قازاقستان اۋماعىنداعى تايپالىق وداقتار مەن مەملەكەتتەر
شقو، اياگوز اۋدانى،
س. عابباسوۆ اتىنداعى جالپى ورتا ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتىڭ تاريح
ءپانى ءمۇعالىمى تۋلەۋوۆ تالعار حالىقبەرگەن ۇلى
تاقىرىپ: قازاقستان اۋماعىنداعى تايپالىق وداقتار مەن مەملەكەتتەر
ساباقتىڭ ماقساتى: قازاقستان اۋماعىندا ءومىر سۇرگەن تايپالاردىڭ شىعۋ تاريحىن، قوعامدىق قۇرىلىستارىن، شارۋاشىلىقتارىن، ەسكەرتكىشتەرىن قورىتىندىلاپ قايتالاۋ
دامىتۋشىلىق ماقساتى: تاريحي وقيعالاردى قورىتىندىلاپ، قوسىمشا دەرەكتەردى پايدالانا وتىرىپ، وقۋشىلاردىڭ وي - ورىستەرىن دامىتۋ.
تاربيەلىك ماقساتى: وقۋشىلاردى وتانشىلدىققا، تۋعان جەرىن، ەلىن سۇيۋگە، ونىڭ تاريحىنا قۇرمەتپەن قاراۋعا تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىگى: قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كارتاسى، ساق، عۇن، سارمات، قاڭلى، ءۇيسىن تايپالارى تۋرالى ءتۇرلى – ءتۇستى سۋرەتتەر، تەرمين سوزدەر جازىلعان پلاكاتتار.
ساباقتىڭ ءادىس - ءتاسىلى: «كىم؟ قاشان؟ قايدا؟» ويىنى.
سىنىپ ەكى توپقا بولىنەدى. ءار توپتىڭ اتى (تاريحي اتاۋى) الدىن - الا جاسالىنادى. ءاربىر توپ اينالا وتىراتىن ۇستەلگە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ جالاۋلارىن قويامىز (بۇل وقۋشىلاردىڭ سۇراققا جاۋاپ بەرۋ كەزىندە كوتەرۋ ءۇشىن قاجەت ) ويىن V بولىكتەن تۇرادى.
ساباقتىڭ ءتۇرى: قايتالاۋ - قورىتىندىلاۋ ويىن ساباعى.
ءى ءبولىم «تانىستىرۋ»
ءى ءبولىمنىڭ شارتى بويىنشا توپ اتىمەن تانىستىرۋ. ءاربىر توپ ءوز اتتارى جازىلعان تاقتايشانى قارسى توپقا بەرەدى. ال ولار تاقتايشاداعى توپتىڭ اتاۋىنىڭ شىعۋ تاريحىن ايتۋى ءتيىس. تابا الماعان جاعدايدا توپ جەتەكشىسى تۇسىندىرەدى.
ءى توپ «ياكسارات»
ءىى توپ «حورەزم»
جاۋابى: «ياكسارات» - سىرداريا وزەنىنىڭ بايىرعى اتاۋى. اۋەل باستا ياكسارات دەپ سىرداريانىڭ قازىرگى لەنيناباد پەن تاشكەنت ارالىعىنداعى ورتا اعىسى اتاسا، كەيىننەن ول وزەننىڭ تۇگەلدەي اتاۋىنا اينالدى. پتولومەي، ت. ب. اۆتورلار ياكسارات اتاۋى بۇل ايماقتى مەكەن ەتكەن ساقتاردىڭ ياكسارات تايپاسىنا بايلانىستى شىعۋى مۇمكىن دەپ جورامالدايدى.
«حورەزم» اتاۋى ب. ز. ب. 2مىڭ جىلدىقتان بۇرىن پايدا بولعان. ءبىزدىڭ ءداۋىرىمىزدىڭ ءىV عاسىرىندا حورەزم مەملەكەت ورتالىعىنا اينالىپ، ارال تەڭىزىنىڭ اتاۋى وسى كەزدەن باستاپ اتالعان دەگەن جورامال بار.
ءىى ءبولىم. «سۇراق - جاۋاپ.»
ويىننىڭ ءىى ءبولىمىنىڭ شارتى — سۇراق - جاۋاپ. ءار سۇراققا توپتىڭ ءبىر مۇشەسى ءوز جاۋاپتارىن بەرۋلەرى كەرەك.
1 - سۇراق. گرەك اۆتورى كتەسيي ساق ايەلدەرىن قالاي بايانداعان؟
جاۋاپ: «ساق ايەلدەرى ەر جۇرەك كەلەدى، سوعىس ءقاۋپى تونگەندە ەرلەرىنە كومەك كورسەتىپ ۇرىسقا ارالاسادى»،- دەگەن كتەسيي.
2 - سۇراق. قاڭلىلار قانداي ەلدەرمەن ساۋدا جاساعان؟
جاۋاپ: قارا تەڭىز جاعالاۋىنداعى ەلدەرمەن، سيريا، ينديا، بالتىق تەڭىزى بويىنداعى ەلدەرمەن، يرانمەن.
3 - سۇراق اڭدىق ستيل ونەرى قالاي پايدا بولدى؟
جاۋاپ: ب. ز. ب. Vءىى عاسىردىڭ باسىندا دالالى ايماقتار وڭىرىندە اڭداردى بەينەلەۋ پايدا بولدى. «اڭ ءستيلى» ونەرى داستۇرىمەن ساقتار الدىڭعى ازيا مەن يرانعا جاساعان جورىقتارىندا تانىستى. وسى جەرلەردەن ساقتارعا «ءومىر اعاشى» دەيتىن ارىستان بەينەسى تارادى. بۇل ۇعىم جەرگىلىكتى جانۋارلار مەن اڭ - قۇستاردىڭ، جىلقى، قوي، تۇيە، بۇعى، اقبوكەن، بارىس، جولبارىس، بۇركىت، قاسقىر، قويان بەينەلەرىنە اۋىستى.
4 - سۇراق. عۇنداردىڭ اتاقتى پاتشاسى اتيللانىڭ الەمدىك تاريحتا الاتىن ورنى جايلى ايتىپ بەرىڭدەر.
جاۋاپ: كوپتەگەن حالىقتاردىڭ جادىندا ۇلى عۇنداردىڭ بەينەسى ساقتالىپ قالعان. اتيللا پاتشا تۋرالى ەڭبەكتەر Vءى عاسىردان باستاپ ءالى كۇنگە دەيىن جازىلىپ كەلەدى. نەمىس، فرانسۋز جانە يتاليان تىلىندە بىرنەشە تۋىندىلار شىقتى. يتاليانىڭ تاقتى كومپوزيتورى دجۋزەپپە ۆەردي «اتيللا» وپەراسىن جازدى. «اتيللا» بەينەسى ءبىزدىڭ حالىقتىڭ ەسىندە دە ساقتالعان. حالىق ونى «ەدىل» دەپ اتايدى. ۆولگا وزەنى قازاقشا «ەدىل» دەپ اتالادى.
5 - سۇراق. ۇيسىندەر تۋرالى دەرەكتەر قاي عاسىردا، كىمدەردىڭ جازبالارىندا كوپتەپ كەزدەسەدى؟ جانە مەكەندەگەن جەرلەرىن اتا.
جاۋاپ: ءۇيسىن اتاۋى جۇڭگو جازبالارىندا، ب. ز. ب. ءىى عاسىردىڭ باسىندا كەزدەسەدى.
ولار «اتجاقتى، اققۇباشا، سارى شاشتى» بولىپ بەينەلەنەدى. ۇيسىندەردىڭ شىعىس شەگى ءبىر كەزدەردە قىتايدىڭ سولتۇستىك - باتىسىنداعى بەسبالاق اۋدانى ارقىلى، باتىسىندا شۋ جانە تالاس وزەندەرىنىڭ بويىمەن وتكەن. قاراتاۋدىڭ شىعىس بەتكەيلەرىنە دەيىن سوزىلىپ جاتسا كەرەك. ولاردىڭ ورداسى قىزىل اڭعار قالاسى، ىستىق كول ماڭى.
6 - سۇراق، سارمات تايپالارىنىڭ ورنالاسۋى تۋرالى نە ايتاسىڭدار.
جاۋاپ: «سارمات» دەگەن جۇرتتىڭ اتى. كونە ءداۋىر اۆتورلارىنىڭ ەڭبەكتەرىندە
ب. ز. ب. ءىىى عاسىردىڭ باسىندا «ساۆروماتتار» دەپ اتاعان. سارماتتاردىڭ ەسكەرتكىشتەرى ءبىزدىڭ
جەرىمىزدە باتىس قازاقستان ايماعىندا كەزدەسەدى. ونىڭ كوپشىلىگى جايىق، ەلەك، جەم وزەندەرىنىڭ بويىندا.
ءىىى ءبولىم. «اڭگىمە قۇراستىرۋ».
ويىننىڭ ءىىى ءبولىمىنىڭ شارتى -- اڭگىمە قۇراتۋ. بالالار تاريحتا بولعان تۇلعالاردى قاتىستىرىپ، وتىرىك - شىنى ارالاس اڭگىمە قۇراستىرادى. قارسى توپ وقيعاداعى كەيىپكەرلەردىڭ قاي كەزدە بولعانىنىڭ شىندىققا جاقىن دەتالدارىن ايتۋى ءتيىس.
«ياكسارات» توبىنىڭ اڭگىمەسى:
1955 جىلى جەتىسۋ جەرىندەگى ەسىك قورعانىن ارحەولوگ ءا. مارعۇلان «التىن
كيىمدى ادام» مۇردەسىن تاپقان. زەرتتەۋشىلەردىڭ پىكىرى بويىنشا، ول ب. ز. ب. V - ءىV عاسىرلارعا
جاتادى. جاسى 8 - 10 - دا، بويى — 165سم، بولسا كەرەك. التىن كيىم 8 مىڭعا جۋىق اشەكەيمەن
بەزەندىرىلگەن ەكەن.
دۇرىس جاۋاپ: 1969 جىل، ق. اقىشيەۆ، 17 - 18 - دە، 4 مىڭعا جۋىق.
«حورەزم» توبىنىڭ اڭگىمەسى:
عۇن مەملەكەتىنىڭ ورلەۋى ب. ز. ب. ءىV عاسىردا ءومىر سۇرگەن تۇمان شانيۋمەن بايلانىستى. عۇندار مەن قىتايدىڭ حان اۋلەتى اراسىنداعى سوعىس ب. ز. ب. 288 جىلى حان اۋلەتىنىڭ جەڭىلىسىمەن اياقتالدى. جۇڭگو يمپەراتورى عۇندارعا جىل سايىن الىم - سالىق تولەۋگە ءماجبۇر بولدى.
دۇرىس جاۋاپ: ب. ز. ب. ءىىى عاسىردا، مودە شانيۋيمەن بايلانىستى، سوعىس ب. ز. ب. 188 جىلى بولعان.
ءىV ءبولىم. «كىم تاپقىر؟»
ويىننىڭ ءتورتىنشى ءبولىمىنىڭ شارتى — 1، 5 مينۋت ۋاقىت ىشىندە نەشە سۇراققا تولىق جاۋاپ بەرەتىنىن بايقاۋ.
ءى توپتىڭ سۇراعى:
1. ساق ونەرى ءستيلى قالاي اتالادى؟ (اڭ ءستيلى)
2. ۇيسىندەر تۋرالى جازىپ كەتكەن ەجەلگى تاريحشى. (سىنا - سان)
3. عۇن اسكەرىنىڭ نەگىزگى قۇرامى. (اتتى اسكەر)
4. سارماتتار شارۋاشىلىعىنىڭ نەگىزگى سالاسى. (كوشپەلى مال شارۋاشىلىعى، ەگىنشىلىك)
5. ۇيسىندەر باسشىسى قالاي اتالعان؟ (گۋنمو)
6. ساق قوعامىندا كىمدەر اق ءتۇستى كيىمدەر كيگەن؟ (ابىزدار)
7. قاڭلىلاردىڭ استاناسى قاي قالا بولعان؟ (بيتيان)
8. عۇن مەملەكەتى ب. ز. ب. قاي جىلى وڭتۇستىك جانە سولتۇستىك عۇندار بولىپ ەكىگە ءبولىندى؟ (ب. ز. ب. 55 جىلى)
9. كوتالاۋي شايقاسى قاي جىلى بولدى؟ (451 جىلى ەدىل جاۋىنگەرلەرى
گللياداعى كوتلاۋي دالاسىندا ريمدىكتەر مەن فرانكتەرمەن شايقاستى)
10. سارماتتار ەلىمىزدىڭ قاي اۋماعىن مەكەندەگەن؟ (باتىس، ب. ز. ب. Vءىىى عاسىر مەن ب. ز. V ع. ع.)
11. عۇندار نەگىزىندە قانداي ۇيلەردە تۇردى؟ (كيىز ۇيدە)
12. قاڭلىلار نەگە تابىنعان؟ (كۇنگە، ايعا، جۇلدىزعا)
13. باي ۇيسىندەردىڭ قانشا جىلقىسى بولعان؟ (4 - 5مىڭ)
14. ساقتاردىڭ پارسى پاتشاسى كيرگە قارسى كۇرەسىن كىم باسقاردى؟ (توميريس)
15. ەجەلگى گرەك اۆتورلارى ساقتاردى قالاي اتاعان؟ (ازيالىق سكيفتەر)
ءىى توپتىڭ سۇراعى:
1. ءوز ەڭبەگىندە ساقتار تۋرالى كىم ايتىپ كەتتى؟ (گەرودوت)
2. ۇيسىندەر قاي اۋماقتا قونىستاندى؟ (ساقتاردان سوڭ جەتىسۋ جەرىن)
3. قاڭلىلار استىعىن قايدا ساقتاعان؟ (قىش كوزەلەر مەن ىدىستاردا)
4. عۇنداردىڭ ەۋروپاعا جورىعىن كىم باسقاردى؟ (ەدىل پاتشاسى)
5. سارماتتار قاي تىلدە سويلەگەن؟ (سكيف)
6. «شوشاق بورىكتى» ساقتار قالاي اتالعان؟ (تيگروحاۋدا)
7. عۇندار ىدىس - اياقتى جاساۋعا قانداي ماتەريالدار پايدالانعان؟ (اعاشتان، قىشتان، تەرىدەن)
8. قاڭلىلار شارۋاشىلىقتىڭ قوسىمشا قاي تۇرىمەن اينالىسقان؟ (مەتالل ءوندىرىسى)
9. ۇيسىندەردىڭ استاناسى؟ ( قىزىل اڭعار)
10. عۇنداردا بۇيىمداردىڭ بەتىنە التىن تۇيىرشىكتەردى دانەكەرلەۋ ءادىسى
قالاي اتالعان؟ (زەرلەۋ)
11. ا. ماكەدونسكيي ساقتارعا قاشان جورىق جاسادى؟ (ب. ز. ب. ءىV عاسىردا)
12. ءۇيسىن تايپالارى ۇيلەرىن نەدەن تۇرعىزعان؟ (شيكى كىرپىش پەن تاقتا تاستان)
13. حاوما سۋسىنىن دايىندايتىن ساقتاردى قالاي اتاعان؟ (حاۋماۆارگا)
14. عۇن بيلەۋشىسى قالاي اتالادى؟ (شانيۋي)
15. ساق قوعامى نەشە توپتان تۇرادى؟ (ءۇش: جاۋىنگەرلەر، ابىزدار، مالشىلار)
V ءبولىم. «تاريحي تەرميندەر»
ويىننىڭ V ءبولىمىنىڭ شارتى — تاريحي تەرميندەر كونكۋرسى، 2 مينۋت ىشىندە تەرمين ماعىناسىن ءتۇسىندىرۋ قاجەت.
باتىر - جەكە ەرلىگىمەن ەرەكشە كوزگە تۇسكەن ەر جۇرەك، قاھارمان ادامدارعا بەرىلەتىن قۇرمەتتى اتاق.
كەرەگە - كيىز ءۇي سۇيەگىنىڭ شەڭبەرلى تومەنگى قابىرعاسى.
تەكەمەت - بەتىنە ءتۇرلى - ءتۇستى ويۋ - ورنەك باسىلعان كيىز توسەنىش.
كەبەجە - ازىق - تۇلىك ساقتاۋعا ارنالعان ۇلكەن ساندىق.
ارحەولوگيا - ادامزاتتىڭ وتكەن تاريحىن زاتتاي دەرەكتەر ارقىلى زەرتتەيتىن عىلىم.
قالقان - ارنايى مەتالل مەن قالىڭ تەرىدەن جاسالاتىن قورعانىش قۇرالى، باتىرلاردىڭ بەس قارۋىنىڭ ءبىرى.
شاڭىراق - كيىز ءۇي سۇيەگىنىڭ نەگىزگى ءبىر بولىگى.
شاپان - قالىڭ ماتادان اراسىنا ءجۇن، ماقتا سالىپ، استارلاپ، سىرىپ تىگىلگەن سىرت كيىم.
سەمسەر - بولاتتىڭ ەڭ اسىلىنان جاسالاتىن ۇرىس قارۋى، قىلىش قايقى، سەمسەر ءتۇزۋ جاسالادى.
ەتنوگرافيا - حالىقتىڭ شىعۋ تەگىن، رۋلىق - تايپالىق جانە الەۋمەتتىك قۇرامىن، تۇرمىس - تىرشىلىگىن، سالت - ساناسىن، ادەت - عۇرىپ ەرەكشەلىگىن زەرتتەيدى.
س. عابباسوۆ اتىنداعى جالپى ورتا ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتىڭ تاريح
ءپانى ءمۇعالىمى تۋلەۋوۆ تالعار حالىقبەرگەن ۇلى
تاقىرىپ: قازاقستان اۋماعىنداعى تايپالىق وداقتار مەن مەملەكەتتەر
ساباقتىڭ ماقساتى: قازاقستان اۋماعىندا ءومىر سۇرگەن تايپالاردىڭ شىعۋ تاريحىن، قوعامدىق قۇرىلىستارىن، شارۋاشىلىقتارىن، ەسكەرتكىشتەرىن قورىتىندىلاپ قايتالاۋ
دامىتۋشىلىق ماقساتى: تاريحي وقيعالاردى قورىتىندىلاپ، قوسىمشا دەرەكتەردى پايدالانا وتىرىپ، وقۋشىلاردىڭ وي - ورىستەرىن دامىتۋ.
تاربيەلىك ماقساتى: وقۋشىلاردى وتانشىلدىققا، تۋعان جەرىن، ەلىن سۇيۋگە، ونىڭ تاريحىنا قۇرمەتپەن قاراۋعا تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىگى: قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كارتاسى، ساق، عۇن، سارمات، قاڭلى، ءۇيسىن تايپالارى تۋرالى ءتۇرلى – ءتۇستى سۋرەتتەر، تەرمين سوزدەر جازىلعان پلاكاتتار.
ساباقتىڭ ءادىس - ءتاسىلى: «كىم؟ قاشان؟ قايدا؟» ويىنى.
سىنىپ ەكى توپقا بولىنەدى. ءار توپتىڭ اتى (تاريحي اتاۋى) الدىن - الا جاسالىنادى. ءاربىر توپ اينالا وتىراتىن ۇستەلگە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ جالاۋلارىن قويامىز (بۇل وقۋشىلاردىڭ سۇراققا جاۋاپ بەرۋ كەزىندە كوتەرۋ ءۇشىن قاجەت ) ويىن V بولىكتەن تۇرادى.
ساباقتىڭ ءتۇرى: قايتالاۋ - قورىتىندىلاۋ ويىن ساباعى.
ءى ءبولىم «تانىستىرۋ»
ءى ءبولىمنىڭ شارتى بويىنشا توپ اتىمەن تانىستىرۋ. ءاربىر توپ ءوز اتتارى جازىلعان تاقتايشانى قارسى توپقا بەرەدى. ال ولار تاقتايشاداعى توپتىڭ اتاۋىنىڭ شىعۋ تاريحىن ايتۋى ءتيىس. تابا الماعان جاعدايدا توپ جەتەكشىسى تۇسىندىرەدى.
ءى توپ «ياكسارات»
ءىى توپ «حورەزم»
جاۋابى: «ياكسارات» - سىرداريا وزەنىنىڭ بايىرعى اتاۋى. اۋەل باستا ياكسارات دەپ سىرداريانىڭ قازىرگى لەنيناباد پەن تاشكەنت ارالىعىنداعى ورتا اعىسى اتاسا، كەيىننەن ول وزەننىڭ تۇگەلدەي اتاۋىنا اينالدى. پتولومەي، ت. ب. اۆتورلار ياكسارات اتاۋى بۇل ايماقتى مەكەن ەتكەن ساقتاردىڭ ياكسارات تايپاسىنا بايلانىستى شىعۋى مۇمكىن دەپ جورامالدايدى.
«حورەزم» اتاۋى ب. ز. ب. 2مىڭ جىلدىقتان بۇرىن پايدا بولعان. ءبىزدىڭ ءداۋىرىمىزدىڭ ءىV عاسىرىندا حورەزم مەملەكەت ورتالىعىنا اينالىپ، ارال تەڭىزىنىڭ اتاۋى وسى كەزدەن باستاپ اتالعان دەگەن جورامال بار.
ءىى ءبولىم. «سۇراق - جاۋاپ.»
ويىننىڭ ءىى ءبولىمىنىڭ شارتى — سۇراق - جاۋاپ. ءار سۇراققا توپتىڭ ءبىر مۇشەسى ءوز جاۋاپتارىن بەرۋلەرى كەرەك.
1 - سۇراق. گرەك اۆتورى كتەسيي ساق ايەلدەرىن قالاي بايانداعان؟
جاۋاپ: «ساق ايەلدەرى ەر جۇرەك كەلەدى، سوعىس ءقاۋپى تونگەندە ەرلەرىنە كومەك كورسەتىپ ۇرىسقا ارالاسادى»،- دەگەن كتەسيي.
2 - سۇراق. قاڭلىلار قانداي ەلدەرمەن ساۋدا جاساعان؟
جاۋاپ: قارا تەڭىز جاعالاۋىنداعى ەلدەرمەن، سيريا، ينديا، بالتىق تەڭىزى بويىنداعى ەلدەرمەن، يرانمەن.
3 - سۇراق اڭدىق ستيل ونەرى قالاي پايدا بولدى؟
جاۋاپ: ب. ز. ب. Vءىى عاسىردىڭ باسىندا دالالى ايماقتار وڭىرىندە اڭداردى بەينەلەۋ پايدا بولدى. «اڭ ءستيلى» ونەرى داستۇرىمەن ساقتار الدىڭعى ازيا مەن يرانعا جاساعان جورىقتارىندا تانىستى. وسى جەرلەردەن ساقتارعا «ءومىر اعاشى» دەيتىن ارىستان بەينەسى تارادى. بۇل ۇعىم جەرگىلىكتى جانۋارلار مەن اڭ - قۇستاردىڭ، جىلقى، قوي، تۇيە، بۇعى، اقبوكەن، بارىس، جولبارىس، بۇركىت، قاسقىر، قويان بەينەلەرىنە اۋىستى.
4 - سۇراق. عۇنداردىڭ اتاقتى پاتشاسى اتيللانىڭ الەمدىك تاريحتا الاتىن ورنى جايلى ايتىپ بەرىڭدەر.
جاۋاپ: كوپتەگەن حالىقتاردىڭ جادىندا ۇلى عۇنداردىڭ بەينەسى ساقتالىپ قالعان. اتيللا پاتشا تۋرالى ەڭبەكتەر Vءى عاسىردان باستاپ ءالى كۇنگە دەيىن جازىلىپ كەلەدى. نەمىس، فرانسۋز جانە يتاليان تىلىندە بىرنەشە تۋىندىلار شىقتى. يتاليانىڭ تاقتى كومپوزيتورى دجۋزەپپە ۆەردي «اتيللا» وپەراسىن جازدى. «اتيللا» بەينەسى ءبىزدىڭ حالىقتىڭ ەسىندە دە ساقتالعان. حالىق ونى «ەدىل» دەپ اتايدى. ۆولگا وزەنى قازاقشا «ەدىل» دەپ اتالادى.
5 - سۇراق. ۇيسىندەر تۋرالى دەرەكتەر قاي عاسىردا، كىمدەردىڭ جازبالارىندا كوپتەپ كەزدەسەدى؟ جانە مەكەندەگەن جەرلەرىن اتا.
جاۋاپ: ءۇيسىن اتاۋى جۇڭگو جازبالارىندا، ب. ز. ب. ءىى عاسىردىڭ باسىندا كەزدەسەدى.
ولار «اتجاقتى، اققۇباشا، سارى شاشتى» بولىپ بەينەلەنەدى. ۇيسىندەردىڭ شىعىس شەگى ءبىر كەزدەردە قىتايدىڭ سولتۇستىك - باتىسىنداعى بەسبالاق اۋدانى ارقىلى، باتىسىندا شۋ جانە تالاس وزەندەرىنىڭ بويىمەن وتكەن. قاراتاۋدىڭ شىعىس بەتكەيلەرىنە دەيىن سوزىلىپ جاتسا كەرەك. ولاردىڭ ورداسى قىزىل اڭعار قالاسى، ىستىق كول ماڭى.
6 - سۇراق، سارمات تايپالارىنىڭ ورنالاسۋى تۋرالى نە ايتاسىڭدار.
جاۋاپ: «سارمات» دەگەن جۇرتتىڭ اتى. كونە ءداۋىر اۆتورلارىنىڭ ەڭبەكتەرىندە
ب. ز. ب. ءىىى عاسىردىڭ باسىندا «ساۆروماتتار» دەپ اتاعان. سارماتتاردىڭ ەسكەرتكىشتەرى ءبىزدىڭ
جەرىمىزدە باتىس قازاقستان ايماعىندا كەزدەسەدى. ونىڭ كوپشىلىگى جايىق، ەلەك، جەم وزەندەرىنىڭ بويىندا.
ءىىى ءبولىم. «اڭگىمە قۇراستىرۋ».
ويىننىڭ ءىىى ءبولىمىنىڭ شارتى -- اڭگىمە قۇراتۋ. بالالار تاريحتا بولعان تۇلعالاردى قاتىستىرىپ، وتىرىك - شىنى ارالاس اڭگىمە قۇراستىرادى. قارسى توپ وقيعاداعى كەيىپكەرلەردىڭ قاي كەزدە بولعانىنىڭ شىندىققا جاقىن دەتالدارىن ايتۋى ءتيىس.
«ياكسارات» توبىنىڭ اڭگىمەسى:
1955 جىلى جەتىسۋ جەرىندەگى ەسىك قورعانىن ارحەولوگ ءا. مارعۇلان «التىن
كيىمدى ادام» مۇردەسىن تاپقان. زەرتتەۋشىلەردىڭ پىكىرى بويىنشا، ول ب. ز. ب. V - ءىV عاسىرلارعا
جاتادى. جاسى 8 - 10 - دا، بويى — 165سم، بولسا كەرەك. التىن كيىم 8 مىڭعا جۋىق اشەكەيمەن
بەزەندىرىلگەن ەكەن.
دۇرىس جاۋاپ: 1969 جىل، ق. اقىشيەۆ، 17 - 18 - دە، 4 مىڭعا جۋىق.
«حورەزم» توبىنىڭ اڭگىمەسى:
عۇن مەملەكەتىنىڭ ورلەۋى ب. ز. ب. ءىV عاسىردا ءومىر سۇرگەن تۇمان شانيۋمەن بايلانىستى. عۇندار مەن قىتايدىڭ حان اۋلەتى اراسىنداعى سوعىس ب. ز. ب. 288 جىلى حان اۋلەتىنىڭ جەڭىلىسىمەن اياقتالدى. جۇڭگو يمپەراتورى عۇندارعا جىل سايىن الىم - سالىق تولەۋگە ءماجبۇر بولدى.
دۇرىس جاۋاپ: ب. ز. ب. ءىىى عاسىردا، مودە شانيۋيمەن بايلانىستى، سوعىس ب. ز. ب. 188 جىلى بولعان.
ءىV ءبولىم. «كىم تاپقىر؟»
ويىننىڭ ءتورتىنشى ءبولىمىنىڭ شارتى — 1، 5 مينۋت ۋاقىت ىشىندە نەشە سۇراققا تولىق جاۋاپ بەرەتىنىن بايقاۋ.
ءى توپتىڭ سۇراعى:
1. ساق ونەرى ءستيلى قالاي اتالادى؟ (اڭ ءستيلى)
2. ۇيسىندەر تۋرالى جازىپ كەتكەن ەجەلگى تاريحشى. (سىنا - سان)
3. عۇن اسكەرىنىڭ نەگىزگى قۇرامى. (اتتى اسكەر)
4. سارماتتار شارۋاشىلىعىنىڭ نەگىزگى سالاسى. (كوشپەلى مال شارۋاشىلىعى، ەگىنشىلىك)
5. ۇيسىندەر باسشىسى قالاي اتالعان؟ (گۋنمو)
6. ساق قوعامىندا كىمدەر اق ءتۇستى كيىمدەر كيگەن؟ (ابىزدار)
7. قاڭلىلاردىڭ استاناسى قاي قالا بولعان؟ (بيتيان)
8. عۇن مەملەكەتى ب. ز. ب. قاي جىلى وڭتۇستىك جانە سولتۇستىك عۇندار بولىپ ەكىگە ءبولىندى؟ (ب. ز. ب. 55 جىلى)
9. كوتالاۋي شايقاسى قاي جىلى بولدى؟ (451 جىلى ەدىل جاۋىنگەرلەرى
گللياداعى كوتلاۋي دالاسىندا ريمدىكتەر مەن فرانكتەرمەن شايقاستى)
10. سارماتتار ەلىمىزدىڭ قاي اۋماعىن مەكەندەگەن؟ (باتىس، ب. ز. ب. Vءىىى عاسىر مەن ب. ز. V ع. ع.)
11. عۇندار نەگىزىندە قانداي ۇيلەردە تۇردى؟ (كيىز ۇيدە)
12. قاڭلىلار نەگە تابىنعان؟ (كۇنگە، ايعا، جۇلدىزعا)
13. باي ۇيسىندەردىڭ قانشا جىلقىسى بولعان؟ (4 - 5مىڭ)
14. ساقتاردىڭ پارسى پاتشاسى كيرگە قارسى كۇرەسىن كىم باسقاردى؟ (توميريس)
15. ەجەلگى گرەك اۆتورلارى ساقتاردى قالاي اتاعان؟ (ازيالىق سكيفتەر)
ءىى توپتىڭ سۇراعى:
1. ءوز ەڭبەگىندە ساقتار تۋرالى كىم ايتىپ كەتتى؟ (گەرودوت)
2. ۇيسىندەر قاي اۋماقتا قونىستاندى؟ (ساقتاردان سوڭ جەتىسۋ جەرىن)
3. قاڭلىلار استىعىن قايدا ساقتاعان؟ (قىش كوزەلەر مەن ىدىستاردا)
4. عۇنداردىڭ ەۋروپاعا جورىعىن كىم باسقاردى؟ (ەدىل پاتشاسى)
5. سارماتتار قاي تىلدە سويلەگەن؟ (سكيف)
6. «شوشاق بورىكتى» ساقتار قالاي اتالعان؟ (تيگروحاۋدا)
7. عۇندار ىدىس - اياقتى جاساۋعا قانداي ماتەريالدار پايدالانعان؟ (اعاشتان، قىشتان، تەرىدەن)
8. قاڭلىلار شارۋاشىلىقتىڭ قوسىمشا قاي تۇرىمەن اينالىسقان؟ (مەتالل ءوندىرىسى)
9. ۇيسىندەردىڭ استاناسى؟ ( قىزىل اڭعار)
10. عۇنداردا بۇيىمداردىڭ بەتىنە التىن تۇيىرشىكتەردى دانەكەرلەۋ ءادىسى
قالاي اتالعان؟ (زەرلەۋ)
11. ا. ماكەدونسكيي ساقتارعا قاشان جورىق جاسادى؟ (ب. ز. ب. ءىV عاسىردا)
12. ءۇيسىن تايپالارى ۇيلەرىن نەدەن تۇرعىزعان؟ (شيكى كىرپىش پەن تاقتا تاستان)
13. حاوما سۋسىنىن دايىندايتىن ساقتاردى قالاي اتاعان؟ (حاۋماۆارگا)
14. عۇن بيلەۋشىسى قالاي اتالادى؟ (شانيۋي)
15. ساق قوعامى نەشە توپتان تۇرادى؟ (ءۇش: جاۋىنگەرلەر، ابىزدار، مالشىلار)
V ءبولىم. «تاريحي تەرميندەر»
ويىننىڭ V ءبولىمىنىڭ شارتى — تاريحي تەرميندەر كونكۋرسى، 2 مينۋت ىشىندە تەرمين ماعىناسىن ءتۇسىندىرۋ قاجەت.
باتىر - جەكە ەرلىگىمەن ەرەكشە كوزگە تۇسكەن ەر جۇرەك، قاھارمان ادامدارعا بەرىلەتىن قۇرمەتتى اتاق.
كەرەگە - كيىز ءۇي سۇيەگىنىڭ شەڭبەرلى تومەنگى قابىرعاسى.
تەكەمەت - بەتىنە ءتۇرلى - ءتۇستى ويۋ - ورنەك باسىلعان كيىز توسەنىش.
كەبەجە - ازىق - تۇلىك ساقتاۋعا ارنالعان ۇلكەن ساندىق.
ارحەولوگيا - ادامزاتتىڭ وتكەن تاريحىن زاتتاي دەرەكتەر ارقىلى زەرتتەيتىن عىلىم.
قالقان - ارنايى مەتالل مەن قالىڭ تەرىدەن جاسالاتىن قورعانىش قۇرالى، باتىرلاردىڭ بەس قارۋىنىڭ ءبىرى.
شاڭىراق - كيىز ءۇي سۇيەگىنىڭ نەگىزگى ءبىر بولىگى.
شاپان - قالىڭ ماتادان اراسىنا ءجۇن، ماقتا سالىپ، استارلاپ، سىرىپ تىگىلگەن سىرت كيىم.
سەمسەر - بولاتتىڭ ەڭ اسىلىنان جاسالاتىن ۇرىس قارۋى، قىلىش قايقى، سەمسەر ءتۇزۋ جاسالادى.
ەتنوگرافيا - حالىقتىڭ شىعۋ تەگىن، رۋلىق - تايپالىق جانە الەۋمەتتىك قۇرامىن، تۇرمىس - تىرشىلىگىن، سالت - ساناسىن، ادەت - عۇرىپ ەرەكشەلىگىن زەرتتەيدى.
You Might Also Like
-
قۇلسارى بالالار ونەر مەكتەبىنىڭ ءمۇعالىمى
