ماعلۇمات الدىق.
• شي دەگەنىمىز نە؟
• ءشيدى نە ءۇشىن پايدالانادى؟
• ءشيدىڭ نەشە ءتۇرىن بىلەسىڭدەر؟
• شي سىرت كورىنىسىنە قاراي نەشەگە بولىنەدى؟
• ءشيدى قاي كەزدە تارتادى؟
ۇيگە تاپسىرما بەرۋ.
ۇيدەن وقىپ كەلۋ، ءار ءتۇرلى توقىما جىپتەر اكەلۋ.
You Might Also Like
-
تالدىارال ەلدى مەكەنى №215 ورتا مەكتەبىنىڭ
-
قازالى اۋدانى، قازالى اۋىلى، № 100 ورتا مەكتەبى
