قىپ-قىزىل بۇلتتار، كوگىلدىر-كەرىم تروللەيبۋس
پانورامالىق الىپ شەڭبەر باياۋ اينالىپ تۇر. ەڭىستەگى كرەسلودا وتىرعاندار بىرتە-بىرتە ۇشار باسقا جەتەدى، شىرقاۋداعىلار اۋپىرىمدەپ ىلديعا سىرعي بەرەدى. اۋمالى-توكپەلى حارەكەت. ءبارى اينالىس زاڭىنا باعىنعان بۇل جەردە. جۇرت، ايتەۋىر، اينالعانىنا، كوككە كوتەرىلگەنىنە ءماز. نەسىنە ءماز؟ تاپجىلماي-اق بيىككە قول سوزعانىنا ما؟ ەسسىز قۋىرشاقتار قۇددى...
تاپ سول اينالمالى دوڭگەلەكتىڭ قاسىندا وزگەلەردىڭ ورلەۋى مەن قۇلديلاۋىنا قاراپ، ارلى-بەرلى سەندەلىپ مەن ءجۇرمىن. ىرگەدەگى بىقسىعان كاۋاپحانادا قويۋ قارا مۇرتتى ساتۋشى جىگىت قولى-قولىنا جۇقپاي زىر قاعادى. ەلدىڭ اۋزىنان تۇسكەن ەكى-ۇش ءتۇيىر تالشىققا بولا ەكى سۋىقتورعاي ءالسىن-السىن تەكەتىرەسىپ، ءالسىن-السىن جاعالاسىپ قالادى. بۇل بەيشارالار دا ادام سياقتى. انا الاۋلاعان ۇراننىڭ توبەسىنە قارا قارعا قونجيا قالىپتى. ونىڭ وڭ جاعىندا «الماتى» مەن «ەسىك» رەستوراندارى جارنامالارىنداعى داياشىلار بىزگە كەلمەي كەتپەڭدەر دەيدى. وي جۇگىرتىپ قاراسام، دەنى ساۋ ادام مىنداي جەرگە كەزدەسۋگە شاقىرا ما؟ ارينە، شاقىرمايدى. ەندەشە، مەن ەسۋاستىڭ ناق ءوزى بولماسام دا، سوعان تەتەلەس بىرەۋ شىعارمىن. ماسەلەن، عالياسقار سابازىڭنىڭ بۇيتپەسى انىق. ءساليما دا بۇنداي جەردى ءبىر شاقىرىمنان اينالىپ وتەدى. ال، ءبىزدىڭ كۋرستىڭ ەركە-توتايلارى مەنىڭ وسى ءجۇرىسىمدى كورسە بار ما، ءبىر جىلعى اڭگىمەلەرىنە تاۋسىلماس جەلى تابا قويارى انىق. ءتاڭىرىم، ولاردى بۇل ماڭعا جولاتا كورمەسىن.
ادام دەگەن — اسىرە جۇمباق ءوزى، وزگەنى بىلاي قويعاندا، وزىڭىە ءوزىڭ بەيتانىسسىڭ. ۆولاند ايتقانداي، ەرتەڭگى كۇنىڭ دە ساعان بەيمالىم. كەي-كەيدە ادام مىنەز-قۇلقىنىڭ رەڭدەرىن سارالاۋدىڭ وزىنە عالىمدار تالاي جىلدارىن سارپ ەتىپ جاتقان جوق پا؟ مەن بولسام، قادالعان جەرىنەن قان الاتىن عالىم ەمەسپىن، سوندىقتان مۇنداي ءتۇيىندى ماسەلەلەرگە قولىمدى ءبىر-اق سىلتەي سالۋىما بولار ەدى. ءبىراق وسى كۇنى ارعى جاعىن ءوزىڭ تاپ، ءىشىڭ ءبىلىسىن، ءلام دەمە دەپ، كوپ نۇكتە قويا سالاتىندار قاپتاپ كەتتى عوي. سونىڭ ءبىرى بوپ قايتەم.
شاراداي باستى وسى كۇنى نە قينامايدى: عارىشتىڭ عاجاپتارىنان باستاپ، پيدجاكتاعى وقالى تۇيمەگە دەيىن. تىم الىسقا قول سوزىپ قايتەيىن، وزىمە جاقىن ستۋدەنتتەر ورتاسىن الايىن. سونداعى ءوزارا تارتىلىس زاڭى نەگە سۇيەنەدى، نەدەن باستاۋ الادى؟ مىقتى ەكەنىڭىزدى بىلەيىن، ايتا قويىڭىزشى. العاشقى ستۋدەنتتىك كۇندەرىمنەن باستاپ وسى عالياسقار مەن ءساليمانى نەگە تىم ءىشتارتىپ كەتتىم، ونىڭ سەبەبى نە؟ باستاپقىدا وعان كىم وي جىبەردى دەيسىز؟ ءقازىردىڭ وزىندە دە سوعان ءدال جاۋاپ بەرە الماسپىن مىنا مەن. ءاسىلى، ادامدى ءوزارا جاقىنداستىراتىن گەن شىعار، ودان كەيىن — كوڭىل ۇندەستىگى مەن ءبىر-بىرىن تۇسىنۋشىلىك بولار. جالپى، يدەيا بويىنشا، قيىن ەسپەتىڭ جاۋابى سولاي شىعۋعا ءتيىس.
بۇتىندەي ادام بالاسى قىزىق پا، ءباسىبۇتىن مەن قىزىقپىن با وسى؟ وڭاشا قالعاندا الگىندەي ساۋالدى وزىمە ءجيى قوياتىن بوپ ءجۇرمىن. ونىڭ دا ءوز سەبەبى بار-اۋ. جەلكىلدەگەن ون سەگىز رومانتيكاسىنان ارىلعاننان كەيىن جاقىن-جۇراعات، جورا-جولداس پەيىلىن اقىل ەلەگىنەن وتكىزە باستايسىڭ. دوس كوڭىلىنىڭ وتكىنشى، ەسەپتى بولماعانىن قالايسىڭ. ءبىراق سىيلى ءبىر پروفەسسورىمىز ايتپاقشى، «ومىردە نە بولمايدى». كۇندەردىڭ كۇنى ەتەنە جاقىن دەپ جۇرگەن جولداستارىڭ سەنىڭ مۇراتىڭا، سەنىڭ ارمانىڭا كۇماندانا، كۇلە قاراسا، ودان وتكەن قاسىرەت، ودان بەتەر ۋىت جوق. سەنىڭ ولارعا دەگەن ىستىق ىقىلاسىڭدى كوكتەمنىڭ سوڭعى كۇندەرىندەگى ىزعارداي ۇسىك شالادى. ولاردىڭ وربيتاسىنان سەن الىستاي بەرەسىڭ. ۇمىتۋعا تىرىساسىڭ، وزەگىڭدى اشۋتاستاي وكىنىش ورتەيدى. ول دەرتتىڭ ەمى جوق، ەش ۋاقىتتا جازىلمايدى، سىزداپ قويىپ جۇرە بەرەدى. كۇنى-تۇنى جانىڭدى جەگىدەي جەيدى...
وي ەلەگىنەن وتكىزسەم، دەنى ساۋ ادام مىنداي جەرگە كەزدەسۋگە كەلە مە؟ انا بەتى قىزارعان ۇراننىڭ ۇستىندەگى قارا قارعا دا قاراسىن باتىرىپتى. ونىڭ وڭ جامباسىنداعى «الماتى» مەن «ەسىك» رەستوراندارىنىڭ جارنامالارى بىزگە كىرىپ شىعىڭدار دەيدى. كىرىپ شىققانبىز، ەسىكتەرىڭىزدى ايقارا اشقانبىز. سەنبى كۇنى ءساليما، عالياسقار — ۇشەۋمىز ساباقتان شىعىپ، كىشىگىرىم تاۋدى قوپارىپ تاستاعانداي كەرگي اياق باسقانبىز.
كوككە شاپشىعان سۋبۇرقاقتار، ھاۋىز سۋى اينالاسىنا دىم بۇركىپ، سالقىن ساباتقا بولەپ-اق تۇر. نەمەرەلەرىن تەربەتكەن اجەلەر، اڭگىمە-دۇكەن قۇرعان زەينەتكەرلەر، شاحمات قىزىعىنا بەرىلگەن اۋەسقويلار جاتاعان ورىندىقتارعا جايعاسىپتى. كوشەگە كوز سالساق: اياق كيىم دۇكەنىنە كىرىپ-شىعىپ جاتقان بيبىلەر، كوستەڭدەگەن بويجەتكەندەر، زايىبتارىنىڭ جانىنان ەكى ەلى قالماي جۇرگەن سەكەمشىل جىگىتتەر. كوگەرشىن ءۇيىرىن ۇركىتىپ، اپىل-تاپىل باسا جاس ءسابي ءجۇر شات-شادىمان بولىپ. ۇشەۋمىز كەلىپ وسىلارعا ىرگەلەس جايلاسامىز. شاۋىپ كەلگە ەبى بار عالياسقار، ەلپىلدەك عالياسقار ءۇش بالمۇزداق الىپ جەتتى، اناداي جەردە ادام تاپپاي جۇرگەن فوتوگرافتى ەرتە كەلدى. وسىنداي ۇمىتىلماس ساتتەردەن ەستەلىك قالدىرماساق، تاريحقا قيانات ەمەس پە؟
— مەنى مىنا جىگىتتەرمەن بىرگە سۋرەتكە تۇسىرە قويىڭىزشى، sir le photographe، — دەپ
ءساليما قۇبىلا ءتىل قاتتى. ەسكىنىڭ سارقىتىنداي سۋرەتشى شال ەلجىرەپ كەتتى، بىلەم، كوپتى كورگەن كوزاينەگىن ماڭدايىنا ىسىرا:
— جالعان-اي، بەس-التى قىردان اسىپ كەتتىك، ايتپەسە مىنا ەكى شيرلەن قاسقا ماڭايىڭا جولايتىن با ەدى، ma beaute! — دەپ بار كومپليمەتىن اقتارىپ سالدى.
ءساليما، انە، كوردىڭدەر مە، ءقادىرىمدى بىلمەيسىڭدەر-اۋ دەگەندەي جارقىراعان ءمۇيىز كوزىلدىرىگىمەن وت ويناعان جانارىن قارايتا قويدى. مەن نە دەيىن، ولاي بولسا، بار ايىپ عالياقاردىڭ موينىنا.
وسى ۇشەۋمىزدىڭ سوقپا اۋرۋداي وقتا-تەكتە رەستوران، كافە جاعالايتىن ادەتىمىز بار. بۇگىن سول بەرەكە ءبىزدىڭ جۇرتقا قايتا ورالدى دەي بەرىڭىز. وعان قاباق شىتاتىن ءبىز بە، ۇيرەنگەن جولمەن «ەسىك» رەستورانى تابالدىرىعىنان اتتاي بەردىك. زال انتەك قانا تولىپتى. مارمەر تىرەۋ تۇسىندا ەگدە تارتقان ەكى ادام سيگارەتتەرىن بۋداقتاتا قول سەرمەسىپ تۇر. ونان ارىدە — جەلپىنىپ العان ءوزىمىز قۇرالپى قىز-جىگىتتەر. ءبىز ورنىعا بەرە وركەستر ەكسپرومتپەن باستاپ، برودتا جۇرەتىندەردىڭ ءبارى بىلەتىن اۋەنگە كوشتى. سەلەۋ شاش قىز بەن قارا كوبەلەك تاققان جىگىت بيتلداردىڭ «While Mi Guitar Gently Weeps» كومپوزيسياسىن ءوز مانەرلەرىنە سالىپ، اسىرە سىڭسىتىپ العان سياقتى. ەلەۋسىزدەۋ ءبىر بۇرىشقا جايعاسقان ءبىز قىزعىلت كابارنەنى ۇرتتاپ قويىپ، انا-مىنانىڭ باسىن شالىپ وتىرمىز. ءساليما حەمينگۋەيدىڭ بۇرىن ورىسشا اۋدارماسىن قاراپ شىققانمىن، ۇناماعان؛ ەندى اعىلشىنشا وقىپ كوردىم، كوركەمدىكتەن جۇرداي، تەك كوفە، ۆالپوليچەللا، ۆيسكي ىشكەنىن، انا كوشەدەن مىنا كوشەگە وتكەنىن تىزبەلەيدى، تۇككە تۇرمايتىن جازۋشى ەكەن دەدى. عالياسقار ماقۇلداعانداي باسىن يزەدى. مەن ۇندەمەدىم. ساباق بەرىپ جۇرگەن پروفەسسورلارىمىز قايدان شەت قالسىن مۇندايدا. ولاردى دا ءبىراز جەرگە اپارىپ تاستادىق. عالياسقار ەجەلگى بابىمەن بۇكىل ادامزات بالاسىنىڭ، ونىڭ ىشىندە وسىندا وتىرعان ۇشەۋدىڭ دەنساۋلىعى ءۇشىن توست كوتەردى. جانقالتاسىنان ءبىز ەستىمەگەن انەكدوتتاردى بىرىنەن سوڭ ءبىرىن سۋىرىپ تاستاي بەردى. كۇلكىدەن ىشەگىمىز ءتۇيىلدى. ادامنىڭ كۇلكىدەن ولەتىن راس شىعار، تەگىندە. ءساليما ءبىزدى ديريجەرداي ءۇيىرىپ وتىرعان عالياسقارعا قارادى:
— اينام، سەن بيلەپ كەلسەڭ قايتەدى، — دەدى جايلاپ. ول امىرىڭىزگە قۇلدىق دەگەندەي باسىن ءيدى دە، كوڭىلدى توپ ورتاسىنداعى قارقوشقىل قىزدى الاڭعا شاقىردى. ەكەۋى تامام بيشىلەردىڭ اراسىندا اسەم قوزعالىپ، بيازى ەسىپ بارادى. ءساليما كوكتەيلىنىڭ مۇزىن تۇتىكشەسىمەن قوزعاي وتىرىپ، ماعان بايىپتاي قاراپ الدى، بوزعىلمەن شىر اينالدىرىلعان كوزىن ءبىر توڭكەردى دە:
— قاراي گور، تالعامى بار. افريكانىڭ القورىسىن قاعىپ ءتۇستى، — دەپ عالياسقاردى يەگىمەن مەڭزەدى. ونىڭ ۇنىنەن سۇقتانۋ مەن قىزعانىشتىڭ بىلىنەنر-بىلىنبەس تابى جىلت ەتكەندەي. قىزداردىڭ مۇنداي قىلىعىنا كوڭىل اۋداراتىن ءبىز بە، دارىسكە بىرەۋ ءتاۋىر بىردەڭە ءىلىپ كەلسە، الەم-تاپىرىق بولاتىن سالكەرىمدەردىڭ مىنەزى وزىمىزگە بەلگىلى. سوندىقتان بيگە قاراپ وتىرا بەردىم.
— ساكەن، وسى ءبىز ساعان دوسپىز عوي، سولاي ەمەس پە؟
— وعان كۇمانىڭ بار ما ەدى؟
— سولاي دە... الگى بويجەتكەن... مىنانىڭ ءدامى قالاي ءوزى؟ نە دەپ ەدىم؟ ءا-ا، ءبىر نارسە سۇرايىن با سەنەن؟ وسى ءبىزدىڭ قىزداردىڭ ايتىپ جۇرگەنى نە اڭگىمە؟
— ءبىزدىڭ قىزدار نە دەمەيدى. تۇسىنبەدىم.
مەن راس تۇسىنبەدىم، دانەڭەنى تۇسىنسەم بۇيىرماسىن. ءساليمانىڭ تۇمانداتىپ «ءبىز ساعان دوسپىز عوي» دەگەنىنە دە بويلاپ بارا الماي وتىرمىن. ەكى قولىمدى جايعاننان باسقا امال قالمادى.
— اقىماق بولما، اقىماقتىق ساعان جاراسپايدى. باحتى ىزدەپ بارعان قىزدار سەنى كونسەرۆاتوريانىڭ ورگان زالىنان كورىپتى عوي. قاسىندا ءبىر پەريزاتى بار دەيدى...
— ا-ا، وندا تۇرعان نە بار ەكەن. ەتو — نە كرامولا. مەن قىزدارمەن قىدىرماسىن دەگەن زاڭ شىعىپ پا؟ — دەيمىن بويىم جەڭىلدەي ءتۇسىپ.
— ەشتەڭە جوق. سەنىڭ سول پەرىشتەڭ كىم ءوزى سونشالىق؟!
— فاۋزيا عوي.
— فاۋزيا! سوزىڭە بولايىن. فاۋ-ۋ-زي-يا. پو-موەمۋ، نيچەگو. ادەمى. ەسىمى ادەمى ەكەن دەيمىن، سوندا مەنەن دە سۇلۋ ما؟
— سەنەن ارتىق جان بار ما بۇكىل الماتىدا، — وپ-وڭاي قۇتىلىپ كەتكىم كەلىپ ەدى، قايدان قۇتقارسىن، ريزا بولسا دا ريزالىعىن بەرەر ەمەس.
— مالىمەت تولىق ەمەس!
— ءبىز وسىندا نە ءۇشىن كەلدىك؟ كوڭىل كوتەرۋ ءۇشىن. الدە سەنىڭ ءحوببيىڭ تەرگەۋشىلىك پە؟! — مەنىڭ ءۇنىم شىنىداي شىڭ-شىڭ ەتە قالدى.
— قوعامدىق نەگىزدەگى سوسيولوگ دەسەڭ، دالىرەك بولار. مەن قىزدار جاعىنان وكىلەتتىك الىپ كەپ وتىرمىن. مانداتىمدى كورسەتەيىن بە؟ مەكتەپ وقۋشىلارى قۇساپ سىرىڭدى سەيفتە ۇستاعىڭ كەلە مە؟ ونىڭ بولماس. سەن ءبىزدىڭ قىزداردى بىلمەي ءجۇر ەكەنسىڭ، ولار ونان دا مىقتى بروندى كۇل-تالقان ەتكەن، — دەپ ءساليما كۇلىپ جىبەردى. مەن دە جاي عانا ەزۋ تارتتىم.
— سەندەردەن، اسىرەسە ەكەۋىڭنەن سىر جاسىرىپ نە بوپتى. ىڭعايى كەلمەي جۇرگەنى.
كادىمگى قىز. ءبىر قىزىعى، ونداي ەسىم اراب حانشايىمدارىنا لايىق ەكەن. ەگيپەتتىڭ تاقتان تايعان كورولى فارۋكتىڭ ءبىر قىزىنىڭ اتى فاۋزيا، — وسى تۇستا ارتىعىراق كەتىپ قالعانىمدى اڭعارماي قالدىم.
— اھا! حانشايىم دە. سوندا مەنىڭ دە شاھزادالىقتان ءۇمىتىم بار دە! ايتپەسە ءبىز سەنى مەنمەندىكتەن، ەگويزمنەن جۇرداي دەپ جۇرسەك. ال، مارتەبەلى، مالىگىم، ءسىزدىڭ الگى ەرتەگىدەي حان قىزىڭىز قايدا وقيدى؟ ا؟
وركەستر مۇقىم ودەسسانىڭ گرەگى مەن ەۆرەيى ەزىلىپ تىڭدار اڭقىلداق اۋەنگە اۋىسا بەردى. ءبىز وتىرعان ۇستەلگە شالىقتاي كەلگەن بەيتانىس جىگىت كۇتپەگەن جەردەن ريەۆەرانس جاساپ ءساليمانى بيگە شاقىردى. انشەيىندە بۇنداي سۇقسىرلاردىڭ ەسىن اپ-ساتتە جيعىزا سالۋعا بولار ەدى. ءبىراق ءدال ءقازىر مەنى ءساليمادان اراشالاپ العاننىڭ ءبارى دوس. ءساليما:
— I'm sorry، I do not dance with the condition not reached. Go and add a couple of glasses of good brandy، - دەپ انانىڭ بەتىنە سيگارەت ءتۇتىنىن بۇرق ەتكىزدى. سەرىسىنگەن جىگىتكە بۇدان ارتىق جەرلەۋدى ويلاپ تابۋدىڭ ءوزى قيىن. بەيشارا نە ىستەرىن بىلمەي اڭتارىلىپ قالدى، اقىرىندا نارتتاي قىزارىپ جايىنا كەتتى. بي اتاۋلىنىڭ تۇبىنە جەتىپ عالياسقار دا ورنىنا وتىرا بەردى.
— الگىندەگى ساۋالىمدى اياقسىز قالدىرما. مەنىڭشە، قىزداردىڭ تالاپ-تىلەگىن مۇلتىكسىز ورىنداۋ، كوڭىلىن ايتقىزباي تابۋ — تاربيەلىلىكتىڭ بەلگىسى. ءيا، سونان...
وسىنداي سۇعاناقتىقتى جانىم جاراتپايدى. بىرەۋدىڭ تۇپكىرىنە قول سالۋدىڭ قاجەتى نە؟ باسقا بىرەۋ بولسا مانا شارت ەتە تۇسەر ەدىم، تەك ءساليمانى سىيلاعاندىقتان:
— كازپي-دە، تاريح فاكۋلتەتىندە، ءبىرىنشى كۋرستا. قاناعاتتانعان شىعارسىڭ، — دەيمىن وسىمەن اڭگىمە ءتامام بولدى دەگەندەي شانىشقىمەن تالەڭكەنى شىقىرلاتىپ.
— ە-ە، قۇداي قۇرتسىن، سولاي ما؟ ول جەردە تىلەش شويىنبايەۆ دەگەن مەنىڭ ناعاشىم ساباق بەرەدى. پروفەسسور. ءدام الساڭشى، نەمەنە جاۋار بۇلتتاي تۇنەرە قالدىڭ. عالياسقار، اينام، سەن مىنا سىرتتان كەلگەندەرگە تاعى ءبىر ونەر كورسەتىپ كەلسەڭ قايتەدى. ايتپەسە بايقۇس قازاق اعاش باسىنان كەشە عانا ءتۇستى دەپ جۇرەر...
— ماعان ايتار ناقىلىڭدى عالياسقار دا ەستىسىن. سونىڭ ءبارىن جەكە ءوزىم يەمدەنۋىم استامشىلىق بولماي ما؟ — مەن ءسال-پال كۇلگەنسىدىم.
— عالياسقار مىرزامەن كەزىندە ءدال وسىنداي اڭگىمە وتكىزىلگەن، وڭ جولعا سونان كەيىن ءتۇستى باتىرىڭ... ءھىم... ساكەن، سەن بەرى قارا، سەن كىم، ءبىز كىم؟ مەن كەيبىرەۋلەر سياقتى سىرتتان سويلەمەيمىن. داتتاسام دا، ماقتاسام دا كوزگە ايتام. سەن ۇسىنعان جوبالاردى قاسقا باستاردان باستاپ، ستۋدەنتتەر قاۋىمى دا جەر-كوككە سىيعىزباي ماقتايدى. وعان تالاسىم جوق. مەن دە سەنەن كەم سوقپايمىن، ونى ءوزىڭ دە بىلەسىڭ. اناداعى رەفەراتىڭ دا مىقتى. دەمەك، عىلىم جولى سايراپ جاتىر. سايراپ جاتىر دەگەنىم قاتە بولار، وندا ءقايبىر داڭعىل جول بار دەيسىڭ. تاياۋدا سەن جاس عالىمدار كەڭەسىنە ءبىر جوبا اكەلدىڭ عوي. سونى مەن قايدان كوردىم دەپ كوپ ويلاندىم. سۇيتسەم، سەنىڭ سول دۇنيەڭ دجون پورتماننىڭ «Hyatt Regency Hotel»-ىنە ءسال-پال ۇقساپ كەتىپتى. قۇداي ساقتاسىن، كوشىرمە دەپ تۇرعام جوق. سەنىڭ جوباڭ ودان الدەقايدا ءارلى، الدەقايدا ءتيىمدى. سەن ونداي-وندايعا كوڭىل اۋدارما، ازىن-اۋلاق بۇلعاق-سىرعاقتار «مەن عانامىن» دەپ جۇرگەندەردىڭ تالايىنىڭ باسىنان وتكەن. نەگىزگى باعىتىڭ دۇرىس، اينالمالى رەستوران مەن ينتەرەرىڭنىڭ شەشىمى باس بارماقتاي. مەنىڭ ءبىر قىزىعاتىنىم، سەندە تابيعات بەرە سالعان بىردەڭە بار، تۋما تالانت دەۋشى مە ەدى. گەننىڭ ويانۋى دەيىن بە الدە؟ بابالارىمىزدىڭ عاجايىپ قالا سالۋشىلىق ونەرى، ايتەۋىر، بىرەۋدىڭ قانى مەن جانىنان كورىنۋى كەرەك قوي... جارايدى، ونى قويشى. قىسقاسى، سول باردىڭ كوزىن اشا تۇسكەن ابزال. بالا ەمەسسىڭ، مۇنى تۇسىنۋگە ءتيىسسىڭ. وسىم دۇرىس پا؟ دۇرىس!
سولاي ەكەنىن ءوزىم دە بىلەمىن. ەندەشە، مىنا ءساليمانىڭ ۇلى اعارتۋشىداي سايراۋىنا جول بولسىن. قايدا تارتىپ بارادى، قايدا اكەتىپ بارادى مەنى. ءتۇسىنىپ بولمايسىڭ. بوكالىن قوس قولداي ۇستاعان ءساليما قولىنداعى ساعاتىنا ەكى قارادى. شارابىن ۇستەلگە قويا بەرىپ، موينىنداعى ورامالىن سەرپىپ تاستادى.
— ولاي بولسا، قولايلى جاعداي، جاعىمدى ورتا كەرەك ەمەس پە؟ كەرەك! مەنىڭ ءقازىر ايتايىن دەپ وتىرعانىم توعىشارلىق شىعار. سەن الدىمەن تىڭداپ ال، ءۋاجىڭدى سوڭىرا ايتارسىڭ. سەن دوستويەۆسكييدىڭ انەبىر كەيىپكەرى سىقىلدى كەلىستىلىك، جاراسىمدىلىق جولىندا ينەنىڭ جاساۋىنداي قاراۋلىق جاتسا، ۇيلەسىمىڭ وزىڭە دەپ بەزىپ كەتەر ادامدار ساناتىنا جاتاسىڭ. قازىرگى زامان باسقا، تۇسىنسەڭشى. تۇپكى ماقسات دەگەن بولادى. بۇگىنگى كۇندى الپەشتەۋدەن نە ۇتاسىڭ. مەن ايتسام، ساعان انا بالاپانداي قىز قانداي جاعداي جاساماق؟ سەنىڭ تۋىڭدى تۇرمىس تاۋقىمەتى-اق جىعادى، وندا قوش بول تۆورچەستۆو، الىستان مەن مۇندالاعان القىزىل ارمان. انا ستولداعى تاڭقار تاناۋ تولىقشا قارا قىزعا قاراشى — اكەسى وبكومنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى، قاسىنداعىسى — الەكسەي گۋرسكيي دەگەن تانىمال بوكسشى، ءارى وققاعارى، ءارى بويفرەندى. بۇلار ءومىردىڭ وتكىنشى ەكەنىن سەزبەيدى، قۇمارلىقپەن كۇن كەشىپ ءجۇر. كەيىن وكىنەدى، ءبىراق وكىنىش وتكەن شاقتىڭ ەسەسىن قايتارا ما؟ كۇندەردىڭ كۇنى سەن وتكەن ءومىردى ءبىر ءسۇزىپ وتەرسىڭ. سوندا سولاي نەگە ىستەمەدىم دەپ بارماق شاينارسىڭ... ال ونداي قاسىرەتتەن اۋلاق بولۋ ءۇشىن عۇمىرىڭدى مودەلدەي ءبىل. توقتا، توقتاي قال، مەن دە اداممىن، مەندە دە جۇرەك بار. ءبىراق مەن رەاليسپىن، رومانتيكاعا سەرگەك قارايمىن. سەنتيمەنتاليزمدى ماڭىما جۋىتپايمىن...
ماعان تاسقا تيگىر جوتەل جابىسىپ، قيقىلداپ-شيقىلدادىم دا قالدىم. باسقا-باسقا، ءداپ ءساليمانىڭ اۋزىنان مىنداي ءسوز شىعادى دەپ كىم ويلاعان. وسى ءسات ول «ءومىرىڭدى قاۋىپسىزدەندىر!» دەپ ەمىنىپ وتىرعان ساقتاندىرۋ اگەنتى سەكىلدەنىپ كەتتى. مەنىڭ كەلەر كۇنىمدى ولشەپ-پىشىپ وتىرعان مىنا قىزدى ورىستاردىڭ نەبىر ءنارلى سوزىنە سىلقيتا تويدىرىپ جىبەرۋگە ءبىر وقتالىپ بارىپ قايتتىم. ناق وسى جولعى ويىنعا ءبىزدىڭ بارىمىز تىگىلىپ وتىرعانىن سەزدىم، سەزدىم دە بوساڭسي بەردىم. عالياسقاردىڭ شە، عالياسقاردىڭ مىنا اڭگىمەگە تۇك قاتىسى جوقتاي ارلى-بەرلى وتكەندەرگە، بىلق-سىلق ەتكەن بەلدەمشەلى داياشىلارعا قاراپ بەيمانا وتىرعان جايى بار. الدەكىم سىقىلدى ادامنىڭ ءار سوزىنەن، ءار قىلىعىنان استار ىزدەمەۋشى ەدىم. وسىنداي پالەنىڭ شىعارىن ونىڭ بىلگەنىنە ءشۇبام قالمادى، ەكەۋىنىڭ ءسوز بايلاسىپ العانىن دا ەندى شامالاپ وتىرمىن. ءساليما ءسونىپ قالعان سيگارەتىن مىجعىلاي سالىپ، جاڭاسىن تۇتاتتى.
— ماحاببات دەيمىز، كۇيدىم-سۇيدىم دەيمىز. شىنايى باقىتقا قولى جەتكەن ونەر ادامىن تاريح جارىقتىق بىلگەن ەمەس. انا حەمينگۋەي ءتورت رەت ۇيلەنگەن. ءوزىمىزدىڭ مۇحتار اۋەزوۆ شە؟ قانىش اعامىز شە؟ سەن دە پەندەسىڭ، جالعىزدى مىسە تۇتام دەيسىڭ بە؟ ەكىتالاي... قازەكەڭ «جاقسىنى جاتقا بەرمە» دەگەن. تەك قىزعا قاراتا ايتىلعان ءسوز ەمەس. ءوزىڭ بىلەسىڭ، جيىرماسىنشى-وتىزىنشى جىلدارى قازاق زيالى جىگىتتەرىن تاتار ماتۋرلارى قاعىپ الاتىن، كەلە-كەلە وسىدان بىردەڭە شىعادى-اۋ دەگەن ەر-ازاماتتاردى ەۆرەي مەن ورىستىڭ مارجالارى قويمايتىن بولدى. الەۋمەتتىك باسەكە دەپ سونى ايت. ونان كەيىن ۇلتتىق بىرەگەيلىك پەن تۇتاستىق قايدا... تىرجيما، ينتەرناسيوناليست نەدودەلاننىي. «ادامزاتتىڭ ءبارىن ءسۇي باۋىرىم دەپ» — ەتو نە اكتۋالنو. قويشى ءارى، قايداعى ناسىلشىلدىك. بۇل — تاۋداي پروبلەمانىڭ ءبىر قىرى. ايتپاقشىلى، تاريحشى قىزىڭ قازاق پا؟ اتى بىلاي، نەتيپيچنىي قازاققا...
تاياقشالارى تارسىلداپ، وركەستر بارابانى كۇمپىلدەي جونەلدى، قوس گيتاريست ۇدەتە كوسىلتىپ، ونان ارمەن بەزەك قاققىزىپ، جەلىكتىرىپ اكەتتى. جۇرتشىلىق اياعى ساتىرلاعان ىرعاقتى قۋا دۇبىرلەتتى كەپ جاپپاي. باعاناعىداي ەمەس، ادام كوبەيىپ قالىپتى. قىزىپ العان كاۆكاز جىگىتى «اسسالاپ» شىركوبەلەك اينالىپ ءجۇر. مىنا رەستوران ەندى-ەندى بابىنا كەلە باستاعانداي. قاسىمدا وتىرعان ءساليمانىڭ داۋىسى وزگە پلانەتادان تالىپ جەتكەن دىبىستاي قۇلاعىما ەمىس-ەمىس شالىنادى. ۋ-شۋدىڭ اسقىنعانىنان با ەكەن، بالكىم.
— سەن سوندىقتان ءوزىڭنىڭ دە، اناۋ جاپ-جاس قىزدىڭ دا وبالىنا قالما. ول ءوز باقىتىن تابادى. كوزىڭدى ءويتىپ شاقشيتپا. سەنىڭ تەڭىڭ — دارىنى وزىڭمەن دەڭگەيلەس ءوزىمىزدىڭ قىزداردىڭ ءبىرى، نەمەسە انا اكادەميك ارىنعازييەۆتىڭ قىزى مايرا. جولىققان سايىن سەنى سۇرايدى. سەنى سۇيەتىن، سۇيەيتىن دەمەي-اق قويايىن، باعىت-باعدار سىلتەيتىن ادام كەرەك ساعان. سەن ونسىز ەشقانداي بيىككە كوتەرىلە المايسىڭ. نول شكالاسىندا، قازىرگى ءۇمىت كۇتتىرەر قالپىڭدا قالاسىڭ. ءوزىڭنىڭ كىمىڭ بار، ايتشى، جالعىز شەشەڭنەن باسقا؟..
مەن نە ايتارىمدى بىلمەي قايراڭداپ قالدىم. جەرگە ءبىر، كوككە ءبىر كوز تاستادىم. وسىلاردىڭ ويىنى ما، شىنى ما دەپ بىرەسە ءساليماعا، بىرەسە عالياسقارعا قارادىم. شىندارى. نە ايتايىن بۇلارعا؟ ورنىمنان تەڭسەلە كوتەرىلدىم. ماعان بۇگىن بىردەڭە كورىنەتىن شىعار، كورىندى-اۋ دەيمىن. كەيىن ءوز قىلىعىمدى ساراپتاپ قاراسام، وسىنداي قىسىلتاياڭ كەزەڭدە ادامنىڭ كوڭىل-كۇيىن جاسىتپاي بەرۋگە توكپە ولەڭ عانا قاۋقارلى ەكەن. ابدەن قىستىققاندا تاۋ وزەنىندەي تاسقىنداعان جىردى بابالارىمىزدىڭ تۇيدەك-تۇيدەك تاستايتىنى سوندىقتان با دەيسىڭ.
— ءساليما، مەن بىلتىر لەنينگرادتا ءبىر كەرەمەت اقىنمەن تانىستىم، — دەدىم تىستەنە تۇرىپ. سونىڭ مىناداي ولەڭى بار:
كاك مالو نۋجنو دليا سميرەنيا:
ۆسەگو ليش گورستوچكۋ ۋما.
ي ۆوت سلۋچيلوس وزارەنە:
يا رازگليادەل ليۋدەي، دوما؛
پوستيگ بەزمولۆيە كامەنيەۆ،
ي پودۆيگ پتيچەگو ترۋدا،
ي چتو پەسچينكۋ نە زامەنيت
سوبوي نيكتو ي نيكوگدا؛
ي سمەح تراۆى، يسپيۆشەي ۆلاگي،
يزگيب رەكي، پروۆال دوجديا،
ي ەتي ياروستنىە فلاگي،
ي ۆەچنىي توت پريششۋر ۆوجديا —
ءۆسو وزاريلوس كاك بى ۆنوۆە،
ي ءۆسو پرونزيلو كاك بى ۆنوۆ!..
ي نەت ني جالوب، ني ۋسلوۆيي، —
ودنا زەمليا، ودنا ليۋبوۆ...
سايقىمازاقتانا اينالاما باس ءيدىم. جۇرتتىڭ ءبارى ماعان قاراپ قالىپتى. مۇنداي قىزىقتى ءبىرىنشى رەت كورىپ وتىرعانداي. الدە مەنى بالمونتقا بالادى ما؟ ءباز بىرەۋلەر قول شاپالاقتاپ جاتىر. مانا ءساليمانى بيگە شاقىرماق بولعان ماساڭداۋ جىگىت ءتىپتى سۇيمەك بولىپ بەتىمە ۇمتىلىپ ءجۇر.
— ولەڭنىڭ اۆتورى گلەب گوربوۆسكييدى ءدايىم ەستەرىڭدە ۇستاڭدار! — دەپ مەن سىرتقا ۇمتىلدىم. عالياسقار قوسا شىقتى. قولتىعىمنان دەمەمەك بولادى.
— سۇيەمەي-اق قوي. قايتەسىڭ. تابانىم تايمايدى، — دەيمىن عالياسقاردىڭ قولىن اقىرىن ىسىرىپ. ول ماعان مۇسىركەي قارايدى. ەم قونبايتىن، ءدام-تۇزى تاۋسىلعان سىرقاتقا تۋعان-تۋسقاندارى وسىلاي ەسىركەي قاراماۋشى ما ەدى. جازعان-اۋ، قايتا، مەن سەنى اياپ، ساعان جانام اشىپ تۇرعان جوق پا؟ جانىمىزدان ءوتىپ بارا جاتقان كوزىلدىرىكتى، قارنى كورنەكىلەۋ ماستەك جىگىت ايەلىنە:
— وسىلاردىكى راحات، تاپاداي تال تۇستە اكە-شەشەسىنىڭ تاپقان-تايانعانىن سۋداي شاشىپ ءجۇر. ءبىزدىڭ كەزىمىزدە... — دەپ وتكەن شاقتا سويلەپ ۇزاي بەردى.
— قايتساڭشى، بارساڭشى، ءساليما كۇتىپ قالدى، — دەيمىن عالياسقارعا جالىنعانداي بولىپ. مەنىڭ قاسىمنان ەندى وزىنە ورىن تابىلماسىن سەزدى مە، شاشىن سىلكىپ تاستاپ كەرى قايتتى. ەندىگارى ەكەۋمىزدىڭ، جوق، ۇشەۋمىزدىڭ جولىمىز استە قوسىلماس. ءبىر اۋديتوريادا وتىرساق تا ءبىر-بىرىمىزدىڭ ارامىز الشاق كەتەر تىپتەن...
...الىپ پانوراما شەڭبەرى باياۋ اينالىپ تۇر. جوعارىدان قاراساڭ، قالا تۇپ-تۇگەل كوز الدىڭا كەلەدى. سوناۋ كوكجيەكتەن سىعالاعان كۇننىڭ جارىم-جارتىسى عانا قالىپتى. قىپ-قىزىل بۇلتتار. اينالمالى پانورامالىق دوڭگەلەكتىڭ ءتۇرلى-تۇستى شامدارى جارق ەتە ءتۇستى. ىمىرت ءۇيىرىلىپ كەلەدى. شار-شاردان ءون-بويىنا قان جۇگىرگەن جارنامالار، دۇكەندەر سامالالارى اقشىل-كوكشىل بوياۋلارىن كۇلىمدەتىپ، جادىراپ شىعا كەلدى. جۇرگىنشىلەر، ترامۆايلار قاڭعىر-كۇڭگىرى، گۋىلدەگەن تروللەيبۋستار. مىنداي ىسقاياقتىققا ەگيپەت پيراميدالارىنداي الىستان مۇنارتقان كوگىلدىر تاۋلار عانا سەلسوق قاباق تانىتادى. قوزعالىستى، ديناميكانى ول ءقايتسىن... مەن سەكۋندى تىپىرشىعان ساعاتىما قارايمىن، قاراعاش تۇبىندەگى شىنجىرلى ورىندىققا سالماق سالا وتىرا كەتەمىن، ءوزىمدى ءوزىم تەربەيمىن...
— كوپ كۇتىپ قالدىڭ با؟ — بۇل فاۋزيا عوي قولىن شاپالاقتاي ساق-ساق كۇلىپ تۇرعان. — مەن اناۋ جەردە ساعان قارادىم دا تۇردىم. مىنا شەڭبەرگە نەسىنە جالتاقتاي بەرەسىڭ.
فاۋزيا نەون شامدارىنداي ەزۋ تارتادى. كوڭىلدى. ءبىز ب ا ق اراسىنداعى تاقتاق جولمەن قول ۇستاسا جۇرەمىز دە قويامىز.
— ساكەن دەيمىن، ەندى ارى بارمايىقشى، مەن قورقامىن. بارمايىقشى ول جاققا، سونداي قاراڭعى. انا ءمۇساپىرسي قالعان قايىڭداردىڭ ار جاعىندا اۋزىن ءبۇيتىپ اشقان قۇبىجىق تىعىلىپ تۇرعان سىقىلدى. سەن كۇلىپ تۇرسىڭ عوي، سەنبەيمىسىڭ سەن؟ راس-راس. — فاۋزيانىڭ كوزى باقىرايىپ شىنىمەن ۇرەيلەنىپ قالىپتى. مەن ونىڭ ءتىلىن قىزىق كورەم بە، الدە بالالىعىم ۇستاي ما، بىلمەيمىن، ىزالاندىرا تۇسكىم كەلەدى.
— قورقاق، قورقاق، ءماسساعان! شىنىمەن بە؟ — دەپ مازاقتايمىن.
— ەندى شە. مەن كىشكەنتايمىن، سەن كىشكەنتاي ەمەسسىڭ.
— مەنىمەن بىرگە جۇرسەڭ دە قورقاسىڭ با؟ مەن شە؟
— جو-جوق... اھا، سولاي سياقتى. ءتىپتى كەي كەزدە سەنەن دە قورقا باستايمىن. ەسىڭدە مە، بىلتىر اۆتوبۋس ىشىندە: «اياعىمىز اياعىڭىزدىڭ استىندا قالىپ قويعانى ءۇشىن كەشىرىم وتىنەم»، — دەپ ءاجۋالاعانىڭ. سوسىن تەسىلە قاراپ تۇرسىڭ، قورقىپ كەتتىم... تانىمايتىن ادامعا سولاي قاراۋعا بولا ما ەكەن؟
— سەن قاراعان جوقپىسىڭ؟
— ...
— نەگە قارادىڭ سوندا؟ — دەيمىن سول ۋىزداي ءساتتى قايتا ەسىمە الىپ.
— بىلمەيمىن، قاراعىم كەلە بەردى. — فاۋزيا تومەن قاراپ كۇلىمسىرەيدى. — ال سەن شە؟
— بىلمەيمىن، قاراي بەرگىم كەلدى ساعان...
— ساكەن دەيمىن، كەتەيىكشى، مامامدى ۇرەيلەندىرگىم كەلمەيدى. سوتقارلار سوعىپ، نە جازىم ەتۋدەن تايىنبايدى دەگەن بولاتىن. مەن بار عوي، ولىمنەن جامان قورقام، قىم-قيعاش تۇستەر كورەم ىلعي. سەن بىلمەيسىڭ عوي، مەنىڭ پاپام قاتتى اۋرۋ. اۋرۋحانادا. تۇك سويلەگىسى كەلمەيدى، بارعان كەزدە تەرىس قاراپ، قابىرعاعا قادالىپ قالادى. ەندى قالعانى... سونان كەيىن مامامدى رەنجىتكىم كەلمەيدى. ايتپەسە سونداي ەركە بولاتىنمىن.
مەن باعاناعى جەلباستىعىما قاتتى وكىنەمىن. وسى ماعان ءومىرى اقىل كىرمەيتىن بولار. بىردە الاي، بىردە بۇلايمىن. الگىندە عانا تۇنجىراپ تۇر ەدىم ەندى جادىراعان اسپاندايمىن. جەرگە ءبىر قارايمىن، كوككە ءبىر قارايمىن — مەنىڭ ساسقانداعى ادەتىم وسى. سۇيتەمىن دە:
— قوي-قوي، ونداي نارسە ايتپاساڭشى، — دەيمىن فاۋزيانى قۇشاعىما تارتىپ، — بوستان-بوس ۇرەي نەگە كەرەك. سەن مىقتى جان ەمەسپىسىڭ. مويىماۋ كەرەك وندايعا.
— ءتۇۋ، ساكەن-اي؟! سەن ءوزىڭ ءبىرتۇرلىسىڭ. بىرەۋدىڭ سوزىمەن جۇباتپاشى، الدەكىمدەردى قايتالاماشى، كەرەگى جوق... سەنى وكپەلەتەيىن دەگەن جوقپىن، سەن تىرسيما، جاراي ما؟ ءبىر جاقسىسى، سەن وتىرىك ايتا المايسىڭ، مەن ساعان قاشاندا سەنەم. مەن سەنى بار عوي، سەنى شىن ۇناتام، راس جاقسى كورەم... سۇيەمىن سەنى... ال، بۇدان بىلاي سەنى ءوزىڭ سويلە، ءوزىڭ تاپ، وزگەنىڭ ءسوزىن قايتەسىڭ. سوندا مەن سەنى ونان سايىن جاقسى كورە تۇسەم، — فاۋزيا ماعان مولدىرەي قارايدى. بۇدان ارتىق باقىتتىڭ كەرەگى نە ماعان. كەرەگى جوق. اۋزىما ءسوز تۇسپەيدى، تەك قانا:
— فاۋزيا، جانىم فاۋزيا... نەمەنە ءبىز وسى... ال، مەنىڭ تاپقانىم بار! ءوز تاپقانىم بار! ايتايىن با، ا، ايتشى دەشى، — دەي بەرەمىن. ول كۇلىمسىرەپ باسىن يزەيدى ەركەلىكپەن شىر اينالىپ.
— ول، ول سەنسىڭ، سەنسىڭ، جانىم!
— ساكەن، ساكەن-اي... قويشى ەندى، — باسىن بۇلعالاقتاتىپ جولاتپايدى، سوسىن مەنىڭ جاعىمنان ۇستاپ:
— كەل، وناندا مەن سۇيەيىن، مىنە، بىلاي، بولدى ما؟ — دەيدى جىميىپ. مەن باسىمدى شايقايمىن.
— ال، وندا تاعى دا، سەن سونداي پالە ەكەنسىڭ. قوي ەندى، كەتتىك. انە تروللەيبۋس كەلەدى، — دەپ قولىمنان تارتادى. جۇگىرگەننەن جۇگىرىپ وتىرىپ ۇزىنشا سالوننىڭ ەسىگىنەن اتتاي بەرەمىز. قالجىراپ وتىرعان كوندۋكتور كەمپىر:
— پارككە، پارككە بارامىز، — دەپ ەكى بيلەت ۇسىنادى.
ءبىز قاراپتان-قاراپ كۇلىپ جىبەرەمىز. ونىسى نەسى، ءبىز پاركتەن كەلەمىز، بۇلار پارككە بارامىز دەيدى. جەردىڭ جۇمىر ەكەنىن، تىنىمسىز اينالىپ جاتقانىن وسىنىڭ ءوزى-اق دالەلدەپ تۇرعان جوق پا؟
— باقىتتى بيلەتتى قارا، — دەيدى فاۋزيا جانارى جالت ەتىپ. راسىندا دا باقىتتى بيلەت ەكەن، ەكەۋمىز جەردەن جەتى قويان تاپقانداي قارايمىز الگى التى ورىندى تىلسىم ساندارعا. بۇل دۇنيەدە بۇلاردان كەرەمەت بەلگىلەر جوق ءبىز ءۇشىن. ءبىز باقىتتى بيلەتكە، باقىتتى ساتتەرگە سەنەمىز.
كوگىلدىر كەرىم تروللەيبۋس ەكى سىمنان قوس قولداي ۇستاپ گوگول كوشەسى بويىمەن ۋىلدەپ كەلەدى سەلك-سەلك ەتىپ. فاۋزيا مەنىڭ كەۋدەمە باسىن سۇيەپ، جۇرەگىمدى تىڭداپ وتىر. ءلۇپىل جۇرەك عالام سارايىنا سىيماي بۇلقىنادى-اي بۇلعاق قاعىپ.
You Might Also Like
-
— ارقالى اقىن… اقىراعان اقىن… سوناااۋ اتىراۋدان كەلگەن اردا اقىنىمىز يتباي! — دەپ سامپىلداپ تۇرعان اسابا جىگىتتىڭ ءسوزىن اياقتاتپاستان قولىنداعى ميكروفونىن جۇلىپ العان كۇيى ...
-
كەنەت كەنەپ دوربا مودا بولدى دا كەتتى. مودا سىرتتاي وقيتىندارعا تەز سىڭە قويمايدى. دەكان اعايدىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، بىزگە ءبىلىم دە جارىتىپ دارىماس. ول كىسى ءبىزدىڭ اۋديتورياعا جيىرما بەس ادام جەتەلە...
