InfoHub Logo

قازاقستان رەسپۋبليكاسى - زايىرلى، دەموكراتيالىق مەملەكەت. قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋسياسىنىڭ 1-بابىنىڭ 1-تارماعىندا «قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءوزىن زايىرلى، اشىق، قۇقىقتىق مەملەكەت رەتىندە ورنىقتىرادى» دەلىنگەن. «زايىرلى» ۇعىمى مەملەكەتتىڭ بارلىق سالالارىندا، سونىڭ ىشىندە ءدىن سالاسىندا دا اشىق، ايقىن ساياسات ۇستاناتىنىن، ازاماتتاردىڭ ار-وجدان بوستاندىعىن قامتاماسىز ەتەتىنىن، ءدىننىڭ مەملەكەت ساياساتىنا ارالاسپايتىنىن بىلدىرەدى. ياعني زايىرلىلىق – دىنسىزدىك نەمەسە ءدىندى تەرىستەۋشىلىك ەمەس، ول – مەملەكەتتىڭ ءدىني ەمەس، قۇقىقتىق قاعيداتتارمەن باسقارىلۋى. "زايىرلى" ءسوزى - "اشىق"، "ايقىن"، "سىرتقى" دەگەن نەگىزگى ماعىنانى بىلدىرەدى. جالپى، "زايىرلىلىق" ۇعىمىنىڭ اۋقىمى كەڭ. بۇل ۇعىم اياسىندا ءار ادامنىڭ  سەنىمىنە، ار- وجدانىنا ەشقانداي شەكتەۋ قويىلمايدى. ياعني، ءار ادام دۇنيەتانىمدىق ەركىندىگىن ۇستانا  وتىرا، ار-وجدان بوستاندىعىن ەركىن پايدالانا وتىرىپ، ءوز سەنىمىن ۇستانا الادى. دەمەك، بۇل دەگەنىمىز ازاماتتاردىڭ ءدىن ۇستانۋ ەركىندىگى ءوز قۇقىندا بولادى. 

سونىمەن قاتار، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ 2011 جىلعى 11قازانىڭدا قابىلدانعان «ءدىني قىزمەت جانە ءدىني بىرلەستىكتەر» زاڭناماسىن نەگىزگە الا وتىرىپ، قازاقستان زايىرلى مەملەكەت، سونىمەن قاتار، ەلىمىزدىڭ تاريحىنىڭ دامۋى مەن قالىپتاسۋى نەگىزىندە حانافي مازحابى مەن پراۆوسلاۆيەلىك حريستيان ءدىنىنىڭ ەرەكشە ءرولىن، جانە باسقا دا كونفەسسيالاردىڭ قىزمەتىن ەركىن جاساۋىنا مۇمكىندىكتەر بەرىلگەندىگى كورسەتىلىپ وتكەن. زايىرلى مەملەكەت بارلىق دىندەرگە، ءدىن  سەنۋشىلەرىنە زاڭ شەڭبەرىندە ەركىن قىزمەتتەرى مەن ءدىني سەنىمىن ۇستانۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.  

زايىرلى مەملەكەتتە اركىمنىڭ ءوز بوستاندىعى مەن ءدىني سەنىمى  ءوز ەرىكتەرىندە بولعانىمەن، بۇل ۇعىمدى جات ءدىني اعىمداردىڭ، راديكالدى جات يدەولوگيانىڭ تارالۋ ماقساتىندا پايدالانۋ دەگەندى بىلدىرمەيدى. قازىرگى تاڭدا راديكالدى يدەيالاردى تاراتۋشىلار ەل تۇرعىندارىنىڭ جانە الەۋمەتتىك جەلىنى ەسەپسىز قولدانۋشىلاردىڭ ءدىني ساۋاتىنىڭ تومەندىگىن پايدالانىپ وتىر. ياعني، بۇل ءدىندى ۇستانۋ ءوز ەرىكتەرىندە بولعانىمەن، ءدىني جات اعىمنىڭ ءورىس الۋى دەگەندى بىلدىرمەيدى. كونستيتۋسيامىزدا كورسەتىلگەندەي،  باستى بايلىعىمىز - ازاماتتاردىڭ "زايىرلىلىق"  ۇعىمىندا ءدىني نانىم سەنىمدەرىنە قۇرمەتپەن قاراۋ جانە دە ءوز قۇقىقتارىن ساقتاي وتىرا، دىندەگى اداسۋشىلىقتى بولدىرماۋ.

قورىتىندىلاي كەلە، زايىرلى مەملەكەت كەز-كەلگەن دىنگە ءارتۇرلى كوزقاراستا قارايدى. دەمەك، بىلگىلى ءبىر دىنگە ەشقانداي باسىمدىق بەرىلمەيدى. قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا رەسمي ءدىن بولمايدى جانە دە مەملەكەت قانداي دا ءبىر دىنگە تاۋەلدىلىك بەرمەيدى.ازاماتتار ءدىني سەنىمدەرىنە قاراماستان تەڭ قۇقىلى. جانە دە قازاقستان حالقىنىڭ رۋحاني مۇراسىمەن، دىندەردىڭ مادەني جانە دە تاريحي قۇندىلىعىمەن قاتار، كونفەسسياارالىق كەلىسىمنىڭ ماڭىزدىلىعىن جانە دە ءدىني توزىمدىلىكتى، ازاماتتاردىڭ ءوز ءدىني سەنىمدەرىن قۇرمەتتەيدى. قازىرگى تاڭدا، قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءوزىن دەموكراتيالى جانە زايىرلى مەملەكەت ەكەندىگىن ورنىقتىرا وتىرا،  ازاماتتاردىڭ ءدىندى ۇستانۋ، ۇستانباۋى ءوز قۇقىق ەرىكتەرىندە بولىپ كەلەدى. زايىرلى مەملەكەت زاڭداعى ءدىني سەنىم بوستاندىعى مەن ار-وجدان بوستاندىعى نەگىزىندە جۇزەگە اسادى.

سەيتنۇر اياجان

جەتەكشى: قازۇۋ اعا وقىتۋشىسى كانتاربايەۆا ج.ۋ

---