ەڭبەك پەن تاربيە ەگىز
ەڭبەك پەن تاربيە ەگىز
ءومىرىمىزدىڭ دامۋ بارىسىن دۇرىس ءتۇسىنىپ، ونىڭ ىشىندە عىلىمنىڭ، تاربيەنىڭ، بۇگىنى مەن ەرتەڭىن تانىپ، باعدارلاپ وتىرۋدا تاربيە مەن ەڭبەك بولىنبەستەي بەرىك، ماڭىزدى دا ءماندى ءرول اتقارادى. راسىندا، ادامزاتتىڭ جيناقتالعان ماتەريالدىق بايلىقتارى قانداي ۇشان - تەڭىز بولسا، ونىڭ رۋحاني بايلىعىنىڭ قورى دا سونداي كوپ. بۇلاردىڭ ءبارى بارشاعا بىردەي قازىنا. ءابۋ ناسىر ءال - فارابي: "بۇل قازىنانىڭ بارلىعىن حالىق جاسايدى، ول ادال دا ەرىنبەي ەتكەن ەڭبەكتىڭ جەمىسى،" - دەگەن بولاتىن.
ءال - فارابي تاربيە ماسەلەسىن لوگيكامەن بايلانىستىرعان، ول "اقىل مەن تۇسىنىك" اتتى ەڭبەگىندە اقىلدىلىق پەن ادامگەرشىلىك ۇلگىلى تاربيەگە بايلانىستى، ونىڭ نەگىزى تازا ەڭبەكتە، ەڭبەك ءوز كەزەگىندە تاربيەنىڭ نەگىزىنەن تۋىندايدى دەگەن ەدى. قوعامنىڭ دامۋ تاريحىنا بايلانىستى، سوعان سايكەس ەڭبەك تاربيەسى ءار ءتۇرلى نىساندا دامىدى، جەتىلدى، وزگەردى، جاڭارىپ وتىردى.
ەڭبەك تاربيەسىنىڭ تەورياسىن جاساۋدا باستى ءرول اتقارعان ك. د. ۋشينسكيي بولدى. ول ءوزىنىڭ ەڭبەگىندە ادامنىڭ جان - جاقتى دامۋى ءۇشىن ەڭبەكتىڭ ماڭىزىنىڭ زور ەكەندىگىن كورسەتتى. ك. د. ۋشينسكيي تالاپتارىنىڭ ەڭ باستىلارىنىڭ ءبىرى: ەڭبەك سۇيگىشتىككە، ەڭبەك ەتە بىلۋگە جانە ەڭبەككە ىنتالى بولۋعا تاربيەلەۋ. كىمدە - كىم پايدالى ەڭبەكپەن اينالىسسا، سول ادام قوعامنىڭ لايىقتى ازاماتى بولا الادى دەپ ءبىلدى. ۋشينسكيي بالانىڭ ساناسىنا ءسابي كەزىنەن - اق، ەڭبەك ەتۋدىڭ قاجەتتىلىگى مەن ماڭىزدىلىعىن ۇيالاتۋدى، پايدالى ءىس ىستەۋگە تىرىسۋشىلىققا جانە قانداي ىستە بولسا دا شىن نيەتپەن جانە ۇقىپتى ورىنداۋعا تاربيەلەۋدى ۇسىندى. ەڭبەك تاربيەسىنىڭ ەڭ باستى دا، نەگىزگى مىندەتتەرىنىڭ ءبىرى - جاستار قوعامدىق جۇمىستاردى، اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ جەتىستىكتەرىن جەتە ءتۇسىنۋ جانە وعان وزدەرى تىكەلەي ارالاسۋ، ءوندىرىستى ءبىلۋ، ونىمەن جۇمىس ىستەۋ تاجىريبەسىن بويىنا ءسىڭىرىپ وتىرۋ دەيدى.
اباي ناعىز پايدالى ەڭبەك دەپ ءار ءتۇرلى قولونەردى، ەگىنشىلىكتى جانە ءبىلىم الۋدى، وقۋدى ەسەپتەدى. اقىل - ءبىلىم الۋ كۇردەلى ەڭبەك ارقىلى كەلەدى دەپ فيلوسوفيالىق تۇجىرىم جاسادى. ول جاستاردى ەڭ الدىمەن وتباسى جانە مەكتەپ ارقىلى تاربيەلەۋدىڭ ماڭىزدى ءرولىن ەرەكشە باعالادى.
ەڭبەكتىڭ بەينەتى مەن زەينەتىن باسىنان وتكىزگەن حالقىمىز بالانى ەڭبەككە تاربيەلەۋدى وتباسىنان باستاعان. قازاق حالقى جاستاردى ەڭبەككە باۋلىعاندا كۇندەلىكتى كاسىبىنە، تۇرمىس تىرشىلىگىنە بايلانىستى ءتورت تۇلىك مالدى باعىپ - قاعۋدى، اڭ اۋلاپ كاسىپ ەتۋدى ويلاستىرعان. حالقىمىز ەڭبەك پەن ونەردى ەگىز ساناعان. ءجۇن ءيىرىپ، ورنەك توقۋ، كيىز باسىپ، ءۇي جابۋ، ويۋ ويىپ، سىرماق، ءتۇس كيىز ورنەكتەۋ، تەرى يلەپ، باس كيىم تىگۋ قىزدار، ايەلدەر ءۇشىن ەرەكشە ونەر ساناعان.
ال تەرى، اعاش، تەمىرمەن بايلانىستى كاسىپتەردى ەر ادامدار اتقارعان. اياق كيىم (ەتىك، ءماسى، كەبىس، شوقاي، شاركەي تىگەتىن ەتىكشىلىك، قايىستان جۇگەن تارتىپ، ومىلدىرىك، قۇيىسقان، قامشى، شىدەر سەكىلدى ابزەل ىستەيتىن ورىمشىلىك ۇلكەن ونەر بولىپ ەسەپتەلگەن. اعاشتان - اشاماي، اربا، شانا جاسايتىن بالتاشىلاردى تەمىردەن - قۇرال - سايمان ەڭبەك قۇرالدارىن نەمەسە اشەكەي، زەرگەرلىك بۇيىمدار جاساۋشى ۇستالاردى حالىق جوعارى باعالاعان.
ءومىرىمىزدىڭ دامۋ بارىسىن دۇرىس ءتۇسىنىپ، ونىڭ ىشىندە عىلىمنىڭ، تاربيەنىڭ، بۇگىنى مەن ەرتەڭىن تانىپ، باعدارلاپ وتىرۋدا تاربيە مەن ەڭبەك بولىنبەستەي بەرىك، ماڭىزدى دا ءماندى ءرول اتقارادى. راسىندا، ادامزاتتىڭ جيناقتالعان ماتەريالدىق بايلىقتارى قانداي ۇشان - تەڭىز بولسا، ونىڭ رۋحاني بايلىعىنىڭ قورى دا سونداي كوپ. بۇلاردىڭ ءبارى بارشاعا بىردەي قازىنا. ءابۋ ناسىر ءال - فارابي: "بۇل قازىنانىڭ بارلىعىن حالىق جاسايدى، ول ادال دا ەرىنبەي ەتكەن ەڭبەكتىڭ جەمىسى،" - دەگەن بولاتىن.
ءال - فارابي تاربيە ماسەلەسىن لوگيكامەن بايلانىستىرعان، ول "اقىل مەن تۇسىنىك" اتتى ەڭبەگىندە اقىلدىلىق پەن ادامگەرشىلىك ۇلگىلى تاربيەگە بايلانىستى، ونىڭ نەگىزى تازا ەڭبەكتە، ەڭبەك ءوز كەزەگىندە تاربيەنىڭ نەگىزىنەن تۋىندايدى دەگەن ەدى. قوعامنىڭ دامۋ تاريحىنا بايلانىستى، سوعان سايكەس ەڭبەك تاربيەسى ءار ءتۇرلى نىساندا دامىدى، جەتىلدى، وزگەردى، جاڭارىپ وتىردى.
ەڭبەك تاربيەسىنىڭ تەورياسىن جاساۋدا باستى ءرول اتقارعان ك. د. ۋشينسكيي بولدى. ول ءوزىنىڭ ەڭبەگىندە ادامنىڭ جان - جاقتى دامۋى ءۇشىن ەڭبەكتىڭ ماڭىزىنىڭ زور ەكەندىگىن كورسەتتى. ك. د. ۋشينسكيي تالاپتارىنىڭ ەڭ باستىلارىنىڭ ءبىرى: ەڭبەك سۇيگىشتىككە، ەڭبەك ەتە بىلۋگە جانە ەڭبەككە ىنتالى بولۋعا تاربيەلەۋ. كىمدە - كىم پايدالى ەڭبەكپەن اينالىسسا، سول ادام قوعامنىڭ لايىقتى ازاماتى بولا الادى دەپ ءبىلدى. ۋشينسكيي بالانىڭ ساناسىنا ءسابي كەزىنەن - اق، ەڭبەك ەتۋدىڭ قاجەتتىلىگى مەن ماڭىزدىلىعىن ۇيالاتۋدى، پايدالى ءىس ىستەۋگە تىرىسۋشىلىققا جانە قانداي ىستە بولسا دا شىن نيەتپەن جانە ۇقىپتى ورىنداۋعا تاربيەلەۋدى ۇسىندى. ەڭبەك تاربيەسىنىڭ ەڭ باستى دا، نەگىزگى مىندەتتەرىنىڭ ءبىرى - جاستار قوعامدىق جۇمىستاردى، اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ جەتىستىكتەرىن جەتە ءتۇسىنۋ جانە وعان وزدەرى تىكەلەي ارالاسۋ، ءوندىرىستى ءبىلۋ، ونىمەن جۇمىس ىستەۋ تاجىريبەسىن بويىنا ءسىڭىرىپ وتىرۋ دەيدى.
اباي ناعىز پايدالى ەڭبەك دەپ ءار ءتۇرلى قولونەردى، ەگىنشىلىكتى جانە ءبىلىم الۋدى، وقۋدى ەسەپتەدى. اقىل - ءبىلىم الۋ كۇردەلى ەڭبەك ارقىلى كەلەدى دەپ فيلوسوفيالىق تۇجىرىم جاسادى. ول جاستاردى ەڭ الدىمەن وتباسى جانە مەكتەپ ارقىلى تاربيەلەۋدىڭ ماڭىزدى ءرولىن ەرەكشە باعالادى.
ەڭبەكتىڭ بەينەتى مەن زەينەتىن باسىنان وتكىزگەن حالقىمىز بالانى ەڭبەككە تاربيەلەۋدى وتباسىنان باستاعان. قازاق حالقى جاستاردى ەڭبەككە باۋلىعاندا كۇندەلىكتى كاسىبىنە، تۇرمىس تىرشىلىگىنە بايلانىستى ءتورت تۇلىك مالدى باعىپ - قاعۋدى، اڭ اۋلاپ كاسىپ ەتۋدى ويلاستىرعان. حالقىمىز ەڭبەك پەن ونەردى ەگىز ساناعان. ءجۇن ءيىرىپ، ورنەك توقۋ، كيىز باسىپ، ءۇي جابۋ، ويۋ ويىپ، سىرماق، ءتۇس كيىز ورنەكتەۋ، تەرى يلەپ، باس كيىم تىگۋ قىزدار، ايەلدەر ءۇشىن ەرەكشە ونەر ساناعان.
ال تەرى، اعاش، تەمىرمەن بايلانىستى كاسىپتەردى ەر ادامدار اتقارعان. اياق كيىم (ەتىك، ءماسى، كەبىس، شوقاي، شاركەي تىگەتىن ەتىكشىلىك، قايىستان جۇگەن تارتىپ، ومىلدىرىك، قۇيىسقان، قامشى، شىدەر سەكىلدى ابزەل ىستەيتىن ورىمشىلىك ۇلكەن ونەر بولىپ ەسەپتەلگەن. اعاشتان - اشاماي، اربا، شانا جاسايتىن بالتاشىلاردى تەمىردەن - قۇرال - سايمان ەڭبەك قۇرالدارىن نەمەسە اشەكەي، زەرگەرلىك بۇيىمدار جاساۋشى ۇستالاردى حالىق جوعارى باعالاعان.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
