تاۋىس قۇسى
قىزىلوردا قالاسى، №197 قازاق ورتا مەكتەبىنىڭ
تەحنولوگيا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى: ءالجانوۆا روزا زەينۋللا قىزى
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا تاۋىس قۇسى جانە ونىڭ جاسالۋ جولى تۋرالى تولىق ماعلۇمات بەرۋ؛
دامىتۋشىلىق: تەوريالىق بىلىمدەرىن ساراماندىق جۇمىستا پايدالانا ءبىلۋ، وقۋشىلاردى ءوز بەتىنشە ىزدەنۋگە داعدىلاندىرۋ، ولاردىڭ ءوي-ورىسىن دامىتۋ؛
تاربيەلىك: وقۋشىلاردى وسى ونەر تۇرىمەن قىزىقتىرۋ، ۇقىپتىلىققا، ەڭبەكسۇيگىشتىككە، ىسكەرلىككە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس
ساباقتىڭ ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، سۇراق-جاۋاپ، ءوز بەتىنشە ساراماندىق جۇمىس.
ساباقتىق كورنەكىلىگى: تاۋىس قۇسىنىڭ سۋرەتتەرى.
قۇرال – جابدىقتار:بيسەر، پايەتكا، مۋلينە ءجىپ، توقىما ءجىپ، ينە، تەبەن ينە، ماتا، كەرگىش.
ءپانارالىق بايلانىس: سىزۋ، بەينەلەۋ ونەرى، تاريح، بيولوگيا.
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
• وقۋشىلارمەن سالەمدەسەمىن؛
• وقۋشىلاردى تۇگەندەيمىن؛
• وقۋشىلاردىڭ قۇرال – جابدىقتارىن تۇگەندەۋ؛
• وقۋشىلاردىڭ زەيىندەرىن ساباققا اۋدارتۋ.
II. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ. وتكەن تاقىرىپتى قايتالاي وتىرىپ، وقۋشىلارعا تاقىرىپ بويىنشا سۇراقتار قويۋ.
III. جاڭا ساباق.
وقۋشىلار بۇگىن ءبىز بيسەرمەن تاۋىس قۇسىن تىگەمىز. بيسەر ونەرى ەرتەدەن تارالىپ، تانىلىپ كەلە جاتقان اشەكەي بۇيىمدار دايىنداۋداعى ءبىر ءتۇرى. قولونەر - مول ونەر. قولونەر - حالىق ومىرىمەن، تۇرمىسىمەن بىرگە جەتىلىپ، بىتە قايناسىپ كەلە جاتىر. سان الۋان ءتۇرلى قولونەر بۇيىمدارى اسەمدىگى، ورنەگى، تۇرمىستىق ءسان بەرۋمەن ادامدارعا رۋحاني ءلاززات اكەلگەن. وسىلاردىڭ ىشىندە بيسەر ونەرىنە توقتالايىق. سۋمونشاقتىڭ وتانى - ەجەلگى ەگيپەت. مىنە سولاردان بيسەر دەگەن اتاۋمەن جاڭا ۇعىم پايدا بولدى. ەگيپەتتەن، سەريادان بيسەردىڭ تەحنولوگياسى ريم يمپەرياسىنا دەيىن تارادى. بىرتە-بىرتە العاشقى ءبىزدىڭ داۋىرىمىزگە دەيىن يتاليادا، گرەسيادا، گەرمانيادا، يسپانيادا، فرانسيادا پايدا بولدى. بەسىنشى عاسىردىڭ اياعىندا اينەك ونەرى ۆيزانتياعا، ودان كەيىن ۆەنەسياعا اۋىسادى. كوپتەگەن عاسىرلار بويى ۆەنەسيا رەسپۋبليكاسى اينەك شىعارۋدى قۇپيا ساقتايدى. اينەك شەبەرلەرى قۇپيانى ساقتاماعانداردى ءولىم جازاسىنا كەسكەن. حV عاسىردا اينەك شەبەرلەرى گەرمانيادا، فرانسيادا، چەحيادا پايدا بولدى.
بيسەرمەن جاي سۋرەتتەردەن باستاپ وتە كۇردەلى ءتۇرلى – ءتۇستى سۋرەتتەر جاساۋعا بولادى. قولدان جاسالعان بيسەر مونشاعى رەسەيدە، شەت ەلدەردە وتە جوعارى باعالانادى. ناق وسى كەزدە حالىق شىعارماشىلىعىنىڭ وسى ءتۇرى جاڭا ورلەۋ ۇستىندە، دامۋدىڭ ساتىسىندا. بيسەر ونەرى وتە نازىكتىكتى، ادەمىلىكتى، شىدامدىلىقتى جانە فانتازيا مەن شەبەرلىكتى تالاپ ەتەتىن ونەر ءتۇرى بولىپ تابىلادى.
قۇستاردىڭ ءبارى ادەمى. دەگەنمەن سۇلۋلىعى جونىنەن ەشبىر قۇسقا دەس بەرمەيمىن دەيتىندەرى دە جوق ەمەس. ءبىز مىنا سۇلۋلىقتى كورىپ وتىرىپ، ءبىرىنشى مىنا قۇس ادەمى، ەكىنشى ورىن مىنا قۇستا دەپ ءنومىر تاققىمىز كەلمەيدى. جاراتىلىستىڭ شەبەرلىگىنە ەرىكسىز تاڭداي قاعىپ، الەمدەگى ەڭ ادەمى قۇس «تاۋىس قۇسى» دەپ ايتا الامىز. تاۋىس قۇسىنىڭ ورىسشا اتاۋى – پاۆلين. دۇنيەدەگى ەڭ ادەمى قۇس تاۋىس قۇسى ەكەنى تالاي رەت ايتىلىپ تا، جازىلىپ تا ءجۇر. ءۇندىستاندا قاسيەتتى قۇس سانالعان: ونى ولتىرگەندەرگە جازالاۋ ءقاۋپى تونگەن.
ءبىر ۇيىردە 30-40 تاۋىس توپتالىپ جۇرەدى. ءحۇىىى عاسىردا مىڭنان اسا قۇسقا جەتكەن ۇيىرلەر بايقالعان. قۇستارداعى كوركەمدىكتىڭ تورەسى، حاس سۇلۋلىق پەن تاكاپپارلىقتىڭ سيمۆولى. كوپتەگەن ەلدەر بۇل قۇستى پاتشالىقتىڭ، اۋليەلىكتىڭ بەلگىسى رەتىندە قۇرمەتتەيدى. وتانى وڭتۇستىك ازيادا تاۋىستى بارىس پەن جىلان سياقتى قاۋىپ-قاتەر جاقىنداپ كەلە جاتقاندا، ەسكەرتۋ بەرەتىنى ءۇشىن جوعارى باعالايدى. تاۋىق وتريادىنىڭ ەڭ ءىرى ءتۇرى. تاۋىستار ءۇشىن ءۇي تاۋىقتارىنا ءتان جەم قورەك بولادى. ۇياسىن جەرگە، بۇتالارمەن بۇركەلگەن تۇسقا سالادى. ۇيا جىڭىشكە ساباقتى شوپتەردەن جانە كەپكەن جاپىراقتاردان سالىنادى.
تاۋلى جەرلەردى، سونىمەن قاتار جارتاستى جەرلەردەگى سيرەك ورماندار مەن نۋلى جەرلەردى مەكەندەيدى. بارىنەن بۇرىن بۇتالار مەن ءشوپتى وسىمدىكتەر قالىڭ وسكەن جەرلەردى قالايدى. ءقاۋىپ تونگەندە جانە ۇيىقتاۋ ءۇشىن اعاشقا قونادى. تاۋىستاردىڭ ءىس-قيمىلىنا قاراپ ۇندىلەر جولبارىستاردىڭ تاياپ قالعانىن بىلەدى.
تاۋىس قۇسى ۇشادى. ونىڭ ۇزىندىعى – 2، 5 مەتر، سالماعى دا وزىنە جاراسا اجەپتاۋىر كورىنەدى. سوعان قاراماي، لىپ ەتىپ جەڭىل ۇشادى، كوزدەگەن بيىگىنە وڭاي كوتەرىلەدى.
ساراماندىق جۇمىس
1. ماتانى كەرگىشكە كەرىپ دايىنداۋ.
2. ماتانىڭ بەتىنە تاۋىس قۇسىنىڭ سۋرەتىن سالۋ.
3. تاۋىس قۇسىنا قاجەتتى بيسەر مەن پايەتكانى تاڭداۋ.
4. نۇسقاۋلىق سۋرەتكە قاراپ تىگۋ
قاۋىپسىزدىك ەرەجەسىن ۇنەمى ەستە ساقتاۋ كەرەك.
1. ينەنى اۋىزعا سالماۋ كەرەك؛
2. ينەنى كيىمگە قاداۋعا بولمايدى؛
3. قايشىنى اشىق تاستاما؛
4. قايشىنى جولداسىڭا ۇشكىر جاعىمەن بەرمە؛
5. جۇمىس سوڭىندا ورنىڭدى تازالاپ كەتۋ كەرەك.
جۇمىسقا قويىلاتىن تالاپتار:
• جۇمىستى تەحنولوگيالىق كارتانىڭ كومەگىمەن ورىنداۋ؛
• جۇمىستى تازا، ۇقىپتى ورىنداۋ.
قورىتىندى ءبولىم.
وقۋشىلار سەندەر بۇگىنگى ساباقتا بيسەردەن تاۋىس قۇسىن تىگۋدى ۇيرەندىڭدەر. سونىمەن
• بيسەر دەگەنىمىز نە؟
• بيسەردىڭ وتانى قاي ەل؟
• الەمدەگى ەڭ ادەمى قۇستى اتاڭدار؟
• تاۋىس قۇسىنىڭ ورىسشا اتاۋىن اتاڭدار؟
• تاۋىس قۇسى قاي ەلدەردە مەكەندەيدى؟
باعالاۋ. ءار ءبىر وقۋشىنىڭ جاساعان جۇمىسىن قابىلداپ، باعا قويىپ، جىبەرىلگەن قاتەلەرىن قايتا ءتۇسىندىرۋ.
ۇيگە تاپسىرما بەرۋ: تاۋىس قۇسىن ۇيدەن اياقتاپ اكەلۋ.
پايدالانىلعان ادەبيەتتەر:
1. مەكتەپتەگى تەحنولوگيا جۋرنالى №2. 2012ج
2. تەحنولوگيا وقۋلىعى 9 سىنىپ.
تەحنولوگيا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى: ءالجانوۆا روزا زەينۋللا قىزى
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا تاۋىس قۇسى جانە ونىڭ جاسالۋ جولى تۋرالى تولىق ماعلۇمات بەرۋ؛
دامىتۋشىلىق: تەوريالىق بىلىمدەرىن ساراماندىق جۇمىستا پايدالانا ءبىلۋ، وقۋشىلاردى ءوز بەتىنشە ىزدەنۋگە داعدىلاندىرۋ، ولاردىڭ ءوي-ورىسىن دامىتۋ؛
تاربيەلىك: وقۋشىلاردى وسى ونەر تۇرىمەن قىزىقتىرۋ، ۇقىپتىلىققا، ەڭبەكسۇيگىشتىككە، ىسكەرلىككە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس
ساباقتىڭ ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، سۇراق-جاۋاپ، ءوز بەتىنشە ساراماندىق جۇمىس.
ساباقتىق كورنەكىلىگى: تاۋىس قۇسىنىڭ سۋرەتتەرى.
قۇرال – جابدىقتار:بيسەر، پايەتكا، مۋلينە ءجىپ، توقىما ءجىپ، ينە، تەبەن ينە، ماتا، كەرگىش.
ءپانارالىق بايلانىس: سىزۋ، بەينەلەۋ ونەرى، تاريح، بيولوگيا.
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
• وقۋشىلارمەن سالەمدەسەمىن؛
• وقۋشىلاردى تۇگەندەيمىن؛
• وقۋشىلاردىڭ قۇرال – جابدىقتارىن تۇگەندەۋ؛
• وقۋشىلاردىڭ زەيىندەرىن ساباققا اۋدارتۋ.
II. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ. وتكەن تاقىرىپتى قايتالاي وتىرىپ، وقۋشىلارعا تاقىرىپ بويىنشا سۇراقتار قويۋ.
III. جاڭا ساباق.
وقۋشىلار بۇگىن ءبىز بيسەرمەن تاۋىس قۇسىن تىگەمىز. بيسەر ونەرى ەرتەدەن تارالىپ، تانىلىپ كەلە جاتقان اشەكەي بۇيىمدار دايىنداۋداعى ءبىر ءتۇرى. قولونەر - مول ونەر. قولونەر - حالىق ومىرىمەن، تۇرمىسىمەن بىرگە جەتىلىپ، بىتە قايناسىپ كەلە جاتىر. سان الۋان ءتۇرلى قولونەر بۇيىمدارى اسەمدىگى، ورنەگى، تۇرمىستىق ءسان بەرۋمەن ادامدارعا رۋحاني ءلاززات اكەلگەن. وسىلاردىڭ ىشىندە بيسەر ونەرىنە توقتالايىق. سۋمونشاقتىڭ وتانى - ەجەلگى ەگيپەت. مىنە سولاردان بيسەر دەگەن اتاۋمەن جاڭا ۇعىم پايدا بولدى. ەگيپەتتەن، سەريادان بيسەردىڭ تەحنولوگياسى ريم يمپەرياسىنا دەيىن تارادى. بىرتە-بىرتە العاشقى ءبىزدىڭ داۋىرىمىزگە دەيىن يتاليادا، گرەسيادا، گەرمانيادا، يسپانيادا، فرانسيادا پايدا بولدى. بەسىنشى عاسىردىڭ اياعىندا اينەك ونەرى ۆيزانتياعا، ودان كەيىن ۆەنەسياعا اۋىسادى. كوپتەگەن عاسىرلار بويى ۆەنەسيا رەسپۋبليكاسى اينەك شىعارۋدى قۇپيا ساقتايدى. اينەك شەبەرلەرى قۇپيانى ساقتاماعانداردى ءولىم جازاسىنا كەسكەن. حV عاسىردا اينەك شەبەرلەرى گەرمانيادا، فرانسيادا، چەحيادا پايدا بولدى.
بيسەرمەن جاي سۋرەتتەردەن باستاپ وتە كۇردەلى ءتۇرلى – ءتۇستى سۋرەتتەر جاساۋعا بولادى. قولدان جاسالعان بيسەر مونشاعى رەسەيدە، شەت ەلدەردە وتە جوعارى باعالانادى. ناق وسى كەزدە حالىق شىعارماشىلىعىنىڭ وسى ءتۇرى جاڭا ورلەۋ ۇستىندە، دامۋدىڭ ساتىسىندا. بيسەر ونەرى وتە نازىكتىكتى، ادەمىلىكتى، شىدامدىلىقتى جانە فانتازيا مەن شەبەرلىكتى تالاپ ەتەتىن ونەر ءتۇرى بولىپ تابىلادى.
قۇستاردىڭ ءبارى ادەمى. دەگەنمەن سۇلۋلىعى جونىنەن ەشبىر قۇسقا دەس بەرمەيمىن دەيتىندەرى دە جوق ەمەس. ءبىز مىنا سۇلۋلىقتى كورىپ وتىرىپ، ءبىرىنشى مىنا قۇس ادەمى، ەكىنشى ورىن مىنا قۇستا دەپ ءنومىر تاققىمىز كەلمەيدى. جاراتىلىستىڭ شەبەرلىگىنە ەرىكسىز تاڭداي قاعىپ، الەمدەگى ەڭ ادەمى قۇس «تاۋىس قۇسى» دەپ ايتا الامىز. تاۋىس قۇسىنىڭ ورىسشا اتاۋى – پاۆلين. دۇنيەدەگى ەڭ ادەمى قۇس تاۋىس قۇسى ەكەنى تالاي رەت ايتىلىپ تا، جازىلىپ تا ءجۇر. ءۇندىستاندا قاسيەتتى قۇس سانالعان: ونى ولتىرگەندەرگە جازالاۋ ءقاۋپى تونگەن.
ءبىر ۇيىردە 30-40 تاۋىس توپتالىپ جۇرەدى. ءحۇىىى عاسىردا مىڭنان اسا قۇسقا جەتكەن ۇيىرلەر بايقالعان. قۇستارداعى كوركەمدىكتىڭ تورەسى، حاس سۇلۋلىق پەن تاكاپپارلىقتىڭ سيمۆولى. كوپتەگەن ەلدەر بۇل قۇستى پاتشالىقتىڭ، اۋليەلىكتىڭ بەلگىسى رەتىندە قۇرمەتتەيدى. وتانى وڭتۇستىك ازيادا تاۋىستى بارىس پەن جىلان سياقتى قاۋىپ-قاتەر جاقىنداپ كەلە جاتقاندا، ەسكەرتۋ بەرەتىنى ءۇشىن جوعارى باعالايدى. تاۋىق وتريادىنىڭ ەڭ ءىرى ءتۇرى. تاۋىستار ءۇشىن ءۇي تاۋىقتارىنا ءتان جەم قورەك بولادى. ۇياسىن جەرگە، بۇتالارمەن بۇركەلگەن تۇسقا سالادى. ۇيا جىڭىشكە ساباقتى شوپتەردەن جانە كەپكەن جاپىراقتاردان سالىنادى.
تاۋلى جەرلەردى، سونىمەن قاتار جارتاستى جەرلەردەگى سيرەك ورماندار مەن نۋلى جەرلەردى مەكەندەيدى. بارىنەن بۇرىن بۇتالار مەن ءشوپتى وسىمدىكتەر قالىڭ وسكەن جەرلەردى قالايدى. ءقاۋىپ تونگەندە جانە ۇيىقتاۋ ءۇشىن اعاشقا قونادى. تاۋىستاردىڭ ءىس-قيمىلىنا قاراپ ۇندىلەر جولبارىستاردىڭ تاياپ قالعانىن بىلەدى.
تاۋىس قۇسى ۇشادى. ونىڭ ۇزىندىعى – 2، 5 مەتر، سالماعى دا وزىنە جاراسا اجەپتاۋىر كورىنەدى. سوعان قاراماي، لىپ ەتىپ جەڭىل ۇشادى، كوزدەگەن بيىگىنە وڭاي كوتەرىلەدى.
ساراماندىق جۇمىس
1. ماتانى كەرگىشكە كەرىپ دايىنداۋ.
2. ماتانىڭ بەتىنە تاۋىس قۇسىنىڭ سۋرەتىن سالۋ.
3. تاۋىس قۇسىنا قاجەتتى بيسەر مەن پايەتكانى تاڭداۋ.
4. نۇسقاۋلىق سۋرەتكە قاراپ تىگۋ
قاۋىپسىزدىك ەرەجەسىن ۇنەمى ەستە ساقتاۋ كەرەك.
1. ينەنى اۋىزعا سالماۋ كەرەك؛
2. ينەنى كيىمگە قاداۋعا بولمايدى؛
3. قايشىنى اشىق تاستاما؛
4. قايشىنى جولداسىڭا ۇشكىر جاعىمەن بەرمە؛
5. جۇمىس سوڭىندا ورنىڭدى تازالاپ كەتۋ كەرەك.
جۇمىسقا قويىلاتىن تالاپتار:
• جۇمىستى تەحنولوگيالىق كارتانىڭ كومەگىمەن ورىنداۋ؛
• جۇمىستى تازا، ۇقىپتى ورىنداۋ.
قورىتىندى ءبولىم.
وقۋشىلار سەندەر بۇگىنگى ساباقتا بيسەردەن تاۋىس قۇسىن تىگۋدى ۇيرەندىڭدەر. سونىمەن
• بيسەر دەگەنىمىز نە؟
• بيسەردىڭ وتانى قاي ەل؟
• الەمدەگى ەڭ ادەمى قۇستى اتاڭدار؟
• تاۋىس قۇسىنىڭ ورىسشا اتاۋىن اتاڭدار؟
• تاۋىس قۇسى قاي ەلدەردە مەكەندەيدى؟
باعالاۋ. ءار ءبىر وقۋشىنىڭ جاساعان جۇمىسىن قابىلداپ، باعا قويىپ، جىبەرىلگەن قاتەلەرىن قايتا ءتۇسىندىرۋ.
ۇيگە تاپسىرما بەرۋ: تاۋىس قۇسىن ۇيدەن اياقتاپ اكەلۋ.
پايدالانىلعان ادەبيەتتەر:
1. مەكتەپتەگى تەحنولوگيا جۋرنالى №2. 2012ج
2. تەحنولوگيا وقۋلىعى 9 سىنىپ.
You Might Also Like
-
تاقىرىبى: §35 امەريكانىڭ جوعارى دامىعان ەلدەرى. امەريكا قۇراما شتاتتارى. اقش-تىڭ ەكونوميكالىق - گەوگرافيالىق جاعدايى. مەملەكەت تاريحى
