قازاقتىڭ ۇلتتىق قولونەر بۇيىمدارى
تەحنولوگيا
ساباقتىڭ تاقىرىبى: قازاقتىڭ ۇلتتىق قولونەر بۇيىمدارى.
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) بىلىمدىلىك: قازاقتىڭ قولدانبالى قولونەر بۇيىمدارىنىڭ تۇرلەرى مەن قولدانىلاتىن ماتەريالدارى جانە ورىنداۋ تەحنيكاسى تۋرالى تۇسىنىگىن قالىپتاستىرۋ.
ب) دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ قولونەر بۇيىمدارىن دايىنداۋ تەحنولوگياسىنىڭ بىرىزدىلىگىن مەڭگەرتۋ ءۇشىن جاعداي جاساۋ. شىعارماشىلىق قيالدىڭ، ويلاۋ ارەكەتىنىڭ دامۋىن سالىستىرۋ، تالداۋ، ەپتىلىگىن، يكەمدىلىگىن دامىتۋ.
ۆ) تاربيەلىك: وقۋشىلاردى ۇلتتىق قولونەردى جانداندىرۋ، ىسمەرلىككە، ەڭبەككە باۋلۋ، ۇقىپتىلىققا، جۇيەلى ەڭبەك ەتۋگە جانە شىعارماشىلىققا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ءبىلىم بەرۋ
ساباقتىڭ ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، سۇراق - جاۋاپ، ساراماندىق، وي قوزعاۋ، سايىس
ءپانارالىق بايلانىس: بەينەلەۋ ونەرى، ماتەماتيكا، تاريح، ادەبيەت.
كورنەكىلىگى: سلايد، قورجىن، تۇتقىش، تۇسكيىز، باعالاۋ پاراعى، دايىندامالار، توپتامالار، نۇسقاۋ كارتا.
ساباقتىڭ بارىسى:
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى: سالەمدەسۋ، وقۋشىلاردىڭ نازارلارىن ساباققا اۋدارۋ، تۇگەندەۋ.
II. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ:
«بوشكەدەن شىققان باس قاتىرعىلار» توپ مۇشەلەرى بوشكەدەن (قاپشىقتان) نومىرلەردى الىپ، سايكەس ءۇي تاپسىرماسى جانە قايتالاۋ تاقىرىبى بويىنشا سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەدى..
1. شىعارماشىلىق جوبا دەگەنىمىز نە؟
2. حيميالىق تالشىق دايىندايتىن شيكىزات؟
3. كەستەدەگى شالۋ تۇرلەرىن اتا؟
4. حيميالىق تالشىقتاردىڭ قاسيەتى؟
5. توقۋ كەزىندە ىلگەك ءبىزدى قالاي ۇستاۋ كەرەك؟
6. قانداي تالشىقتاردى "سينتەتيكالىق" دەپ اتايمىز؟
7. شالمالى باعانشانى قالاي توقيمىز؟
8. جاساندى جانە سينتەتيكالىق تالشىقتان الىناتىن ماتانى اتاڭدار؟
9. توقۋ ءۇشىن قولدانىلاتىن ءيىرىم ءجىپ تۇرلەرى.
10. قانداي تالشىقتاردى "جاساندى" دەپ اتايدى؟
III. جاڭا ساباق:
قازاق قولونەرى، ۇلتتىق ونەر وتكەن ءومىر ەنشىسىنە اينالىپ، وعان ءمان بەرىلمەي، كەيبىر بۇيىمدارىمىزدىڭ كوزى جوق بولۋدا، ءتىپتى مۇراجايدان دا تابا المايسىڭ.
قازاقتىڭ قولدانبالى ونەرى دايىندالاتىن ماتەريال تۇرىنە قاراي اعاشتان، سۇيەكتەن، تەرىدەن، مەتالل، تەكستيل ماتەريالداردان دايىندالعان بولىپ بولىنەدى.
قازاقتىڭ ۇلتتىق بۇيىمدارىنىڭ تۇرلەرى: كيىز، تۇسكيىز، تەكەمەت، سىرماق، قورجىن، الاشا، اياققاپ، تۇتقىش، ويۋ - ورنەك، قۇراق قۇراۋ. اعاش بۇيىمدارى: ساندىق، كەبەجە، ادالباقان. زەرگەرلىك بۇيىمدار: سىرعا، بىلەزىك، ساقينا، بويتۇمار.
بۇل بۇيىمدار اتالعان كەزدە مىناداي ولەڭ جولدارى ويىڭا ورالادى.
قولونەر قۇراق قۇراۋ، ويۋ - ورنەك،
اتتى باپتاپ، ەر تۇرمان، قامشى ورمەك،
سالت - ءداستۇرى ەشكىمگە ۇقساماعان،
قازاقتا عوي بايلاعان ءجىپتى كۇرمەپ.
قازاقتا قولونەردىڭ كەرەمەتى،
ويۋلاپ شىعارعان سىرماق پەن تەكەمەتتى.
قانداي شەبەر، قازاق قىزدارى، ايتىڭدارشى،
قۇراقتى، ويۋلاۋدى دوڭگەلەتتى.
بۇگىن ءبىز سول ۇلتتىق قولونەر بۇيىمدارىنىڭ بىرەگەيىمەن تانىسامىز.
توسەنىش بۇيىمدارى.
تۇسكيىز - ساندىك ءۇشىن توسەكتىڭ تۇسىنا ۇستايتىن ءۇي جيھازدارىنىڭ ءبىرى. ونى جاساۋ ءۇشىن نىعىز باسىلعان جۇقا كيىز تاڭدالىپ الىنادى. تۇسكيىزدى بەزەندىرىپ، اشەكەيلەۋ ءۇشىن ءتۇستى بارقىتتار، جىبەك، شۇعا ت. ب. ماتالاردان بەتىنە ويۋ - ورنەكتەر تىگىلەدى.
تەكەمەت - بەتىنە ءتۇرلى ءتۇستى ويۋ - ورنەك باسىلعان كيىز. ونىڭ بەتىنە ءجۇندى بوياپ، ويۋ - ورنەك جاساپ، كيىز باسقان ادىسپەن باسادى.
سىرماق - كيىزدەن سىرىپ، ويۋلاپ جاسالعان توسەنىش. ەكى ءتۇستى كيىزدەن ويمالاعان نەمەسە ۇستىنە ماتادان ويۋ باسقان تىگىستەرىنە جيەك باسىپ، سىرىپ جاسايدى.
الاشا - ءجۇندى ءيىرىپ ءجىپ الامىز، ونى ءار ءتۇرلى تۇسكە بويايمىز، سول جىپتەن توقىلعان توسەنىش. الاشا "تەرمە" جانە "قاقپا الاشا" دەپ ەكىگە بولىنەدى. توسەنىش رەتىندە قولدانادى.
ءۇي تۇرمىستىق بۇيىمدارى.
كەسەقاپ – كەسە سالاتىن قالتا. ءداستۇرلى قازاق قوعامىندا كوشىپ - قونۋعا لايىقتالىپ باسقۇردان، بىلعارىدان جاسالعان. كەسەقاپ اياققاپ، قولدوربا سياقتى ءتورت بۇرىشتى ەتىپ جاسالمايدى. ۇزىنداۋ كەلگەن توقىلعان جالپاق باسقۇرعا كەسە سياتىنداي ەتىپ قالتا تىگەدى دە، ءار قالتاعا كەسە سالىپ، سىنبايتىنداي ەتىپ وراۋعا لايىقتالىپ جاسالادى. ونى "قالتاشىق" دەپ اتايدى. كەسەقاپتىڭ سىرتىنان بايلايتىن باۋى بولادى. كەيىن كەسەقاپتاردى بىلعارىدان دا جاسايتىن بولدى. كەسەقاپ بيىكتىگى 30 - 35 سم ءتۇبىنىڭ ديامەتر 10 - 15 سم، جوعارعى جاعىندا شاشاقتالىپ جاسالعان قاقپاعى دا بولادى.
ساباقتىڭ تاقىرىبى: قازاقتىڭ ۇلتتىق قولونەر بۇيىمدارى.
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) بىلىمدىلىك: قازاقتىڭ قولدانبالى قولونەر بۇيىمدارىنىڭ تۇرلەرى مەن قولدانىلاتىن ماتەريالدارى جانە ورىنداۋ تەحنيكاسى تۋرالى تۇسىنىگىن قالىپتاستىرۋ.
ب) دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ قولونەر بۇيىمدارىن دايىنداۋ تەحنولوگياسىنىڭ بىرىزدىلىگىن مەڭگەرتۋ ءۇشىن جاعداي جاساۋ. شىعارماشىلىق قيالدىڭ، ويلاۋ ارەكەتىنىڭ دامۋىن سالىستىرۋ، تالداۋ، ەپتىلىگىن، يكەمدىلىگىن دامىتۋ.
ۆ) تاربيەلىك: وقۋشىلاردى ۇلتتىق قولونەردى جانداندىرۋ، ىسمەرلىككە، ەڭبەككە باۋلۋ، ۇقىپتىلىققا، جۇيەلى ەڭبەك ەتۋگە جانە شىعارماشىلىققا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ءبىلىم بەرۋ
ساباقتىڭ ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، سۇراق - جاۋاپ، ساراماندىق، وي قوزعاۋ، سايىس
ءپانارالىق بايلانىس: بەينەلەۋ ونەرى، ماتەماتيكا، تاريح، ادەبيەت.
كورنەكىلىگى: سلايد، قورجىن، تۇتقىش، تۇسكيىز، باعالاۋ پاراعى، دايىندامالار، توپتامالار، نۇسقاۋ كارتا.
ساباقتىڭ بارىسى:
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى: سالەمدەسۋ، وقۋشىلاردىڭ نازارلارىن ساباققا اۋدارۋ، تۇگەندەۋ.
II. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ:
«بوشكەدەن شىققان باس قاتىرعىلار» توپ مۇشەلەرى بوشكەدەن (قاپشىقتان) نومىرلەردى الىپ، سايكەس ءۇي تاپسىرماسى جانە قايتالاۋ تاقىرىبى بويىنشا سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەدى..
1. شىعارماشىلىق جوبا دەگەنىمىز نە؟
2. حيميالىق تالشىق دايىندايتىن شيكىزات؟
3. كەستەدەگى شالۋ تۇرلەرىن اتا؟
4. حيميالىق تالشىقتاردىڭ قاسيەتى؟
5. توقۋ كەزىندە ىلگەك ءبىزدى قالاي ۇستاۋ كەرەك؟
6. قانداي تالشىقتاردى "سينتەتيكالىق" دەپ اتايمىز؟
7. شالمالى باعانشانى قالاي توقيمىز؟
8. جاساندى جانە سينتەتيكالىق تالشىقتان الىناتىن ماتانى اتاڭدار؟
9. توقۋ ءۇشىن قولدانىلاتىن ءيىرىم ءجىپ تۇرلەرى.
10. قانداي تالشىقتاردى "جاساندى" دەپ اتايدى؟
III. جاڭا ساباق:
قازاق قولونەرى، ۇلتتىق ونەر وتكەن ءومىر ەنشىسىنە اينالىپ، وعان ءمان بەرىلمەي، كەيبىر بۇيىمدارىمىزدىڭ كوزى جوق بولۋدا، ءتىپتى مۇراجايدان دا تابا المايسىڭ.
قازاقتىڭ قولدانبالى ونەرى دايىندالاتىن ماتەريال تۇرىنە قاراي اعاشتان، سۇيەكتەن، تەرىدەن، مەتالل، تەكستيل ماتەريالداردان دايىندالعان بولىپ بولىنەدى.
قازاقتىڭ ۇلتتىق بۇيىمدارىنىڭ تۇرلەرى: كيىز، تۇسكيىز، تەكەمەت، سىرماق، قورجىن، الاشا، اياققاپ، تۇتقىش، ويۋ - ورنەك، قۇراق قۇراۋ. اعاش بۇيىمدارى: ساندىق، كەبەجە، ادالباقان. زەرگەرلىك بۇيىمدار: سىرعا، بىلەزىك، ساقينا، بويتۇمار.
بۇل بۇيىمدار اتالعان كەزدە مىناداي ولەڭ جولدارى ويىڭا ورالادى.
قولونەر قۇراق قۇراۋ، ويۋ - ورنەك،
اتتى باپتاپ، ەر تۇرمان، قامشى ورمەك،
سالت - ءداستۇرى ەشكىمگە ۇقساماعان،
قازاقتا عوي بايلاعان ءجىپتى كۇرمەپ.
قازاقتا قولونەردىڭ كەرەمەتى،
ويۋلاپ شىعارعان سىرماق پەن تەكەمەتتى.
قانداي شەبەر، قازاق قىزدارى، ايتىڭدارشى،
قۇراقتى، ويۋلاۋدى دوڭگەلەتتى.
بۇگىن ءبىز سول ۇلتتىق قولونەر بۇيىمدارىنىڭ بىرەگەيىمەن تانىسامىز.
توسەنىش بۇيىمدارى.
تۇسكيىز - ساندىك ءۇشىن توسەكتىڭ تۇسىنا ۇستايتىن ءۇي جيھازدارىنىڭ ءبىرى. ونى جاساۋ ءۇشىن نىعىز باسىلعان جۇقا كيىز تاڭدالىپ الىنادى. تۇسكيىزدى بەزەندىرىپ، اشەكەيلەۋ ءۇشىن ءتۇستى بارقىتتار، جىبەك، شۇعا ت. ب. ماتالاردان بەتىنە ويۋ - ورنەكتەر تىگىلەدى.
تەكەمەت - بەتىنە ءتۇرلى ءتۇستى ويۋ - ورنەك باسىلعان كيىز. ونىڭ بەتىنە ءجۇندى بوياپ، ويۋ - ورنەك جاساپ، كيىز باسقان ادىسپەن باسادى.
سىرماق - كيىزدەن سىرىپ، ويۋلاپ جاسالعان توسەنىش. ەكى ءتۇستى كيىزدەن ويمالاعان نەمەسە ۇستىنە ماتادان ويۋ باسقان تىگىستەرىنە جيەك باسىپ، سىرىپ جاسايدى.
الاشا - ءجۇندى ءيىرىپ ءجىپ الامىز، ونى ءار ءتۇرلى تۇسكە بويايمىز، سول جىپتەن توقىلعان توسەنىش. الاشا "تەرمە" جانە "قاقپا الاشا" دەپ ەكىگە بولىنەدى. توسەنىش رەتىندە قولدانادى.
ءۇي تۇرمىستىق بۇيىمدارى.
كەسەقاپ – كەسە سالاتىن قالتا. ءداستۇرلى قازاق قوعامىندا كوشىپ - قونۋعا لايىقتالىپ باسقۇردان، بىلعارىدان جاسالعان. كەسەقاپ اياققاپ، قولدوربا سياقتى ءتورت بۇرىشتى ەتىپ جاسالمايدى. ۇزىنداۋ كەلگەن توقىلعان جالپاق باسقۇرعا كەسە سياتىنداي ەتىپ قالتا تىگەدى دە، ءار قالتاعا كەسە سالىپ، سىنبايتىنداي ەتىپ وراۋعا لايىقتالىپ جاسالادى. ونى "قالتاشىق" دەپ اتايدى. كەسەقاپتىڭ سىرتىنان بايلايتىن باۋى بولادى. كەيىن كەسەقاپتاردى بىلعارىدان دا جاسايتىن بولدى. كەسەقاپ بيىكتىگى 30 - 35 سم ءتۇبىنىڭ ديامەتر 10 - 15 سم، جوعارعى جاعىندا شاشاقتالىپ جاسالعان قاقپاعى دا بولادى.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: «ءبىر اينىمالىسى بار سىزىقتىق تەڭسىزدىكتەر جۇيەسىن شەشۋ»
